Sirin, Alkonost και Gamayun: οι μυθικές bird-maidens της σλαβικής μυθολογίας
Sirin and Alkonost The Birds of Joy and Sorrow, 1896 - Viktor Vasnetsov
Οι Sirin, Alkonost και Gamayun αποτελούν κάποιες αινιγματικές bird-maidens που προέρχονται από παλιούς ρωσικούς θρύλους και μυθικές ιστορίες. Παρατηρούνται σε ρωσικά χρονικά, και οι εικόνες τους διασώζονται ανάμεσα στις εικονογραφήσεις αρχαίων χειρόγραφων, σε κειμήλια της εποχής του Kievan Rus’ (Κράτος των Rus – μια χαλαρή ομοσπονδία σλαβικών φυλών από τον 9ο ως των 13ο αιώνα, με ακμή των 11ο, οπότε κέντρο της ήταν το Κίεβο) και σε σκαλίσματα λευκών, λίθινων καθεδρικών (καθεδρικός Dmitrovsky στο Vladimir,1212, και καθεδρικός Georgievsky στο Yurev-Podolsk, 1230). Τα τρία αυτά πλάσματα απεικονίζονταν να έρχονται από κάποιον παράδεισο ή από γειτονικές χώρες, αλλά όσο περνούσε ο καιρός οι περιγραφές άλλαζαν. Πλέον, έρχονται από τον κήπο της Εδέμ, και η εικόνα ενός πουλιού με γυναικείο πρόσωπο έγινε ένα σημαντικό σύμβολο στη χριστιανική Ρωσία. Ποια είναι, όμως, αυτά τα μυστήρια πλάσματα και πώς εμφανίστηκαν στη ρωσική κουλτούρα;
Λένε ότι όποιος έχει τύχει να ακούσει το τραγούδι της Alkonost μαγεύεται και ξεχνάει ό,τι ήξερε μέχρι τώρα. Πόλεμοι έχουν σταματήσει εξαιτίας των φωνητικών της χορδών, αλλά εκείνη δεν έχει ποτέ κακές προθέσεις. Επιδιώκει απλώς μια ευχάριστη ζωή δίχως βάσανα.
Η Alkonost έρχεται από τη σλαβική μυθολογία, αν και δεν γνωρίζουμε την ακριβή ιστορία και καταγωγή της. Πιστεύεται ότι έμενε στο Iriy, τον παλιό σλαβικό παράδεισο ή στο νησί του Άλλου Κόσμου, Buyan. Μετά τη χριστιανική επιρροή, «μετακόμισε» στην Εδέμ. Το όνομά της ίσως έχει επηρεαστεί από τον μύθο της Αλκυόνης, όπου η Αλκυόνη μεταμορφώνεται από τους θεούς στο πτηνό αλκυόνη ή αλλιώς kingfisher.
Έχει το σώμα πτηνού και το κεφάλι γυναίκας, το οποίο περιγράφεται αρκετά μεγάλο. Οι χρωματικές της παραλλαγές εξαρτώνται από την ηλικία. Όσο πιο πολύχρωμη εμφανίζεται, τόσο πιο νέα σε ηλικία είναι.
Θεωρείται ένα αρκετά χαρούμενο πλάσμα που πετάει σε διαφορετικά μέρη και τραγουδάει τα όμορφα τραγούδια του, φέρνοντας ένα μήνυμα ελπίδας στον κόσμο. Στα χέρια της κρατάει έναν πάπυρο που γράφει λόγια λύτρωσης. Ορισμένοι θρύλοι πιστεύουν ότι έχει την ικανότητα να ελέγχει τον καιρό και είναι γνωστό ότι μπορεί να προσφέρει σε έναν bogatyr (warrior) ένα φιαλίδιο του νερού της ζωής.
Ένας μύθος λέει ότι γεννάει αυγά στις ακτές και έπειτα τα σπρώχνει προς τον ωκεανό. Αυτό σημαίνει ότι η θάλασσα θα παραμείνει ήρεμη για έξι ως επτά μέρες, κατά τις οποίες τα αυγά θα εκκολαφθούν, οδηγώντας σε ξαφνική καταιγίδα. Η Alkonost είναι το πουλί της αυγής και συνδέεται με τη σλαβική, ηλιακή θεότητα Khors.
