House elves, οικόσιτα ξωτικά στον κόσμο των ανθρώπων
«Άθλια μαϊμού!» βρυχήθηκε η Μπέλατριξ, «Πώς τόλμησες και πήρες το ραβδί μιας μάγισσας; Πώς τόλμησες ν’ αψηφήσεις τους αφέντες σου;!»
«Ο Ντόμπι δεν έχει αφέντη!» έκρωξε το ξωτικό. «Ο Ντόμπι είναι ελεύθερο ξωτικό και ήρθε να σώσει τον Χάρι Πότερ και τους φίλους του!»
«Ο Χάρι Πότερ και οι Κλήροι του Θανάτου»
J.K. Rowling
Art by Jerome.K.Moore
Όποιοι είστε λάτρεις του Harry Potter, σίγουρα θα θυμάστε το ξωτικό με τα μυτερά αυτιά και τη μυτερή μύτη, ντυμένο με κουρέλια. Το όνομα αυτού, Dobby. Ο Dobby υπηρετούσε την οικογένεια Malfoy. Όταν ο Harry Potter βρισκόταν στη δεύτερη χρονιά σπουδών του στο Hogwarts, τον επισκέφθηκε και προσπάθησε να τον προειδοποιήσει για το άνοιγμα της Κάμαρας με τα Μυστικά. Την ίδια χρονιά, ο Harry τον απελευθέρωσε προσφέροντάς του μια κάλτσα. Τότε ο Dobby άρχισε να εργάζεται στις κουζίνες του Hogwarts. Βοήθησε ξανά τον Harry στο Τρίαθλο Μαγείας, βρίσκοντάς του gillyweed, ώστε να μπορέσει να αντεπεξέλθει στο δεύτερο αγώνισμα κάτω από τη λίμνη. Συνέχισε να σώζει τις ζωές του Harry και των φίλων του, μέχρι τον θάνατό του από το χέρι της Bellatrix Lestrange. Ο Dobby ήταν ένα θαρραλέο ξωτικό, πιστό στους φίλους του και η θυσία του πάντα θα μας φέρνει δάκρυα στα μάτια.
Όμως δεν είναι το μόνο ξωτικό που συναντάμε στις σελίδες των βιβλίων του Harry Potter. Ένα ακόμα ξωτικό είναι και ο Kreacher.
Ο ηλικιωμένος Kreacher ήταν υπηρέτης της οικογένειας Black. Eκτιμούσε ιδιαίτερα τη Walburga Black, μητέρα του Sirius, και συμφωνούσε με τις απόψεις των αφεντικών του περί αναγκαιότητας διατήρησης της καθαρότητας του αίματος των μαγικών οικογενειών. Μετά τον θάνατο της κας Black, ο Kreacher έπαψε να ασχολείται ιδιαίτερα με το σπίτι. Δεν συμπαθούσε ιδιαίτερα (έως καθόλου) τον Sirius, ούτε και τον Harry, στην ιδιοκτησία του οποίου πέρασε μετά τον θάνατο του πρώτου. Συμμετείχε στη Μάχη του Hogwarts ως ο επικεφαλής των Ξωτικών κατά των Θανατοφάγων και μετά την ήττα του Voldemort συνέχισε να εργάζεται στις κουζίνες της Σχολής, μέχρι τον θάνατό του πέρυσι σε ηλικία 666 ετών.
Αμέτρητα σπιτικά ξωτικά περιδιαβαίνουν τις αίθουσες του Hogwarts, καθαρίζοντας και μαγειρεύοντας.
