Οι πολύχρωμες συλλογές παραμυθιών του Andrew Lang

Έτοιμοι για ένα ταξίδι ακόμα; Με τη χρονομηχανή μου φυσικά. Όσοι αγαπούν τα ταξίδια στον χρόνο, είναι ευπρόσδεκτοι. Ελάτε, χωράμε μερικούς ακόμα. Προσέξτε μην μπερδευτείτε και καθίσετε ανάποδα όμως και ζαλιστείτε, γιατί όταν ταξιδεύουμε στα παραμύθια, ως συνήθως, πάμε πίσω. Πολύ πίσω. Και σήμερα φεύγουμε για Λονδίνο! Ρυθμίζω τον δείκτη στην οθόνη να δείχνει το 1889 και με μικρά αλματάκια στον χρόνο θα φτάσουμε μέχρι το 1913. Τι έγινε τότε, όμως, θα αναρωτιέστε. Ο χώρος έχει ήδη αρχίσει να στροβιλίζεται, οπότε θα σας τα πω στη διαδρομή.

Βρισκόμαστε στο Λονδίνο της Βικτωριανής Εποχής. Λες και έχουμε μπει μέσα σε ένα από τα βιβλία του Charles Dickens. Διασχίζουμε τον πολύβουο δρόμο, άμαξες και κύριοι με ημίψηλα καπέλα μάς προσπερνάνε, και νομίζεις πως τώρα θα πεταχτεί από τη γωνία ο Sherlock Holmes (δεν έχει πολλά χρόνια που έχει κάνει και αυτός τη λογοτεχνική εμφάνισή του στην πόλη). Όμως εμείς σταματάμε στη βιτρίνα ενός μεγάλου βιβλιοπωλείου. Μόλις έχει εκδοθεί και κυκλοφορεί ολόφρεσκο το Blue Fairy Book του Andrew Lang. Και εμείς γι’ αυτό ήρθαμε ως εδώ. Μπαίνουμε μέσα στο κατάστημα και μας το φέρνουν να το δούμε, να το αγγίξουμε, να το μυρίσουμε. Ένα σκληρό, δερματόδετο βιβλίο, είναι όλο μπλε, μπλε του κοβαλτίου με περίτεχνα γράμματα, ο τίτλος ψηλά και μια πανέμορφη γκραβούρα από κάτω που δείχνει μια γριά (μάγισσα ίσως;) στην πόρτα ενός σπιτιού και δυο παιδιά απέξω (ο Χάνσελ και η Γκρέτελ, πιθανολογώ, αφού η ιστορία τους είναι γραμμένη και μέσα στο βιβλίο). Κρατάμε μία αυθεντική πρώτη έκδοση με πανέμορφες εικονογραφήσεις στο εσωτερικό ενός βιβλίου που θα αφήσει εποχή και που θα είναι η αρχή ενός μεγάλου, πολύτομου έργου - μιας τεράστιας συλλογής παραμυθιών, γνωστής ως Andrew Lang’s Fairy Books. Για τα επόμενα χρόνια και μέχρι και το 1913, ο Andrew Lang θα εκδώσει με τη βοήθεια της γυναίκας του, Leonora Blanche Lang, στις μεταφράσεις, μία συλλογή 25 τόμων με ιστορίες αληθινές και φανταστικές για παιδιά. Τα πιο γνωστά βιβλία της συλλογής είναι οι 12 τόμοι με τα παραμύθια, γνωστά ως Andrew Lang's «Coloured» Fairy Books ή αλλιώς Andrew Lang's Fairy Books of Many Colors. Οι τόμοι συνολικά περιλαμβάνουν 798 ιστορίες και παραμύθια που συλλέχθηκαν από όλο τον κόσμο. Την πλούσια εικονογράφηση των 12 χρωματιστών βιβλίων ανέλαβε ο εικονογράφος H. J. Ford με τη συμμετοχή των G. P. Jacomb-Hood και Lancelot Speed στους δύο πρώτους τόμους, καθώς επίσης και του A.Wallis Mills με λίγες εικονογραφήσεις.

