Τα φεγγάρια του κόσμου: μύθοι και θρύλοι για τη Σελήνη

Art by https://www.deviantart.com/designtu

Από την αυγή της ανθρωπότητας,  τα μυστήρια του σύμπαντος προκαλούσαν δέος ή ακόμα και φόβο στους ανθρώπους. Φυσικά φαινόμενα που σήμερα η επιστήμη έχει εξηγήσει μέσω της φυσικής και της χημείας, φαινόμενα όπως η βροχή και ο κεραυνός, η παλίρροια και η άμπωτη, η ανατολή και η δύση, η μέρα και η νύχτα, η εναλλαγή των εποχών, τότε παρέμεναν δίχως απτή αιτιολόγηση, να προβληματίζουν τους ανθρώπους. Κι όμως, η ανθρώπινη φύση είναι φτιαγμένη να αναζητά διαρκώς απαντήσεις. Και σε εποχές που η γνώση για το σύμπαν παρουσίαζε αναπόφευκτα κενά, η ανθρώπινη φαντασία ήταν πάντοτε παρούσα να τα καλύπτει.

Το φεγγάρι, το ετερόφωτο ουράνιο σώμα, συνοδοιπόρος των νυχτερινών ταξιδιωτών, φανός των ερωτευμένων και προστάτης από τα πλάσματα του σκότους, δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση από το παγκόσμιο μυθολογικό πάνθεον. Εκατοντάδες μύθοι, θρύλοι και λαϊκές αφηγήσεις απαντώνται ανά τον κόσμο, προσπαθώντας να ρίξουν το δικό τους φως σε αυτό το μαγικό επουράνιο σώμα. Κι όσο διαφορετικοί είναι οι άνθρωποι του κάθε πολιτισμού, της κάθε φυλής, τόσο ποικίλες είναι οι ιστορίες με τις οποίες επιχείρησαν να δώσουν απαντήσεις σ’ εκείνα τα ερωτήματα που ακόμη αδυνατούσαν να κατανοήσουν.

Η πληθώρα και ποικιλομορφία των μυθολογικών αναζητήσεων των ανθρώπων σχετικά με το φεγγάρι, γίνεται ήδη ορατή αν κοιτάξουμε τη μυθολογία των δικών μας προγόνων. Στην Αρχαία Ελληνική μυθολογική παράδοση, θεά του φεγγαριού ήταν η Σελήνη, κόρη του Υπερίωνα και αδελφή της Hούς και του Ηλίου. Ταυτόχρονα, θεά του φεγγαριού θεωρείται από τους Ορφικούς η Μηλινόη ή Μελινόη, κόρη του Δία και της Περσεφόνης, έχοντας λάβει το όνομα της πιθανόν από τη λέξη «Μέλας», που σημαίνει μαύρος, δηλώνοντας τη διττή φύση τόσο της ίδιας της θεάς όσο και του φεγγαριού. Σαφώς, η θεά Άρτεμις έχει συσχετιστεί επίσης με το φεγγάρι και την προστασία του, ενώ κάθε αρχαίος πολιτισμός προσωποποίησε το Φεγγάρι σε κάποια δική του θεότητα, γένους θηλυκού ή και αρσενικού.

Εξετάζοντας πέντε βασικά ερωτήματα που φαίνεται να απασχόλησαν τον αρχαίο κόσμο σχετικά με το φεγγάρι, την ύπαρξη του, τις κινήσεις του και τη μορφή του, έχουμε τη δυνατότητα να θαυμάσουμε την εφευρετικότητα και τη φαντασία των διαφόρων λαών, καθώς επιχειρούσαν να εξηγήσουν φαινόμενα που τους προκαλούσαν τόσο δέος και θαυμασμό, φαινόμενα που σε εμάς σήμερα φαντάζουν καθημερινά, ίσως και αμελητέα.

1) Πώς δημιουργήθηκε το Φεγγάρι;

Σύμφωνα με τους ιθαγενείς της φυλής Western Rocky, ένας λαγός με τρία πόδια έφτιαξε από ξύλο ένα τέταρτο για να μπορεί να ισορροπεί. Ο λαγός τούτος πίστευε ότι ο ήλιος ήταν υπερβολικά θερμός, περίμενε λοιπόν την ώρα που θα ανέτειλε και τότε τον χτύπησε με ένα τόξο. Όσο ο ήλιος βρισκόταν ξαπλωμένος στη Γη, ανήμπορος να συνεχίσει το ταξίδι του λόγω της πληγής, ο λαγός πήρε το άσπρο των ματιών του κι έφτιαξε τα σύννεφα, πήρε το μαύρο των ματιών του κι έφτιαξε τον ουρανό, ενώ το συκώτι του το έκανε το Φεγγάρι και την καρδιά του τη νύχτα, για να σιγουρευτεί ότι ο ήλιος δεν θα ήταν ποτέ ξανά υπερβολικά καυτός.

