«Πλάσματα της ομίχλης», από τους μύθους, στη λογοτεχνία και την εικονική πραγματικότητα

Art by Miranda Meeks

Σαν πέφτει η ομίχλη και ένα πυκνό πέπλο καλύπτει την πλάση μέχρι τις πρωινές ώρες, πλάσματα αλλόκοτα, φερμένα από μακρινούς κόσμους, κάνουν την εμφάνιση τους. Άλλοτε τρομερά στη όψη κι άλλοτε σαγηνευτικά, προκαλούν ρίγη σε όποιον έχει την κακή τύχη να τα ανταμώσει στη στράτα του. Παράξενοι και τρομακτικοί ήχοι, φωτεινά και πυρωμένα μάτια, δύσμορφα κορμιά και μυστηριώδεις φιγούρες μαρτυρούνται από ανθρώπους που αναμετρήθηκαν σώμα με σώμα μαζί τους και κατάφεραν να σωθούν.

Έτσι, πλάσματα της φαντασίας – ίσως και της πραγματικότητας, ποιος ξέρει– από τα πολύ παλιά χρόνια αναδύθηκαν μέσα από την παχιά ομίχλη που έχει τη δυνατότητα να κρύβει πολύ καλά από τα μάτια των ανθρώπων ό,τι υπάρχει μέσα της βαθιά. Ομιχλάνθρωποι και τέρατα, αστικοί θρύλοι και κατασκευασμένοι μύθοι έκαναν περατζάδα στην ιστορία των ανθρώπων. Στη μυθολογία μας συναντάμε τέρατα που ζούσαν κρυμμένα στην προστασία της ομίχλης που υπήρχε στα έλη και τις μικρές λιμνούλες. Πλάσματα που καραδοκούσαν φωλιασμένα στη πάχνη και έκαναν κακό στους ανυποψίαστους.

Ένα τέτοιο τέρας της ομίχλης ήταν και ο Γήταυρος. Είχε ακαθόριστη μορφή και έβγαζε τρομακτικές κραυγές, που κατ’ άλλους έμοιαζαν με κραυγές ταύρου και κατ’ άλλους με ανθρώπινα μουγκρητά. Έτσι, πολλοί τον παρουσιάζουν σαν έναν φοβερό ταύρο ή βουβάλι με πύρινα μάτια που αχνοφαίνονται στο λευκό πέπλο της ομίχλης.

Πολλές παραδόσεις αναφέρονται στοΝ μυθικό κάτοικο της ομίχλης, τον Γήταυρο, όπως μαρτυράει ο λαογράφος μας Ν. Πολίτης στις παραδόσεις του: «… Κοντά στον Καράβα της Θεσσαλίας είναι ένας βάλτος. Εκεί μέσα κατοικεί ένα φοβερό θεριό, ο Ήταυρος. Πολλές φορές ακούν γύρω το μούγκρισμά του…» Παρ’ όλα αυτά, μέσα από μια απόπειρα λογικής εξήγησης για το τέρας αυτό, προκύπτει πως μάλλον πρόκειται για το πουλί «νυχτοκόρακας» ο οποίος ζει στα έλη και του οποίου ο ήχος μοιάζει με μουγκρητό βοδιού.

Μορφές όχι τόσο αποκρουστικές αλλά μάλλον αινιγματικές συναντάει κάποιος αν πάει στη Κρήτη. Στα Σφακιά, μια στρατιά από νεκρούς πολεμιστές με πανοπλίες προελαύνει στο Φραγκοκάστελο. Λέει η παράδοση, πως είναι ο πολεμιστής Χατζημιχάλης Νταλιάνης με τους στρατιώτες του που υπερασπίστηκαν το κάστρο από τους Τούρκους. Τις σκιώδεις αυτές μορφές οι άνθρωποι τις ονόμασαν «Δροσουλίτες» γιατί εμφανίζονται για λίγα λεπτά με τη δροσιά της χαραυγής, σαν πολεμιστές καμωμένοι από ομίχλη. Μύθος, πραγματικότητα ή απλή φυσική; Κανείς δεν ξέρει. Παρ’ όλα αυτά, τέτοια φαινόμενα έχουν παρατηρηθεί και σε άλλες περιοχές. Παρόμοιο ήταν και το φαινόμενο των Αγγέλων του Mons στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο: κατά τη διάρκεια της μάχης στο Mons του Βελγίου, εμφανίστηκαν σκιές που έμοιαζαν με ανθρώπους πάνω από τους στρατιώτες.

