Σκαντζόχοιρος: από τον μύθο στη λαϊκή παράδοση

Είναι αλήθεια πως ο μικρός, γλυκός έχινος, ο σκαντζόχοιρος όπως τον γνωρίζουμε πλέον, δεν μονοπώλησε το ενδιαφέρον των μυθογράφων και των παραμυθάδων του κόσμου όσο κάποια άλλα μέλη του ζωικού βασιλείου. Ωστόσο, μπορούμε να πούμε μετά βεβαιότητας ότι άφησε το μικροσκοπικό, ιδιαίτερο και συχνά αμφιλεγόμενο αποτύπωμα του σε μια πληθώρα παραδόσεων και πολιτισμών.

Ακολουθώντας τα χνάρια του σκαντζόχοιρου στο παρελθόν, κάνουμε την πρώτη μας στάση στην Αρχαία Ελλάδα όπου και ο μυθογράφος Αίσωπος μας χάρισε το αλληγορικό παραμύθι Ο Σκαντζόχοιρος κι η Αλεπού. Σε τούτο το παραμύθι, δυο φίλοι, ο σκαντζόχοιρος κι η Αλεπού αποφασίζουν να κλέψουν σταφύλια, αφού κι οι δύο ομολογούν την ικανότητα τους στα ψέματα. Όταν η αλεπού πιάνεται σε παγίδα επί τω έργω και ζητάει τη βοήθεια του σκαντζόχοιρου, εκείνος τη συμβουλεύει να κάνει την ψόφια κι έτσι σώζεται. Στη δεύτερη τους απόπειρα, είναι ο σκαντζόχοιρος αυτός που πιάνεται στην παγίδα μα, πονηρή όπως πάντα, η αλεπού φαίνεται να ξεχνάει όλα της τα ψέματα και δεν μπορεί να σκεφτεί κάτι για να σωθεί ο φίλος της. Τότε αυτός την παρακαλεί να τον πλησιάσει για να της ομολογήσει ένα μυστικό στ’ αυτί και μόλις το κάνει, τη δαγκώνει με δύναμη έτσι ώστε ο ιδιοκτήτης του αμπελώνα τους πιάνει και τους δυο. Φυσικά, η αλεπού είναι αυτή που τρώει όλο το ξύλο, ως κατ’ εξακολούθηση παραβάτης, ενώ ο σκαντζόχοιρος αφήνεται ελεύθερος.

Οι αρχαιοελληνικοί μύθοι για σκαντζόχοιρο δεν τελειώνουν εδώ. Σύμφωνα με το μυθολόγο J.C. Cooper, ο Αριστοτέλης ισχυριζόταν πως οι σκαντζόχοιροι μπορούν να προβλέψουν τις αλλαγές του καιρού, μεταβάλλοντας ανάλογα τα λαγούμια τους και φράσσοντας τις εισόδους οι οποίες θα πλήγονταν απ’ τους νέους ανέμους. Την πίστη αυτή συνομολογούν κι αναλύουν περεταίρω οι Ρωμαίοι επιστήμονες και διδάσκαλοι Πλίνιος ο Πρεσβύτερος και ο Κλαύδιος Αιλιανός. Ο πρώτος εκ των δύο, στο έργο του Historia Naturalis, ισχυρίζεται μάλιστα πως οι σκαντζόχοιροι συνηθίζουν να σκαρφαλώνουν στα δέντρα, να ρίχνουν φρούτα στο έδαφος κι ύστερα να κυλιούνται πάνω τους ώστε να αγκυλωθούν στ’ αγκάθια τους και να τα μεταφέρουν στη φωλιά τους, πίστη που αναφέρει και ο Δαρβίνος στα έργα του αλλά που έκτοτε η επιστήμη έχει καταρρίψει. Όπως και να ‘χει, σταδιακά και κατ’ αυτόν τον τρόπο, χτίστηκε η, σχεδόν πανευρωπαϊκή, πεποίθηση πως οι σκαντζόχοιροι είναι εργατικά και πρακτικά πλάσματα.