Σύμφωνα με τη φυλή Zuni, πάλι, πολλά χρόνια πριν, όταν ήταν πάντοτε σκοτάδι και πάντοτε καλοκαίρι, το κογιότ και ο αετός πήγαν για κυνήγι, φτάνοντας κάποια στιγμή στο χωριό της φυλής Kachinas. Οι άνθρωποι τούτης της φυλής ήταν τρομερά ισχυροί και είχαν φυλαγμένο τον ήλιο και το φεγγάρι σ’ ένα κουτί. Το κογιότ και ο αετός αποφάσισαν να κλέψουν το κουτί αυτό και να φύγουν μακριά. Ενώ όμως στην αρχή κουβαλούσε το κουτί ο αετός, όταν το πήρε το κογιότ στα χέρια του, η περιέργειά του νίκησε και το άνοιξε. Τότε το Φεγγάρι δραπέτευσε στον ουρανό, φωτίζοντας για πάντα τις σκοτεινές νύχτες και γεννώντας τους χειμώνες.

Art source here

Η ιθαγενής φυλή Tsimshian, αφηγείται πως όταν ο ουρανός ήταν εντελώς σκοτεινός, υπήρχε ένας αρχηγός με δύο γιους. Ο μεγαλύτερος από τους γιους στενοχωριόταν πολύ που έβλεπε τον ουρανό πάντοτε μαύρο, οπότε έφτιαξε μια μάσκα από ξύλο και πίσσα (τον ήλιο) και της έβαλε φωτιά. Έκτοτε κάθε μέρα ταξιδεύει στον ουρανό και τη νύχτα κοιμάται πέρα από τον ορίζοντα, ενώ όταν ροχαλίζει, πετάγονται σπίθες από τη μάσκα του γεννώντας τα αστέρια. Ο μικρότερος γιος, θέλοντας κι εκείνος να εντυπωσιάσει τον πατέρα τους, έριξε λίπος και κάρβουνο στο πρόσωπο του, έγινε το Φεγγάρι, κι έκτοτε ταξιδεύει κάθε βράδυ στον ουρανό, όσο ο αδερφός του κοιμάται.

Για τους Αζτέκους, ο θεός  Ήλιος, ο Huitzilopochtli, γεννήθηκε όταν μια φτερωτή μπάλα από τον ουρανό ακούμπησε τη μητέρα του, Coatlicue. Τα περίπου τετρακόσια αδέρφια του Ήλιου θεώρησαν την ανεξήγητη εγκυμοσύνη της μητέρας τους προδοσία και μία εξ αυτών, η Coyolxauhq, ενθάρρυνε τα αδέρφια της να τη σκοτώσουν. Τότε, όμως, γεννήθηκε ο Ήλιος, ενηλικιωμένος και οπλισμένος, κι έκοψε το κεφάλι της αδερφής του, εκτοξεύοντας το στον ουρανό. Έτσι δημιουργήθηκε το Φεγγάρι. Έκτοτε ο Ήλιος κυνηγάει τόσο το Φεγγάρι όσο και τα αδέρφια του, τα αστέρια.