Ταξιδεύοντας στη γειτονική μας Ιταλία, η οποία βρίθει κι αυτή μύθων, θα συναντήσουμε ένα άλλο θρυλικό πλάσμα. Είναι η Borda, μια τρομακτική μάγισσα που εμφανίζεται τις ομιχλώδεις νύχτες και μέρες, και σκοτώνει όποιον έχει την ατυχία να τη συναντήσει. Θεωρείται η προσωποποίηση του φόβου και σχετίζεται με βάλτους, ελώδεις περιοχές αλλά και λίμνες και κανάλια, καθώς αυτοί είναι οι χώροι που σεργιανάει προκαλώντας κακό.

Το όνομα της, γνωστό και ως «Bourda», «Bùrda», «Bûrda» ή «Burdâna» στις διάφορες περιοχές γύρω από την Ιταλία, πιστεύεται πως προέρχεται από τη λέξη «Borda», που σημαίνει «ομίχλη» στη διάλεκτο της περιοχής του Μιλάνο. Στη περιοχή του Μπέργκαμο, ομοίως, το όνομα έχει την έννοια της ομίχλης. Μερικοί μελετητές της τοπικής λαογραφίας εντοπίζουν την ετυμολογία του όρου «Borda» στη ρίζα “bor” που μπορεί να συσχετιστεί με τον θεό της αρχαίας κέλτικης θρησκείας, Borvo, ο οποίος προστάτευε τις ιαματικές πηγές. Εξού και πολλά τοπωνύμια τα οποία περιέχουν τη ρίζα “bor-“ και σχετίζονται με το στοιχείο του νερού. Παραδείγματα είναι: ο ποταμός Bormida, θέρετρα σπα όπως Bormio, Bourbon-Lancy, Bourbon-l'Archambault, λέξεις στα γαλλικά όπως brouillard και brume (που σημαίνει ομίχλη) ή bourbe (slime).

Συχνά την επικαλούνταν οι ενήλικες για να τρομάξουν τα παιδιά και να τα κρατήσουν μακριά από τέτοια επικίνδυνα μέρη, όπως οι ομιχλώδεις βάλτοι. Μάλιστα, πολλά νανουρίσματα αναφέρονται στη «Borda» ως φόβητρο για τα παιδιά που δεν θέλουν να κοιμηθούν.

«…Lullaby, the Borda

binds beautiful children with a rope…»

Art source here

Κάπου ανάμεσα στις λίμνες του Γιόρκσαϊρ της Αγγλίας, κάποια σκιώδη πλάσματα παραμονεύουν κρυμμένα. Τα Grindylows λέγεται ότι αρπάζουν τα παιδιά με τα μακριά νευρώδη χέρια τους και τα πνίγουν αν έρθουν πολύ κοντά στην άκρη του νερού. Η συνήθεια τους αυτή ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες. Έτσι, Grindylows εμφανίζονται στα βιβλία και τις ταινίες του Χάρι Πότερ, ζουν στη λίμνη κοντά στο Χόγκουαρτς και περιγράφονται ως αρρωστιάρικα πράσινα πλάσματα με αιχμηρά κέρατα, πράσινα δόντια και μεγάλα δάχτυλα. Επίσης, στην ταινία Fantastic Beasts and Where to Find Them, ο Newt Scamander, ο μαγικοζωολόγος, είχε αρκετά Grindylows στη βαλίτσα του κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στη Νέα Υόρκη το 1926. Μια εχθρική φυλή ονόματι Grindylows εμφανίζεται στο The Scar, ένα μυθιστόρημα του China Miéville. Περιγράφονται ως ανθρωποειδή με γκριζοπράσινο δέρμα, μεγάλα σκούρα μάτια, τεράστια δόντια, ενώ κάτω από τη μέση έχουν μόνο μια ουρά σαν χέλια. Μια εκδοχή των Grindylow εμφανίζεται και στο Pathfinder RPG.