Προχωρώντας λίγο αργότερα στο χρόνο, μα παραμένοντας στα πάτρια εδάφη, ένα λαϊκό παραμύθι γνωστό ως Σκαντζόχοιρος, Χελώνα, Αράχνη, Μέλισσα (με διαφορετική σειρά κατάταξης στον τίτλο στις ποικίλες εμφανίσεις του) διδάσκει τη σημασία της ευχής ενός γονιού στο παιδί του. Ο σκαντζόχοιρος, η χελώνα, η αράχνη κι η μέλισσα είναι τα τέσσερα παιδιά μιας ετοιμοθάνατης γυναίκας, η οποία στέλνει μια γειτόνισσα να τα ειδοποιήσει για τον επερχόμενο θάνατο της. Πρώτο συναντάει το Σκαντζόχοιρο ο οποίος εκείνη την ώρα περιφράσσει το χωράφι του και δεν της δίνει σημασία. Η μάνα, λοιπόν, εύχεται «Τα παλούκια που φράζει να μπουν όλα στην πλάτη του» κι έτσι κι έγινε. Επόμενη η γειτόνισσα βρίσκει τη Χελώνα, με τα πολλά της παιδιά, να πλένει ρούχα σε μια σκάφη, και εξ’ αυτής της ασχολίας ούτε κι εκείνη επισκέπτεται τη μητέρα της. Η μάνα, λοιπόν, εύχεται «Να γυρίσει η σκάφη στην πλάτη της, αφού δεν ήρθε να με δει» κι έτσι κι έγινε. Σειρά είχε η Αράχνη, η οποία εκείνη την ώρα ύφαινε ένα χαλί και συνεπώς δε μπορούσε να διακόψει για να επισκεφθεί την ετοιμοθάνατη μητέρα της. Η μάνα, λοιπόν, εύχεται «Να υφαίνει, να υφαίνει και ποτέ να μην τελειώνει» κι έτσι κι έγινε. Τέλος, η γειτόνισσα επισκέφτηκε τη Μέλισσα, η οποία ζύμωνε ψωμί για τα επίσης πολλά παιδιά της και παρόλα αυτά έτρεξε αμέσως για να συναντήσει τη μητέρα της. Η μάνα, λοιπόν, εύχεται «Να είσαι ευλογημένη, κόρη μου, από τον Θεό και ότι πιάνεις μέλι να γίνεται» κι έτσι κι έγινε.

Ο σκαντζόχοιρος κάνει την εμφάνιση του και σε ποικιλία παραδοσιακών τραγουδιών της Ελλάδας αλλά και των Βαλκανίων γενικότερα, συχνά απεικονιζόμενος σε κάποιο ερωτικό ειδύλλιο με μια θηλυκή χελώνα, έστω κι αν οι προσπάθειες του μάλλον δεν έχουν αντίκρισμα, με τη χελώνα να ντρέπεται, να κρύβεται ή και να κινείται «νομικά» εναντίον του.

Γυρίζοντας πάλι πίσω στο χρόνο και διασχίζοντας τη Μεσόγειο, εντοπίζουμε το σκαντζόχοιρο να έχει αναδειχθεί σε σύμβολο της αναγέννησης για τους Αρχαίους Αιγύπτιους, αν κι όχι στο βαθμό και την έκταση του σκαραβαίου. Είναι γνωστό πως οι σκαντζόχοιροι αποσύρονται στα λαγούμια τους κατά τους χειμερινούς μήνες κι αναδύονται ξανά με την άφιξη της άνοιξης. Η «τακτική» αυτή των σκαντζόχοιρων που πιθανόν φάνταζε στα μάτια των Αιγυπτίων ως μια εν δυνάμει νεκρανάσταση, οδήγησε τόσο στην προαναφερθείσα πίστη όσο και στην κυκλοφορία ποικιλίας φυλακτών με μορφή σκαντζόχοιρου κατά την περίοδο του Νέου Βασιλείου. Στην Κίνα οι σκαντζόχοιροι θεωρούνται ζώα ιερά μέχρι και τις μέρες μας.