Σύμφωνα με ένα Ευρωπαϊκό παραμύθι, το οποίο κατέγραψαν οι αδερφοί Grimm (πιθανόν προερχόμενο από το Šalčininkai της Λιθουανίας όπου, με μικρές διαφοροποιήσεις, απαντάται ακόμη σε προφορικές αφηγήσεις), τέσσερις νεαροί ταξιδιώτες έφυγαν για ένα μακρινό ταξίδι, σε καιρούς που η νύχτα ήταν μαύρη κι άραχνη. Φτάνοντας σε μια ξένη χώρα, αντίκρισαν μια φωτεινή σφαίρα να κρέμεται πάνω σε μια βελανιδιά, προκαλώντας τους μεγάλη περιέργεια. Σταματώντας έναν περαστικό, τον ρώτησαν τι ακριβώς ήταν τούτη η σφαίρα κι εκείνος τους απάντησε πως ήταν το Φεγγάρι, το οποίο αγόρασε ο δήμαρχός τους για να τους φωτίζει, βάζοντας του κάθε μέρα λάδι, καθαρίζοντας και χρεώνοντας τους ανθρώπους για τη συντήρηση του. Οι ταξιδιώτες θεώρησαν ότι τούτη η σφαίρα θα τους ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη πίσω στην πατρίδα τους κι έτσι την έκλεψαν, την πήγαν στη χώρα τους κι άρχισαν να εισπράττουν εκείνοι χρήματα για το φως που προσέφερε τις νύχτες. Τα χρόνια όμως πέρασαν, κι ένας-ένας οι τέσσερις ταξιδιώτες άρχισαν να πεθαίνουν, ζητώντας από τον δήμαρχο να τοποθετεί μαζί τους στον τάφο κι ένα κομμάτι του φεγγαριού. Σιγά-σιγά, λοιπόν, το φως του φεγγαριού άρχισε να μειώνεται, ώσπου έσβησε εντελώς. Κι όμως, όταν τα κομμάτια του φεγγαριού ενώθηκαν στον Κάτω Κόσμο, οι νεκροί άρχισαν να αφυπνίζονται, να ζουν, να γλεντούν και να τραγουδούν όπως όταν ήταν ζωντανοί. Η αναταραχή αυτή τράβηξε την προσοχή του Αγίου Πέτρου, ο οποίος και πίστεψε ότι οι νεκροί εξεγείρονταν. Έστειλε, λοιπόν, τους ουράνιους στρατιώτες του, υπέταξε τους νεκρούς και πήρε το φεγγάρι μαζί του, τοποθετώντας το στον ουρανό, όπου βρίσκεται μέχρι και σήμερα. 

Υπάρχουν, βέβαια, και πιο εκκεντρικές αφηγήσεις σχετικά με τη γέννηση και τη φύση του φεγγαριού. Σύμφωνα με ένα λαϊκό παραμύθι των Εσκιμώων, ονόματι The Flight to the Moon, το φεγγάρι είναι στην πραγματικότητα το σπίτι του λεγόμενου Ανθρώπου του Φεγγαριού, χτισμένο στην ψηλότερη κορυφή και ντυμένο απ’ άκρη σ’ άκρη με το δέρμα λευκών ελαφιών.

Σύμφωνα με ένα λαϊκό παραμύθι από τις Φιλιππίνες, μια φορά κι έναν καιρό, όταν ο ουρανός ήταν ακόμη κοντά στη Γη, μια γεροντοκόρη βγήκε από το σπίτι της για να καθαρίσει ρύζι. Πριν ξεκινήσει τη δουλειά της, έβγαλε τις χάντρες γύρω από τον λαιμό της και το χτένι γύρω από τα μαλλιά της και τα κρέμασε στον ουρανό, που τότε έμοιαζε σαν κοραλλιογενής ύφαλος. Καθώς δούλευε η γυναίκα, το γουδοχέρι που κρατούσε χτυπούσε τον ουρανό, ώσπου κάποια στιγμή τον χτύπησε πολύ δυνατά. Τότε ο ουρανός άρχισε να ανυψώνεται, κι έφτασε τόσο ψηλά που η γυναίκα έχασε τα στολίδια της. Ποτέ δεν κατέβηκαν πίσω σε εκείνη, γιατί το χτένι της έγινε το φεγγάρι και οι χάντρες της τα αστέρια.

Σύμφωνα με ένα Αφρικανικό λαϊκό  παραμύθι, κάποτε ο ήλιος και το νερό ήταν πολύ καλοί φίλοι στη Γη. Πάντοτε, όμως, όταν ήταν να συναντηθούν, ο ήλιος πήγαινε στο σπίτι του νερού, ενώ το νερό δεν τον επισκεπτόταν ποτέ. Όταν κάποτε ο ήλιος ρώτησε το νερό τον λόγο, εκείνο του απάντησε ότι το σπίτι του ήταν υπερβολικά μικρό για να χωρέσει όλο το νερό και τα πλάσματά του. Ο ήλιος, τότε, αποφασισμένος να τον επισκεφτεί μια φορά το νερό, μεγάλωσε το σπίτι του και παρέα με τη γυναίκα του τη Σελήνη, περίμεναν το νερό. Το νερό ήρθε και διαρκώς έμπαινε μέσα στο σπίτι όλο και περισσότερο, φέρνοντας όλο και περισσότερα από τα πλάσματα του μαζί. Ο Ήλιος και η Σελήνη σκαρφάλωσαν στη σκεπή του σπιτιού, μα το νερό έφτασε ακόμα κι εκεί, αναγκάζοντάς τους να καταφύγουν στον ουρανό, όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα, ανήμποροι να επιστρέψουν.

