Πεταλούδα: Το ανοιξιάτικο σύμβολο στους θρύλους και τις παραδόσεις
Art by Thien Bao
Η άνοιξη είναι η εποχή της αναγέννησης, της δημιουργίας του κόσμου από την αρχή μετά από τον καταστροφικό χειμώνα. Επομένως, οτιδήποτε ευδοκιμεί εκείνη την εποχή αποκτά την ίδια σημασία. Τα πλάσματα που χορεύουν ανάμεσα στις χρωματικές πανδαισίες γίνονται με τη σειρά τους σύμβολα αναγέννησης, ομορφιάς, και γονιμότητας, κερδίζοντας επάξια θέσεις στην παγκόσμια μυθολογία και λαογραφία. Ένα από αυτά είναι η γνωστή σε όλους μας πεταλούδα.
Από την αρχαιότητα κιόλας η πεταλούδα γοητεύει τους ανθρώπους με το θαύμα της δημιουργίας της. Μια κάμπια τυλίγεται σε ένα απλό κουκούλι και στη συνέχεια αναγεννιέται ως μια χρωματική οπτασία. Αυτό το καθημερινό φαινόμενο που προκύπτει χάρη στη δύναμη της φύσης αποτελούσε για τους ανθρώπους μια τελετή μετάβασης. Για ορισμένες φυλές του Μεξικού, η δύναμη της αναγέννησης καθιστούσε την πεταλούδα σύμβολο ευδαιμονίας και τύχης. Τόση ήταν η αγάπη και ο θαυμασμός τους που έκτισαν προς τιμήν της ένα μνημείο στην πόλη Teotihuacan, ονομάζοντας το Mariposa. Αρκετοί ναοί της ίδιας πόλης διέθεταν τοιχογραφίες της φτερωτής πανδαισίας.
Η πεταλούδα αποτελούσε αγαπημένο θέμα για τους ιθαγενείς της Αμερικής και αρκετές θεότητες λάμβαναν τη μορφή της. Ο θεός των Αζτέκων Xiuhtecuhtli, και κυρίαρχος της φωτιάς, η οποία συμβόλιζε τη μεταμόρφωση, εμφανιζόταν σε αρκετές ιστορίες ως πεταλούδα. Η πολεμοχαρής θεά Ītzpāpālōtl αποδιδόταν με φτερά της οψιδιανής πεταλούδας. Ο θεός Quetzalcoatl παρουσιαζόταν στους μύθους να εισέρχεται στον κόσμο ως χρυσαλλίδα την οποία φώτισε η λάμψη της τελειότητας και εν τέλει έγινε πεταλούδα. Ένα τόσο χρωματιστό έντομο ήταν λογικό να αντιμετωπίζεται ως κάτι αψεγάδιαστο, άρτιο, δίχως μειονεκτήματα.
Άλλοι θρύλοι των ιθαγενών σχετικά με την πεταλούδα την παρουσιάζουν ως τη λύση στο πρόβλημα της αϋπνίας. Εκτός από αγάπη, φαίνεται πως έτρεφαν για εκείνη –και εξακολουθούν να τρέφουν– μεγάλη εμπιστοσύνη. Γι’ αυτό και οι Blackfeet της Βόρειας Αμερικής συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να κεντούν πεταλούδες σε ρούχα παιδιών για να τα βοηθήσουν να κοιμηθούν.
Η φυλή Tohono O'odham την θεωρούσε αχθοφόρο ευχών. Αν κάποιο μέλος της κατάφερνε να πιάσει μια πεταλούδα δίχως να τη βλάψει, μπορούσε να της ψιθυρίσει οτιδήποτε περνούσε από το μυαλό του, είτε μια απόκρυφη σκέψη, είτε μια ευχή. Αν την άφηνε ελεύθερη, εκείνη θα μετέφερε το μήνυμα του στο Μεγάλο Πνεύμα, την ανώτερη θεότητα του πανθέου τους και η ευχή θα γινόταν πραγματικότητα. Οι Zuni από πλευράς τους βασίζονταν στις πεταλούδες για την πρόγνωση του καιρού. Ανάλογα με το χρώμα τους προετοιμάζονταν για την επόμενη μέρα. Αν έβλεπαν μία λευκή, ανέμεναν το καλοκαίρι, ενώ μια σκούρα προμήνυε καταιγίδα. Οι κίτρινες ορμήνευαν ήλιο.