Παρουσίες αέρινες, σαγηνευτικές και συνάμα επικίνδυνες κρύβονται σε σημεία πολυσύχναστα και μπορεί να έρθουν πρόσωπο με πρόσωπο με τον κάθε ανυποψίαστο περαστικό. Πρόκειται για κυράδες του σκοταδιού και της ομίχλης – αλίμονο σε όποιον τις ανταμώσει. Ντυμένες με ένα ομιχλώδες φόρεμα, περιπλανιόνται στους δρόμους της Γαλλίας. Δεν είναι άλλες από τις Λευκές Κυρίες, τις Dames Blanches της γαλλικής λαογραφίας, που περιδιαβαίνουν αναζητώντας έναν άνδρα που θα τις συνοδεύσει στο χορό τους ή θα τις βοηθήσει. Πολλοί τις παρουσιάζουν σαν μάγισσες ή σαν σκιώδη λευκά φαντάσματα που τρομάζουν τους αλαφροΐσκιωτους περαστικούς. Όποιος ακολουθήσει τα καμώματά τους ευεργετείται πριν εξαφανιστούν σαν σύννεφο μυστηριωδώς αφήνοντάς τον σύξυλο. Αν πάλι δεν κάνουν αυτό που τους ζητάνε, τότε οι Λευκές Κυρίες τους βασανίζουν και τους πετούν σε χαντάκια.

Πολλοί συγγραφείς και καλλιτέχνες, επηρεασμένοι από την μυστηριώδη ομίχλη που κρύβει επικίνδυνα και απόκοσμα πλάσματα, δημιούργησαν μορφές, όπως οι Mistmen και ο Slenderman, που άνετα θα μπορούσαν να φοβίσουν και τους πιο ατρόμητους. Οι Mistmen είναι οι εξαϋλωμένοι, νεφελώδεις σκελετοί χωρίς πόδια, που συναντάει κάποιος στο Soul Cairn, στο Dawnguard Expansion του Elder Scrolls V: Skyrim. Το Soul Cairn είναι ένα Oblivion Plane («διάσταση της λήθης», αν θέλουμε να γίνουμε ποιητικοί) όπου κατοικούν μόνο ψυχές, απέθαντοι και οι μυστηριώδεις Ideal Masters.

Ένας άλλος σκοτεινός και τρομακτικός επινοημένος χαρακτήρας είναι ο Slenderman. Δημιουργήθηκε στις 10 Ιουνίου 2009, από τον χρήστη του φόρουμ Something Awful, Eric Knudsen. Ο Knudsen εμπνεύστηκε για να δημιουργήσει τον Slenderman κυρίως από το "That Insidious Beast" του Zack Parsons, το The Mist του Stephen King, καθώς και μαρτυρίες ή αστικούς θρύλους για τα σκιόμορφα πλάσματα γνωστά ως shadow men, τον Mothman και τον Mad Gasser του Mattoon, στο Ιλινόι των ΗΠΑ. Άλλες πηγές έμπνευσης για τον χαρακτήρα ήταν ο Tall Man από την ταινία Phantasm του 1979, τα έργα του H.P. Lovecraft αλλά και τα videogames τρόμου και επιβίωσης, Silent Hill και Resident Evil.

Συνήθως περιγράφεται ως πολύ ψηλός και λεπτός, με αφύσικα μακριά χέρια σαν πλοκάμια (ή απλώς πλοκάμια), τα οποία μπορεί να επεκτείνει για να εκφοβίσει ή να αρπάξει το θύμα του. Στις περισσότερες ιστορίες το πρόσωπό του είναι λευκό και χωρίς χαρακτηριστικά, αλλά περιστασιακά εμφανίζεται διαφορετικό σε όποιον το βλέπει. Φαίνεται να φοράει σκούρο κοστούμι και γραβάτα. Ο Slenderman συνδέεται συχνά με τις ομιχλώδεις νύχτες στο δάσος ή και τις εγκαταλελειμμένες τοποθεσίες που καλύπτονται από ένα παχύ, ομιχλώδες στρώμα. Θα μπορούσαμε να πούμε πως συνδέει το φολκλορικό στοιχείο με τη σύγχρονη διαδικτυακή πραγματικότητα.