Art by SandraCharlet.deviantart.com

Ερμηνείες για τη γέννηση του Φεγγαριού απαντώνται και σε ιστορίες που θα δούμε παρακάτω.

2) Γιατί το Φεγγάρι χάνεται απ’ τον ουρανό μια φορά το μήνα;

Σύμφωνα με ένα Καναδικό λαϊκό παραμύθι, πριν πολύ-πολύ καιρό, ζούσε ένας Λαγός με τη γιαγιά του στα βάθη ενός Καναδικού δάσους, βάζοντας παγίδες για να πιάνει το φαγητό του. Κάποια στιγμή, ωστόσο, ο Λαγός άρχισε να βρίσκει τις παγίδες του άδειες. Σίγουρος πως κάποιος έκλεβε τα θηράματα του, αποφάσισε να στήσει άλλη μια παγίδα για να πιάσει τον κλέφτη. Όταν, λοιπόν, πήγε για να αντιμετωπίσει το πλάσμα τούτο που του έκλεβε την τροφή, συνειδητοποίησε με τρόμο πως ήταν το φωτεινό Φεγγάρι. Το πρόσωπό του είχε μουτζουρωθεί με λάσπη, αλλά το ίδιο του αποκάλυψε την ταυτότητα του και το λαμπρό φως που εξέπεμπε δεν άφηνε περιθώρια για αμφιβολία. Ο Άντρας του Φεγγαριού, το Φεγγάρι δηλαδή, διέταξε τον Λαγό να τον απελευθερώσει αμέσως, διότι πλησίαζε η Αυγή. Κι ενώ ο Λαγός στην αρχή φάνηκε διστακτικός, εν τέλει υπάκουσε, βάζοντας το Φεγγάρι να υποσχεθεί ότι δεν θα του έκλεβε πλέον τα θηράματά του. Έκτοτε το Φεγγάρι δεν έχει επιστρέψει ξανά στη Γη, φωτίζοντας από ψηλά το δάσος κάθε νύχτα, έχοντας ακόμη τα σημάδια της λάσπης στο πρόσωπο του. Κάθε μήνα, ωστόσο, για αρκετές ημέρες αποσύρεται σε ένα σκοτεινό μέρος, προσπαθώντας να ξεπλύνει τη λάσπη, και τότε η πλάση βυθίζεται στο σκοτάδι. Κι όμως, κάθε φορά που επιστρέφει, τα σημάδια της λάσπης βρίσκονται ακόμη στο φωτεινό του πρόσωπο.

Όπως αφηγείται μια λαϊκή Νιγηριανή παράδοση, ζούσε κάποτε σε μια καλύβα μια πολύ φτωχή γριά γυναίκα, πάντοτε πεινασμένη και χωρίς κανέναν να τη φροντίσει. Το Φεγγάρι εκείνες της μέρες επισκεπτόταν συχνά τη Γη με τη μορφή μιας ευτραφούς γυναίκα. Είδε, λοιπόν, κάποια στιγμή τη φτωχή γριά και τη λυπήθηκε, επιτρέποντάς της να κόψει λίγο από το σώμα της για να τραφεί. Κι αυτό έγινε πολλές φορές, ώσπου ο κόσμος άρχισε να παρατηρεί ότι το Φεγγάρι γινόταν ολοένα και λεπτότερο. Μόλις έμαθαν την αλήθεια, πήγαν αμέσως στο σπίτι της γριάς, ουρλιάζοντας και σπρώχνοντας, για να τη σταματήσουν. Το Φεγγάρι τότε τρόμαξε τόσο πολύ που έφυγε στον ουρανό και δεν ξαναγύρισε ποτέ πια στη Γη, φροντίζοντας να μένει κρυμμένο μάλιστα καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας. Έκτοτε, μια φορά τον μήνα το Φεγγάρι λεπταίνει κι ύστερα παχαίνει και πάλι, λες και η φτωχή γριά συνεχίζει να τρέφεται από το πλούσιο κορμί του.

