Το Στοιχειό της Χάρμαινας: Η νύχτα των στοιχειών, το σκοτεινό παραμύθι που έγινε αποκριάτικο έθιμο

Art source here

Οι περισσότεροι έχουμε ταυτίσει τις απόκριες με ξέφρενο γλέντι, χρώματα και ανεμελιά. Ο κόσμος ετοιμάζει βαλίτσες με στολές και μάσκες για να σκορπίσει σε πόλεις που φημίζονται για τα καρναβάλια τους. Όμως κάθε περιοχή της χώρας μας διαθέτει τουλάχιστον ένα αποκριάτικο έθιμο με μακρά παράδοση και ιστορία. Αν ψάξετε στην λαογραφία της υπαίθρου, θα βρείτε πληθώρα εκδηλώσεων που βασίζονται σε διαχρονικούς θρύλους. Ένας από αυτούς είναι και το στοιχειό της Χάρμαινας, το οποίο εμφανίζεται στους δρόμους της Άμφισσας το τελευταίο Σαββατοκύριακο της αποκριάς.

Κατά γενική ομολογία, η Άμφισσα βρίθει από θρύλους για στοιχειά, ψυχές νεκρών που περιφέρονται στη Γη αδυνατώντας να βρουν γαλήνη. Ανάμεσα τους βρίσκεται και ο Κωνσταντής. Κανείς δεν γνωρίζει την ακριβή περίοδο της τραγικής ζωής του, αλλά πολλοί πιστεύουν ότι πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο. Οι νέοι διατηρούν μια επιφύλαξη ως προς την εγκυρότητα της ιστορίας του, οι μεγαλύτεροι όμως είναι αδιάλλακτοι. Θεωρούν ότι ο Κωνσταντής και η αγαπημένη του παραμένουν γνωστοί στον κόσμο, όχι χάρη στην αγάπη του ανθρώπου για τα παραμύθια –σκοτεινά και μη– αλλά επειδή η αλήθεια βγαίνει πάντα στο φως όσο σκοτάδι κι αν προσπαθήσει να την θάψει.

Πώς γεννήθηκε λοιπόν το στοιχείο της Χάρμαινας;

Μια φορά κι έναν απροσδιόριστο καιρό, ζούσε στην Άμφισσα ένα όμορφο και καλοσυνάτο παλικάρι, ο Κωνσταντής. Δεν έμαθε ποτέ τι σημαίνει υλικός πλούτος και έβγαζε με το ζόρι τα προς το ζην στο βυρσοδεψείο του θείου του. Ωστόσο, δεν παραπονέθηκε ποτέ για το πόσο έπρεπε να μοχθεί για να επιβιώσει. Η νιότη του και ο ευγενικός του χαρακτήρας δεν του επέτρεπαν να δυσανασχετεί. Επιπλέον, η καρδιά του χτυπούσε στον μελωδικό ρυθμό του έρωτα για μια κοπέλα, οπότε γνώριζε τι θα πει πραγματική ευτυχία.

Η κοπέλα λεγόταν Λενιώ και έτρεφε τα ίδια συναισθήματα για τον Κωνσταντή. Ήταν εξίσου δουλευταρού και καλοσυνάτη, οπότε δεν ήταν δύσκολο να αγαπήσει ο ένας την εσωτερική και εξωτερική ομορφιά του άλλου. Σαν κάθε νέο ζευγάρι έκαναν όνειρα για το κοινό τους μέλλον και πίστευαν πως τίποτα δεν θα ήταν σε θέση να τους σταθεί εμπόδιο. Ο έρωτας τους ήταν ικανός να νικήσει κάθε εχθρό.

Σίγουρος για την δύναμη της αγάπης τους, ο Κωνσαντής έφυγε για λίγο καιρό από την Άμφισσα ώστε να πραγματοποιήσει ένα σωρό δουλειές. Έκανε την καρδιά του πέτρα και αποχωρίστηκε την Λενιώ θαρρώντας πως αφότου γυρνούσε δεν θα την αποχωριζόταν ποτέ ξανά. Όταν λοιπόν έφτασε η ώρα της επιστροφής, ξόδεψε ένα μέρος από τα χρήματα που είχε αποκομίσει για να αγοράσει δαχτυλίδι αρραβώνων. Εντούτοις, η μοίρα είχε γελάσει ειρωνικά με τα όνειρα των νέων παιδιών και χάραξε την δική της πορεία.

Μόλις έφτασε στην πόλη, ο Κωνσταντής ήρθε αντιμέτωπος με μια επώδυνη είδηση. Οι φίλοι του τον ενημέρωσαν πως η Λενιώ είχε πεθάνει στην διάρκεια μιας καταιγίδας, που ξέσπασε όταν η κοπέλα πήγε στην πηγή της Χάρμαινας για να προμηθευτεί νερό. Στην διάρκεια της θεομηνίας την χτύπησε ένας κεραυνός και άφησε την τελευταία της πνοή πλάι στην πηγή. Οι γονείς της, βαθιά λυπημένοι για τον χαμό της μοναχοκόρης τους, εγκατέλειψαν την πόλη σε μια προσπάθεια να ανακάμψουν. Ο Κωνσταντής όμως δεν το κατάφερε ποτέ. Αφού δεν μπόρεσε να είναι μαζί με την Λενιώ στην ζωή, την διεκδίκησε στον θάνατο και αυτοκτόνησε πέφτοντας από το κάστρο της Ωριάς, εκεί που κάποτε οι δυο νέοι ονειρεύονταν να γεράσουν μαζί. Αλλά τα βάσανα του Κωνσταντή δεν τελείωσαν εκεί.