Αυτά τα 12 χρωματιστά Fairy Books διακρίνονται από το χρώμα του βιβλίου ολόκληρου και παίρνουν το όνομά τους το κάθε ένα από εκεί, όπως ακριβώς είδαμε και στο πρώτο βιβλίο που εκδόθηκε, το Blue Fairy Book (1889). Έτσι έχουμε να ακολουθούν με τη σειρά τα Τhe Red Fairy Book (1890), The Green Fairy Book (1892), The Yellow Fairy Book (1894), The Pink Fairy Book (1897), The Grey Fairy Book (1900), The Violet Fairy Book (1901), The Crimson Fairy Book (1903), The Brown Fairy Book (1904), The Orange Fairy Book (1906), The Olive Fairy Book (1907), The Lilac Fairy Book (1910). Όλο το ουράνιο τόξο σχεδόν! Στα υπόλοιπα της μεγάλης αυτής συλλογής συμπεριλαμβάνονται τέσσερα βιβλία με αληθινές, μικρές, περίεργες ιστορίες: The True Story Book (1893), The Red True Story Book (1895), The All Sorts of Stories Book (1911), The Strange Story Book (1913). Ένα βιβλίο ποίησης, The Blue Poetry Book (1891). Δύο βιβλία με ιστορίες για ζώα, The Animal Story Book (1896), The Red Book of Animal Stories (1899). Ένα με ιστορίες από την Ανατολή, The Arabian Nights’ Entertainments (1898). Και πέντε βιβλία με ρομαντικές ιστορίες, ιστορίες για πριγκίπισσες και πρίγκιπες, για ήρωες και αγίους, The Book of Romance (1902), The Red Romance Book (1905), The Book of Princes and Princesses (1908), The Red Book of Heroes (1909), The Book of Saints and Heroes (1912).

Όλα τα παραπάνω βιβλία γέμισαν με ιστορίες και παραμύθια που πολλά για πρώτη φορά μεταφράστηκαν και μαζεύτηκαν σε τόμους για την αγγλική γλώσσα από τον Andrew Lang και τη Leonora Blanche Lang (στις μεταφράσεις, πέρα από τη γυναίκα του, βοήθησαν και πολλοί άλλοι ανώνυμοι πλέον βέβαια). Για τα παραμύθια, στην αγγλική γλώσσα χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Fairy Tales», όπως τον είχε εισάγει για πρώτη φορά η Aγγλίδα συγγραφέας και συλλέκτρια παραμυθιών, Madame d'Aulnoy τον 17ο αιώνα. Χαρακτηριστικό επίσης αυτών των συλλογών είναι πως δεν αποτελούνται μόνο από μαγικά παραμύθια, αλλά και από απλές ιστορίες ανθρώπων του κόσμου. Οι πηγές του Andrew Lang αναφέρονται όπου είναι δυνατόν να προσδιοριστούν μέσα στα βιβλία του. Οι επιρροές του Andrew Lang και το κίνητρο για ένα τόσο μεγάλο έργο είχαν τις ρίζες του αρκετά στη σκωτσέζικη καταγωγή του και στις παραδόσεις μέσα στις οποίες μεγάλωσε. Ο ίδιος, πέρα από συγγραφέας, ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας, έκανε πολλές λαογραφικές μελέτες πολύ πριν αρχίσει τη συλλογή παραμυθιών, θρύλων και ιστοριών. Η αγάπη του για τη λαογραφία, τη μυθολογία, την ανθρωπολογία και την ιστορία ήταν πολύ μεγάλη και αυτό αντικατοπτρίζεται και στο συγγραφικό έργο που έχει αφήσει πίσω του. Αν και, όπως λένε, αυτό που τον έκανε διάσημο τελικά δεν ήταν τα αυθεντικά δικά του γραπτά και οι ιστορίες του, αλλά η τεράστια συλλογή ιστοριών που είπαν και πρωτοέγραψαν άλλοι.

