Tim Burton, το γοητευτικό έργο του δημιουργού που δένει τον τρόμο με το χιούμορ

Original artwork by Julian Rentzsch

Χαρισματικός, απρόβλεπτος και δημιουργικός. Το έργο του σκοτεινό και ταυτόχρονα ρομαντικό, με μια παιδικότητα και έναν μοναδικό gothic χαρακτήρα, που δεν είδαμε ούτε θα δούμε όμοιό του αλλού. Δικαίως έχει αποκτήσει το έργο του τον δικό του χαρακτηρισμό: «Burtonesque», καθώς δεν υπήρχε προηγούμενο και δημιούργησε το δικό του μοναδικό είδος, αλλάζοντας το τοπίο του Hollywood και ανατρέποντας πολλά κινηματογραφικά δεδομένα. Ο λόγος για τον μοναδικό σκηνοθέτη, σκιτσογράφο, καλλιτέχνη, παραγωγό και συγγραφέα Tim Burton. Το έργο του μιλάει από μόνο του, αλλά θα ήθελα σε αυτό το άρθρο να ασχοληθούμε με τον ίδιο τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από όλες εκείνες τις ταινίες που αγαπήσαμε, μικροί και μεγάλοι, και που στιγμάτισαν γενιές κινηματογραφιστών και θεατών.

Το πλήρες όνομά του είναι Tim Walter Burton. Γεννήθηκε το 1958 στο Burbank της California και κάθε άλλο παρά «φυσιολογικός» ήταν. Σαν παιδί, υπήρξε πολύ μοναχικός. Αισθανόταν τρομερή αποξένωση από τους γύρω του και έβρισκε πάντα καταφύγιο στον κινηματογράφο. Η παρηγοριά του ήταν  το να πηγαίνει στο Cornell Theater του Burbank και να βλέπει ταινίες με τέρατα. Αγαπημένοι του ηθοποιοί που έμελλαν με τις ταινίες τους να επηρεάσουν τη μετέπειτα πορεία του ήταν τότε ο Vincent Price, που αργότερα υπήρξε μέντορας και συνεργάτης του, καθώς και ο Christopher Lee. Πέρα από τον κινηματογράφο, είχε και άλλους είδους ενασχολήσεις που τον βοηθούσαν να αισθάνεται λιγότερο μόνος. Μερικές από αυτές ήταν το να βλέπει τηλεόραση, να ζωγραφίζει ή να παίζει στο τοπικό νεκροταφείο. Ήταν πάντα ο καλοπροαίρετος outsider, με τον οποίο κανείς δεν έδειχνε να θέλει να συναναστραφεί o παρεξηγημένος, μοναχικός αποδέκτης της παντοτινής απόρριψης των άλλων. «Αυτά τα συναισθήματα δεν σε αφήνουν ποτέ. Απλώς είναι κομμάτι του DNA σου. Αισθανόμουν όπως ο Frankenstein και οι γείτονές μου ήταν οι θυμωμένοι χωρικοί», δηλώνει μετά από χρόνια.

Art by https://prestegui.deviantart.com/

Οι ταινίες του σκοτεινές, με τάση προς το μακάβριο. Μπορούμε, μάλιστα, σε αυτές να εντοπίσουμε αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία του σκηνοθέτη. Κεντρικό ρόλο στον τρόπο που βλέπει τα πράγματα και δημιουργεί αποτελεί η παιδική του ηλικία. Χαρακτηριστική είναι η ταινία Edward Scissorhands (Ψαλιδοχέρης, 1990) που δείχνει εμφανώς πόσο μόνος και αποκομμένος αισθανόταν. Δηλώνει πως είχε πάντα την αίσθηση πως οι άλλοι ήθελαν να φύγουν μακριά του όσο πιο γρήγορα γινόταν και πως του ήταν πάντα πολύ δύσκολο να κάνει φιλίες. Εξού και ο Edward με τα χέρια από ψαλίδια, ξεκάθαρη σωματοποίηση του συναισθήματος εκείνου του απόκληρου που οι άλλοι δεν ήθελαν να πλησιάσουν. Πρόκειται και σε αυτήν την ταινία για «μια σκοτεινή ιστορία αντιθέσεων, μεταξύ καλού και κακού που αναδύεται από τον βάλτο του μικροαστικού κομφορμισμού». Ο Ψαλιδοχέρης, όπως και άλλοι χαρακτήρες του Burton, αναγκάζουν τον θεατή να αναλογιστεί πώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τη διαφορετικότητα στην κοινωνία και μέσα από αυτή τη διαδικασία αναπαριστούν την αναζήτηση της αληθινής τους ταυτότητας.

