Frankenstein – ο Προμηθέας της Mary Shelley

*Art by Samuel John Stump oil on canvas 1831 © National Portrait Gallery, London*

Το 1816 είναι γνωστό ως η χρονιά χωρίς καλοκαίρι. Το ηφαίστειο Mayon στις Φιλιππίνες και η έκρηξη του όρους Tambora στις Ολλανδικές Ινδίες, έχουν γεμίσει την ατμόσφαιρα με ηφαιστειακή σκόνη, οδηγώντας στον παγετό που θα σαρώσει το βόρειο ημισφαίριο.

Η Mary Godwin όμως δεν το ξέρει αυτό όταν φτάνει στη Villa Diodati στις όχθες της λίμνης της Γενεύης. Ξέρει μόνο ότι βρέχει καταρρακτωδώς. Έχει αφήσει πίσω της το Λονδίνο, το κλίμα του όμως την ακολούθησε στην Ελβετία.

Τουλάχιστον δεν έφερε μαζί της και την κοινωνική κατακραυγή. Γιατί η Mary, στα δεκαεννιά της ακόμη, μπορεί να συστήνεται ως κυρία Shelley, δεν είναι όμως παντρεμένη με τον άντρα που στέκεται δίπλα της καθώς περνάνε την πόρτα της βίλλας. Αυτός είναι παντρεμένος με μια άλλη γυναίκα, και το παιδί ανάμεσα τους είναι ο καρπός της παράνομης σχέσης τους.

Η Mary Godwin (1797 - 1851) είναι κόρη του πολιτικού φιλόσοφου William Godwin (1756 - 1836), και της φιλόσοφου του φεμινισμού Mary Wollstonecraft (1759 - 1797). Ο μέλλοντας σύζυγός της και πατέρας το παιδιού της, Percy Bysshe Shelley (1792 - 1822) ήταν ένθερμος υποστηριχτής του William Godwin, αυτό όμως δεν ήταν αρκετό ώστε να πάρει την έγκρισή του για αυτόν τον δεσμό. Η Mary είναι αποξενωμένη πλέον από τον πατέρα της.

Τίποτα όμως από αυτά δεν έχει σημασία όταν είσαι ανάμεσα σε φίλους. Έχουν έρθει στη λίμνη για διακοπές, στο σπίτι που έχουν νοικιάσει ο George Gordon Byron (1788 - 1824), 6ος Βαρόνος Byron, και ο John William Polidori (1795 – 1821). Αυτό που τους ενώνει όλους, είναι η αγάπη τους για τη λογοτεχνία και το κίνημα του ρομαντισμού. Σε λίγα χρόνια, θα τους ενώσει και η αγάπη τους για την ελληνική επανάσταση, προς το παρόν όμως περνάνε της βροχερές νύχτες συζητώντας και διαβάζοντας γερμανικές ιστορίες φαντασμάτων.

Κρατώντας στα χέρια του το Fantasmagoriana του Jean-Baptiste Benoît Eyriès, ο λόρδος Byron προτείνει ένα παιχνίδι. Θα έπρεπε ο καθένας τους να γράψει μια μικρή ιστορία τρόμου. Για μέρες η Mary δεν έχει καμιά ιδέα. Κάθε πρωί, ο Percy τη ρωτάει αν σκέφτηκε κάτι, και κάθε πρωί, αυτή του απαντά αρνητικά.

Ο Byron έχει ήδη γράψει τη δική του ιστορία. Πρόκειται για ένα μικρό και μάλλον μέτριο διήγημα, για τους θρύλους των βαμπίρ που άκουσε στις βαλκανικές χώρες. Δεν το θεωρεί κάτι σπουδαίο. Ο φίλος του Polidori διαφωνεί, κι αναλαμβάνει να επεκτείνει την ιστορία. Από εκεί θα προκύψει το μυθιστόρημα The Vampyre (στην Ελλάδα κυκλοφορεί στο σύνθετο έργο «Ο βρυκόλακας – Ένα απόσπασμα» από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ, κι αναφέρονται και οι δύο συγγραφείς) το οποίο θεωρείται από πολλούς ως το πρώτο μυθιστόρημα με αναφορά στα μοντέρνα βαμπίρ, και θα οδηγήσει κάποτε στη συγγραφή του Dracula του Bram Stoker.

Η Mary ακολουθεί μια άλλη κατεύθυνση. Έχει ακούσει πως όταν αυτή η μαγική ανακάλυψη, το ηλεκτρικό ρεύμα, χτυπήσει ένα κορμί, προκαλεί τη σύσπαση των μυών. Μερικοί επιστήμονες της εποχής πιστεύουν πως, ίσως, μπορεί ακόμα και να αναστήσει ένα άψυχο σώμα.

Της θυμίζει λίγο την ιστορία του Johann Conrad Dippel (1673 – 1734) του αλχημιστή που σύμφωνα με τον θρύλο ανακάλυψε το ελιξίριο της ζωής, και προσπάθησε να το ανταλλάξει με ένα κάστρο στη Γερμανία. Το κάστρο του Frankenstein, ζωσμένο από δεισιδαιμονίες, κακά τα ψέματα, είχε πιασάρικο όνομα.