Βέβαια, όταν μιλάμε για ομίχλες στα πλαίσια όλων όσων πλέον τοποθετούνται κάτω από την ομπρέλα της ποπ κουλτούρας, δεν είναι δυνατόν να παραλείψουμε έναν ολόκληρο κόσμο στον οποίο παίζουν ζωτικό ρόλο: τον κόσμο του Ravenloft από το Dungeons & Dragons. Το Ravenloft είναι μια από τις πολλές διαστάσεις ή, με την ευρύτερη έννοια, ένας από τους πολλούς κόσμους που δημιουργήθηκαν στα πλαίσια του D&D, με σκοπό να εντάξουν στο παιχνίδι το είδος του γοτθικού τρόμου. Μέσα στο Ravenloft θα συναντήσει κανείς αντανακλάσεις του Δράκουλα, τόσο του λογοτεχνικού (Strahd von Zarovich), όσο και του ιστορικού (Vlad Drakov), του Dr. Frankenstein (Victor Mordenheim), του Dr. Moreau (Frantisek Markov), καθώς και άλλων συνδεδεμένων χαρακτήρων, με πιο επιφανή τον Dr. Rudolph van Richten, που είναι φυσικά εμπνευσμένος από τον Dr. Abraham van Helsing.

Art source here

Με μια πιο εκτενή ιστορία του Ravenloft ίσως ασχοληθούμε σε διαφορετικό άρθρο, όμως η ουσία είναι πως στην περιπέτεια Ι6 Module: Ravenloft του 1983, δια χειρός Tracy και Laura Hickman (ευρύτερα γνωστούς για το Dragonlance), οι ομίχλες έπαιζαν κεντρικό ρόλο. Όταν φτάνουν οι παίκτες στο βασίλειο της Barovia, όπου βρίσκεται το Castle Ravenloft και ο Strahd von Zarovich, δεν μπορούν να φύγουν διότι τους κρατάει παγιδευμένους εκεί μια τοξική ομίχλη.

Το 1990, όταν το Ravenloft κυκλοφόρησε ως αυτόνομος κόσμος (Campaign Setting) για το AD&D, πλέον οι «Ομίχλες» (Mists), ήταν μια προέκταση των Dark Powers, των αφανών κυρίων και δεσμοφυλάκων όσων βρίσκονταν μέσα στο Ravenloft. Από αυτή την έκδοση και πέρα, ο κόσμος αυτός αποτελεί μια «φυλακή» για τα χειρότερα πλάσματα στο πολυσύμπαν (πολλά από άλλους κόσμους του D&D), τα οποία παρασέρνονται στο εσωτερικό από τις Ομίχλες. Περαιτέρω, οι Ομίχλες αποτελούν ένα ιδιόμορφο μέσο μεταφοράς μεταξύ των βασιλείων, εγκλωβισμένων μέσα σε αυτή τη διάσταση, εκτός αν έχει κανείς οδηγούς τους μυστηριώδεις Vistani. Μάλιστα, οι Ομίχλες παίρνουν τη θέση του Αέρα στην κλασσική Τετράδα των Στοιχείων (Γη, Νερό, Φωτιά, Αέρας), οπότε εκεί έρχεται κανείς αντιμέτωπος με Mist Elementals, Mist Ferrymen, Mist Golems κλπ.

Στα πλαίσια μιας ιστορίας όπου αυτή η φυλακή επρόκειτο να καταστραφεί, τελικά έγινε αναδιάταξη των βασιλείων και στην καρδιά της ηπείρου άνοιξε ένα χάσμα, το Shadow Rift, το εσωτερικό του οποίου είναι γεμάτο από τις Ομίχλες. Αναμενόμενα, αυτό αποτελεί ακόμα ένα υπερφυσικό σύνορο και, περνώντας μέσα από τις Ομίχλες, φτάνει κανείς σε μια στρεβλή εκδοχή των Faerie Courts.

