Οι Βάρδοι στη λογοτεχνία του φανταστικού

Art by Donato Giancola

Ο ρόλος των βάρδων στη λογοτεχνία του φανταστικού είναι μια αρκετά ενδιαφέρουσα ιστορία. Θα περίμενε κάποιος πως οι βάρδοι θα είχαν περίοπτη θέση στη λογοτεχνία του φανταστικού και θα ήταν μόνιμα μέλη σε κάθε συντροφιά που θα ξεκινούσε κάποια περιπέτεια. Όμως, παρά τις προσδοκίες μου, φάνηκε πως μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Οι βάρδοι εμφανίζονται σπάνια (ίσως με φωτεινές εξαιρέσεις) στα βιβλία, σχεδόν ποτέ δεν είναι πρωταγωνιστές, και τις ελάχιστες φορές που όντως βλέπουμε τον βάρδο ως λογοτεχνικό χαρακτήρα, αυτός είναι μάλλον διακοσμητικό στοιχείο, παρά ενταγμένος οργανικά στην πλοκή.

Υπάρχουν, πιστεύω, πολλοί λόγοι που εξηγούν αυτή την ύποπτη απουσία των βάρδων από τη λογοτεχνία του φανταστικού. Η πρώτη εξήγηση που θα έδινα είναι η εκ φύσεως φιλειρηνική τους στάση και η αδυναμία τους να συμμετάσχουν ενεργά στη δράση. Δεδομένου πως στόχος των πρωταγωνιστών είναι κατά κανόνα η εξουδετέρωση κάποιου κακού, η σύγκρουση και η μάχη σχεδόν επιβάλλεται και ως εκ τούτου, προβάλλονται οι χαρακτήρες που μπορούν να υποστηρίξουν αυτή τη δράση. Ο πολεμιστής, ο μάγος, ο κυνηγός και ο διαρρήκτης μπορούν να φροντίσουν τους εαυτούς τους σε μια μάχη, ενώ ένας βάρδος μένει πάντοτε εκτός σκηνών, καταδικασμένος ίσως στα μετόπισθεν, αν όχι σε κάποια ταβέρνα. Αν αναλογιστούμε πόσο εύκολα μπορούμε να παραθέσουμε ονόματα πολεμιστών (π.χ Boromir, Aragorn, Gimli από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών) ή μάγων (όπως ο Gandalf ή ο Raistlin ή ο Harrry Dresden) και πόσο δύσκολα ονόματα βάρδων (βλ. παρακάτω), καταλαβαίνουμε τη σαφή διάκριση που γίνεται.

Οι βάρδοι θα μπορούσαν να αναλάβουν, σε ένα λογοτεχνικό έργο, δύο ακόμη ρόλους, αυτόν του εμψυχωτή και τον ρόλο του γυναικοκατακτητή. Η δύναμη των στίχων και της μουσικής τους θα μπορούσε να μαγέψει τους ανθρώπους, δίνοντας τους θάρρος όπου χρειάζεται, δημιουργώντας τους επιθυμίες, ή καταστρέφοντας το αντίπαλο ηθικό. Όπως άλλωστε διατύπωσε ο μέγας Albus Dumbledore «Words are our most inexhaustible source of magic». Δυστυχώς, ούτε αυτό συμβαίνει. Οι δύο αυτοί ρόλοι αποδίδονται κατά κανόνα στον πρωταγωνιστή, ο οποίος διαθέτει τις ηγετικές ικανότητες της παρέας. Λίγο πριν τη μάχη για τη Minas Tirith, δεν είναι κάποιος βάρδος που εμψυχώνει το στράτευμα, αλλά ο δικαιωματικός βασιλιάς. Όσο για την απήχηση στο ωραίο φύλο, αυτή παραμένει πάλι στον πρωταγωνιστή, ο οποίος, πάλι δικαιωματικά ως ο πιο γενναίος και ο πιο όμορφος, τραβάει πάνω του όλα τα βλέμματα.

Art by Julia Alekseeva

Οι λόγοι για την απουσία των βάρδων πάνε όμως πολύ βαθύτερα, μέχρι τον ρόλο των πραγματικών βάρδων, όχι στην μεσαιωνική φαντασία, αλλά στη μεσαιωνική πραγματικότητα. Οι βάρδοι και οι τροβαδούροι στον Μεσαίωνα ήταν είτε περιπλανώμενοι από πόλη σε πόλη και από κάστρο σε κάστρο, είτε υπηρέτες και διασκεδαστές του βασιλιά. Ήταν οι άνθρωποι που αφηγούνταν τα ηρωικά κατορθώματα, μένοντας πάντοτε στην άλλη πλευρά της αφήγησης. Η κοινωνική τους θέση, αν και ανώτερη από τους δουλοπάροικους, δεν ήταν ικανή για να τεκμηριώσουν μια τέτοια παρουσία σε μια ηρωική και επική ιστορία. Επιπλέον και σημαντικότερο, η μεσαιωνική νοοτροπία εστίαζε στην ιστορία και όχι σε αυτόν που τη λέει, ο οποίος ήταν απλά ένα μέσο, σχεδόν ένα αναγκαίο κακό. Η καλύτερη απεικόνιση της θέσης του βάρδου υπάρχει στους στίχους των Blind Guardian: «Now the bard songs are over and it’s time to leave/ no one should ask you of the name of the one who tells the story».

