Jack Frost, ο χαρακτήρας δίχως καταγωγή

Art by Arthur Rackham

Βρισκόμαστε στην καταλληλότερη εποχή για Χριστουγεννιάτικες ταινίες και –αν είστε σαν εμένα και αγαπάτε τα animation– θα βολευτείτε μπροστά στην οθόνη σας με ένα ζεστό ρόφημα για να παρακολουθήσετε την υπέροχη ταινία της DreamWorks, Rise of the Guardians (Οι Πέντε Θρύλοι). Οι γνωστότεροι Guardians (Θρύλοι), όπως ο Άι Βασίλης, το Λαγουδάκι του Πάσχα, η Νεράιδα των Δοντιών και άλλοι, θα ζωντανέψουν μπροστά σας στην προσπάθειά τους να σώσουν τον κόσμο από τη σκοτεινιά. Οι δυνάμεις τους, όμως, δεν αρκούν και καλούν στην ομάδα τους τον σκανταλιάρη Jack Frost.

Χωρίς να το περιμένω, βρίσκομαι στην ευχάριστη θέση να συναντήσω έναν νέο χαρακτήρα που κατά κάποιον τρόπο μοιάζει τόσο γνωστός, αλλά στην πραγματικότητα δεν γνωρίζω τίποτα για εκείνον. Η διαδικασία που ακολουθώ πάντοτε είναι απλή, αλλά αποτελεσματική: ανοίγω ένα σωρό καρτέλες στον υπολογιστή και διαβάζω ό,τι βρεθεί μπροστά μου μέχρι να νιώσω ικανοποιημένη με τις γνώσεις μου. Έτσι, ο chrome μου γέμισε άρθρα και εικόνες του Jack Frost και εγώ βρέθηκα προ εκπλήξεως, καθώς έμαθα κάτι για εκείνον που μεγάλωσε το ενδιαφέρον μου. Ο Jack Frost είναι ο χαρακτήρας δίχως καταγωγή –τουλάχιστον όχι εκείνης που έχουμε όλοι συνηθίσει.

Ας δούμε τι γνωρίζουμε με σιγουριά για τον Jack Frost.

Αφήνοντας πίσω μας την παρουσίασή του ως αγόρι στην ταινίας της DreamWorks, βλέπουμε πως ο Jack Frost ήταν πάντοτε η προσωποποίηση του πάγου, του χιονιού και χιονόνερου, του χειμώνα και της παγωνιάς. Παραδοσιακά, είναι εκείνος που αφήνει παγωμένα σχέδια σαν φύλλα φτέρης στα τζάμια από τα παράθυρά μας τα κρύα πρωινά. Κάποιες φορές παρουσιάζεται κρατώντας πινέλο και κουβά με μπογιά ώστε να βάψει τα φύλλα κόκκινα, κίτρινα, καφετί και πορτοκαλί.

Εδώ είναι που το πράγμα αρχίζει να απλώνει και να μπερδεύεται. Βλέπουμε τον Jack Frost να εμφανίζεται κάποιες φορές ως sprite (κάτι σαν νεράιδα ή αιθέρια ύπαρξη), γεμάτος πανουργία ή σκανταλιά, αλλά και ως γίγαντας που φέρνει χιονοστιβάδες, παγετώνες και παγώνει τις λίμνες. Από την άλλη, σε άλλες λαογραφικές παραδόσεις, όπως σε εκείνη της Ρωσίας, τον συναντάμε ως Father Frost, έναν σιδηρουργό που φτιάχνει αλυσίδες για να κρατήσει δεμένη τη γη με το νερό της, ή ως Old Mother Frost της Γερμανίας, όπου παρουσιάζεται ως μια ασπρομαλλούσα γυναίκα που τινάζει μια κουβέρτα από φτερά δημιουργώντας χιόνι. Γύρω στα τέλη του 1861 τον βρίσκουμε στην Αμερική να παριστάνει έναν μουσάτο ταγματάρχη που φέρνοντας το κρύο και τον πάγο θα διώξει τις λοιμώξεις που μάστιζαν τον κόσμο.

Είναι σύνηθες για κάποιον γνωστό χαρακτήρα να παίρνει διαφορετικές μορφές ανάλογα με τις παραδόσεις και την κουλτούρα του κάθε πολιτισμού, αλλά ως τώρα έχει αλλάξει ένα σωρό πρόσωπα –ανθρώπινα και μη– και να σημειώσω πως στην πραγματικότητα δεν έχουμε κάποια ξεκάθαρη εικόνα για το πώς ακριβώς μοιάζει ο Jack Frost. Ο κάθε καλλιτέχνης δημιουργεί μια νέα εικόνα, αλλά καμιά τους δεν είναι βασισμένη σε κάποιο αρχικό σχέδιο ή καθαρή περιγραφή.

