Ερωτόκριτος και Game of Thrones

Με την ιστορία του Game of Thrones/A Song of Ice and Fire όλοι λίγο πολύ είμαστε εξοικειωμένοι. Εν έτει 2017 το ποσοστό ατόμων που δεν έχουν δει τη σειρά του HBO είναι κυριολεκτικά αμελητέο. Ακόμα κι αυτοί που όντως δεν έχουν δει τίποτα, γνωρίζουν λίγο-πολύ τι παίζει με τη σειρά, ποιοι είναι οι βασικοί πρωταγωνιστές (ακόμα κι αν δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τον Robb Stark από τον Theon Greyjoy) και ποια είναι η ευρύτερη πλοκή. Το Παιχνίδι του Στέμματος έχει ίσως τη μεγαλύτερη επίδραση στη λαϊκή κουλτούρα, η οποία μάλιστα δεν προβλέπεται να ξεθωριάσει σύντομα.

Από την άλλη, υπάρχει ο Ερωτόκριτος. Οι περισσότεροι έχουμε πάρει μια μικρή γεύση από αυτό το έπος του Βιτσέντζου Κορνάρου στο σχολείο. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο, ελάχιστα θυμόμαστε κάτι από την πλοκή και τους χαρακτήρες. Οι πιο «καλοί μαθητές» θα θυμούνται πως η πλοκή έχει να κάνει με τον κρυφό έρωτα του Ερωτόκριτου, ενός νέου, όμορφου και γενναίου παλικαριού, με την Αρετούσα, την generic πριγκίπισσα των μεσαιωνικών μυθιστορημάτων –κατά το Paris et Vienne, από το οποίο επηρεάστηκε ο Κορνάρος. Εννοείται πως υπάρχουν μάχες και μαγεία, όπως σε κάθε μυθιστόρημα αυτού του είδους που σέβεται τον εαυτό του και εννοείται πως –spoiler alert- υπάρχει χαρούμενο τέλος.

Παρόλο που τα δύο αυτά έργα απέχουν αιώνες μεταξύ τους, και παρόλο που ο ορίζοντας προσδοκιών έχει αλλάξει, το Game of Thrones και ο Ερωτόκριτος μοιράζονται πολλά κοινά μοτίβα και εμπνεύσεις, τα οποία θα σχολιάσουμε στο παρόν άρθρο.

Ο έρωτας του βάρδου με την πριγκίπισσα: Ξεκινάμε με τα ευκολάκια. Όπως είχα αναφέρει και στο άρθρο «Βάρδοι στη Λογοτεχνία του Φανταστικού», και ο Martin και ο Κορνάρος ασχολούνται με τον έρωτα των βάρδων. Έτσι, αφενός έχουμε στον Ερωτόκριτο τον έρωτα του φτωχού παλικαριού, που κάνει καντάδες στην πριγκίπισσα Αρετούσα, κι αφετέρου τον πρίγκιπα Rhaegar Targaryen, ο οποίος κάνει καντάδες στην αγαπημένη του Λαίδη Lyanna Stark. Ο έρωτας και στις δύο περιπτώσεις είναι «παράνομος», γιατί ο Rhaegar είναι παντρεμένος και ο Ερωτόκριτος είναι φτωχός και ανάξιος για τη βασιλική οικογένεια. Επίσης, αν ο Κορνάρος είχε ακολουθήσει πιο πιστά το Paris et Vienne, θα είχαμε και τρίτο κοινό, την απαγωγή και το αμοιβαίο κλέψιμο, όμως ο Ερωτόκριτος, παρόλο που αρραβωνιάζεται κρυφά την Αρετούσα, δεν την κλέβει, όπως ο Rhaegar τη Lyanna.

Το τουρνουά: Ολόκληρο το δεύτερο βιβλίο του Ερωτόκριτου είναι αφιερωμένο στο τουρνουά που διοργανώνει ο βασιλιάς. Πρίγκιπες και ιππότες από όλα τα μέρη έρχονται για να διαγωνιστούν στο κονταροχτύπημα και να κερδίσουν φήμη, δόξα, και χρυσό. Επίσης –spoiler alert- εννοείται πως κερδίζει ο Ερωτόκριτος, γιατί είναι ο πιο γενναίος. Πάνω κάτω ό,τι γίνεται και στο Game of Thrones, όπου τα τουρνουά είναι σημαντικά, ακόμα και για την εξέλιξη της πλοκής. Θα σταθώ μόνο σε δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις: Πρώτη είναι το τουρνουά στην πρώτη σεζόν, γιατί μας έμπασε περισσότερο στον κόσμο του Westeros. Δεύτερη και σημαντικότερη είναι το τουρνουά στο Harrenhall, όπου ο Rhaegar κέρδισε και έστεψε τη Lyanna ως βασίλισσα του τουρνουά. Σε αυτό το τουρνουά βλέπουμε ταυτόχρονα και τη σχέση Howland Reed και Eddard Stark, τον κρυφό έρωτα του Eddard με την Ashara Dayne και κυρίως, την έχθρα μεταξύ Aerys “The Mad King” Targaryen με τον Tywin Lannister. Και στον Ερωτόκριτο και στο Game of Thrones, τα τουρνουά συμβάλλουν στη θεμελίωση χαρακτήρων και σκηνικού, τόσο σεναριακά όσο και σκηνοθετικά.