Γι’ αυτό φίλες και φίλοι, αναγνώστες του Will o’ Wisps, με μεγάλη περηφάνια θα παραθέσουμε εδώ μια μικρή λίστα από βάρδους που, ενάντια στη γενική προσδοκία, κατάφεραν και κέρδισαν μια θέση σε κάποιο λογοτεχνικό έργο.

Δημόδοκος/Ομήρου Οδύσσεια: Η πρώτη επίσημη καταγραφή βάρδου (αοιδού, για να είμαστε ακριβείς) σε λογοτεχνικό έργο. Το όνομά του προέρχεται από το “Δήμος” και το “Δέχομαι” και σημαίνει αυτός που είναι δεκτός από τον λαό. Παρουσιάζεται κυρίως στην ραψωδία θ΄, όπου μαγεύει και γλυκαίνει με το τραγούδι του τους Φαίακες και τον Οδυσσέα. Ήταν τυφλός εκ γενετής, αλλά οι θεοί του χάρισαν το ταλέντο της ποίησης και της μουσικής.

Ορφέας/Αργοναυτικά: Ίσως η πιο ενεργή συμμετοχή βάρδου σε αποστολή στην ιστορία της λογοτεχνίας. Η συμμετοχή του στην αργοναυτική εκστρατεία ήταν τεράστιας σημασίας, αφού έσωσε όλη την ομάδα από τον κίνδυνο των Σειρήνων. Όταν η Αργώ πέρασε από τα νησιά των Σειρήνων και οι ναύτες της άκουσαν το τραγούδι τους, ο Ορφέας ξεκίνησε να τραγουδάει κι αυτός, καλύπτοντας με τη γλυκιά φωνή του τον ήχο των τραγουδιών των Σειρήνων, σώζοντας έτσι ολόκληρη την ομάδα.

Taliesin/Book of Taliesin: Ο Taliesin είναι μια ημιπραγματική-ημιμυθική φιγούρα, χωρίς κανένας να μπορεί να πει με σιγουριά πού βρίσκεται η διαχωριστική γραμμή μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Παρ’ όλ’ αυτά, ο Taliesin αναφέρεται σε πολλά βιβλία (όχι μόνο στο βιβλίο που αποδίδεται σε αυτόν), έχει κερδίσει τον τίτλο του Ben Beirdd, δηλαδή του αρχηγού των βάρδων, και ο θρύλος αναφέρει πως ήταν ο βάρδος στην αυλή του βασιλιά Αρθούρου.

Ερωτόκριτος/Ερωτόκριτος: Όχι ακριβώς βάρδος με την κανονική έννοια, αλλά νομίζω πως πρέπει να μνημονεύσουμε τον ήρωα του Κορνάρου. Ο Ερωτόκριτος, ως βάρδος, κάνει καντάδες στο αντικείμενο του πόθου του, την Αρετούσα, κρύβοντας όμως την ταυτότητά του. Όλο το πρώτο τμήμα του έργου περιστρέφεται γύρω από την ανακάλυψη του μυστηριώδους βάρδου που έχει κλέψει την καρδιά της πριγκίπισσας. Από τις λίγες φορές που ο βάρδος είναι πρωταγωνιστής και -spoiler alert- κερδίζει την κοπέλα στο τέλος.

Beadle the Bard/Harry Potter series: Τεχνικά όχι ενεργός χαρακτήρας σε βιβλίο, αλλά η σοφία του Beadle του Βάρδου έχει βοηθήσει τα μέγιστα στα βιβλία της J.K. Rowling. Ο βάρδος από το Yorkshire, είναι μια αντίστοιχη φιγούρα με τα παραμύθια των Grimm, με τις ιστορίες του να είναι ευφάνταστες και διδακτικές. Όλοι μας τον γνωρίσαμε από την ιστορία των τριών αδερφών, που είναι ουσιαστικά η ιστορία των Κλήρων του Θανάτου, τους οποίους ψάχνει η αιώνια τριάδα Harry/Ron/Hermione.