Φωτογραφία: Φάνης Τσάκαλος

Η χριστιανική πίστη δεν δέχτηκε να συγχωρέσει έναν αυτόχειρα και εδώ είναι που γεννιέται ο μύθος του στοιχειού. Ο άλλοτε χαμογελαστός και ευπαρουσίαστος νεαρός, μεταμορφώθηκε σε ένα φρικαλέο τέρας πελώριων διαστάσεων. Συχνά συγκρουόταν με τα άλλα στοιχειά της περιοχής και τις νύχτες των μονομαχιών οι κάτοικοι παρέμεναν κλειδωμένοι στα σπίτια τους. Ο αιώνιος νικητής ήταν ο Κωνσταντής.

Όταν δεν ερχόταν σε αντιπαράθεση με τις άλλες βασανισμένες ψυχές, φυλούσε την πηγή της Χάρμαινας και προστάτευε τους βυρσοδέψες της περιοχής. Δεν λησμόνησε ποτέ τον δικό του μόχθο στην συγκεκριμένη εργασία, γι’ αυτό κι έμεινε στο πλευρό των συναδέλφων του. Όταν μάλιστα κάποιος από αυτούς έφτανε στο κατώφλι του θανάτου, ούρλιαζε σπαρακτικά. Άλλες φορές τριγυρνούσε στην πόλη ακολουθώντας ένα κι απαράλλακτο μονοπάτι: Ξεκινούσε από την πηγή για να βαδίσει στο σπίτι της αγαπημένης του κι έπειτα στο δικό του ή άλλων φιλικών προσώπων. Ο θρήνος για όλα όσα έχασε ξέσκιζε την ηρεμία της νύχτας ωθώντας τους κατοίκους να προσεύχονται για την ψυχή τους. Τόσος ήταν ο τρόμος που προκαλούσε ο νεκρός Κωνσταντής!

Χάρη σε αυτό το σκοτεινό παραμύθι προέκυψε το 1995 Η νύχτα των στοιχειών, η οποία εξακολουθεί να διασκεδάζει κατοίκους και περαστικούς μέχρι και σήμερα. Συγκεκριμένα, την τελευταία Παρασκευή των αποκριών πραγματοποιείται μια μικρή γιορτή αφιερωμένη στο ξύπνημα του στοιχειού. Το επόμενο βράδυ, ο τερατόμορφος Κωνσταντής ξεκινάει την πορεία του από την Χάρμαινα συνοδευόμενος από άντρες παγανιστικά ντυμένους. Όλοι μαζί κατευθύνονται στην πλατεία Κεχαγιά, όπου παλεύουν με νεράιδες, ξωτικά και κάθε λογής φανταστικό πλάσμα. Το στοιχειό παρακολουθεί αυτή την αναμέτρηση περιμένοντας την ανάδειξη του νικητή. Ο νικητής θα πρέπει να παλέψει ξανά, αυτή την φορά με τον Κωνσταντή. Όπως και στον μύθο, έτσι και στο έθιμο το στοιχειό είναι αυτό που υπερισχύει.

Αν τελικά δεχτούμε ότι η Λενιώ κι ο Κωνσταντής περπάτησαν ανάμεσα σε θνητούς και γνώρισαν έναν τεράστιο έρωτα, θα πρέπει να τους είμαστε ευγνώμονες για αυτή την γιορτή. Ένα ολόκληρο Σαββατοκύριακο περιφέρονται στην Άμφισσα πλάσματα και μασκοφόροι γεμίζοντας τον αέρα με τραγούδια και αφηγήσεις λαογραφικού χαρακτήρα. Έτσι, επιβιώνουν κι άλλοι τοπικοί θρύλοι, οι οποίοι περνάνε στις νέες γενιές.

Ας ευχηθούμε στους κάτοικους της Χάρμαινας μια φαντασμαγορική αναβίωση του εθίμου και ας ελπίσουμε να βρει ο Κωνσταντής την γαλήνη που του αξίζει.

Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές:

"Τα έθιμα της αποκριάς σε όλη την Ελλάδα". Iefimerida.gr, https://www.iefimerida.gr/news/255972/ta-ethima-tis-apokrias-se-oli-tin-ellada-mpoyrani-gamos-toy-koytroyli , Accessed 11/2/2020

"Αποκριά στην Άμφισσα: Το Στοιχειό της Χάρμαινας". In.gr, https://www.in.gr/2018/02/17/culture/apokria-stin-amfissa-to-stoixeio-tis-xarmainas/, Accessed 11/2/2020

"Το στοιχειό της Χάρμαινας | Η νύχτα των στοιχειών". Harmaina.gr, http://www.harmaina.gr/stoixeio/stoixeio Accessed 11/2/2020