Θυρεοί και ρητά: Το αλατοπίπερο του Game of Thrones. Πόσοι από μας δεν αγαπήσαμε σειρά και βιβλία για τους θυρεούς των οίκων και τα ρητά τους. Winter is Coming, Hear me Roar, Ours is the Fury, As High as Honor, Our Blades are Sharp, Here we Stand, First in Battle, και δεν συμμαζεύεται, είναι από τις μικρές λεπτομέρειες που κάνουν το Game of Thrones τόσο αληθοφανές και τόσο εθιστικό. Αυτό που δεν ξέρει ο πολύς κόσμος είναι πως ακριβώς το ίδιο πράγμα υπάρχει και στον Ερωτόκριτο. Ω, ναι, στο δεύτερο βιβλίο (του τουρνουά που λέγαμε), ένας-ένας οι διαγωνιζόμενοι περνάνε και ο Κορνάρος περιγράφει τους θυρεούς στις ασπίδες τους και τα ρητά που είναι γραμμένα από κάτω. Προσωπικό αγαπημένο το ρητό του άρχοντα του Αναπλιού, «Eκείνη οπού μ’ ελάβωσε, κι οπού πολλά με κρίνει/ η ομορφιά κ’ η λάμψις τση του Hλιού τσ’ ακτίνες σβήνει», όπως και του Καραμανίτη Σπιθόλιοντα (βλ. παρακάτω), «K’ ελέγαν· "Όποιος με θωρεί, ας τρέμει κι ας φοβάται/και το σπαθί-ν, οπού βαστώ, κιανένα δε λυπάται"».

Ο Κλεγκέιν: Μια από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές του σύμπαντος του Martin είναι ο Gregor «The Mountain» Clegane. Τον είδαμε να σκοτώνει το άλογό του στο πρώτο τουρνουά, τον είδαμε να σκοτώνει τον Oberyn Martell, τον είδαμε για γίνεται νεκροζώντανος χάρη στα πειράματα του Qyburn. Γενικά, είναι ο στερεοτυπικός κακός με την κτηνώδη δύναμη, τη σκληρότητα και τη βαναυσότητα. Στον Ερωτόκριτο έχουμε ακριβώς τον ίδιο χαρακτήρα, στο πρόσωπο του Σπιθόλιοντα του Καραμανίτη. Τεράστιος, με φοβερή όψη, άγριος σαν θεριό, ο οποίος δεν πίστευε σε θεούς, παρά μόνο στο σπαθί του. Ο Κορνάρος τον βάζει να έχει προσωπική έχθρα με τον Κρητικό (όπου Καραμανίτης=Τούρκος και Κρητικός=Χριστιανός) και εννοείται πως οι δυο τους παλεύουν και –spoiler alert- νικάει εννοείται ο καλός Κρητικός.

Η αλλαγή ταυτότητας με μαγεία: Αφού ο Ερωτόκριτος αυτοεξορίζεται, οι εχθροί πολιορκούν την πόλη. Ο Ερωτόκριτος επιστρέφει, αλλά μεταμορφωμένος από ένα μαγικό φίλτρο, για να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητά του, μιας και τον κυνηγάει ακόμη ο βασιλιάς. Συνηθισμένο κόλπο, τα έχουμε δει και στην Οδύσσεια με τη μεταμόρφωση του Οδυσσέα. Η μαγική αλλαγή ταυτότητας –κι όχι απλά μεταμφίεση- υπάρχει εννοείται και στο Game of Thrones. Η μαγεία των Faceless Men, που μπορούν να πάρουν όποια μορφή θέλουν είναι αναλογικά συγκρίσιμη με αυτή που βλέπουμε στον Κορνάρο.

Ο μετριοπαθής σύμβουλος: Ίσως όχι τόσο έντονη ομοιότητα, αλλά και τα δύο έργα έχουν υιοθετήσει σε μεγάλο βαθμό το μοτίβο. Και στις δύο περιπτώσεις οι βασικοί πρωταγωνιστές είναι άνθρωποι νέοι με πάθος, ενέργεια και δράση (μερικές φορές και αντίδραση). Ο Ερωτόκριτος και ο Rhaegar ή ακόμη και ο Robert, η Αρετούσα και η Daenerys είναι χαρακτήρες παρορμητικοί, είναι άνθρωποι της δράσης και του πηγαίου συναισθήματος. Δίπλα σε αυτούς μπαίνουν σύμβουλοι για να μετριάζουν τις αποφάσεις τους. Ο Ερωτόκριτος έχει τον Πολύδωρο, η Αρετούσα έχει την Νένα, ο Rhaegar είχε τον Jon Connington (τον οποίο χάσαμε στη σειρά), ο Robert Baratheon είχε τον Ned, η Daenerys έχει τρεις-τέσσερις από δαύτους (Jorah-Barristan-Tyrion-Varys) κι ακόμη και ο Jon Snow-Targaryen έχει τον Ser Davos.