Ο Burton προσεγγίζει τη δημιουργική διαδικασία μέσα από τα σκίτσα και τις ζωγραφιές του, χτίζει πρώτα απ’ όλα τους χαρακτήρες των ταινιών του και έπειτα αφήνεται να δημιουργήσει το συνολικό έργο. Με τον ίδιο τρόπο, επικοινωνεί το όραμά του στους συνεργάτες του και καταφέρνει κάθε φορά με τη βοήθειά τους να δώσει στον κόσμο ένα μοναδικό αποτέλεσμα. Ο ίδιος δεν θεωρεί τα σκίτσα του τέχνη. Για εκείνον, αποτελούν περισσότερο πηγή έμπνευσης και τρόπο να αποτυπώσει τις εικόνες που γεννά η φαντασία του, ώστε να μπορέσει να τις επικοινωνήσει. Έχει μέσω αυτών παντοτινή επαφή με τον Δημιουργικό Εαυτό και αφήνει έτσι στην τέχνη του περιθώρια να εξελιχθεί και να μετουσιώσει όσα φαντάζεται σε κινηματογραφικές σκηνές. Όλες οι ταινίες του ξεκινούν από ένα σκίτσο, καθώς κυκλοφορεί πάντα με χαρτί και μολύβι και φροντίζει να αποτυπώνει διαρκώς οτιδήποτε τον εμπνέει.

Παρά το γεγονός πως έκανε πάντα δύσκολα φιλίες, έχει ισχυρούς δεσμούς με αρκετούς από τους συνεργάτες του, με τους οποίους συν-δημιουργεί για χρόνια. Μερικοί από αυτούς είναι ο συνθέτης Danny Elfman, με τον  οποίο έχει συνολικά 15 συνεργασίες, ο ηθοποιός Johnny Depp με τον οποίο έχει συνεργαστεί 9 φορές και η ενδυματολόγος Colleen Atwood με 10 συνεργασίες. Φυσικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε την ηθοποιό Helena Bonham Carter που έχει πρωταγωνιστήσει πολλές φορές σε ταινίες του, με την οποία ο Burton είχε πολυετή σχέση και έχει αποκτήσει μαζί της δύο παιδιά. Οι συνεργασίες αυτές είχαν πάντα ένα μοναδικό για εμάς αποτέλεσμα και αποτελούν απόδειξη του πόσο μπορεί η κοινή προσπάθεια να αποδώσει τα μέγιστα, όταν οι συνεργάτες επικοινωνούν βαθιά μεταξύ τους.  

Το ταλέντο του Burton ωρίμασε κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο California Institute for the Arts (CalArts), και των τεσσάρων ετών κατά τα οποία εργάστηκε ως animator για τη Walt Disney. Κλασικά μοτίβα και στιλιστικές επιλογές που αποτελούν πλέον σήμα κατατεθέν του σκηνοθέτη έχουν την αφετηρία τους σε αυτήν τη δημιουργική περίοδο της ζωής του. Πολλές από τις θεματικές του Burton πηγάζουν από την παιδική ηλικία και την εφηβεία και συνδυάζουν με μοναδικό τρόπο Horror και Humor. Η έμφαση του σκηνοθέτη στην υπερβολή, την παραμόρφωση και τη φαντασία αντικατοπτρίζουν τη δουλειά πολλών άλλων καλλιτεχνών από άλλες ιστορικές περιόδους.

Περισσότερο από όλα, τον επηρέασε ο γερμανικός Εξπρεσιονισμός που ξεκίνησε γύρω στο 1905 και άνθισε γύρω στο 1910. Από εκεί προκύπτουν οι στοιχειωμένοι εσωτερικοί χώροι και τα συναισθηματικά πλάσματα που συναντάμε στις ταινίες του Burton. Η ταινία The Cabinet of Dr. Caligari (1919) είναι το πιο χαρακτηριστικό δείγμα για να καταλάβουμε τις επιρροές που δέχτηκε ο σκηνοθέτης από εκείνη την εποχή. Αυτή η ταινία  σκηνοθετήθηκε από τον Robert Wiene και χαρακτηρίζεται από τη διαστρεβλωμένη πραγματικότητα που αναπαριστά. Οι πρωταγωνιστές, Conrad Veidt και Werner Krauss, κατοικούν σε ένα τοπίο αιχμηρών γωνιών, όπου οι κεκλιμένοι τοίχοι και τα παράθυρα φαίνεται να κλείνουν από πάνω τους. Υπάρχει μεγάλη έμφαση στο φως και στο σκοτάδι, στο να είσαι σε ένα όνειρο ή σε μια εναλλακτική πραγματικότητα –χαρακτηριστικά που συναντάμε και στις ταινίες του Tim Burton.