Τη θετική αυτή οπτική της Αρχαίας Αιγύπτου και της Κίνας για τους σκαντζόχοιρους δεν φαίνεται να μοιράζονταν άλλοι πολιτισμοί. Ταξιδεύοντας ανατολικά, βλέπουμε πως στη Μογγολία, είναι παραδοσιακή πίστη πως είναι κακή τύχη να εισέλθει ένας σκαντζόχοιρος στο σπίτι σου, επειδή οι σκαντζόχοιροι είναι απ’ τη φύση τους πονηρά πλάσματα, που περπατούν με το κεφάλι τους σκυφτό, αποκρύπτοντας το πρόσωπο τους. Η πίστη αυτή γίνεται εμφανής και στο λαϊκό παραμύθι The Clever Little Hedgehog όπου ένας σκαντζόχοιρος, μια αλεπού κι ένας λύκος εντοπίζουν ένα δαμάσκηνο, που είχε πέσει από κάποιο καραβάνι. Καθότι έφτανε μονάχα για έναν τους, αποφασίζουν να κάνουν έναν διαγωνισμό: αυτός που θα μεθύσει πρώτος με airak (ελαφρά αλκοολούχο ποτό των Νομάδων της Μογγολίας, που φτιάχνεται κατόπιν ζύμωσης του γάλατος θηλυκών ίππων) θα κερδίσει το δαμάσκηνο. Ο λύκος ισχυρίζεται πως μεθάει μονάχα με μια γουλιά κι η αλεπού μονάχα μυρίζοντας το. Ο έξυπνος σκαντζόχοιρος ισχυρίζεται πως μεθάει και μόνο στο άκουσμα του ονόματος του ποτού κι αμέσως καμώνεται το μεθυσμένο. Σειρά έχει ένας διαγωνισμός ταχύτητας. Ο σκαντζόχοιρος, πάλι πονηρός, ξέροντας πως δε μπορεί να κερδίσει δίκαια, γραπώνεται απ’ την ουρά της αλεπούς και μόλις εκείνη σταματάει λίγο πριν τη γραμμή τερματισμού για να ελέγξει πού βρίσκονται οι αντίπαλοι της, περνάει κάτω της και τη χαιρετάει, πλέον νικητής.

Σε άλλους αρχαίους πολιτισμούς της Ανατολής, ο σκαντζόχοιρος αναδείχθηκε σε σύμβολο της Μεγάλης Μητέρας ενώ για τους Βαβυλώνιους αποτέλεσε σύμβολο της θεότητας Ishtar (αντίστοιχης της Φοινικικής Αστάρτης), θεάς της αγάπης, της ομορφιάς, της γονιμότητας, της δικαιοσύνης, του πολέμου και της πολιτικής δύναμης. Η σύνδεση του σκαντζόχοιρου με τη γονιμότητα και τη «μήτρα» υπάρχει μέχρι και σήμερα. Πίσω στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα στη Λετονία, πολλά γαμήλια τραγούδια αποκαλούν τη μέλλουσα νύφη “she-hedgehog” και τη νυμφευμένη πλέον γυναίκα “hedgehog mother”. Στην ανατολική Αφρική, αυθεντική πατρίδα μεγάλου τμήματος των ειδών σκαντζόχοιρων, ορισμένα από αυτά τα είδη θεωρούνται και χρησιμοποιούνται ως φυλαχτά γονιμότητας, τόσο στους ανθρώπους όσο και στη γεωργία.

Ένα απ’ τα γνωστότερα λαϊκά παραμύθια, έχοντας καταγωγή απ’ τη Γερμανία και κατόπιν έχοντας καταγραφεί απ’ τους αδερφούς Grimm, είναι το The Hare and the Hedgehog το οποίο αφηγείται τους αγώνες δρόμου που διοργανώνουν ένας λαγός κι ένας σκαντζόχοιρος. Ο λαγός είναι σαφώς γρηγορότερος, μα ο σκαντζόχοιρος είναι πιο έξυπνος. Έτσι συνεννοείται με τη γυναίκα του και τη στέλνει στη γραμμή τερματισμού ώστε να προσποιηθεί πως είναι εκείνος, όταν φτάσει ο λαγός. Ο τελευταίος, αδυνατώντας να δεχθεί την ήττα του αλλά και να αναγνωρίσει το κόλπο του σκαντζόχοιρου, επιμένει να επαναλάβουν τον αγώνα ξανά και ξανά και καταλήγει να πεθάνει από υπερκόπωση.