Ένας επιπλέον μύθος για την πεταλούδα την θέλει να συμβολίζει την ανθρώπινη ψυχή. Την Ημέρα των Νεκρών (Dia de los muertos) τυχαίνει να περνάει από το χωριό Anguangeo ένα σμήνος πεταλούδων. Οι κάτοικοι ερμηνεύουν αυτό το φαινόμενο ως επίσκεψη των προγόνων τους με την μορφή του χαριτωμένου εντόμου. Η ταύτιση πεταλούδας και ψυχής συναντάται επίσης και στους κλασικούς πολιτισμούς, τον Αρχαιοελληνικό και τον Ρωμαϊκό. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης είχε ονομάσει το πλάσμα Ψυχή. Στην αρχαία Ρώμη, η πεταλούδα συνόδευε στα νομίσματα τη θεά Juno, την προστάτιδα της γονιμότητας που ταυτιζόταν και με την άνοιξη. Είναι επίσης γνωστό ότι στην πόλη υπήρχε το άγαλμα ενός νεκρού από το στόμα του οποίου έβγαινε μια πεταλούδα, η ψυχή του. Επιπλέον λαοί που συμμερίζονται αυτή την άποψη είναι οι Κινέζοι και οι Ιάπωνες, οι οποίοι πολλάκις την χρησιμοποιούν ως εικαστική παρέμβαση σε κάθε είδους δημιουργία. Εκτός όμως από τα υφάσματα και τα αγγεία τους, οι πεταλούδες πρωταγωνιστούν και σε παραδόσεις.
Art by Thien Bao
Από την Κίνα μας έχει φτάσει μια ιστορία έρωτα, μαγείας και πολλών χρωμάτων. Πρόκειται για το παραμύθι της Zhu Yingtai, μιας όμορφης και έξυπνης κοπέλας και του Liang Shanbo. Η Zhu εκτός από εύπορη ήταν και αρκετά φιλομαθής και θέλησε να πάει σχολείο για να διευρύνει τους ορίζοντές της. Στα πολύ παλιά χρόνια όμως κάτι τέτοιο δεν ήταν αποδεκτό, οπότε και μεταμφιέστηκε σε άντρα. Στον δρόμο για το σχολείο συνάντησε τον εξίσου φιλομαθή Liang Shanbo, με τον οποίο συμπορεύτηκαν. Για χρόνια ήταν αχώριστοι φίλοι και μοιράζονταν την κοινή τους αγάπη για την εκπαίδευση. Η Zhu στο μεταξύ δεν κατάφερε να του εκμυστηρευτεί την αληθινή της ταυτότητα, ενώ παράλληλα τα συναισθήματα της για εκείνον άνθιζαν σε κάτι παραπάνω από φιλία. Ωστόσο, σύντομα έφτασε η μέρα που έπρεπε να παντρευτεί τον άντρα που επέλεξε η οικογένεια της.
Στον Liang δεν μπόρεσε να πει τον πραγματικό λόγο που έπρεπε να εγκαταλείψει το σχολείο. Μονάχα τον άφησε να τη συνοδεύσει μέχρι το σημείο που είχαν συναντηθεί για πρώτη φορά και τον έβαλε να της υποσχεθεί ότι θα την επισκεπτόταν σύντομα. Ο Liang κράτησε τον λόγο του και όταν βρέθηκε στο κάστρο όπου ζούσε, έμαθε ότι ο φίλος του ήταν στην πραγματικότητα η γλυκιά Zhu. Ο έρωτας δεν άργησε να γίνει αμοιβαίος, αλλά δυστυχώς ο πατέρας της Zhu δεν είχε σκοπό να διαλύσει τον αρραβώνα. Ο Liang πληγώθηκε βαθιά και αφέθηκε στην θλίψη του, η οποία τον οδήγησε στον θάνατο. Όταν τελικά ήρθε η μέρα του γάμου, μια μυστήρια δύναμη προκάλεσε θεομηνία κι έτσι η Zhu μπόρεσε να το σκάσει. Έτρεξε ως τον τάφο του αγαπημένου της και ζήτησε από τους ανεξέλεγκτους ανέμους να τον ανοίξουν ώστε να πλαγιάσει δίπλα στον Liang. Και αυτό έγινε. Μόλις ο αέρας κόπασε και η πλάση γαλήνεψε, δύο πολύχρωμες πεταλούδες εμφανίστηκαν πάνω από τον τάφο και χόρεψαν παρέα.