Art by Eric Kincaid

Ίσως όλα τα παραπάνω να είναι απλές αναπαραστάσεις που αντλούν έμπνευση από κάποιον παλιό μύθο και μια από τις πλουσιότερες μυθολογίες μπορεί να ρίξει φως πάνω στον Jack Frost και να μας δώσει την απάντηση που αναζητούμε.

Στρεφόμαστε, λοιπόν, στους Σκανδιναβούς. Μία από τις πιο γνωστές και επικρατέστερες υποθέσεις είναι πως ο Jack Frost ταυτίζεται με έναν Ημίθεο, τον Jokul Frosti (σε ελεύθερη μετάφραση, παγοκρύσταλλος) που είναι γιος του Kari, Θεού του Ανέμου. Αν όμως ψάξει κανείς στη σκανδιναβική μυθολογία δεν θα καταφέρει να βρει κανέναν με αυτό το όνομα. Μόνον ο Jokul υπάρχει, που πράγματι είναι γιος κάποιας θεότητας του ανέμου, αλλά δεν φέρει καμία από τις ιδιότητες που έχουμε προσάψει στον Jack Frost και γενικώς δεν έχει κάποια δύναμη. Πιο κοντά στην αλήθεια μοιάζει να βρίσκεται ένας Γίγαντας του Πάγου, ο Frosti, αλλά οι πληροφορίες για εκείνον είναι ελλιπείς και δεν είχε κάποια σχέση με τον χειμώνα.

Οι μύθοι δεν μας βοήθησαν και πολύ, αλλά ίσως κάποιες άλλες ιστορίες, που μπορεί να μην είναι τόσο γνωστές και διαδεδομένες, να γέννησαν τον Jack Frost. Υπάρχει ένα ποίημα της Hannah Gould περί το 1920 όπου μας παρουσιάζει τον Jack Frost με έναν τρόπο που δείχνει πως οι άνθρωποι τον γνώριζαν πια καλά –κυρίως την ικανότητά του να μας παγώνει. Ο πιο συνηθισμένος του τίτλος είναι “Freaks of Little Frost” και διαβάζουμε για μια ύπαρξη που ταιριάζει με εκείνη του υπερφυσικού χαρακτήρα που είναι υπεύθυνος για το κρύο και το χιόνι, ζωγραφίζει παγωμένα σχέδια στα τζάμια και διαθέτει μια λαχτάρα για αταξία. Το ποίημα κατέληξε να κυκλοφορεί με τον τίτλο “Jack Frost”, παρόλο που το όνομα αυτό δεν αναφέρεται πουθενά στους στίχους.

Παλαιότερα, γύρω στο 1740, βρίσκουμε τον χαρακτήρα μας σε μια φυλλάδα ιστοριών με το όνομα Round about our Coal-Fire όπου διαβάζουμε την εξής φράση: «This time of Year being cold and frosty generally speaking, or when Jack-Frost commonly takes us by the Nose, the Diversions are within Doors, either in Exercise or by the Fire-side.»

Από τα δυο παραπάνω παραδείγματα φαίνεται πως οι άνθρωποι γνώριζαν ήδη πολύ καλά τον Jack Frost και τις ικανότητές του, τον σκανταλιάρικο χαρακτήρα του και την παγωνιά που φέρνει μαζί του. Αλλά από πού;

Η ελπίδα δεν χάνεται τόσο εύκολα και μέσα στο Χριστουγεννιάτικο πνεύμα εμείς δεν τα παρατάμε. Η έρευνά μας συνεχίζεται και βρισκόμαστε μπροστά σε μία από τις πιο αξιόπιστες πηγές, η οποία είναι σχεδόν σίγουρο πως θα μας δώσει την απάντηση και θα μας αφήσει να πάρουμε μια ανάσα και να πιούμε το παγωμένο πια τσάι μας (ο Jack Frost μπήκε για τα καλά στη ζωή μας). Στο Λεξικό της Οξφόρδης μαθαίνουμε πως η πρώτη αναφορά του Jack Frost χρονολογείται το 1826 στο Sporting Magazine όπου διαβάζουμε: «Jack Frost, however, put a veto on our morning’s sport». Αλλά γνωρίζουμε πολύ καλά πως η παρουσία του είναι πολύ παλαιότερη. Τι συμβαίνει;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Jack Frost είναι η προσωποποίηση της παγωνιάς. Αλλάζει μορφές από περιοχή σε περιοχή, αλλά οι ικανότητές του παραμένουν οι ίδιες. Είναι γνωστό πως οι άνθρωποι τείνουν να απλοποιούν τα πράγματα για ευκολία και να δίνουν χρηστικά ονόματα εκεί που δεν υπάρχουν, ώστε οι ιστορίες και τα λόγια να περνούν ευκολότερα από στόμα σε στόμα. Το Frost παραμένει αλλά στο παρασκήνιο μπαίνει ξανά και ξανά το όνομα Jack, το οποίο ήταν διαδεδομένο και πολυχρησιμοποιούνταν στην Αγγλία του 1500 ως αργκό για οποιονδήποτε άνδρα (για παράδειγμα, “Jack-o-lantern” που σημαίνει “άνδρας που κρατάει φανάρι”) και βρίσκουμε το όνομα σε δεκάδες ιστορίες και παραμύθια.

