Η Βασίλισσα του Χιονιού, όπως μας τη σύστησε ο Hans Christian Andersen
The Snow Queen by Vladyslav Yerko
Όταν ακούμε τη φράση «Βασίλισσα του Χιονιού», δύο χαρακτηριστικές φιγούρες έρχονται στο μυαλό μας: Πρώτον, η κακιά βασίλισσα από τα βιβλία της «Narnia» του C.S. Lewis (που ενσάρκωσε τόσο χαρακτηριστικά η Tilda Swinton), και φυσικά, η Elsa από το Frozen, που μετά την τεράστια επιτυχία που έκανε η ταινία στο box-office, έχει κλέψει τη δόξα από όλες τις βασίλισσες και πριγκίπισσες της Disney. Εμείς σήμερα, όμως, δεν θα μιλήσουμε ούτε για τη Narnia, ούτε για την Elsa. Σήμερα θα μιλήσουμε για το real-deal, την αυθεντική ιστορία πίσω από τις σύγχρονες διασκευές, τον μύθο πίσω από το franchise.
Σήμερα, αναγνώστες του Will o’ Wisps, θα μιλήσουμε για τη Βασίλισσα του Χιονιού, του Hans Christian Andersen.
Η Βασίλισσα του Χιονιού (Snedronningen στο πρωτότυπο) είναι μια ιστορία του Hans Christian Andersen, η οποία δημοσιεύτηκε το μακρινό 1844 στις 21 Δεκεμβρίου, στη δεύτερη συλλογή του πρώτου τόμου των «Νέων Παραμυθιών». Η ιστορία είναι από τις μεγαλύτερες του Andersen, και υποδιαιρείται σε επτά άλλες ιστορίες, με τους εξής τίτλους: Για τον Καθρέφτη και τα Κομμάτια του, Το Αγόρι και το Κορίτσι, Ο Κήπος με τα Λουλούδια και η Γυναίκα που ήξερε Μαγεία, Ο Πρίγκιπας και η Πριγκίπισσα, Η Μικρή Κλέφτρα, Η Γυναίκα από τη Λαπωνία και η Γυναίκα από τη Φινλανδία, Τι Συνέβη στο Παλάτι της Βασίλισσας του Χιονιού και Τι Συνέβη Μετά.
(Όπως ήδη θα καταλάβατε, μόνο από τους τίτλους των ιστοριών, η Βασίλισσα του Χιονιού είναι σχεδόν κομπάρσος και το βάρος της αφήγησης πέφτει στους άλλους χαρακτήρες των ιστοριών).
Η ιστορία ξεκινάει με ένα πολύ ενδιαφέρον backstory. Ένας καλικάντζαρος (στην ιστορία αναφέρεται ως troll-Trolden και ως devil-Djævlen) δημιουργεί έναν μαγικό καθρέφτη, ο οποίος αντανακλάει μόνο την ασχήμια του κόσμου, χωρίς να δείχνει οτιδήποτε ωραίο. Στην προσπάθειά του να δείξει το πιο άσχημο πρόσωπο του κόσμου, στρέφει τον καθρέφτη στον Θεό και στους αγγέλους του, όμως ο καθρέφτης σπάει και γίνεται κομματάκια. Τα θρύψαλα του καθρέφτη πέφτουν πίσω στη γη, παγώνοντας τις καρδιές των ανθρώπων και “μολύνοντας” τα μάτια τους, αναγκάζοντάς τους να βλέπουν μόνο το κακό και την ασχήμια μπροστά τους (μια υπέροχη αλληγορία για την κατάθλιψη). Εν συνεχεία, βλέπουμε τους πρωταγωνιστές μας, τον Kai, ένα μικρό αγόρι, και τη Gerda, ένα επίσης μικρό κορίτσι. Τα δύο παιδιά είναι γείτονες, παίζουν μαζί, έχουν ένα μικρό κήπο από ρόδα στα μπαλκόνια τους, τον οποίο φροντίζουν. Η γιαγιά του Kai τού μιλάει για τη Βασίλισσα του Χιονιού και τις νιφάδες της, και κάποιο χειμώνα ο ίδιος ο Kai βλέπει τη Βασίλισσα να του γνέφει, όμως ο ίδιος φοβάται και αποτραβιέται.
Το κακό δεν αργεί να γίνει. Ένα κομμάτι από τον καθρέφτη του καλικάντζαρου, μπαίνει μέσα στον Kai. Εκείνος μαλώνει με τη Gerda, καταστρέφει τον κήπο και φεύγει μακριά με τη Βασίλισσα του Χιονιού, η οποία, με τη μορφή ασπροφορεμένης γυναίκας, του δίνει δύο φιλιά, ένα για να μην νιώθει το κρύο, και ένα για να ξεχάσει τη Gerda, με το τρίτο φιλί να είναι θανατηφόρο. Ταυτόχρονα, η Βασίλισσα του χιονιού δίνει έναν “γρίφο” στον Kai: Αν βρει τη “μαγική λέξη” και καταφέρει να τη γράψει, θα τον αφήσει ελεύθερο να επιστρέψει στο σπίτι του. Με τον Kai εξαφανισμένο, όλοι πιστεύουν πως πέθανε, κι έτσι η Gerda παίρνει τη μεγάλη απόφαση να βγει και να τον ψάξει.