Στη Λιθουανία, πιστεύεται πως είναι ο Ήλιος που κάθε μέρα, κι όσο κανείς δεν τον βλέπει, κλέβει κομμάτια από το Φεγγάρι, πληγώνοντάς το και καθυστερώντας το κάθε βράδυ να εμφανιστεί στον ουρανό.

Σύμφωνα πάλι με τους Ιθαγενείς της φυλής Menominee, κάποτε ο Ήλιος και η αδερφή του η Σελήνη, ζούσαν μαζί στην Ανατολή. Ο Ήλιος ντύθηκε και πήγε για κυνήγι, αλλά έλειπε για πολύ καιρό κι έτσι η αδερφή του βγήκε στον ουρανό για να τον αναζητήσει. Ταξίδεψε για είκοσι μέρες ψάχνοντάς τον, ώσπου ο Ήλιος επέστρεψε με τη λεία του. Η αδερφή του Ήλιου ακόμη ταξιδεύει στον ουρανό κάθε είκοσι μέρες και ύστερα πεθαίνει και για τέσσερις μέρες παραμένει αθέατη. Ύστερα, κάπως ανασταίνεται και ταξιδεύει πάλι για άλλες είκοσι ημέρες.

Σύμφωνα με τους Inuit της Γροιλανδίας, η θεά του Ήλιου Malina, είχε έναν αδερφό, τον θεό του Φεγγαριού, Anningan. Τα δυο αδέρφια κάποια στιγμή τσακώθηκαν άσχημα και η Malina έριξε βρώμικο, μαύρο γράσο στο πρόσωπο του αδερφού της. Φοβισμένη, τότε, το έβαλε στα πόδια, σκαρφαλώνοντας μάλιστα στον ουρανό για να γλιτώσει, όπου και έγινε ο Ήλιος. Ο Anningan την κυνήγησε κι έγινε το Φεγγάρι. Συχνά ο Anningan ξεχνάει να φάει, οπότε λεπταίνει καθώς οι μέρες περνάνε. Κάθε μήνα το φεγγάρι εξαφανίζεται για τρεις ημέρες, όσο ο Anningan τρώει, ενώ ύστερα επιστρέφει, συνεχίζοντας το κυνήγι της αδερφής του.

3) Τι είναι τα σημάδια στην επιφάνεια του Φεγγαριού;

Πέρα από το Καναδέζικο παραμύθι που παρατέθηκε παραπάνω, σύμφωνα με το οποίο ένας Λαγός είναι υπεύθυνος για τα σημάδια στην επιφάνεια του Φεγγαριού αλλά και πέρα από την αφήγηση των Inuit της Γροιλανδίας, οι οποίοι αποδίδουν στον Ήλιο τα σημάδια του φεγγαριού, υπάρχει μια σειρά από παρόμοιες ή και εντελώς διαφορετικές αφηγήσεις που επιχειρούν να φωτίσουν τούτο το μυστήριο.

Στην Κίνα υπάρχει επίσης ένας συσχετισμός των σημαδιών στην επιφάνεια του φεγγαριού με έναν Λαγό, αυτήν τη φορά, όμως, αποδίδεται στον πιστό ακόλουθο της Κυράς του Φεγγαριού, της θεότητας Chang'e. Σύμφωνα με τον θρύλο, τα σημάδια στην επιφάνεια του φεγγαριού είναι στην πραγματικότητα ο λαγός τούτος, ο 月兔 ή, στα Αγγλικά, Jade Rabbit. Ο Λαγός αυτός, όπως τον αντικρίζουμε και στην επιφάνεια του Φεγγαριού, κρατάει ένα γουδοχέρι και χτυπάει σε ένα γουδί βότανα, ετοιμάζοντας για την αφέντρα του το ελιξίριο της ζωής.