Από την Ιαπωνία μας σώζεται η ιστορία ενός ηλικιωμένου άντρα ονόματι Takahama. Παρά τις προδιαγραφές για μια εύπορη ζωή, επέλεξε να δουλέψει σε ένα νεκροταφείο, στο οικόπεδο του οποίου βρισκόταν το σπίτι του. Εκείνος ήταν ευχαριστημένος με την ζωή του παραξενεύοντας την αδερφή και τον ανιψιό του. Πολλές φορές τον ρωτούσαν αν ήταν όντως ευτυχισμένος κι αν σκόπευε να παντρευτεί. Ο Takahama, εντούτοις, αρνούταν πεισματικά να εγκαταλείψει τον ανορθόδοξο τρόπο ζωής του.
Κάποια στιγμή, τα γηρατειά του τον κατέστησαν σωματικά αδύναμο κι έτσι αρρώστησε βαριά. Την ώρα που έπαιρνε τις τελευταίες του ανάσες, μια λευκή πεταλούδα πέταξε δίπλα από το μαξιλάρι του, την οποία ο ανιψιός του προσπάθησε πολλάκις να διώξει. Μόνο όταν ο Takahama ξεψύχησε, απομακρύνθηκε από το σπίτι. Ο ανιψιός του και η αδερφή του κατάλαβαν ότι αυτό δεν ήταν τυχαίο. Γνώριζαν πως μια πεταλούδα ήταν πολλά παραπάνω από μια οδαλίσκη της άνοιξης, οπότε και την ακολούθησαν μέσα στο νεκροταφείο. Η λευκή πεταλούδα προσγειώθηκε σε μια πλάκα που έγραφε το όνομα Akiko. Από τα βρύα που υπήρχαν γύρω από το μνήμα ο νεαρός κατάλαβε ότι ο τάφος ήταν πολύ παλιός. Ωστόσο, φαινόταν περιποιημένος. Η μητέρα του, και αδερφή του Takahama, του εξήγησε πως η Akiko ήταν η αρραβωνιαστικιά του θείου του. Δεν παντρεύτηκαν όμως ποτέ γιατί η Akiko αρρώστησε και πέθανε πριν τον γάμο. Τότε κατάλαβαν γιατί ο συντετριμμένος Takahama μετακόμισε στο νεκροταφείο. Ήθελε να βρίσκεται κοντά της. Όσο για την Akiko, είχε ανησυχήσει που ο αγαπημένος της δεν την επισκέφτηκε τις τελευταίες μέρες, οπότε και πήγε να τον βρει. Όταν τελικά άφησε την τελευταία του πνοή, η Akiko δεν είχε λόγο να μείνει στην καλύβα.
Πολλά χιλιόμετρα πέρα από τη γενέτειρα αυτής της ιστορίας, η λευκή πεταλούδα καταλαμβάνει σημαντική θέση και στην ευρωπαϊκή λαογραφία. Οι Ιρλανδοί θεωρούν ότι αυτές οι πεταλούδες κουβαλάνε τις ψυχές πεθαμένων παιδιών. Οπότε αν κάποιος σκοτώσει έστω και μία, θα υποφέρει μεγάλα δεινά.