Άλλο ένα παραμύθι Γερμανικής καταγωγής που καταγράφηκε απ’ τους αδερφούς Grimm είναι το Hans My Hedgehog. Σύμφωνα με το παραμύθι αυτό, ένας εύπορος αλλά άτεκνος έμπορος (ή αγρότης) εύχεται να είχε ένα παιδί, έστω κι αν ήταν σκαντζόχοιρος. Γυρίζοντας σπίτι του, συνειδητοποιεί πως η γυναίκα του έχει γεννήσει ένα αγόρι που είναι σκαντζόχοιρος απ’ τη μέση και πάνω. Συνειδητοποιώντας σταδιακά πως η ευχή του είχε μετατραπεί σε κατάρα, ο αγρότης ευχήθηκε ο γιος του να έφευγε μακριά. Επιστρέφοντας από ένα ταξίδι και δίνοντας στο γιο του τη γκάιντα που του είχε ζητήσει ως δώρο, ο Hans του ζητά να πεταλώσει τον κόκορα του, με την υπόσχεση πως ύστερα θα έφευγε και δεν θα ξαναγύριζε. Έτσι κι έγινε. Ο Hans έφυγε με μερικά γουρούνια και γαϊδούρια τα οποία εξέτρεφε έκτοτε στο δάσος, συνθέτοντας παράλληλα μουσική. Μια μέρα ένας βασιλιάς χάθηκε στο δάσος κι ο Hans προσφέρθηκε να του δείξει το δρόμο της επιστροφής ζητώντας σε αντάλλαγμα ο βασιλιάς να του χαρίσει το πρώτο πράγμα που θα συναντούσαν φτάνοντας. Το πρώτο πράγμα αυτό ήταν η κόρη του Βασιλιά κι ο τελευταίος βρήκε τον τρόπο να εξαπατήσει τον Hans, μιας κι ο σκαντζόχοιρος δεν ήξερε να διαβάζει. Έχοντας επιστρέψει στο δάσος, λίγο καιρό αργότερα ο Hans συνάντησε έναν δεύτερο βασιλιά και σύναψε μαζί του την ίδια συμφωνία, και πάλι αποκτώντας δικαιωματικά την μοναχοκόρη του χαμένου βασιλιά η οποία ήρθε να τον προϋπαντήσει με την άφιξη τους στην πόλη. Κάποιο καιρό πιο μετά, ο Hans πήγε να διεκδικήσει τις δυο κοπέλες που του είχαν υποσχεθεί. Ο πρώτος βασιλιάς αρνήθηκε να δώσει την κόρη του μα ο Hans τους ανάγκασε να υπακούσουν, μονάχα για να επιστρέψει την κόρη λίγο αργότερα, ντροπιασμένη για την υποκρισία του πατέρα της αλλά και της ίδιας. Αντίθετα, ο δεύτερος βασιλιάς συμφώνησε στο γάμο κι η κόρη του δέχθηκε επίσης, δέσμια της υπόσχεσης του πατέρα της. Τη βραδιά του γάμου τους, ο Hans έκαψε το σκαντζοχοιρένιο δέρμα του σε μια φωτιά και κατόπιν θεραπείας, αναδύθηκε ένας πανέμορφος νεαρός άντρας. Χρόνια αργότερα, ο Hans επέστρεψε σπίτι του και πήρε τον πατέρα του για να ζήσουν μαζί στο δικό του πλέον βασίλειο και Snip, snap snover, That story’s over, όπως κλείνει και το παραμύθι.

Πριν προχωρήσουμε παρακάτω, αξίζει να σημειωθεί πως και σε άλλες παραδόσεις, οι σκαντζόχοιροι συνδέονται έμμεσα ή πιο άμεσα με τα παιδιά, υπογραμμίζοντας τον αρχαίο συσχετισμό τους με τη γονιμότητα. Στη λαϊκή παράδοση της Σλοβενίας, στη χερσόνησο Ίστρια και στο πετρώδες Karst, γίνεται λόγος για τα “duhovin”, μαγεμένα παιδιά με ξεχωριστές ικανότητες και με ολόκληρο ή μισό ζωώδες σώμα, είτε αυτό είναι φιδίσιο (πιο συχνά) είτε αυτό ενός σκαντζόχοιρου είτε εκείνο ενός κορακιού.