The Snow Queen by PJ Lynch
Οι υπόλοιπες ιστορίες είναι πρακτικά η ιστορία της Gerda που ψάχνει τον αγαπημένο της Kai, και οι περιπέτειές της μέχρι να τον βρει. Εν συντομία, ρωτάει τον ποταμό αν ο Kai πνίγηκε κι εκείνος της απαντάει «όχι», βρίσκει μια μάγισσα που την κρατάει αιχμάλωτη και την κάνει να ξεχάσει τον Kai, εξαφανίζοντας τα ρόδα από τον κήπο της, πηγαίνει στο παλάτι ενός πρίγκιπα, ο οποίος μοιάζει με τον Kai, και τη βοηθάει στη συνέχεια, πέφτει θύμα απαγωγής από ληστές, όμως η μικρή κλέφτρα τη βοηθάει και τη στέλνει στη σωστή κατεύθυνση, και φτάνει καβάλα σε έναν τάρανδο, στις δύο γυναίκες που τη βοηθάνε στην τελική της αποστολή.
Τελικά η Gerda φτάνει στο παλάτι, βρίσκει τον Kai και με τη δύναμη της αγάπης, τον σώζει. Τα δάκρυά της λιώνουν την παγωμένη καρδιά του Kai, καίνε το θραύσμα του καθρέφτη και ο Kai πια θυμάται τη Gerda. Ύστερα φιλιούνται και κάνουν πατινάζ στη λίμνη, γράφοντας τη λέξη “αιωνιότητα”, που είναι και η “μαγική λέξη” για να γλιτώσουν από τη μαγεία της Βασίλισσας του Χιονιού. Στην επιστροφή ξαναπερνάνε από τη μικρή κλέφτρα και τις δύο γυναίκες, για να καταλήξουν πίσω στα σπίτια τους, τα οποία έμειναν ίδια, ανακαλύπτοντας πως δεν είναι ο κόσμος που άλλαξε, αλλά ο εαυτός τους.
Η ιστορία κλείνει με το περίφημο απόσπασμα από το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο: "Assuredly, I say to you, unless you are converted and become as little children, you will by no means enter the Kingdom of Heaven"
Όπως κάθε ιστορία του Andersen, η Βασίλισσα του Χιονιού βρίθει από αλληγορίες και νοήματα, ακολουθώντας κάποια μοτίβα, αλλά και πρωτοτυπώντας και σε πολλά σημεία.
Για παράδειγμα, ο Andersen χρησιμοποιεί τους αρχετυπικούς χαρακτήρες της μάγισσας, της σοφής γιαγιάς, του πρωταγωνιστή που καταλήγει να γίνει ήρωας, ακόμα και της αλλαγής της καρδιάς (ο καλός που γίνεται κακός, για να ξαναγίνει καλός). Στον πυρήνα της, η Βασίλισσα του Χιονιού είναι μια κλασική ιπποτική περιπέτεια, όπου ο βασικός ήρωας μπαίνει σε μια σειρά από δοκιμασίες, για να σώσει τον αγαπημένο του και να καταστεί άξιος της αγάπης του.
Από την άλλη, πρωτοτυπεί σε μεγάλο βαθμό. Οι ρόλοι είναι αντεστραμμένοι από το κλασσικό, ιπποτικό ιδεώδες (παρόλο που η αντιστροφή αυτή συναντάται και στα λαϊκά παραμύθια, όπως στον σκοτσέζικο μύθο του Tam Lin). Αυτός που κινδυνεύει είναι ο άνδρας (Kai), και αυτός που αναλαμβάνει τον ρόλο της διάσωσης, είναι το κορίτσι (Gerda). Η συντριπτική πλειονότητα των χαρακτήρων είναι επίσης θηλυκού γένους. Η Gerda, η Βασίλισσα του Χιονιού, η μάγισσα, η γιαγιά, η πριγκίπισσα, η μικρή κλέφτρα, οι δύο γυναίκες από τον Βορρά, δηλαδή ανταγωνιστές και αρωγοί, είναι όλες γυναίκες. Ακόμα και το τέλος διαφέρει από αυτό που θα περίμενε κανείς. Στη θέση του αναμενόμενου γάμου και του «ζήσαν αυτοί καλά», ο Andersen κάνει ένα βαθύτερο απολογισμό, για το πώς μια τέτοια περιπέτεια αλλάζει τον άνθρωπο, πώς γίνεται η μετάβαση από την αθωότητα στην επίγνωση –το ίδιο μοτίβο που αποθέωσε ο Tolkien με την επιστροφή των τεσσάρων hobbit πίσω στο Shire, μετά το πέρας της Επιστροφής του Βασιλιά.
