Ο Τόλκιν, το Φως και τα Δέντρα - 127 χρόνια από τη γέννησή του

Art by Donato Giancola

Αν ζούσε, θα ξεπερνούσε τα χρόνια του Μπίλμπο, και τώρα θα γιορτάζαμε όλοι μαζί τα γενέθλιά του. Μα, κι έτσι, δεν αλλάζει κάτι για όσους τον έχουμε στην καρδιά μας. Ο Καθηγητής είναι πάντα εδώ, μέσα στα βιβλία μας και μέσα στις καρδιές μας! Ας του ευχηθούμε, λοιπόν, πολλά έτη μνήμης!

Για εσάς που δεν τον γνωρίζετε πολύ καλά, θα ακολουθήσουν μερικές πληροφορίες σχετικά με τη ζωή και το έργο του. Δεν είναι ποτέ αργά να ξεκινήσετε με τα βιβλία (κατά προτίμηση πριν τις ταινίες!) και να εμβαθύνετε στο μεγαλειώδες δημιούργημα του «καλού μας παππούλη».

Μέρες που είναι (Πρωτοχρονιά, Φώτα), στο παρόν άρθρο θα πληροφορηθείτε για μια πτυχή του έργου του πολύ σημαντική, που αναφέρεται στην αγάπη του για τα δέντρα, τι σήμαιναν γι’ αυτόν, και πώς η ιστορία του μίλησε για τη μεγαλύτερη πανανθρώπινη αποστολή: τη διαφύλαξη του Φωτός και τη μάχη κατά του Σκότους.

***

Ο Καθηγητής, τα βιβλία, και η λογοτεχνία του Φανταστικού

Ο Τζων Ρόλαντ Ρούελ Τόλκιν ήταν εξέχων και διαπρεπής Άγγλος φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής και ακαδημαϊκός. Γεννήθηκε στο Μπλουμφοντέιν της Νότιας Αφρικής στις 3 Ιανουαρίου 1892. Την πρώτη παιδική του ηλικία την πέρασε ευτυχισμένα στις εξοχές του Γουόργικσάιρ.

Ζώντας μια πολυτάραχη ζωή ανάμεσα σε σπουδές και στον πόλεμο, κατάφερε να γίνει ένας αξιόλογος καθηγητής γλωσσολόγος της Αγγλο-σαξωνικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Μια μέρα, ο καθηγητής, διορθώνοντας διαγωνίσματα, και χωρίς να το συνειδητοποιήσει, έγραψε σε μια λευκή κόλα: Σε μια τρύπα στο χώμα, ζούσε ένα Χόμπιτ. Θέλοντας να εξηγήσει στον εαυτό του τι είναι ένα Χόμπιτ, άρχισε να γράφει μια ιστορία, που έμελλε να γίνει άμεσα κλασική.

Αρχικά την αφηγήθηκε σαν παραμύθι στα παιδιά του, μετά τη διάβασε στους φίλους του, και σύντομα έγινε μεγάλη επιτυχία το 1937. Η επιτυχία του «Χόμπιτ», έκανε τους εκδότες να ζητήσουν από τον καθηγητή μια συνέχεια. Έτσι ξεκίνησε και η συγγραφή του μεγάλου έργου «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών», η οποία διήρκεσε σχεδόν δεκαεπτά χρόνια. Εξήντα τρία χρόνια μετά, το έπος του καθηγητή Τόλκιν έχει πουλήσει πάνω από εκατό εκατομμύρια αντίτυπα και έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από εικοσιπέντε γλώσσες. Μετά τον θάνατό του ο γιος του, Κρίστοφερ, φρόντισε να εκδοθούν και άλλα πολλά έργα του. Είναι γνωστός ως ο «Πατέρας» της μοντέρνας φανταστικής λογοτεχνίας.

Ο καθηγητής μας, όπως και άλλοι μεγάλοι λογοτέχνες του Φανταστικού, περιλαμβάνει αρχετυπικά μοτίβα της μυθολογίας, όπως ο ήρωας-μεσσίας, ο σοφός, η φωτιά, το φως και το σκοτάδι, το νερό, το δέντρο κ.ά., που εντέχνως χρησιμοποιεί, προσδίδοντας στο κείμενό του την ισχύ της διαχρονικότητας και πανανθρωπινότητας.

Η φαντασία για τον Τόλκιν δεν αποτελεί τρόπο απόδρασης από την πραγματικότητα, αλλά μια εμβάθυνση στο νόημα αυτής. Η δύναμη της φαντασίας είναι ένας τρόπος επικοινωνίας με έναν πρότερο, πρωτόγονο και άμεσο τρόπο, με τα υπόλοιπα ζωντανά πλάσματα. Ένας τρόπος ανάκτησης της γνώσης του εαυτού μας και του κόσμου γύρω μας.