Διαβάζοντας για σπιτικά ξωτικά, όμως, βλέπουμε το εξής παράδοξο: όσον αφορά την ονοματοθεσία “αυτών των αέρινων τίποτα”, όπως τα αποκαλεί ο Shakespeare, άδεται πως πηγάζει από το τοπικό επίρρημα “έξω”, από έναν άλλον, έναν διαφορετικό “εξωτικό” κόσμο μακριά από τους ανθρώπους. Όμως οι παραδόσεις των λαών μας έχουν αποδείξει άλλα. Εκτός από τα ξωτικά που ζουν κρυμμένα στο δάσος μακριά από τα μάτια των απλών θνητών, που παίζουν και λούζονται στις κρήνες και σε απόκρυφα μέρη, υπάρχουν και τα οικόσιτα ξωτικά, αυτά που υπηρετούν τους ανθρώπους και ζουν κοντά τους. Η ύπαρξη των οικόσιτων ξωτικών έχει τις ρίζες της στη δοξασία περί οικουρού δαίμονα (οικουρός φις) των αρχαίων Ελλήνων. Ο οικουρός φις ή αλλιώς σπιτόφιδο για τους ανθρώπους ήταν φίδι – φύλακας, ο φύλακας των σπιτιών, των τόπων, των τεμένων, των ναών και των πόλεων. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι καλοδέχονταν κάποια φίδια στα σπίτια τους, επειδή εξολόθρευαν τα ποντίκια. Το ίδιο, άλλωστε, συμβαίνει και σήμερα σε διάφορα μέρη της αγροτικής χώρας μας. Ιδιαίτερα στα χωριά βάζουν στα κελάρια σπιτόφιδα για πρoστασία από τα τρωκτικά. Κάθε χρόνο το φίδι αλλάζει το δέρμα του ή αλλιώς, το πουκάμισό του. Οι χωρικοί το χρησιμοποιούσαν για φυλαχτό. Όσοι καταγόμαστε από χωριά και ζήσαμε εκεί τα παιδικά μας χρόνια έχουμε σίγουρα ακούσει για του «όφι το ποκάμισο».
Τα οικόσιτα ξωτικά των διάφορων παραδόσεων των λαών δεν ζουν μόνο στα σπίτια, αλλά και στους στάβλους ή στα βοηθητικά κτίσματα μιας αγροικίας. Η συμπεριφορά τους αυτή ταιριάζει απόλυτα στη θεωρία που θέλει όλα τα ξωτικά να είναι μέλη μιας παλιότερης φυλής που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη γη και να την αφήσει στους ανθρώπους. Με βάση αυτήν τη θεωρία, μπορούμε να καταλάβουμε και την απαίτησή τους να τα σέβονται οι άνθρωποι, ακόμα κι αν στην πραγματικότητα έχουν την ανάγκη τους να τρέφονται. Άλλοι πιστεύουν πως τα οικόσιτα ξωτικά είναι τα πνεύματα των προγόνων, ενώ μερικοί υποστηρίζουν πως είναι υπερφυσικά όντα ντυμένα στα καφετιά ή στα πράσινα, συχνά με κόκκινο καπέλο στο κεφάλι, που έχουν μαγικές δυνάμεις.
Έχουν πολλά και διαφορετικά ονόματα καθώς περιδιαβαίνουμε στις χώρες της Ευρώπης. Στην Ολλανδία τα ονομάζουν redcap, nisse στη Σκανδιναβία, brownie, hobgoblin ή piskie στη Βρετανία, kobold στη Γερμανία, domovoy στη Ρωσία, όμως όλα έχουν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους.
Τα brownies και τα hobgoblins είναι μικροσκοπικά ξωτικά που φοράνε συνήθως κουρελιασμένα ρούχα. Έχουν μυτερά αυτιά, τσιριχτή φωνή, τεράστιο κεφάλι και μάτια.
Art by Justin Gerald
Ακόμα, πολλές φορές αναφέρονται στους εαυτούς τους στο τρίτο πρόσωπο, γενικά όμως είναι υπάκουα. Αντίθετα από τα συμβατικά είδη ένδυσης φορούν αντικείμενα, όπως μαξιλαροθήκες και πετσέτες τσαγιού. Κάνουν οικιακές εργασίες και οι ώρες που δρουν είναι συνήθως νυχτερινές. Στα μπράουνι ειδικά αρέσει να ζουν σε αγροκτήματα, για να μπορούν να συναναστρέφονται με ζώα. Τα ξωτικά αυτά είναι αξιόπιστα.
Η πληρωμή που απαιτούν είναι πάντα η ίδια, δηλαδή ένα μπολ φρέσκο γάλα ή κρέμα και λίγο ζεστό ψωμί ή κέικ. Οι άνθρωποι πρέπει να τα αφήνουν σε μια γωνιά για να τα πάρουν μόνα τους, γιατί αν τους τα δώσουν στο χέρι νιώθουν προσβεβλημένα. Αν κάποιος τους δώσει καινούρια ρούχα, το πιο πιθανό είναι ότι θα εγκαταλείψουν το σπίτι, είτε γιατί το θεωρούν προσβλητικό είτε γιατί νιώθουν ότι ξεπληρώνονται για όλες τους τις υπηρεσίες.