Art by Marilena Mexi
Η ιστορία του Andersen είναι μια από τις βαθύτερες και πιο πολυδιάστατες ιστορίες. Το 2002 μεταφέρεται στη μικρή οθόνη με τη μορφή διμερούς μίνι σειράς, και τιτλοφορήθηκε Snow Queen. Τον ρόλο της Βασίλισσας κρατά επάξια η Bridget Fonda και της νεαρής Gerda η Chelsea Hobbs. Κυκλοφόρησε σε dvd στις Η.Π.Α. και αργότερα ως τηλεταινία στο Ηνωμένο Βασίλειο (2009) και στην Αυστραλία (2011).
Έχει επίσης μεταφερθεί σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες σε animation ταινίες (Ρωσία, Φινλανδία, Δανία), δημιουργήθηκε ομώνυμο ηλεκτρονικό παιχνίδι το 1985 ενώ ανέβηκε και σε θεατρικές σκηνές με τη μορφή όπερας, θεατρικών έργων, μιούζικαλ και χορευτικών παραστάσεων.
Θα ήταν πραγματική παράλειψη, αν δεν έκανα μια αναφορά στην ταινία Frozen, η οποία (παρότι ήταν μια χαλαρή απόδοση) βάδισε επάξια στα χνάρια του προκατόχου της.
Όπως η ιστορία του Andersen, έτσι και το Frozen κράτησε κάποια στοιχεία, αλλά καινοτόμησε σε πολλά άλλα, διευρύνοντας τους ορίζοντες των προσδοκιών μας. Για παράδειγμα, συγχωνεύοντας τον ρόλο της Βασίλισσας του Χιονιού και του Kai στο πρόσωπο της Elsa, η ταινία έδειξε πως οι «δαίμονές» μας βρίσκονται μέσα μας, κι όχι σε ένα εξωτερικό κακό. Η Anna σώζει την Elsa, θυσιάζοντας τη ζωή της, αλλά ταυτόχρονα και η Elsa με τα δάκρυά της λιώνει τον πάγο από την καρδιά της Anna. Η ταινία «διδάσκει» πως η «αγάπη που σώζει» δεν είναι πάντα η ερωτική αγάπη, αλλά οποιουδήποτε είδους, ακόμα κι η αδερφική, σπάζοντας τα στερεότυπα. Ακόμα και το γεγονός πως τα δύο κορίτσια σώζουν μόνες τους τις ζωές τους, αγγίζει το «φεμινιστικό» μήνυμα πως δεν χρειάζεται όλες οι πριγκίπισσες να βρουν τον πρίγκιπά τους, για να έχουν ένα ευχάριστο τέλος. Το Frozen, όπως και η Βασίλισσα του Χιονιού, δείχνουν το πραγματικό εύρος της αγάπης –ένα εύρος που συνηθίζουμε να ξεχνάμε, εστιάζοντας μόνο στην ερωτική έλξη.
Υπάρχει ένα φιλολογικό κουτσομπολιό (ναι, υπάρχουν και τέτοια), πως η πραγματική έμπνευση πίσω από την ψυχρή κι ανάποδη Βασίλισσα, ήταν η τραγουδίστρια της όπερας Jenny Lind. Ο Andersen γνώρισε τη Lind το 1840 -τέσσερα χρόνια πριν τη συγγραφή της ιστορίας- και την ερωτεύτηκε, χωρίς όμως εκείνη να ανταποδώσει τα αισθήματα. Παρόλο που οι δύο τους έμειναν φίλοι, η απόρριψη του Andersen έγινε η αφορμή για την ιστορία.
Από την άλλη βέβαια, η ιστορία του Andersen υπερβαίνει τα υπαρκτά πρόσωπα, υπερβαίνει την εποχή και τον χρόνο, γι’ αυτό ακόμη και σήμερα -έστω και ως ταινία της Disney- η μαγεία του Δανού παραμυθά παραμένει εξίσου γοητευτική και επίκαιρη.
Πηγές:
Wikipedia
Imdb
The Snow Queen, Hans Christian Andersen, New Fairy Tales-First Volume-Second Collection, 1845.
Guest Post
Ο Ανδρέας Αντωνίου γεννήθηκε στις 12/01/1988 στη Θεσσαλονίκη και διαμένει στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα είναι η Μεταφυσική, η Αισθητική και η Φιλοσοφία της Τέχνης. Έχει εκδόσει τρεις ποιητικές συλλογές και ένα μυθιστόρημα: «Το Φως και το Σκοτάδι» (Ποίηση, Nova-Atlantis, 2010), «Ο Ποιητής και το Φεγγάρι» (Ποίηση, I-Write, 2012), «Τα Μάτια της Aelun (Ποίηση, Οδός Πανός, 2016) και «Το Παρελθόν Ενός Συγγραφέα» (Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Πηγή, 2016). Έχει βραβευθεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς κι έχει δημοσιεύσει ποιήματά του σε έγκριτα λογοτεχνικά περιοδικά.