Στην Ιαπωνία, ο ίδιος Λαγός του Φεγγαριού είναι γνωστός ως Tsuki no Usagi και αντί για το ελιξίριο της ζωής, χτυπάει στο γουδί του ρύζι για να ετοιμάσει κέικ ρυζιού. Σύμφωνα με τον θρύλο, πριν πάρα πολλά χρόνια, ο γεραλέος Άνδρας του Φεγγαριού, αποφάσισε να επισκεφτεί τη Γη. Μεταμφιεσμένος σε ζητιάνο, ζήτησε από την Αλεπού, τη Μαϊμού και τον Λαγό λίγο φαγητό. Η Μαϊμού τότε σκαρφάλωσε σε ένα δέντρο και του έπιασε μερικά φρούτα. Η Αλεπού πήγε στο  ποτάμι και του έπιασε ψάρια. Ο Λαγός, όμως, δεν είχε τίποτα να του προσφέρει πέρα από χορτάρι, κι έτσι ζήτησε στο ζητιάνο να ανάψει μια φωτιά. Μόλις η φωτιά φούντωσε, ο Λαγός πήδηξε μέσα της, έτοιμος να προσφέρει τον εαυτό του στο ζητιάνο για να φάει. Παίρνοντας τότε την πραγματική του μορφή ο ζητιάνος, τράβηξε τον Λαγό από τη φωτιά, αναγνωρίζοντας την αυτοθυσία του. Ως ανταμοιβή, λοιπόν, τον πήρε μαζί του στο Φεγγάρι, όπου ο Λαγός βρίσκεται μέχρι και σήμερα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το αγαπημένο anime και manga Sailor Moon, αποτίνει φόρο τιμής στον συγκεκριμένο μύθο αφού η πρωταγωνίστρια του και πριγκίπισσα του Φεγγαριού, ονομάζεται Usagi Tsukino, ένα λογοπαίγνιο στο όνομα του Λαγού του μύθου.

Art by Josephine Wall

Σε μια παραλλαγή του ίδιου αυτού μύθου, οι Αζτέκοι πιστεύουν ότι ο θεός Quetzalcoatl ζούσε κάποτε στη Γη σαν ένας απλός άνθρωπος. Ξεκινώντας ένα μακρύ ταξίδι, κάποια στιγμή κουράστηκε και πείνασε. Δίχως τίποτα να φάει ή να πιεί τριγύρω, πίστευε ότι θα πέθαινε όταν μια Λαγουδίνα του προσέφερε τον εαυτό της για να τραφεί. Ο Quetzalcoatl, συγκινήθηκε τόσο πολύ από την κίνησή της που την πήρε στο Φεγγάρι και ύστερα την επέστρεψε στη Γη, λέγοντας της «Είσαι απλώς μια λαγουδίνα, αλλά όλοι θα σε θυμούνται. Η εικόνα σου είναι στο φως του φεγγαριού για όλους τους ανθρώπους, για πάντα».

Με βάση ένα λαϊκό παραμύθι από τις Φιλιππίνες, κάποτε ο Ήλιος και το Φεγγάρι μπλέχτηκαν σε έναν άγριο καυγά. Τότε ο Ήλιος είπε στο Φεγγάρι «Είσαι μονάχα το Φεγγάρι κι αν δεν σου έδινα απ’ το φως μου δεν θα άξιζες τίποτα». Το Φεγγάρι τότε του απάντησε «Είσαι μονάχα ο Ήλιος και καις υπερβολικά. Οι γυναίκες με προτιμούν, γιατί όταν φέγγω τη νύχτα βγαίνουν απ’ τα σπίτια τους και γνέθουν». Ο Ήλιος εκνευρίστηκε τόσο πολύ, που έριξε άμμο στο πρόσωπο του Φεγγαριού, κι ακόμη μπορούμε να δούμε τα σκοτεινά σημάδια στο πρόσωπο του.

Σε έναν παρόμοιο μύθο της φυλής Luyia από την Κένυα, ο Ήλιος και το Φεγγάρι ήταν αδερφοί. Το Φεγγάρι ήταν μεγαλύτερο τόσο σε ηλικία όσο και σε μέγεθος, ενώ ταυτόχρονα ήταν και φωτεινότερο. Ο Ήλιος, ζηλεύοντάς το τρομερά, του επιτέθηκε, αρχίζοντας έναν άγριο καυγά και ρίχνοντας το Φεγγάρι σε μια λακκούβα με λάσπη. Ευτυχώς, ο Θεός σταμάτησε τον τσακωμό τους, ορίζοντας στον Ήλιο να λάμπει τη μέρα, ενώ στο στιγματισμένο με λάσπη Φεγγάρι, να φωτίζει τη νύχτα των μαγισσών και των κλεφτών. 