Αν όμως κάποιος τολμήσει να κάνει κριτική σε αυτά τότε θυμώνουν πολύ και μπορούν να κάνουν μεγάλο κακό. Πολλοί, μάλιστα, λένε πως ένα θυμωμένο brownie μπορεί να μεταμορφωθεί σε boggart, κάτι σαν οικόσιτο μπαμπούλα που κάνει θορύβους, μετακινεί και σπάει πράγματα.
Τα hobgoblins φαίνεται να είναι μικρά, τριχωτά μικρά ξωτικά που, όπως και οι στενοί συγγενείς τους, τα brownie, βρίσκονται συχνά μέσα σε ανθρώπινες κατοικίες, κάνουν περίεργες εργασίες γύρω από το σπίτι ενώ η οικογένεια κοιμάται. Τέτοιες μικροδουλειές είναι χαρακτηριστικά μικρά καθήκοντα, όπως το ξεσκόνισμα και το σιδέρωμα. Συχνά, η μόνη απαραίτητη αντιστάθμιση έναντι αυτών είναι τα τρόφιμα.
Στα περισσότερα παραμύθια, τα hobgoblins είναι χαριτωμένα ξωτικά του σπιτιού που τριγυρίζουν γύρω από το ζεστό τζάκι. Στην Αγγλία, όμως, είναι ταραξίες που περνούν μεν την ώρα τους κοντά στη φωτιά, αλλά εκεί σχολιάζουν τις σκανταλιές τους.
Art by Arthur Rackham
Ίσως αυτή η αλλαγή προσωπικότητας συνέβη οταν οι Πουριτανοί υιοθέτησαν το ορό "hobgoblin" για να περιγράψουν τις σατανικές δυνάμεις. Φυσικά, ακόμα κι ένα καλό hobgoblin θα τα βάλει μαζί σας αν το εκνευρίσετε, γι’ αυτό φροντίστε να τους φέρεστε καλά. Μπορούν να είναι άτακτα, τρομακτικά και ακόμη και επικίνδυνα.
Στο βιβλίο του Χόμπιτ, ο J.R.R. Tolkien περιγράφει τα hobgoblins ως μεγαλύτερα και πιο τρομακτικά από τα goblins (ξωτικά που τις περισσότερες φορές είναι αόρατα, τους αρέσει να παίζουν, να τρομάζουν και να χτυπούν τα ζώα, ενώ τρομοκρατούν τους ανθρώπους). Συμπαθούν πολύ τα παιδιά και κάνουν δώρα στα καλά και φρόνιμα, ενώ τιμωρούν τα άτακτα. Τα σπιτικά goblins πολύ-πολύ παλιά ζούσαν σε σπηλιές και βαθιά δάση, όμως, ένα από αυτά πλησίασε τις κατοικημένες περιοχές των ανθρώπων είτε από περιέργεια είτε γιατί ήθελε να διασκεδάσει και από τότε υπάρχουν κάποια goblins που κατοικούν στα σπίτια των ανθρώπων, βγαίνουν τη νύχτα για να πειράξουν αυτούς που κοιμούνται ή για να βοηθήσουν στις δουλειές του σπιτιού. Στη Γερμανία υπάρχει το goblin Earlking, που θανατώνει όποιον βρεθεί στον δρόμο του.
Αφού έγραψε το βιβλίο, ο Tolkien ανακάλυψε πως είχε αντιστρέψει την αλήθεια, αλλά μερικοί συγγράφεις εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να αντιγράφουν το λάθος του.
Τα domovoy έχουν όψη ασπρομάλλη γέρου με γενειάδα και φορούν συνήθως γκρίζο φόρεμα ή κόκκινο μπλουζάκι. Ζουν στα σπίτια των ανθρώπων, αλλά συνδέονται με την οικογένεια και όχι με τον χώρο. Αν δηλαδή η οικογένεια μετακομίσει, την ακολουθούν και τότε ο νοικοκύρης πρέπει να βάλει μια φέτα ψωμιά κάτω από τη σόμπα για να τα καλωσορίσει. Τα domovoy ζουν κοντά στη σόμπα -ή στο τζάκι του σπιτιού συγκεκριμένα- και είναι πολύ ικανά στο να ανάβουν φωτιά. Οι άνθρωποι τα καταλαβαίνουν από το τρίξιμο των ξύλων και άλλους νυχτερινούς ήχους. Έχουν την απαίτηση από τους ανθρώπους να εκτιμούν την εργασία στους και να τα αποκαλούν «παππούδες» ή «εκείνους». Τα ενοχλεί πολύ η αθυροστομία και αν τυχόν θυμώσουν μπορούν ακόμα και να κάψουν το σπίτι. Πάντως είναι πολύ προστατευτικά και προσπαθούν να φανούν με κάθε τρόπο χρήσιμα.