Μία πρώιμη εικόνα του πουλιού Alkonost βρίσκεται ανάμεσα σε μινιατούρες και τα διακοσμητικά των κεφαλαίων του Ευαγγελίου Jurevsky (1120-1128). Απεικονίζεται με δύο χέρια και φτερά να κρατάει ένα λουλούδι.
Η Alkonost έχει μία αδερφή, τη Sirin, το alter ego της, στην οποία μοιάζει αρκετά, μόνο που η δεύτερη δεν έχει χέρια. Κάποτε θεωρούνταν τα ιερά πουλιά της τύχης. Στο ρωσικό φολκλόρ αναφέρονται και ως πουλιά της ζωής και του θανάτου.
Art by Viktor Vasnetsov
Η Sirin, λοιπόν, βασίζεται στον ελληνικό μύθο των σειρήνων. Παρ’ όλα αυτά, έχει σώμα πουλιού και φτερά κουκουβάγιας. Η Sirin έλεγαν ότι τραγουδάει όμορφα τραγούδια στους αγίους και ότι προβλέπει μελλοντικά, χαρούμενα γεγονότα. Για τους ανθρώπους αποτελεί ένα επικίνδυνο, όμως, πλάσμα, καθώς το τραγούδι της αποσπά την προσοχή τους, κι εκείνοι αμέσως την ακολουθούν στο θάνατό τους. Έτσι, κατέληξε να θεωρείται ένας ψυχρός προάγγελος θανάτου. Ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι φέρει ομοιότητες με τις ελληνικές Μούσες ή Μοίρες. Για να μπορέσουν να σωθούν από αυτήν, οι άνθρωποι τής έριχναν με κανόνια ή χτυπούσαν δυνατά τις καμπάνες. Γενικά, φρόντιζαν να δημιουργούν δυνατούς ήχους που θα την τρόμαζαν και θα έφευγε μακριά.
Αργότερα, κατά τον 17ο-18ο αιώνα, αυτές οι περιγραφές έφυγαν και η Sirin απέκτησε προστατευτική φύση, προσωποποιώντας την ομορφιά, την αρμονία και τη χαρά. Σ’ εκείνους τους καιρούς, ο κόσμος πίστευε ότι μόνο οι χαρούμενοι άνθρωποι μπορούσαν να ακούσουν τη φωνή της. Επίσης, θεωρούσαν ότι είναι πολύ δύσκολο για κάποιον να τη δει, καθώς μπορεί να φύγει τόσο γρήγορα όσο η ανθρώπινη χαρά.
Σύμφωνα με τον μύθο, ζει στις Indian Lands, δίπλα από την Εδέμ ή γύρω από τον ποταμό Ευφράτη. Πιθανότατα, ο θρύλος της παρουσιάστηκε στο Kievan Rus’ από Πέρσες εμπόρους τον 8ο-9ο αιώνα. Στις πόλεις της Χερσονήσου (αρχαία ελληνική αποικία στην Κριμαία) και του Κιέβου, η μορφή της υπάρχει ακόμα πάνω σε κεραμικά, χρυσά περιδέραια και στα περιθώρια των ευαγγελίων του 10ου-12ου αιώνα. Επίσης, οι Ρώσοι άποικοι, Pomors, συχνά απεικόνιζαν τις Sirins σε εικονογραφήσεις του βιβλίου της Γένεσης ως πουλιά που κάθονταν σε δέντρα του παραδείσου.
Κάποιες φορές οι Sirins παρουσιάζονταν και σαν τις πολωνικές Wila. Επιπλέον, κάποιοι λαϊκοί λυρικοί ποιητές, όπως ο Nikolay Klyuev, συχνά χρησιμοποιούσαν το όνομα Sirin ως συνώνυμο του ποιητή.