Συγγραφικά, η θεματολογία γύρω από την ομίχλη και τα πλάσματά της ενέπνευσαν ανθρώπους των γραμμάτων, προσφέροντας σε μας μικρά αριστουργήματα. Ενδεικτικά παραθέτω τα παρακάτω:

Το 1975, ο Άγγλος συγγραφέας James Herbert δημοσίευσε το μυθιστόρημα τρόμου του με τίτλο The Fog, όπου μια θανατηφόρα ομίχλη προκαλεί τρέλα σε όποιον έρχεται σε επαφή μαζί της. Λίγο αναλυτικότερα, ο John Holman είναι εργαζόμενος στο Τμήμα Περιβάλλοντος που ερευνά μια βάση του Υπουργείου Αμύνης σε ένα μικρό αγροτικό χωριό. Ένας σεισμός καταπίνει το αυτοκίνητό του, απελευθερώνοντας μια ομίχλη που είχε παγιδευτεί στο έδαφος για πολλά χρόνια. Ο άτυχος άντρας τρελαίνεται, αλλά στη συνέχεια θεραπεύεται και εμβολιάζεται. Η ομίχλη αρχίζει να καλύπτει σιγά σιγά ολόκληρες πόλεις, προκαλώντας τρέλα στους ανθρώπους, με συνέπεια ακόμα και ευυπόληπτοι κάτοικοι να μπλεχθούν σε μια σειρά τρομερών εγκλημάτων.

Δεν θα μπορούσε ο μετρ του είδους, και βασιλιάς της λογοτεχνίας τρόμου, ο Αμερικανός συγγραφέας Stephen King, να μην καταπιαστεί σε κάποιο βιβλίο του με τη μυστηριώδη ομίχλη. Έτσι, το 1980, δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από τη Viking Press μια νουβέλα του με τίτλο The Mist. Σχετικά με την ιστορία, μια μικρή πόλη τυλίγεται σε μια πυκνή ομίχλη που κρύβει απόκοσμα πλάσματα. Ο πρωταγωνιστής και αφηγητής, Ντέιβιντ Ντράιτον, που έχει καταφύγει με τον νεαρό γιο του σε ένα σουπερμάρκετ, προσπαθεί να επιβιώσει όχι μόνο ενάντια στα πλάσματα της ομίχλης, αλλά και στην επιθετικότητα των άλλων επιζώντων. Ο King εμπνεύστηκε και εγραψε το The Mist σε ένα ταξίδι του, κατά το οποίο σταμάτησε σε ένα τοπικό σουπερμάρκετ μετά από καταιγίδα, όπου φαντάστηκε προϊστορικά ζώα και τεράστια έντομα να πολιορκούν το κτίριο. Η νουβέλα μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη το 2007, καθώς και το 2017 ως σειρά τρόμου σε δέκα επεισόδια. Οι πρωταγωνιστές έρχονται αντιμέτωποι με γιγάντιες πεταλούδες, βδέλλες, σκοτεινούς ομιχλανθρώπους που ρουφάνε τη ζωή ή ακόμα και με τις ίδιες τους τις φοβίες.

Το 1985, η Mindscape κυκλοφόρησε ένα text adventure game βασισμένο στο μυθιστόρημα. Οι προγραμματιστές της σειράς βιντεοπαιχνιδιών Half-Life, η οποία ασχολείται επίσης με πλάσματα από παράλληλες διαστάσεις, έχουν κατατάξει το The Mist μεταξύ των κύριων επιρροών τους στο παιχνίδι. Μάλιστα, το πρώτο παιχνίδι της σειράς αρχικά θα ονομαζόταν Quiver, ως αναφορά στο Arrowhead Project, στο πείραμα που αναφέρεται στο The Mist. Περαιτέρω, από το ίδιο μυθιστόρημα έχει δεχτεί επιρροή η σειρά παιχνιδιών Silent Hill. Κυριαρχεί το ίδιο μοτίβο: η πόλη είναι τυλιγμένη σε ομίχλη και λαβκραφτιανά πλάσματα επιτίθενται στους ανθρώπους.