Στη Βουλγαρική λαϊκή παράδοση σχετικά με την κοσμογονία, ο σκαντζόχοιρος παρουσιάζεται ως το αρχαιότερο και συνεπώς πιο σοφό πλάσμα απ’ όλα, αποκαλούμενος “Hedgehog the Old Faith”, ο απόλυτος μάγος του σύμπαντος και φύλακας των σημαντικότερων μυστικών του, ορισμένα απ’ τα οποία δεν είναι καν γνωστά στο Θεό. Στην παράδοση αυτή παρουσιάζεται ως το πιο μυστηριώδες πλάσμα στον κόσμο, αγέραστο κι άφθαρτο απ’ το χρόνο, εκτός κι αν σκοτωθεί από κάποιον άνθρωπο ή γεράκι. Μάλιστα, στην ίδια περιοχή φαίνεται να επικρατούσε η πίστη πως μαζί με τα ψάρια, ο σκαντζόχοιρος ήταν το μόνο πλάσμα που επιβίωσε τη Μεγάλη Πλημμύρα παρόλο που (σύμφωνα με την αναφορά αυτή, προερχόμενη από το χωριό Replyana, στο Belogradchic της Βουλγαρίας) ο Νώε ξέχασε να το τοποθετήσει στην Κιβωτό του.

Σε αντιστοιχία με τις παραπάνω αναφορές, μια θηλυκή σκαντζόχοιρος πρωταγωνιστεί στους «μύθους περί δημιουργίας» των Φίννο-Ούγγρων Veps, της Σιβηριακής φυλής των Μπουριατών αλλά και ορισμένων φυλών των Βαλκανίων. Στους μύθους αυτούς, αρχικά δεν υπήρχε στεριά κι ο κόσμος ήταν μια τεράστια λίμνη. Ήταν, λοιπόν, ο θηλυκός αυτός σκαντζόχοιρος που κουβάλησε γη κι άμμο με τους άκανθους του, δημιουργώντας τη στεριά. Αντίστοιχα, στους «μύθους περί δημιουργίας» των Λιθουανών και των Λετονών, όταν ο Θεός έφτιαξε τον ουρανό και τη Γη, δεν έκανε σωστούς υπολογισμούς κι η Γη κατέληξε υπερβολικά μεγάλη για να καλυφθεί απ’ τον ουρανό. Ήταν, λοιπόν, η συμβουλή του σοφού σκαντζόχοιρου που έκανε το Θεό να «ζουλήξει» τη Γη για να χωρέσει στον ουρανό οδηγώντας, σε ορισμένες εκδοχές του μύθου, στη δημιουργία των οροσειρών. Σε ανταμοιβή για τη βοήθεια του, ο Θεός χάρισε στο σκαντζόχοιρο την «πανοπλία» του ενώ η ίδια αυτή ιστορία χρησιμοποιείται και για να αιτιολογηθεί το σχήμα της Γης, που μοιάζει με εκείνο του σκαντζόχοιρου όταν κουλουριάζεται.

Σαφώς, υπάρχουν κι άλλες εκδοχές της ίδιας ιστορίας στην περιοχή της Λιθουανίας. Σύμφωνα με μία από αυτές, το τρίχωμα των ζώων καθορίστηκε απ’ το που κοιμήθηκαν αυτά το πρώτο βράδυ της Δημιουργίας. Ο σκαντζόχοιρος, που κοιμήθηκε στην κορυφή ενός βουνού και θαύμασε τον ήλιο στην πρώτη του ανατολή, απέκτησε τρίχωμα μυτερό σαν τις αχτίδες του ήλιου. Ο παραλληλισμός αυτός του σκαντζόχοιρου με τον ανατέλλοντα και δύοντα ήλιο, φέρνει στο νου τη συσχέτιση που είχαν συνάψει οι Αρχαίου Αιγύπτιοι ανάμεσα στους σκαντζόχοιρους και τον κύκλο ζωής, θανάτου κι αναγέννησης.