Τέλος, στην προφορική λαϊκή παράδοση της Λιθουανίας, απαντώνται μια σειρά από αιτιολογήσεις για τα «σημάδια» του Φεγγαριού. Ορισμένοι πιστεύουν πως τα σημάδια του Φεγγαριού σχηματίζουν ένα πρόσωπο με μύτη, μάτια και στόμα. Όταν το φεγγάρι είναι γεμάτο, λένε ότι μπορείς να δεις μια γυναίκα ή ένα κορίτσι να κρατάει κουβάδες νερού με ζυγό. Για το θέαμα αυτό, λέγεται πως το Φεγγάρι πήρε κοντά του ένα ορφανό κορίτσι που ζήτησε τη βοήθεια του. Υπάρχει, βέβαια, ακόμα μία εκδοχή: ότι το Φεγγάρι πήρε ένα υπεροπτικό κορίτσι για να το τιμωρήσει. Τέλος, λέγεται ότι τα σημάδια στην επιφάνεια του Φεγγαριού δεν είναι κάτι άλλο παρά ο θρυλικός μάγος της Λιθουανίας, ονόματι Tvardauskas, τον οποίο προσπάθησε να πάρει ο Διάβολος μαζί του, αλλά εκείνος διέφυγε στο φεγγάρι.

4) Γιατί το φεγγάρι εμφανίζεται υπό τη συνοδεία των αστεριών, σε αντίθεση με τον μοναχικό ήλιο;

Σύμφωνα με ένα λαϊκό παραμύθι από τις Φιλιππίνες, ο Ήλιος και η Σελήνη ήταν παντρεμένοι, μα η σχέση τους ήταν κάθε άλλο παρά ήσυχη. Μια μέρα, μάλιστα, ο Ήλιος θύμωσε τόσο πολύ με τη Σελήνη, που άρχισε να την κυνηγά στον ουρανό και δεν έχει σταματήσει μέχρι και σήμερα. Κάποιες φορές που η Σελήνη κουράζεται, ο Ήλιος σχεδόν τη φτάνει, αλλά και πάλι εν τέλει μένει πίσω. Μέσα στον διαρκή θυμό του αυτό, ο Ήλιος πήρε το πρώτο του παιδί με τη Σελήνη, ένα γιγάντιο αστέρι, και το τεμάχισε σε πολλά μικρά κομμάτια, πετώντας το ύστερα στον ουρανό και γεμίζοντας τον με αστέρια. Προφανώς, τα νεογέννητα αυτά αστέρια, προτιμούν τη συντροφιά της φιλήσυχης μητέρας τους, από φόβο ότι ο «εκρηκτικός» πατέρας τους θα θελήσει να τα τεμαχίσει και πάλι.

Σύμφωνα, πάλι, με τη Λιθουανική παράδοση, το Φεγγάρι είναι η μεγάλη φωτιά που καίει κάθε νύχτα στα ουράνια παλάτια του Θεού, ενώ τα αστέρια είναι το φως της φωτιάς αυτής, που δραπετεύει από τα παράθυρα του παλατιού.

5) Τι παθαίνει το Φεγγάρι και χάνεται στις Σεληνιακές Εκλείψεις;

Σύμφωνα με τους Ίνκας, η Σεληνιακή Έκλειψη είναι ένα τρομερό φαινόμενο, κατά το οποίο ένα φοβερό τζάγκουαρ επιτίθεται και τρώει το φεγγάρι, εξ ου και το κόκκινο χρώμα που συχνά παίρνει το φεγγάρι κατά τη διάρκεια μίας έκλειψης. Οι Ίνκας φοβούνταν πολύ πως μετά το φεγγάρι, το τζάγκουαρ θα στρεφόταν σε εκείνους, γι αυτό έκαναν πάντοτε πολύ θόρυβο για να το τρομάξουν και να φύγει μακριά. Λόγος για ένα Ουράνιο Τζάγκουαρ που καταβροχθίζει το φεγγάρι γίνεται και στη μυθολογία της φυλής Apapocúva-Guaraní, της ανατολικής Παραγουάης και βόρειας Βραζιλίας, όπως επίσης στην ίδια μυθολογία γίνεται λόγος και για μια Αιώνια Νυχτερίδα, με παρόμοιες βλέψεις. Στην Κινεζική Μυθολογία, απαντάται μια παρόμοια αφήγηση, μονάχα που τη θέση του τζάγκουαρ λαμβάνουν εδώ σκυλιά και άλλα άγρια ζώα.

Στην αρχαία Μεσοποταμία υπήρχε ο θρύλος ότι σε κάθε σεληνιακή έκλειψη, επτά δαίμονες κατασπάραζαν το φεγγάρι, βάζοντας κατόπιν στόχο τον ίδιο τον βασιλιά τους. Γι’ αυτό τις ώρες της έκλειψης ένας “ψεύτικος” βασιλιάς ανέβαινε στον θρόνο, ενόσω ο κανονικός κρυβόταν κάπου στο πλήθος. Μετά το πέρας της έκλειψης, ο κανονικός βασιλιάς επέστρεφε στον θρόνο, κι ο προσωρινός του αντικαταστάτης εξαφανιζόταν μυστηριωδώς, αφήνοντας τον λαό να πιστεύει πως οι επτά δαίμονες τον είχαν πιάσει.