Η άκακη πεταλούδα λαμβάνει πιο σκοτεινή χροιά στη ρώσικη λαογραφία εξαιτίας της ετυμολογίας της. Η λέξη babochka που σημαίνει πεταλούδα, έχει ως πρώτο συνθετικό το baba που σημαίνει γριά γυναίκα. Σε όλο τον ρου της ιστορίας, μια υπέργηρη γυναίκα δεν αντιμετωπιζόταν πάντα με σεβασμό, γιατί ήταν σπάνιο να φτάσει κανείς σε πολύ μεγάλη ηλικία. Πολλές γυναίκες που το κατάφεραν κατηγορούνταν για ανάμιξη με χθόνιες δυνάμεις. Οπότε στη ρώσικη συνείδηση οι babochka δεν ήταν παρά μεταμφιεσμένες μάγισσες.
Κατά γενική ομολογία, η πεταλούδα αποτελεί ένα από τα βασικότερα σύμβολα της άνοιξης και της αναγέννησης. Παράλληλα, η αέρινη φύση της έδωσε το έναυσμα στον ανθρώπινο νου να μεγαλουργήσει ως προς τη λαογραφία της. Θα κλείσω λοιπόν με ένα ακόμα παραμύθι εμπνευσμένο από την χαρωπή φίλη μας, το οποίο μπορούμε να αφηγούμαστε στους μικρούς αναγνώστες τις μέρες που μας κρατούν συντροφιά στο σπίτι. Και να θυμάστε, η πιο ζεστή άνοιξη έρχεται μετά από τον πιο βαρύ χειμώνα!
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν τρεις χρωματιστές πεταλούδες, μια άσπρη, μια κόκκινη και μια κίτρινη. Ήταν αδέρφια και μάλιστα πολύ δεμένα. Τους άρεσε να παίζουν συνέχεια πλάι σε κήπους και υπό το φως του ζεστού ήλιου. Κάποια στιγμή όμως, σύννεφα κάλυψαν τον ήλιο και έφεραν βροχή και κρύο.
Τα αδέρφια προσπάθησαν να βρουν καταφύγιο σε μια τουλίπα με κοκκινωπή και κίτρινη απόχρωση αλλά εκείνη αρνήθηκε την είσοδο στην άσπρη πεταλούδα. Θα δεχόταν μόνο τα αδέρφια της που είχαν το ίδιο χρώμα με εκείνη. Η κόκκινη και η κίτρινη πεταλούδα όμως δεν θα εγκατέλειπαν το αδερφάκι τους, οπότε και στράφηκαν σε έναν άσπρο κρίνο. Και εκείνος με την σειρά του θα δεχόταν μόνο την πεταλούδα με το ίδιο χρώμα, ενώ οι άλλες δυο έπρεπε να μείνουν έξω και να υπομείνουν την καταιγίδα. Για μια ακόμα φορά κέρδισε η αδερφική αγάπη και η άσπρη πεταλούδα αρνήθηκε την φιλοξενία.
Ο ήλιος που βρισκόταν πίσω από τα σύννεφα, άκουσε την περιπέτεια των πεταλούδων και συγκινήθηκε με την άρνηση τους να χωριστούν. Έτσι, έδιωξε την καταιγίδα και έλαμψε ξανά στον ουρανό φέρνοντας την άνοιξη. Το ήθος και η υπομονή των αδερφών ανταμείφθηκε με χαμόγελα και χρώματα.
Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές
"Butterfly Mythology". Butterflyinsight.com, https://www.butterflyinsight.com/butterfly-mythology.html, Accessed 30/3/2020
"Butterfly Stories and Folklore". Butterflyinsight.com, https://www.butterflyinsight.com/butterfly-stories.html , Accessed 30/3/2020
"The history of Butterfly Magic and Folklore". Learnreligions.com, https://www.learnreligions.com/butterfly-magic-and-folklore-2561631 , Accessed 30/3/2020
"Native American Butterfly mythology". Butterflyinsight.com, https://www.butterflyinsight.com/butterfly-legends-native-american-myths.html , Accessed 30/3/2020
"The white butterfly | Japanese Folklore
. Butterflyinsight.com, https://www.butterflyinsight.com/butterfly-legends-japan-white-butterfly.html, Accessed 30/3/2020