Σε ορισμένες άλλες εκδοχές του μύθου σχετικά με την μορφή του σκαντζόχοιρου, το μικρό σοφό πλάσμα δεν ήταν σύμβουλος του Θεού αλλά απέκτησε τα αγκάθια του ως τιμωρία για την καυχησιά του για το δικό του μαλακό τρίχωμα, έναντι των μυτερών βελόνων των Ελάτων. Σε άλλες παραλλαγές του προαναφερθέντα μύθου για την εξισορρόπηση της Γης και του ουρανού, το ρόλο του σκαντζόχοιρου λαμβάνει ο διάβολος (αφού η πράξη αυτή είχε ως συνέπεια τη δημιουργία οροσειρών και πεδιάδων, γεωλογικά μορφώματα που συχνά σχετίζονται με το διάβολο), υπογραμμίζοντας το αμφιλεγόμενο χρίσμα του σκαντζόχοιρου ως καλό ή κακό πλάσμα. Ο παραλληλισμός του σκαντζόχοιρου και του διαβόλου εντοπίζεται και σε ορισμένες –πολικές θα λέγαμε– προφορικές αποδόσεις της ιστορίας της Κιβωτού του Νώε: σε μία από αυτές ο σκαντζόχοιρος προστάτεψε την Κιβωτό σφραγίζοντας μια τρύπα με το κορμί του ενώ σε μια άλλη ο διάβολος επιχείρησε να τρυπώσει στην Κιβωτό λαμβάνοντας τη μορφή του σκαντζόχοιρου.

Επιστρέφοντας στους Φιννο-Ούγκρους, απαντούμε στη φυλή των Mari-el που κατοικούσε παραδοσιακά στη Ρωσία, ένα λαϊκό παραμύθι με πρωταγωνιστή έναν σκαντζόχοιρο. Σύμφωνα με το παραμύθι, ένας σκαντζόχοιρος που αισθάνθηκε το χειμώνα να πλησιάζει, μάζεψε πεσμένα φύλλα για να χτίσει ένα θερμό καταφύγιο κι ύστερα άρχισε ν’ αναζητά μια τρύπα για να μείνει. Στην πορεία, ο σκαντζόχοιρος συνάντησε ένα λαγό και μια αλεπού που τον παρακάλεσαν να χτίσει καταφύγια και για εκείνους, πράγμα το οποίο κι έκανε. Όταν, ωστόσο, ήρθε ο λύκος να ζητήσει την ίδια χάρη και κατέληξε να απειλήσει το σκαντζόχοιρο ο οποίος είχε αγχωθεί πως αν έκανε και τούτο το χατίρι δεν θα προλάβαινε εν τέλει να χτίσει καταφύγιο για τον ίδιο, του έφτιαξε ένα καταφύγιο σκληρό, από πέτρες, τραυματίζοντας τον. Στην ερώτηση του λύκου γιατί το έκανε αυτό, ο σκαντζόχοιρος αποκρίθηκε σοφά –και μάλλον ολίγον τι εκδικητικά– ότι στην πραγματικότητα δεν ξέρει πώς να φτιάχνει καταφύγια.

Η σοφία του σκαντζόχοιρου διαφαίνεται σε έναν ακόμη Βαλκανικό μύθο, εκ Βουλγαρίας τούτη τη φορά. Σύμφωνα με το μύθο αυτό, ο Ήλιος αποφάσισε να παντρευτεί η Σελήνη και κάλεσε όλα τα ζώα στην τελετή. Ο μόνος που δεν πήγε ήταν ο σκαντζόχοιρος. Όταν ο Ήλιος τον αναζήτησε και τον βρήκε να μασουλάει μια πέτρα, εύλογα τον ρώτησε τι έκανε. Τότε ο σκαντζόχοιρος του απάντησε πως μάθαινε να τρώει πέτρες, καθότι ύστερα απ’ το γάμο, όταν ο Ήλιος και η Σελήνη θα έκαναν παιδιά Ήλιους, όλα θα καίγονταν και δεν θα υπήρχε τίποτε για να φάει πέρα από πέτρες. Έτσι ο Ήλιος ματαίωσε το γάμο και τα πλάσματα της φύσης σώθηκαν.