*Henry Justice Ford - The crimson fairy book, edited by Andrew Lang, 1903*

Καθόμαστε σε ένα από τα κεντρικά πάρκα στο Σίτυ του Λονδίνου. Η μέρα είναι συννεφιασμένη αλλά όχι βροχερή. Βρισκόμαστε στο έτος 1897 (ναι, ναι, έχουμε κάνει ήδη ένα αλματάκι στον χρόνο προς τα εμπρός). Κρατάμε στα χέρια μας και διαβάζουμε το Pink Fairy Book, που μόλις έχει εκδοθεί. Σε τρία χρόνια από τώρα, θα γίνει το πέρασμα στον 20ο αιώνα και σε ό,τι αυτός θα κουβαλήσει μαζί του∙ εμείς το ξέρουμε, ο κόσμος γύρω μας, όμως, όχι ακόμα. Ίσως γι’ αυτό είναι και τόσο κλειστός και συντηρητικός απέναντι στα παραμύθια και στις συλλογές τους. Κριτικοί και εκπαιδευτές της εποχής επιτίθενται σε αυτές τις συλλογές φανταστικών ιστοριών για παιδιά. Εκτιμούν πως τα παραδοσιακά παραμύθια βλάπτουν τα παιδιά με τις μη πραγματικές και φανταστικές ιστορίες τους, τα απομακρύνουν από την πραγματικότητα και την ωριμότητα που πρέπει να κατακτήσουν, τα κάνουν ονειροπόλα και τους δίνουν ψεύτικες ελπίδες. Παρ’ όλες τις κριτικές, όμως, η παιδική λογοτεχνία είχε δεχθεί ένα καλό σπρώξιμο και πολλές ανθολογίες παραμυθιών άρχισαν να εμφανίζονται πλέον και στη Μεγάλη Βρετανία, όπως οι συλλογές English Fairy Tales (1890) και More English Fairy Tales (1894) του Joseph Jacobs και πολλές άλλες.

Λίγο πριν επιστρέψουμε πίσω στην εποχή μας, εγώ από το 1913 (που μόλις μεταφέρθηκα, εσάς σας άφησα πίσω στο πάρκο του Λονδίνου να διαβάζετε) θα σας ετοιμάσω μια μικρή λίστα με τα βασικά περιεχόμενα της συλλογής «Coloured» Fairy Books που περιέχει τα παραμύθια. Έτσι για να έχετε συνολικότερη εικόνα.

The Blue Fairy Book

Αποτελείται από 37 παραμύθια, μεταξύ των οποίων η Κοκκινοσκουφίτσα, η Ωραία Κοιμωμένη, η Σταχτοπούτα, ο Αλαντίν και το μαγικό λυχνάρι, ο Ραμπελστίλτσκιν, η Πεντάμορφη και το Τέρας, ο Αλή Μπαμπά και οι 40 κλέφτες, ο Χάνσελ και η Γκρέτελ, ο Κυανoπώγων και ο Τζακ και η φασολιά. Τόσοι διάσημοι ήρωες μαζί σε ένα βιβλίο άνετα στήνουν privé party εντός του. Οι πηγές, κάποιες προφανείς, οι αδερφοί Grimm, ο Charles Perrault, η Madame d'Aulnoy (Αγγλίδα συγγραφέας και συλλέκτρια που συναντήσαμε και πιο πάνω), η συλλογή λαϊκών, αραβικών ιστοριών, Χίλιες και μια νύχτες, καθώς και παραμύθια από τη νορβηγική παράδοση κ.α.

The Red Fairy Book

Αποτελείται από 37 παραμύθια και αυτή. Κάποια από τα πιο γνωστά είναι η Ραπουνζέλ, η Χρυσή χήνα, τα Δώδεκα αδέρφια, τα Δύο αδέρφια κ.α. Στις πηγές σταθερά βρίσκονται οι αδερφοί Grimm αλλά και παραμύθια από τη Γαλλία, τη Ρωσία, τη Ρουμανία, τη Δανία και ιστορίες από τη νορβηγική μυθολογία.

The Green Fairy Book

Μία συλλογή 42 παραμυθιών παρμένα από την ισπανική και κινέζικη παράδοση μεταξύ όλων των υπολοίπων σταθερών πηγών του (από προγενέστερες συλλογές, για να μην επαναλαμβάνομαι). Με πιο διαδεδομένα τα παραμύθια τα Τρία γουρουνάκια, η Χρυσομαλλούσα και οι τρεις αρκούδες, ο Ψαράς και η γυναίκα του.

The Yellow Fairy Book

Με 48 παραμύθια αυτό το βιβλίο και πρωταγωνιστή τον Hans Christian Andersen. Έτσι και Τα Καινούρια Ρούχα του Βασιλιά είναι από τα πιο διάσημα της συλλογής, μαζί με την Τοσοδούλα.

The Pink Fairy Book

Το βιβλίο αυτό αποτελείται από 41 παραμύθια προερχόμενα από την ιαπωνική, σκανδιναβική και σικελική παράδοση. Μεταξύ των οποίων η Βασίλισσα του Χιονιού (πάλι του Andersen) και τα Δίδυμα αδέρφια (ο Πλούσιος και ο Φτωχός).