Art by https://esgalor.deviantart.com/

Ernest Wheldrake/The Revenge of the Rose: Ένας σχετικά δευτερεύων χαρακτήρας, ο Ernest είναι ο νέος σύντροφος του Elric, ο οποίος είναι συμπαθής, αστείος και ευχάριστος. Ακολουθεί τον Elric στην αποστολή του για να βρει το κουτί που περιέχει την ψυχή του πατέρα του, και βεβαίως, ως βάρδος και ποιητής, γράφει τα κατορθώματα του Elric.

Rhaegar Targaryen/A Song of Ice and Fire: Στο σύμπαν του Westeros υπάρχουν πολλοί βάρδοι. Υπάρχει ο o Symon Silver Tongue που εκβιάζει τον Tyrion, υπάρχει ο Marillion, που κατηγορείται για τον φόνο της Lysa Arryn. Όμως κανένας δεν φτάνει τον Rhaegar Targaryen, του διαδόχου του θρόνου. Τα βιβλία αναφέρουν πως ήταν θλιμμένη προσωπικότητα, και πως προτιμούσε τα ήσυχα μέρη, στα οποία μπορούσε να συνθέσει με την ησυχία του. Βεβαίως τα τραγούδια του, που έφερναν δάκρυα στα μάτια των γυναικών, κέρδισαν την καρδιά της Lyanna Stark, την οποία απήγαγε, οδηγώντας έτσι στα γεγονότα που όλοι λίγο-πολύ ξέρουμε.

Kvothe/The Name of the Wind: Η πιο ενεργητική παρουσία βάρδου στην ιστορία της λογοτεχνίας, ο πρωταγωνιστής της τριλογίας του Rothfuss είναι ο τελευταίος βάρδος της λίστας μας. Μεγαλωμένος σε μια οικογένεια περιπλανώμενων βάρδων, τους Edema Ruh, όταν τα κακά όντα Chandrian σκοτώνουν την οικογένειά του, ο Kvothe μαζί με την Dennna, που είναι κι αυτή μουσικός, θα περάσουν από περιπέτειες και εκπαίδευση προκειμένου να βρουν την αλήθεια πίσω από αυτά τα μυστηριώδη πλάσματα.

Εν κατακλείδι, θα λέγαμε πως παρόλο που ο βάρδος στη λογοτεχνία παραμένει ως και σήμερα ένας δευτερεύων χαρακτήρας, μια κωμική πινελιά ή ένας sidekick που απλά κάνει τον ήρωα να μοιάζει πιο δυνατός και γενναίος συγκριτικά, ο ρόλος του είναι, ίσως όχι αναγκαίος, αλλά σημαντικός. Στο κάτω-κάτω, αυτή είναι και η μαγεία των βάρδων. Ενώ στα περισσότερα βιβλία τα σπαθιά και τα βέλη πλεονάζουν, ο βάρδος δίνει την πιο καλλιτεχνική χροιά, την πιο ανάλαφρη πινελιά. Είναι αυτός που θα κρατήσει την ισορροπία, πότε με την ωμή δύναμη του πολεμιστή, πότε τη σοφία του μάγου, πότε με την πονηριά του διαρρήκτη.

Γι’ αυτό και όλοι οι βάρδοι στη λογοτεχνία, αν και λίγοι, είναι αξιομνημόνευτοι.

Πηγές:

Homer, The Odyssey, trans. A.T. Murray, Harvard University Press, London, 1919.

Apollonius Rhodius, Argonautica, ed. George Mooney, London, Longmans Green, 1912.

https://en.wikipedia.org/wiki/Taliesin

Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος, επιμέλεια Στ. Αλεξίου, Εστία, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, 1995

Rowling, J.K, The Tales of Beadle the Bard, Oxford, Bloomsberry Publishing, 2017

Moorcock, Michael, The Revenge of the Rose, U.S.A, Ace Publishing, 1994

Martin, G.R.R, A Game of Thrones, London,Harper Voyager, 2011

Rothfuss, Patrick, The Name of the Wind, U.S.A, DAW Books, 2007

Cover Art by Donato Giancola

Guest Post

Ο Ανδρέας Αντωνίου γεννήθηκε στις 12/01/1988 στη Θεσσαλονίκη και διαμένει στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα είναι η Μεταφυσική, η Αισθητική και η Φιλοσοφία της Τέχνης. Έχει εκδόσει τρεις ποιητικές συλλογές και ένα μυθιστόρημα: «Το Φως και το Σκοτάδι» (Ποίηση, Nova-Atlantis, 2010), «Ο Ποιητής και το Φεγγάρι» (Ποίηση, I-Write, 2012), «Τα Μάτια της Aelun (Ποίηση, Οδός Πανός, 2016) και «Το Παρελθόν Ενός Συγγραφέα» (Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Πηγή, 2016). Έχει βραβευθεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς κι έχει δημοσιεύσει ποιήματά του σε έγκριτα λογοτεχνικά περιοδικά.