Στις λαϊκές αφηγήσεις των Σλαβικών φυλών, των φυλών των Βαλκανίων και της Λευκορωσίας ο σοφός σκαντζόχοιρος (ή γενικά καταχθόνια πλάσματα που σχετίζονταν με τον Κάτω Κόσμο στη Νότια Σλαβική παράδοση όπως π.χ. η χελώνα ή ακόμη και φίδι σε ορισμένες περιοχές) λέγεται πως χρησιμοποιούταν για τον εντοπισμό του μαγικού βοτάνου ονόματι “raskovnik” (γνωστού και ως “hedgehog grass” δηλαδή γρασίδι του σκαντζόχοιρου), το οποίο είχε την ικανότητα να ξεκλειδώνει κάθε τι κλειδωμένο και να αποκαλύπτει κάθε τι κρυφό, συμπεριλαμβανομένων και θησαυρών αμύθητης αξίας. Σύμφωνα με το μύθο λοιπόν, και ιδιαίτερα όπως αυτός απαντάται στη Σερβία, οι επίδοξοι κυνηγοί θησαυρών, κλείδωναν ένα μικρό σκαντζόχοιρο σ’ ένα κλουβί κι ύστερα άρπαζαν το βότανο απ’ τη μητέρα του που ερχόταν να τον απελευθερώσει, πάντα γρήγορα μη τυχόν και το καταπιεί όπως συνήθιζε να κάνει μετά την εκπλήρωση του σκοπού του.

Στη Βρετανία, ο σκαντζόχοιρος έχει ιδιαίτερα άσχημη φήμη. Στην Ιρλανδική γλώσσα, ο σκαντζόχοιρος είναι γνωστός ως “Gráinneog” που σημαίνει μικρό άσχημο πράγμα. Στην ίδια περιοχή συσχέτιζαν τους σκαντζόχοιρους με τις μάγισσες, λέγοντας πως οι τελευταίες, με τη μορφή των πρώτων, ρουφούσαν τις νύχτες όλο το γάλα των αγελάδων. Ακόμη και δίχως τον παραπάνω συσχετισμό, ήταν αρκετά διαδεδομένη η πίστη πως οι σκαντζόχοιροι «έκλεβαν» το γάλα των αγελάδων, γεγονός που έχει έκτοτε διαψευσθεί καθότι οι σκαντζόχοιροι είναι εκ φύσεως δυσανεκτικοί στη λακτόζη. Λεγόταν επίσης πως οι σκαντζόχοιροι έκλεβαν αυγά, πράγμα που μπορεί να ισχύει μονάχα όμως αν το εν λόγω αυγό είναι ήδη σπασμένο ή ραγισμένο. Ο Shakespeare, στο πασίγνωστο έργο του A Midsummer Night’s Dream συγκαταλέγει τους σκαντζόχοιρους ανάμεσα σε τρομερά ζώα όπως τα φίδια με διπλή γλώσσα και τις σαλαμάνδρες. Σε συνέχεια όλων αυτών των αναφορών, κατά το μεσαίωνα οι σκαντζόχοιροι επικηρύχθηκαν στην Βρετανία, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί μεγάλο τμήμα του πληθυσμού τους.

Διασχίζοντας τον Ατλαντικό, στην μυθολογική παράδοση των Ιθαγενών της Αμερικής φαίνεται να εντοπίζεται η έμπνευση του μεταφορικού διλήμματος που απασχόλησε τόσο τον Arthur Schopenhauer όσο και τον Sigmund Freud, ονόματι Hedgehog’s Dilemma. Σύμφωνα με τον αρχικό μύθο που φαίνεται να έδωσε τη βάση για τον παραλληλισμό που οι πρωτοπόροι της ψυχολογίας σύναψαν ανάμεσα στους σκαντζόχοιρους και τους ανθρώπους (είτε συγκεκριμένα τους εσωστρεφείς, είτε την ανθρωπότητα ως σύνολο), σε εποχές πολύ παγωμένες οι σκαντζόχοιροι αποφάσισαν να πλησιάσουν πολύ ο ένας τον άλλο για να σωθούν απ’ το κρύο. Σύντομα, ωστόσο, άρχισαν να αλληλοτραυματίζονται λόγω των αγκαθιών τους κι ύστερα από καυγάδες και τσακωμούς αποφάσισαν να χωριστούν. Τότε άρχισαν να πεθαίνουν απ’ το κρύο. Λίγο αργότερα επέστρεψαν στην συντροφιά των ομοίων τους, αποφασίζοντας πως παρά τις διαφωνίες, τις διαφορές, τους μικροτραυματισμούς και το συνωστισμό, μονάχα ενωμένοι θα κατάφερναν να επιβιώσουν.