*Henry Justice Ford - The Yellow fairy book, edited by Andrew Lang 1894*

The Grey Fairy Book

Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει 35 παραμύθια από πολλές χώρες, αλλά και από τις διάσημες συλλογές των αδερφών Grimm, του Charles Perrault αλλά και του Giambattista Basile. Πιο γνωστά Το παιδί του ήλιου (από την ελληνική παράδοση) και η Γαϊδουρόγουνα.

The Violet Fairy Book

Μία ανθολογία από 35 παραμύθια της ιαπωνικής, ρουμανικής, σερβικής, λιθουανικής, αφρικανικής, πορτογαλικής και ρωσικής παράδοσης. Παραμύθια με μαγεμένα και στοιχειωμένα δάση, δράκους και μαγεμένα ζώα.

The Crimson Fairy Book

Σε αυτό τον τόμο θα βρεις 36 παραμύθια προερχόμενα από τη λαογραφία της Ουγγαρίας, της Ρωσίας, της Φινλανδίας, της Ισλανδίας και της Βαλτικής μεταξύ άλλων.

The Brown Fairy Book

Στη συλλογή αυτή υπάρχουν 32 παραμύθια, παρμένα από της παραδόσεις των ιθαγενών Ινδιάνων της Αμερικής, των Αβοριγίνων της Αυστραλίας και διαφόρων φυλών της Αφρικής. Καθώς επίσης και από την Περσία, τη Βραζιλία, την Ινδία και τη Λαπωνία. Σε αυτό τον τόμο συναντάμε και το γνωστό λαϊκό παραμύθι στην Ελλάδα ο Ποντικός και η Θυγατέρα του (εκεί το συναντάμε με διαφορετικό τόπο προέλευσης, κάτι που δεν μας κάνει εντύπωση, αφού στην πραγματικότητα τα παραμύθια δεν έχουν πατρίδα).

The Orange Fairy Book

Εδώ το βιβλίο περιλαμβάνει 33 παραμύθια από την Ουγκάντα αλλά και όλη την Ευρώπη. Πιο γνωστό μεταξύ άλλων το Ασχημόπαπο.

The Olive Fairy Book

Αυτός ο τόμος περιέχει 29 «μη συνηθισμένα», όπως τα αποκαλεί ο ίδιος ο Andrew Lang, παραμύθια βγαλμένα από τις παραδόσεις της Τουρκίας, της Ινδίας, της Δανίας, της Αρμενίας, του Σουδάν αλλά και κάποιες ιστορίες γραμμένες από τον γνωστό συγγραφέα Anatole France.

The Lilac Fairy Book

Στο τελευταίο αυτό βιβλίο της σειράς «Coloured» Fairy Books του Andrew Lang βρίσκουμε 33 παραμύθια από την Ιρλανδία και την Πορτογαλία μεταξύ άλλων.

Μαζευόμαστε σιγά-σιγά, πριν μας πιάσει η νύχτα. Έρχομαι να σας πάρω - οι νύχτες στο Λονδίνο της Βικτωριανής Εποχής δεν είναι ήσυχες, σίγουρα, όλοι έχουμε ακούσει ιστορίες γι’ αυτές και για τους σκοτεινούς τύπους που κυκλοφορούν εκεί έξω. Δεν θέλουμε να ξεμείνουμε, θέλουμε; Εντάξει ίσως κάποια άλλη φορά. Τώρα έτοιμοι για πίσω. Επιστροφή στο 2018. Παρά τα χρόνια, τους αιώνες που μας χωρίζουν, κοιτάω τη βιβλιοθήκη μου και οι ιστορίες και τα παραμύθια είναι ακόμη εκεί. Σταθερά. Ανοίγεις το βιβλίο και ταξιδεύεις. Κοιτάω έξω από το παράθυρο: στο Λονδίνο μπορεί να μην μας έβρεξε σε ολόκληρο το χρονο-ταξίδι μας, αλλά εδώ Θεσσαλονίκη ρίχνει καρεκλοπόδαρα Απρίλη μήνα. Μήπως να ξαναφύγω; Ώρα να οργανώσω το επόμενο ταξίδι μας λοιπόν!

Πηγές:

https://en.wikipedia.org/wiki/Andrew_Lang

https://en.wikipedia.org/wiki/Andrew_Lang%27s_Fairy_Books

http://www.mythfolklore.net/andrewlang/blue.htm

https://archive.org/details/TheAndrewLangCollection