Το χαρούμενο τέλος: Οκ, το Game of Thrones δεν έχει τελειώσει ακόμη, επομένως είναι πρόβλεψη περισσότερο. Είδαμε όμως πως ειδικά από το τέλος της Season 6, πως το καλό κερδίζει έδαφος, οι Stark ξαναενώνονται, το Winterfell ανακτάται, η Daenerys ερωτεύεται τον Jon και γενικά, μας πάει στο γνωστό fantasy happy end για το τέλος. Πλέον οι θάνατοι είναι παρελθόν για τη σειρά που μας έχει συνηθίσει σε εκατό θανάτους ανά τέταρτο προβολής και πλέον ο καθένας παίρνει ό,τι του αξίζει (βλ. Petyr Baelish). Την ίδια γραμμή ακολουθεί και ο Ερωτόκριτος. Οι πρωταγωνιστές περνούν τα πάνδεινα, με εξορίες, φυλακίσεις, εξευτελισμούς, λίγο πολύ όπως και οι Stark χάνουν ένα-ένα τα κεφάλια τους, με αποκορύφωση τον Κόκκινο Γάμο. Κάπου στη μέση του έργου, οι ήρωες πιάνουν πάτο, μόνο και μόνο για να μπορέσει ο συγγραφέας να χτίσει το χαρούμενο τέλος και την τελική του δικαίωση.

Θα με ρωτήσετε: «Μα γιατί καταπιάστηκες με αυτό το θέμα;».

Ο λόγος δεν είναι μόνο και μόνο για τη σύγκριση δύο έργων, φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους. Το βασικότερο κοινό είναι πως και τα δύο έργα είχαν σχεδόν την ίδια υποδοχή από κριτικούς και κοινό, στις αντίστοιχες εποχές τους. Ο Ερωτόκριτος έκανε τεράστια επιτυχία στον απλό λαό, αγαπήθηκε από τον κόσμο και ακόμη και σήμερα διαβάζεται σχετικά άνετα (αν μπορείτε να ανεχθείτε τη βαριά κρητική προφορά). Ακόμα, έχει εμπνεύσει σοβαρά λογοτεχνήματα, όπως τον Κρητικό του Σολωμού ή το Μήτηρ Θεού του Σικελιανού ή τον Επιτάφιο του Ρίτσου. Όμως δεν ήταν λίγες οι φωνές που θεωρούσαν το έργο του Κορνάρου φτωχό και άτεχνο, επειδή χρησιμοποιούσε τη διάλεκτο, ή επειδή πραγματευόταν ρομάντζα και δράση ή επειδή η έκτασή του το καταντούσε μονότονο. Σκεφτείτε: Δεν είναι για τους ίδιους λόγους που κατακρίνεται το Game of Thrones, όπου θεωρείται «ποπ κουλτούρα» και όχι λογοτεχνία; Δεν είναι για τους ίδιους λόγους που το fantasy, ως είδος, υποτιμάται ακόμη και σήμερα από τους επίσημους λογοτεχνικούς κύκλους, παρά την τεράστια απήχηση στον κόσμο;

Ο Ερωτόκριτος δικαιώθηκε συν τω χρόνω, και πιστεύω πως και το Game of Thrones θα δικαιωθεί εξίσου. Ελπίζω μόνο να ζω τη στιγμή που τα παιδιά μας ή τα εγγόνια μας θα γυρίζουν από το σχολείο με homework, «χαρακτηρίστε τη συμπεριφορά του Ned Stark απέναντι στον Robert Baratheon» και «ποιες λογοτεχνικές μεθόδους χρησιμοποιεί ο Martin στην ιστορία του Ιππότη του Γελαστού Δέντρου».

Βιβλιογραφία:

Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος, επιμέλεια Στ. Αλεξίου, Εστία, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, 1995

http://erotokritos.users.uth.gr/erotokritos.htm

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%81%CF%89%CF%84%CF%8C%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%82

Pierre de La Cépède, Paris et Vienne ed. Marie-Claude de Crécy, Paris, Classiques Garnier, 2015.

G.R.R Martin, A Game of Thrones, London, Harper Voyager, 2011

Cover art by Art by Oksana Chaus

Guest Post

Ο Ανδρέας Αντωνίου γεννήθηκε στις 12/01/1988 στη Θεσσαλονίκη και διαμένει στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα είναι η Μεταφυσική, η Αισθητική και η Φιλοσοφία της Τέχνης. Έχει εκδόσει τρεις ποιητικές συλλογές και ένα μυθιστόρημα: «Το Φως και το Σκοτάδι» (Ποίηση, Nova-Atlantis, 2010), «Ο Ποιητής και το Φεγγάρι» (Ποίηση, I-Write, 2012), «Τα Μάτια της Aelun (Ποίηση, Οδός Πανός, 2016) και «Το Παρελθόν Ενός Συγγραφέα» (Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Πηγή, 2016). Έχει βραβευθεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς κι έχει δημοσιεύσει ποιήματά του σε έγκριτα λογοτεχνικά περιοδικά.