Ταξιδεύοντας στο μέλλον και φτάνοντας στην εποχή της λογοτεχνίας, των ταινιών και των παιχνιδιών του φανταστικού, γνωρίζουμε μια σειρά από σκαντζόχοιρους σε μεγαλύτερους ή μικρότερους ρόλους. Στο βιβλίο του Lewis Carroll Alice’s Adventures in Wonderland η Queen of Hearts χρησιμοποιεί σκαντζόχοιρους και φλαμίνγκο για να παίξει κροκέ. Στο ομώνυμο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο της Beatrix Potter γνωρίζουμε την Mrs. Tiggy-Winkle, μια πλύστρα σκαντζοχοιρίνα, η οποία πλένει τα ρούχα όλων των ζώων και των πουλιών της γειτονιάς. Ο μάγος Radagast στην ταινία The Hobbit: An Unexpected Journey έχει ως κατοικίδιο έναν σκαντζόχοιρο ονόματι Sebastian ενώ στο Toy Story 3 γνωρίζουμε τον Mr. Pricklepants, έναν λούτρινο σκαντζόχοιρο που θα ήθελε να παίξει στο θέατρο. Τέλος, δε θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στον αγαπημένο Sonic the Hedgehog.

Βιβλιογραφία, Φιλμογραφία & Διαδικτυακές Πηγές

animalfolklore.wordpress.com/2014/07/31/the-thorny-hedgehog/

Baatartsog, Norovsambuugiĭn, Khorloo, P, Metternich, Hilary Roe. Mongolian Folktales. Avery Press in Association with the University of Washington Press. Boulder, CO. 1996.

books.google.gr/books?id=Aft4c9GauRsC&pg=PA642&lpg=PA642&dq=hedgehog+folklore&source=bl&ots=iBYp3KW1St&sig=s1iV7O2UD0bExm0yqZ9Li_pE1vc&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi8pMOa8IDeAhWIaFAKHe4VBbA4ChDoATAAegQICBAB#v=onepage&q=hedgehog%20folklore&f=false

Brothers Grimm Folk Tales. Trans. by Brian Alderson. Templar Publishing. 2012.

Carroll, Lewis. Alice’s Adventures in Wonderland. Macmillan. 1865.

en.wikipedia.org/wiki/Raskovnik

Imagining Creation. Edited by Markham J. Geller and Mineke Schipper. Brill. 2008.

Kropej Monika. Supernatural Beings from Slovenian Myth and Folktales. ZRK Publishing. 2012

Kropej, Monika. Supernatural Beings from Slovenian Myth and Folktales. (Ljubljana: Scientific Research Centre of the Slovenian Academy of Sciences and Arts, 2012), 222.

paradiseisthisway.wordpress.com/2016/04/21/hedgehogs-and-slavic-folklore/

scienceplz.blogspot.com/2014/08/the-clever-little-hedgehog.html

Sherman Josephna. World Folklore for Storytellers. Routledge. 2009

The Hobbit: An Unexpected Journey. Directed By Peter Jackson. Warner Bros. Pictures. 2012.

Toy Story 3. Direced by Lee Unkrich. Pixar Animation Studios. 2010.

www.abctales.com/story/annette-bromley/legend-hedgehog-and-coldest-winter

www.ancient-origins.net/history-ancient-traditions/luck-or-misfortune-hedgehogs-folklore-and-tradition-006265

www.greek-language.gr/certification/dbs/teachers/show.html?id=538

www.hedgehogcentral.com/myths.shtml

www.llti.lt/failai/e-zurnalai/TD28/08%20reziume%20Razausko.pdf

www.panorama-grevena.gr/ιστορία-του-χωριού/παραμύθια-του-τόπου/σκατζόχοιρος-χελώνα-αράχνη-μέλισσα/

www.terriwindling.com/blog/2016/05/hedgehogs.html