Η ιθαγενής φυλή της Βόρειας California, Hupa, πίστευε πως το Φεγγάρι είχε πολλά κατοικίδια, ανάμεσα στα οποία και πολλά βουνίσια λιοντάρια και φίδια. Όταν, λοιπόν, το φεγγάρι δεν τους έφερνε αρκετό φαγητό, αυτά του επιτίθονταν, κάνοντας το να αιμορραγεί. Η έκλειψη έφτανε στο τέλος της, όταν οι γυναίκες του Φεγγαριού έρχονταν να το προστατέψουν, φροντίζοντας το κατόπιν μέχρι να γίνει καλά.

Στην Ινδιάνικη προφορική παράδοση, ένας δαίμονας ονόματι Rahu καταβροχθίζει το φεγγάρι σε κάθε σεληνιακή έκλειψη, ενώ στους μύθους της ανατολικής Αφρικής, το Φεγγάρι εξαφανίζεται κάθε φορά που μπλέκει σε καβγά με τον Ήλιο, ενώ εμφανίζεται και πάλι όταν τα δυο ουράνια σώματα, και θεοί, λύσουν τις διαφορές τους.

Επίλογος

Όπως ήδη θα έχετε παρατηρήσει, υπάρχει τρομερή ποικιλία, αλλά συνάμα κι ένας βαθμός αλληλοεπικάλυψης, στους μύθους και τις αφηγήσεις για το φεγγάρι και τα «περίεργά» του. Κι ίσως αυτό δεν μας προκαλεί τρομερή εντύπωση, λαμβάνοντας υπόψη το συλλογικό ασυνείδητο που ενώνει την ανθρωπότητα σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Αυτό που σίγουρα είναι ενδιαφέρον, είναι το γεγονός πως ακόμη και σήμερα, που η επιστήμη έχει δώσει τεκμηριωμένες απαντήσεις για όλα τα ερωτήματα που τέθηκαν παραπάνω, η ανθρώπινη φαντασία δεν παύει να αναζητά νέες οπτικές. Όχι πλέον για να καλύψει κενά της γνώσης, μα για να μας χαρίσει μια νέα, “φανταστική” της οπτική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί η γαλλικής παραγωγής ταινία του 2014 με τίτλο Mune: Guardian of the Moon (Mune, le gardien de la lune) που, με την οπτική των δημιουργών της, επιχειρεί να απαντήσει εκ νέου όλα μας τα ερωτήματα για το μυστηριώδες φεγγάρι.

Βιβλιογραφία, Φιλμογραφία & Διαδικτυακές Πηγές:

Elphinstone Dayrell. Folk Stories from Southern Nigeria. Longmans, Green and Co. 1910.

Jacob and Wilhelm Grimm, Household Tales, trans. Margaret Hunt (London: George Bell, 1884)

Jonas Vaiškūnas. THE MOON IN LITHUANIAN FOLKLORE.

Mabel Cook Cole. Philippine Folk Tales. A.C. McClurg & Co., Chicago. 1916.

Mune: The Guardian of the Moon. Directed by Alexandre Heboyan & Benoît Philippon. On Animation Studios. 2014.

news.nationalgeographic.com/news/2014/04/140413-total-lunar-eclipse-myths-space-culture-science/

owlcation.com/social-sciences/moon-rabbit

Robert E. Ritzenthaler and Pat Ritzenthaler. The Woodland Indians of the Western Great Lakes. Prospect Heights IL: Waveland Press. 1983.

solar-center.stanford.edu/folklore/Solar-Folklore.pdf

teachersinstitute.yale.edu/curriculum/units/1998/2/98.02.03.x.html

TRADITION. https://www.folklore.ee/folklore/vol32/moon.pdf

www.boldsky.com/yoga-spirituality/faith-mysticism/2014/lunar-eclipse-myths-around-the-world/articlecontent-pf37134-039438.html

www.mpm.edu/content/wirp/ICW-138.html#moon

www.mythencyclopedia.com/Mi-Ni/Moon.html#ixzz5JxXVMDUe

www.windows2universe.org/mythol

www.worldoftales.com