Photography source: The Tolkien Trust 1977

Τα δέντρα και το φως

Ο Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν ήταν, αναμφισβήτητα, ένας λάτρης των δέντρων. Η αγάπη του και ο σεβασμός του προς αυτά ήταν μεγάλος. Η οπτική του γι’ αυτά είναι διαφορετική από κάθε τι άλλο έχουμε δει. Δημιούργησε ζωντανά πνεύματα-δέντρα, προσωποποιώντας τέλεια τη φύση.

Όμως, φαίνεται ότι διέθετε και βαθιά γνώση. Γνώση των δέντρων στη μυθολογία, στη βοτανολογία, αλλά και επίγνωση της σημασίας τους στη ζωή μας γενικότερα. Από τον καιρό που ήταν παιδί, έπαιζε κάθε μέρα ανάμεσα στα δέντρα στην εξοχή του Sarehole (Σέρχολ) και του Warwickshire (Γουόρικσιρ). Η μητέρα του τού είχε μάθει τις χρήσεις και ιδιότητες των βοτάνων. Του άρεσε να ζωγραφίζει δέντρα, αλλά και να βρίσκεται κοντά τους. Να σκαρφαλώνει πάνω τους και να ξεκουράζεται στις ρίζες τους. Ένα περιστατικό σημάδεψε για πάντα τη ζωή του. Αγαπούσε μια γέρικη ιτιά. Μια μέρα κάποιος την έκοψε και άφησε το κούτσουρο της πεταμένο να σαπίζει. Αυτό ο Τόλκιν δεν το ξέχασε ποτέ.

Το δέντρο είναι ένα αρχετυπικό σύμβολο που ενσαρκώνει αρετές και ιδιότητες οι οποίες εξυμνήθηκαν στην αρχαία γραμματεία και εικονογραφία, και ο Καθηγητής το χρησιμοποιεί κατά κόρον ώστε να δομήσει τον κόσμο του. Η πηγή και αρχή όλων, εντοπίζεται στη χώρα της Άρντα, όπου ο Καθηγητής βάζει τη θεά Γιαβάννα, τη δότρια των καρπών και μια από τις επτά βασίλισσες των Βάλαρ, να δημιουργεί με το τραγούδι της δύο θαυμαστά δέντρα, Τελπέριον και Λάουρελιν. Ολόκληρος ο κόσμος του Καθηγητή ξεκινά με τη δημιουργία δέντρων δηλαδή. Τα Τελπέριον και Λάουρελιν, όμως, καταστρέφονται και χάνεται το φως του κόσμου μαζί με τον θάνατό τους. Ένα φυντανάκι όμως επιζεί, διατηρώντας μέσα του την ελπίδα ότι κάποτε θα επιστρέψει η δόξα της μεγάλης εποχής.

Το Λευκό Δέντρο της Γκόντορ είναι σύμβολο μεγαλοπρέπειας και δύναμης των βασιλέων. Όταν ο Άραγκορν γίνεται βασιλιάς στο τρίτο μέρος του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, ανακαλύπτει με τη βοήθεια του Γκάνταλφ ένα δεντρύλλιο του Λευκού Δέντρου της Γκόντορ, σύμβολο νίκης και φωτός. Το φως επανέρχεται μέσω του δέντρου της Γκόντορ στον κόσμο. Ο Άραγκορν Ελέσσαρ εγγυάται για μια νέα εποχή επικυρώνοντας την υπόσχεση με το Λευκό Δέντρο της Γκόντορ που διασώζει τη δόξα του Φωτεινού Βάλινορ, του παλαιού μακάριου τόπου.

Πρόκειται στην ουσία για άλλη μια ιστορία διαφύλαξης και νίκης του φωτός κατά του σκότους. Ο Τόλκιν, δημιούργησε ένα νέο μυθολογικό είδος, μια νέα πανανθρώπινη έκφραση της φύσης που στέκεται απόλυτα ισάξια δίπλα στις φωτεινότερες συλλήψεις της παγκόσμιας μυθολογίας.

Για περισσότερα, δείτε και: Ευλαμπία Τσιρέλη, «Δέντρα και Δάση της Μέσης γης. Μυθολογία, Συμβολισμός, Αναφορικότητα», εκδόσεις Δαιδάλεος, Θεσσαλονίκη 2018.

Ευλαμπία Τσιρέλη

Εκπαιδευτικός, Θεολόγος

MA Theology |Yπ. Ph.D. Α.Π.Θ.

καθηγήτρια δημιουργικής γραφής, συγγραφέας