Οι Alkonost και Sirin αποτελούν διάσημα μοτίβα σε δαντέλες χωρικών και κεντήματα, στην ξυλογλυπτική και τις γκραβούρες Lubok του 16ου αιώνα. Σύμφωνα με την E.I. Itkina στο βιβλίο της Loubok - Russian Popular Prints, οι πιο γνωστές σκηνές είχαν πλάσματα μισά γυναίκες και μισά πουλιά, που είχαν πολύ όμορφες φωνές. Αυτές οι σκηνές είχαν ζωγραφιστεί κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα προς τον 19ο. Οι καλλιτέχνες που ζωγράφιζαν Loubok, όχι μόνο αντέγραψαν γνωστές αυθεντικές λιθογραφίες, αλλά δημιούργησαν και αυθεντικές συνθέσεις αυτών των πλασμάτων. Αυτές οι απεικονίσεις βασίζονται σε θρύλους και ιστορίες από χρονογραφικά βιβλία. Σύμφωνα με αυτά τα βιβλία, η φωνή αυτών των πουλιών ήταν τόσο γλυκιά που όταν ένας άντρας την άκουγε, ξεχνούσε τα πάντα και ακολουθούσε το πουλί. Χωρίς να μπορεί να τον συγκρατήσει κάτι ή κάποιος, στο τέλος λιποθυμούσε και πέθαινε από εξάντληση. Οι καλλιτέχνες συνήθως απεικόνιζαν έναν άντρα να ακούει μαγεμένος την όμορφη φωνή της Sirin που καθόταν πάνω σε ένα λουλούδι ή έναν θάμνο γεμάτο καρπούς. Σε κάποια άλλη εικόνα πιο χαμηλά, βλέπουμε τον άντρα να κείτεται νεκρός κάτω από τον θάμνο στα χέρια του πλάσματος. Ένας υπότιτλος σε Loubok έλεγε αναφερόμενος και στις δύο αδερφές ότι «όποιος βρίσκεται κοντά σε αυτό το πλάσμα, θα ξεχάσει ό,τι ήξερε για τον κόσμο και το μυαλό του θα φύγει μαζί με την ψυχή του…»
Σε παλαιότερες απεικονίσεις, ειδικά αυτές που στόλιζαν τα σπίτια των χωρικών, ήταν σχεδόν αδύνατο να ξεχωρίσεις ποιο πνεύμα ήταν ποιο. Συχνά έπρεπε να διαβάσεις τις λεζάντες για να μπορέσεις να καταλάβεις. Με τον καιρό, βέβαια, η Alkonost θεωρήθηκε ως το «καλό» πνεύμα, μια αγγελική φιγούρα, διφορούμενη και σαγηνευτική, ενώ η Sirin πήρε τα χαρακτηριστικά της σειρήνας.
Art by Andrei Shishkin
Αναλύοντας μια πληθώρα βιβλίων, χρονικών και άλλων έργων παραδοσιακής τέχνης, έγινε ξεκάθαρο ότι δεν υπήρχε ποτέ περίπτωση να αναπαριστούσε η Alconost τη θλίψη, αν και κάποιοι ειδικοί πίστευαν το αντίθετο. Και αυτήν τη διάκριση ακριβώς κατάφερε να κάνει ένας Ρώσος καλλιτέχνης που ειδικευόταν σε μυθικά concepts. Όταν, λοιπόν, ο Viktor Vasnetsov ζωγράφισε τα πορτρέτα τους το 1896 ως τα «Birds of Joy and Sorrow», ήταν εύκολο να τα ξεχωρίσεις και να τα ονοματίσεις. Η Alkonost καθόταν στη δεξιά πλευρά του καμβά, έχοντας λευκά φτερά αετού. Αντιθέτως, η μαυρόφτερη (με φτέρωμα γύπα), μελαχρινή Sirin κούρνιαζε στα αριστερά του πίνακα, κοιτάζοντας προς τα κάτω. Ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκαν αυτά τα δύο πουλιά ως μία αναπαράσταση αντίθεσης συναισθημάτων. Και πραγματικά, δεν μπορεί να βρεθεί κάποια άλλη παρομοίωση αυτού του είδους στην παραδοσιακή τέχνη.
Κάποια στιγμή, οι Sirin και Alkonost απέκτησαν φωτοστέφανο πάνω από τα κεφάλια τους ως δείγμα αγιότητας. Αργότερα, η χριστιανική παράδοση τις μετέτρεψε σε απεικονίσεις του αγίου πνεύματος.