Τέλος, μέσα από τις διάφορες παραδόσεις των λαών και τα χίλια ονόματα όπου παρουσιάζονται τα οικόσιτα ξωτικά που βοηθούν ή αναστατώνουν τους ανθρώπους ένα είναι το σίγουρο. Πως πάντα ο άνθρωπος συμβιώνει με τον «παράλληλο» κόσμο των ξωτικών και υπερφυσικών πλασμάτων αρκεί να έχει τα μάτια και την καρδιά του ανοιχτά για να μπορέσει να τον γνωρίσει και να τον αγαπήσει.
Εκείνο που χρειάζονται αυτά τα όντα από τον άνθρωπο είναι αγάπη, σεβασμός και συνεργασία. Ξαναβρίσκοντας τη χαμένη μας επαφή μαζί τους, βοηθάμε τη διαδικασία θεραπείας τόσο των εαυτών μας, όσο και της Γης πάνω στην οποία ζούμε.
Πηγές
Ναούμη Θεοδοσιάδης, Ξωτικά, εκδόσεις Αρχέτυπο, 2006
Judy Allen , Εγκυκλοπαίδεια των Φανταστικών όντων, εκδόσεις Πατάκη,2005
Joanne K. Rowling, Χάρι Πότερ και η κάμαρα με τα μυστικά, εκδόσεις Ψυχογιός, 2002
Μέλβιν Φράνσις, Νεράιδες και άλλα ξωτικά, εκδόσεις Κοχλίας, 2003
https://www.pottermore.com/explore-the-story/dobby
http://harrypotter.wikia.com/wiki/House-elf
https://www.fantasynamegenerators.com/hp-house-elf-names.php
Βιογραφικό: Νένα Μπούρα
Γεννήθηκα στη Νύμφη του Αμβρακικού, την Αμφιλοχία. Αποφάσισα να γίνω δασκάλα γιατί πίστευα και πιστεύω, ότι όταν δουλεύεις με παιδιά είναι ευλογία.
Αγαπώ τα παραμύθια από τα παιδικά μου χρόνια. Αυτό, οφείλεται στον παππού μου, ο οποίος μου έμαθε τις πρώτες ιστορίες, τα πρώτα τραγούδια και τα πρώτα ποιήματα. Μεγαλώνοντας, ήταν αυτός που μου αγόραζε σε κάθε ευκαιρία βιβλία γεμίζοντάς τα αφιερώσεις. Τα παιδικά μου χρόνια μυρίζουν πορτοκάλι, φρεσκοξυσμένο μολύβι, ξύλο και θάλασσα, μυρωδιές που δεν αποχωρίστηκα ποτέ.
Προσπάθησα, όταν πια διάβηκα το κατώφλι της ενηλικίωσης να ανακαλύψω τον εαυτό μου μέσα από διάφορα μονοπάτια. Έτσι ασχολήθηκα με την αγιογραφία, το θεατρικό παιχνίδι, την δημιουργική γραφή, τον χορό και χίλια δυο άλλα.
Όμως όλα αυτά τα μονοπάτια με οδήγησαν ξανά πάλι πίσω στα παραμύθια που πρωτοαγάπησα. Οι μεγάλες αγάπες δεν ξεχνιούνται, σκέφτηκα και άρχισα να βαδίζω ξανά ανάμεσα σε ξωτικά, νεράιδες και στοιχειά. Όλοι αυτοί οι σύντροφοι με βοήθησαν να μοιραστώ τις ιστορίες μου με άλλους κι έτσι οι ιστορίες μου βρέθηκαν στις ανθολογίες παραμυθιών των Εκδόσεων Συμπαντικών Διαδρομών. Το 2016 κυκλοφόρησε το πρώτο μου βιβλίο με λαϊκά παραμύθια και το 2017 το δεύτερο από τις ίδιες εκδόσεις με την ίδια θεματολογία.
Λατρεύω να αφηγούμαι και να συλλέγω λαϊκά παραμύθια, να ακούω μουσική από βινύλια και να ανακατεύω βότανα για να φτιάχνω σαπούνια, όταν έχω ελεύθερο χρόνο.