Art by Patryk Hardziej

Από το 1985 και μετά, η καριέρα του Burton απογειώνεται με μερικές από τις πιο κλασικές του δημιουργίες, που θα μείνουν αξέχαστες σε πολλούς από εμάς. Οι ταινίες Pee-Wee’s Big Adventure (Η μεγάλη περιπέτεια του Πι-Γουή, 1985), Beetlejuice (Σκαθαροζούμης, 1988), Batman (1989) και Edward Scissorhands (Ψαλιδοχέρης, 1990), τον έκαναν γνωστό και δημοφιλή, πριν προλάβει να γυρίσει την έκτη ταινία του. Το 1993 κυκλοφόρησε η ταινία Tim Burton’s Nightmare Before Christmas (Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης) που αποτελεί προσωπικό όραμα του σκηνοθέτη και ξεκίνησε από ένα ποίημα που έγραψε ο ίδιος το 1982. Μάλιστα, η ταινία αυτή αποτελεί την πρώτη ταινία κινουμένων σχεδίων που βραβεύθηκε με Όσκαρ Καλύτερων Οπτικών Εφέ.

Το μήνυμα της τέχνης του Burton παραμένει πάντα ένα: να είσαι αληθινός και να μην προδίδεις εαυτόν. Κάποιοι από τους ήρωές του χρησιμοποιούν τη φαντασία τους και τη δημιουργική έκφραση ως απάντηση στο αίσθημα απομόνωσης και αποσύνδεσης. Ο Burton πιστεύει πως υπάρχει ένας θεμελιώδης δεσμός μεταξύ Horror και Humor, ο οποίος προκύπτει από τη γοητεία που εξασκούν πάνω του οι ταινίες με τέρατα. «Από την ηλικία των τριών ετών θυμάμαι πως αγαπούσα τις ταινίες με τέρατα και σκοτεινά, εξπρεσιονιστικά αντικείμενα. Όντας ενός είδους σιωπηλό και αμίλητο παιδί, κοίταζα προς τα μέσα για να εξερευνήσω τα συναισθήματά μου και επικοινωνούσα μέσω της ζωγραφικής».

Θα μπορούσα να γράψω πολλές ακόμα σελίδες για τον Tim Burton, καθώς ανήκει σε εκείνους τους δημιουργικούς ανθρώπους που αποτελούν για μένα έμπνευση. Είναι αξιοθαύμαστο το πώς ένας άνθρωπος τόσο εσωστρεφής και αντισυμβατικός κατάφερε να κάνει τόσο μεγάλη επιτυχία και να γίνει mainstream. Θα αρκεστώ να κλείσω κάπου εδώ και να επαναλάβω εκείνο που ανέφερα νωρίτερα ως κεντρικό μήνυμα της τέχνης του, αλλά και, κατ’ εμέ, το μυστικό της επιτυχίας του: να είσαι αληθινός και να μην προδίδεις εαυτόν.

Πηγές

https://www.theguardian.com/film/2012/oct/07/tim-burton-frankenweenie-interview

http://www.nytimes.com/2012/09/23/movies/tim-burton-at-home-in-his-own-head.html

http://www.lamag.com/lastory/tim-burton/

https://en.wikipedia.org/wiki/Tim_Burton#Batman

Συγγραφέας. Blogger. Podcaster. Η Φιλιώ (Φύλλις) Γαβριηλίδου ανήκει στην κατηγορία των ανθρώπων που δεν μπορούν να σταθούν ακίνητοι. Ζει για να γράφει, είτε αυτό αφορά το blog της είτε το επόμενο βιβλίο της. Σπούδασε Γερμανική Φιλολογία και το κομμάτι εκείνο της φιλολόγου δε λέει να την αφήσει σε ησυχία· αποτυπώνεται στην αγάπη της για τα βιβλία και τη διαρκή αναζήτηση. Έχει αστείρευτη δίψα για γνώση και τόσο τα ενδιαφέροντά της όσο και οι ενασχολήσεις της περιστρέφονται γύρω από τη δημιουργικότητα και την ανθρώπινη ψυχολογία. Πιστεύει πως η δημιουργικότητα είναι το μονοπάτι προς την ευτυχία και πως ο πιο σύντομος δρόμος για να φτάσουμε εκεί είναι μέσα από το εσωτερικό μας παιδί.

Το 2017 εκδόθηκε το πρώτο της βιβλίο με τον τίτλο Ονειρόκοσμος: Το Μέσο Φάσμα, ο Κρύσταλλος και ο Εφιάλτης ενώ θα τη βρείτε να αρθρογραφεί καθημερινά στο blog της "Φάε τη σοκολάτα σου" ή να συζητά στην εκπομπή της Phyllisophies με του καλεσμένους της για ιδέες και ιστορίες που έχουν τη δύναμη να εμπνεύσουν και να παρακινήσουν.

Website: www.phyllisgabriel.com