Καλές ή κακές, σκοτεινές ή φωτεινές αυτό είναι ένα θέμα που μάλλον πρέπει ν’ αποφασίσετε εσείς, καθώς ήρθε η ώρα να αναφερθούμε στο τρίτο μέλος της «παρέας». Γνωστό και ως Gamayun, Gamaon ή Hamayun κατατάσσεται και αυτό μέσα στα μαγικά πουλιά-πνεύματα της ρωσικής κουλτούρας. Συγγενεύει με τις δύο αδερφές, αλλά εμφανίζεται πάντα μόνο του. Είναι ένα πνεύμα με μαντικές ικανότητες που μπορεί να μεταδώσει σοφία και προφητείες. Θεωρείται ένα αθάνατο πουλί, αγγελιοφόρος των σλαβικών θεών, ο κήρυκάς τους, που τραγουδάει θεϊκούς ύμνους στους ανθρώπους και απεικονίζει το μέλλον γι’ αυτούς που μπορούν να ακούσουν τα μυστικά του. Όταν το Gamayun πετάει, ο ηλιόλουστος καιρός μετατρέπεται σε καταιγίδα. Επιπλέον, γνωρίζει τα πάντα για τον ουρανό και τη γη, για τους θεούς και τους ήρωες, τους άντρες και τα τέρατα, τα πουλιά και τα θηρία. Το Gamayun έχει την ίδια εμφάνιση με τα συγγενικά του πνεύματα και λένε ότι μένει σε ένα νησί στη μυθική ανατολή, κοντά στον παράδεισο.
Σε αντίθεση με τα προηγούμενα πλάσματα, δεν προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα αλλά οι ρίζες του βρίσκονται στο ιρανικό φολκλόρ, κερδίζοντας τελικά έδαφος και στη Ρωσία. Το Gamayun λένε ότι συνεργάζεται με τους παγανικούς ρωσικούς θεούς, όπως είναι οι Kryshen, Kolyada, Dazhbog, και Veles. Καμιά φορά, αποτελεί και την προσωποποίηση του Veles, της θεότητας της σοφίας που φυλάει τα μυστικά της δημιουργίας του κόσμου και των ανθρώπων. Οι ύμνοι του πιστεύεται ότι είναι θεϊκοί και έχουν μαγική υπόσταση. Είναι δύσκολο να καταλάβεις τη φωνή και τα λόγια του, αλλά λίγοι άνθρωποι μπορούν και το κατανοούν, μαθαίνοντας τη μοίρα τους.
Το Gamayun, τέλος, αποτελεί βασικό αντικείμενο έμπνευσης στην παραδοσιακή τέχνη. Κάποια παραδείγματα τέχνης είναι το ποίημα του Alexander Blok, Gamayun, Bird of Prophecy, και το πορτρέτο του ζωγράφου Viktor Vasnetsov, Gamayun: The Prophet Bird.
Αν και, όπως μπορείτε να φανταστείτε, αυτά τα πλάσματα συμβολίζουν τη γυναικεία υπεροχή, τη γοητεία, την εξυπνάδα και τη σοφία, εκφράζουν και κάτι πιο γενικό και παγκόσμιο: ο μύθος αυτών των πνευμάτων εμπεριέχει τη λαχτάρα και την επιθυμία των ανθρώπων να ξεφύγουν από τα όριά τους, να αποκτήσουν κρυμμένες γνώσεις και να μάθουν για τη φύση και τη μοίρα τους…
Πηγές:
http://viola.bz/sirin-mythological-creature-of-russian-legends/
http://cryptidz.wikia.com/wiki/Russian_Sirins
http://russia-ic.com/culture_art/visual_arts/1420#.Wllzlqhl_IU
http://www.wikiwand.com/en/Sirin
https://tfwalsh.wordpress.com/2011/09/26/alkonost-siren-of-the-sky/
http://www.dharmafish.org/songs/1138
http://sunbirds.com/texts/themes/1031
Guest Post
Η Μυρτώ Μαραγκού γεννήθηκε στην Αθήνα το 1993. Σπούδασε Γλωσσολογία στο τµήµα Μεσογειακών Σπουδών, στην πόλη της Ρόδου. Η επιλογή των σπουδών, εν µέρει καρµική, οφείλεται στο µεγάλο της ενδιαφέρον για τις γλώσσες. Κληρονόµησε από την οικογένειά της το µικρόβιο της αγάπης για τα βιβλία και έκτοτε δεν µπορεί να τα αποχωριστεί. Η συγγραφή βιβλίων ξεκίνησε κατά τα φοιτητικά της χρόνια και όχι από τότε που θυµάται τον εαυτό της. Όµως, κατέληξε να γίνει ανάγκη και τρόπος έκφρασης. Έχει παρακολουθήσει σεµινάρια γραφολογίας, επικοινωνίας και αυτογνωσίας. Όταν δεν γράφει, της αρέσει να µελετά αρχαία κείµενα και ψυχολογία, να ζωγραφίζει Pop Art, να κάνει χειροτεχνίες, καθώς και να χάνεται µε τις ώρες σε ατελείωτο gaming και διάβασµα.