Όλα θα δέσουν ένα βράδυ σε ένα όνειρο. Κάποιος λάτρης της αστρονομίας θα πει πως ήταν 16 Ιουνίου 1816, μεταξύ δύο και τρεις το πρωί.

«Είδα τον χλωμό μαθητή των ανίερων τεχνών να γονατίζει μπροστά στο πράγμα που κατασκεύασε. Είδα το φριχτό φάντασμα ενός άντρα απλωμένο, και τότε, με τη λειτουργία μιας ισχυρής μηχανής, έδειξε σημάδια ζωής, και τινάχτηκε ανήσυχα, με μια ημι-ζωντανή κίνηση. Πρέπει να είναι τρομαχτικό; Γιατί ανυπέρβλητα τρομαχτικό θα ήταν το αποτέλεσμα κάθε ανθρώπινης προσπάθειας να κοροϊδέψει τους καταπληκτικούς μηχανισμούς του Δημιουργού του κόσμου».

Μπορεί να ξεκίνησε ως μικρή ιστορία τρόμου, ίσως και ως αστείο, το βιβλίο όμως θα γιγαντωθεί και θα αλλάξει μορφή. Οι ανθρώπινες αξίες θα δοκιμαστούν, οι ήρωες θα αποκτήσουν βάθος και νόημα, και η επιστήμη θα μπει για πρώτη φορά στη διαδικασία να αναρωτηθεί το τι είναι σωστό και τι όχι. Ο Victor Frankenstein θα γίνει συγγραφικό πρότυπο και θα πληρώσει ακριβά την ανευθυνότητά του, ενώ το τέρας, μόνο, εγκαταλελειμμένο και κυνηγημένο από μια ανθρωπότητα που τον φοβάται λόγο της όψης του, θα καθρεφτίσει το μίσος όσων των πρόδωσαν με βίαια εγκλήματα. Αν και σε όλο το βιβλίο αναφέρεται ως “το τέρας”, ή “το κατασκεύασμα”, θα διαλέξει για τον εαυτό του το όνομα Αδάμ από τον πρωτόπλαστο.

Η αλλαγή όμως αγγίζει και την ίδια τη Mary. Εκείνο το καλοκαίρι, θα γίνει για αυτήν το καλοκαίρι της ενηλικίωσης. Τα προβλήματά της δεν έχουν τελειώσει ακόμα, αλλά τώρα πια, μαθαίνει από τους ήρωές της να τα αντιμετωπίζει.

Το 1818 το Frankenstein εκδίδεται για πρώτη φορά ανώνυμα. Κάτω από τον κύριο τίτλο εμφανίζεται κι ένας εναλλακτικός «Ο σύγχρονος Προμηθέας». Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν πως ο συγγραφέας είναι ο Percy Shelley, αλλά ο ίδιος σπεύδει να ενημερώσει τον κόσμο πως αυτό το αριστούργημα είναι έργο της νόμιμης, πλέον, γυναίκας του. Όχι πολύ καιρό μετά, με τη βοήθεια του συμφιλιωμένου πατέρα της, θα ανεβεί το Presumption; or, the Fate of Frankenstein ένα θεατρικό βασισμένο στο μυθιστόρημά της. Παρότι στο βιβλίο δεν αναγράφονται λεπτομέρειες, o Richard Brinsley Peake προσθέτει στο θεατρικό τη σκηνή της ανάνηψης καθώς και τη διάσημη πλέον ατάκα “It lives!” ή “It’s alive!”.

Από αυτήν την παρέα των ρομαντικών λογοτεχνών μόνο η Shelley θα δει το μυθιστόρημα να δοξάζεται όπως του αρμόζει. Ο Polidori θα βρεθεί νεκρός το 1821 στο Λονδίνο υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες. Ο Percy θα χάσει τη ζωή του στην Ιταλία το 1822 από ατύχημα, λίγο καιρό μετά την έκδοση του ποιήματος Hellas, αφιερωμένο στην ελευθερία των Ελλήνων, ενώ ο Λόρδος Byron θα αφήσει την τελευταία του πνοή στο Μεσολόγγι το 1824.

Και μπορεί η θνησιμότητα να κυριαρχεί τους ανθρώπους, το τέρας του Frankenstein όμως ζωντανεύει ξανά και ξανά, σε ταινίες, κόμιξ, ακόμα και σε αποκριάτικες στολές, μα κυρίως ως το πρώτο βιβλίο επιστημονικής φαντασίας. Όπως ο ήρωάς της, η Mary Wollstonecraft Shelley (1797 - 1851) πήρε άψυχη ύλη, κι έφτιαξε κάτι που μας τρομάζει και μας κυνηγά μέσα στη νύχτα, ανάμεσα απ’ τις σελίδες. Έφτιαξε κάτι ζωντανό, μεγάλο, και με βίαιες προθέσεις. Στα ελληνικά μπορείτε να το βρείτε από πάμπολλες εκδόσεις. Ή μπορεί να σας βρει αυτό…

Happy Halloween!

Πηγές

Wikipedia.org

Bennett, Betty T. and Stuart Curran, eds. Mary Shelley in Her Times. Baltimore: Johns Hopkins University Press

Nigel Leask, "Polidori, John William (1795–1821)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press

Frankenstein – Mary Shelley