Αν συμμαζέψουμε όλες τις πληροφορίες που έχουμε για τον Jack Frost, καταλήγουμε πως πράγματι είναι ένας χαρακτήρας χωρίς καταγωγή –τουλάχιστον όχι μια που μοιάζει με εκείνες που έχουμε συνηθίσει. Δεν είναι γιος κανενός Θεού της Σκανδιναβικής μυθολογίας ούτε Γίγαντας του Πάγου, κάτι που θα του πρόσδιδε ένα παραπανίσιο κύρος. Είναι, όμως, η προσωποποίηση του πάγου και του χιονιού, εκείνος που ζωγραφίζει σχέδια στα παράθυρά μας και βάφει τα φύλλα σε φθινοπωρινές αποχρώσεις, γεμάτος πανουργία ή σκανταλιά. Είναι ο χαρακτήρας που οι άνθρωποι έπλασαν κατά τα χρόνια με τον τρόπο που χρειάζονταν. Ο ταγματάρχης που θα διώξει μακριά τις αρρώστιες, ο γέρος άνδρας που κρατάει τη γη σε ισορροπία και η ασπρομαλλούσα γυναίκα που δημιουργεί χιόνι, το αγόρι με το στενάχωρο παρελθόν που θα κάνει οτιδήποτε για να ξεχάσει.

Θα πέφταμε πολύ έξω αν συμπεραίναμε πως η καταγωγή του Jack Frost είναι γλωσσολογική και όχι μυθολογική; Κι αν αυτό ισχύει, κάνει τον Jack Frost λιγότερο σημαντικό χαρακτήρα στις ζωές των ανθρώπων από τους υπόλοιπους Θεούς και μυθικούς ήρωες;

Οι ιστορίες μας βοηθούν να εξηγήσουμε τον κόσμο γύρω μας και, κατά τη γνώμη μου, ο Jack Frost είναι ένα από τα πιο τρανταχτά παραδείγματα. Πλάστηκε λόγω της ανάγκης μας να δώσουμε μια μορφή στα καιρικά φαινόμενα και συνέχισε να βρίσκεται στις ζωές και στην καθημερινότητά μας όποτε εμείς τον καλούσαμε. Μερικές φορές μέσω κάποιου τραγουδιού ή ιστορίας ή λόγω των παγωμένων σχεδίων στα τζάμια μας, αλλά και όταν τυλίγαμε τα κασκόλ μας ψηλά για να καλύπτουν την ξεπαγιασμένη μας μύτη πριν πατήσουμε το φρεσκοστρωμένο χιόνι ή πάμε να διασκεδάσουμε στην κοντινότερη παγωμένη λίμνη.

Ο σκανταλιάρης Jack Frost είναι ο αφανής ήρωας χωρίς καταγωγή που κουβαλάμε στις καρδιές μας χωρίς να το έχουμε συνειδητοποιήσει.

Πηγές

https://www.rotoscopers.com/2013/06/05/the-amazingness-of-jack-frost-throughout-history/

https://writinginmargins.weebly.com/home/a-brief-history-of-jack-frost

http://hypnogoria.blogspot.com/2015/12/folklore-on-friday-jack-frost-revisited.html

Η Χρύσα Αναστασίου γεννήθηκε τον Μάρτη του 1992 στην πόλη των Ιωαννίνων. Σήμερα κατοικεί στην Ηγουμενίτσα, όπου και εργάζεται. Σπούδασε στη Θεσσαλονίκη, στο Τμήμα Κινηματογράφου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ και πήρε το πτυχίο της με ειδικότητα σεναρίου. Αγαπάει τη συγγραφή και την ανάγνωση ιστοριών και ασχολείται ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία. Περνά τον υπόλοιπο ελεύθερο χρόνο της παρακολουθώντας κινηματογραφικές ταινίες και παίζοντας video games.