Θα ήταν παράλειψη μας να μην αναφερθούμε στη σειρά «Mistborn» μια σειρά από επικά μυθιστορήματα φαντασίας που γράφτηκαν από τον Αμερικανό συγγραφέα Brandon Sanderson και δημοσιεύθηκαν από την Tor Books. Η ιστορία πραγματοποιείται κυρίως σε μια περιοχή που ονομάζεται Final Empire, σε έναν κόσμο που ονομάζεται Scadrial, όπου ο ήλιος και ο ουρανός είναι κόκκινοι, η βλάστηση είναι καφέ, και το έδαφος καλύπτεται συνεχώς κάτω από μαύρες ηφαιστειακές στάχτες. Κάθε βράδυ η γη καλύπτεται από μια αφύσικη ομίχλη. Χίλια χρόνια πριν ξεκινήσει η ιστορία, ο κυβερνήτης της Final Empire, ο Lord Ruler, απέκτησε πρόσβαση σε μια θεϊκή δύναμη στο λεγόμενο "Well of Ascension". Με αυτήν τη δύναμη, έκανε τον κόσμο και τα πάντα σε αυτήν την κατάσταση στην αρχή του πρώτου βιβλίου. Ο κύριος χαρακτήρας των Mistborn είναι η Vin , μια 16χρονη κλέφτρα των δρόμων του Luthadel, της πρωτεύουσας της Final Empire. Η ιστορία ακολουθεί τη ζωή της καθώς μεταμορφώνεται σε Mistborn, άτομα δηλαδη που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα μεταλλικά σωματίδια που καταναλώνουν για να ενισχύσουν τις ικανότητές τους, τόσο νοητικές όσο και σωματικές. Ξεκινάει ένα ταξίδι για να ανακαλύψει ποια είναι πραγματικά καθώς παλεύει ενάντια στη Final Empire και ανατρέποντας τον Lord Ruler. Με τη βοήθειά της, μαζί με το "πλήρωμα", η Kelsier, μέντορας της Vin, σχεδιάζει να ηγηθεί μιας επανάστασης και να σώσει τον κόσμο ταυτόχρονα. Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε πιο αναλυτικά και σε άλλο άρθρο για τους υπέροχους και μαγικούς κόσμους του αγαπημένου συγγραφέα των fantasy lovers.

Τελειώνοντας, αν κάποια φορά συναντήσετε την πνιγερή άσπρη και νεφελώδη παρουσία της ομίχλης, να είστε προετοιμασμένοι. Πού ξέρετε; Μπορεί να ξεπηδήσουν από τα σωθικά της πλάσματα αλλόκοτα, από αλλού, από άλλους κόσμους φερμένα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Πολίτης Νικ. , Παραδόσεις, εκδ. Γράμματα, 2014

King Stephen, Η ομίχλη, εκδ. Επιλογή / Θύραθεν, 1989

Herbert James, The fog, pub. New English Library, 1975

"Category: Mist Creature " , Mistipedia, https://www.fraternityofshadows.com/wiki/Category:Mist_Creature?fbclid=IwAR3CmaXQeXuBVI-7PSnGSyqre8fXuoiK5plEH0pvFkFArusx_3Fj9ds53sk

"Borvo ", Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Borvo

"Borda (legendary creature) ", Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Borda_(legendary_creature)

"Grindylow ", Harry Potter Wiki, https://harrypotter.fandom.com/wiki/Grindylow

"Mistman ", Elder Scrolls, https://elderscrolls.fandom.com/wiki/Mistman

"French Myths, Legends & Tales ", outlander lists, https://outlanderlists.weebly.com/french-myths-legends--tales.html

"The Slender Man ", Creepypasta Wiki, https://creepypasta.fandom.com/wiki/The_Slender_Man