Τα ξωτικά των Χριστουγέννων

Art by Jenny Nyström

Στην Ελλάδα, η έννοια των ξωτικών των Χριστουγέννων συχνά συγχέεται με αυτή των καλικαντζάρων. Όμως, όπως θα δείτε, έχουν αρκετές διαφορές.

Η χρήση της λέξης «elf» στα παλαιά αγγλικά, δηλώνει την πονηρή και παιχνιδιάρικη διάθεση των ξωτικών. Η αγγλική λέξη elf προέρχεται από το (παλιό) αγγλικό ælf ή elf. Η λέξη συνδυάστηκε για να φτιάξει τη λέξη ælfadl, δηλαδή εφιάλτης, και ælfsogoða, λόξυγκας,  βάσανα που πιστεύεται ότι προκαλούνταν από τα ξωτικά.

Τα ξωτικά, κανονικά, είναι δημιουργία του γερμανικού παγανισμού που πίστευε ότι ήταν πλάσματα του φωτός και ζούσαν στους ουρανούς. Τα ξωτικά μάς είναι γνωστά ως μικροσκοπικά πλάσματα που μοιάζουν με νάνους και έχουν μυτερά αυτιά. Είναι νεανικά, αλλά και αθάνατα, με μαγικές δυνάμεις που επηρεάζουν τη ματιά μας. Η όψη τους σε σχέση με την ηλικία τους μάς θυμίζει παιδιά που αργούν να μεγαλώσουν. Συνήθως ζουν σε υπόγειες κατοικίες, δάση, πηγές και πηγάδια. Κανείς δεν ξέρει όμως με σιγουριά πού μένουν, γιατί το κρατάνε μυστικό. Κάποιοι, λανθασμένα, πίστευαν ότι είναι τρολλ ή κανίβαλοι.

Στο αμερικανικό και καναδικό φολκλόρ, το ξωτικό των Χριστουγέννων είναι ένα υποδεέστερο ξωτικό που ζει μαζί με τον Άγιο Βασίλη στον Βόρειο Πόλο. Το ξωτικό αυτό συχνά απεικονίζεται με πράσινη ή κόκκινη φορεσιά, έχει μεγάλα, μυτερά αυτιά και μυτερό καπέλο ή σκουφί. Φαίνεται ντυμένο φτωχά για το παγωμένο μέρος όπου ζει, σε σχέση με το αφεντικό του. Και αυτό ίσως υπονοεί ότι τα ξωτικά δουλεύουν συνήθως μέσα, ενώ ο Άγιος έξω.

Τα ξωτικά είναι διαφορετικά σε πολλές χώρες. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, λέγονταν «lutins». Κάτι σαν τα Leprechauns, χωρίς τα ιρλανδικά στερεότυπα. Στις Σκανδιναβικές χώρες, τα ξωτικά θεωρούνται «nisse» και όχι «elves», έχουν γενειάδα και φορούν απλά κόκκινα ρούχα. Μοιάζουν, δηλαδή, αρκετά με τους νάνους του κήπου. Οι Σκανδιναβοί πίστευαν ότι αυτοί οι νάνοι προστάτευαν το σπίτι από το κακό. Αν ήσουν καλός μαζί τους, τότε ήταν και τα ξωτικά καλά μαζί σου. Αν ήσουν κακός, τότε άρχιζαν να «παίζουν» μαζί σου. Αν και αυτοί οι νάνοι ήταν γενικά καλοκάγαθοι, μπορούσαν να γίνουν ιδιαίτερα κακοί. Ένα από τα συνήθη κόλπα τους ήταν να κάθονται πάνω στο κεφάλι σου και να σου δημιουργούν εφιάλτες την ώρα του ύπνου, να κάνουν το γάλα ξινό ή να σου κλέβουν τα λουκάνικα. Για παράδειγμα, η γερμανική λέξη «Albtraum» σημαίνει εφιάλτης ή όνειρο του ξωτικού. Πιο παλιά, αυτή η λέξη σήμαινε και πίεση του ξωτικού. Γι’ αυτό και ο κόσμος συνήθιζε να αφήνει ένα πιάτο χυλού έξω από την πόρτα του σπιτιού, ώστε τα ξωτικά να είναι πάντα χαρούμενα. Σήμερα, εξαιτίας αυτών των παραδειγμάτων, τα ξωτικά έχουν συνδεθεί με τα χριστουγεννιάτικα σύμβολα, για να θυμίζουν στα παιδιά να φέρονται καλά. Καλλιτέχνες όπως οι Hansen και Jenny Nyström ολοκλήρωσαν την εικόνα των nisse για μας.

Art by Jenny Nystrom

Γύρω στα μέσα του 1800, αποκαλύφθηκε ο πραγματικός ρόλος των ξωτικών από τους Σκανδιναβούς: να βοηθούν τον Άγιο Βασίλη. Αυτό ήταν το πιο συχνό θέμα των πιο διάσημων Σκανδιναβών συγγραφέων της εποχής. Εκείνη την εποχή, τα χριστουγεννιάτικα έθιμα και οι εορτασμοί ξανακέρδισαν έδαφος και φήμη, και συγγραφείς όπως οι Thule, Toplius, Rydberg σχεδίασαν τα ξωτικά ως άτακτους, αλλά πιστούς βοηθούς του Άγιου. Τότε λοιπόν, ξεκίνησαν να λέγονται ξωτικά των Χριστουγέννων ή απλά ξωτικά, αντί για nisse.

Τα ξωτικά κάνουν ξαφνικές εμφανίσεις πριν τα Χριστούγεννα, για να δουν αν τα παιδιά συμπεριφέρονται καλά και ακούνε τους γονείς τους. Είναι, δηλαδή, κάτι σαν μυστικοί πράκτορες του Άγιου που του μεταφέρουν όλα όσα ακούνε και βλέπουν. Κι αν βρουν και το δικό σας όνομα στην «άτακτη» λίστα, αλλοίμονο σας!

Κάποιοι λένε ότι ο Άγιος Βασίλης είχε 6 ξωτικά-βοηθούς, ενώ άλλοι 13. Τα ονόματα ξωτικών των Χριστουγέννων σύμφωνα με το Ισλανδικό φολκλόρ είναι: Baggalutur, Bjalmans barnid, Bjalminn sjalfur, Bitahaengir, Frodusleikir, Laekjaraegir, Raudur, Redda, Sledda, Steingrimur, Syrjusleikir, Tifill και Tutur.

Ενώ, τα πιο διάσημα ονόματα ξωτικών-βοηθών που προέρχονται από τη δύση είναι τα εξής:

·  Alabaster Snowball (Διαχειριστής της Naughty & Nice list)

· Bushy Evergreen (Εφευρέτης της μαγικής παιχνιδομηχανής)

· Pepper Minstix (Φύλακας του μυστικού χωριού του Άγιου Βασίλη)

· Shinny Upatree (Ο πιο παλιός φίλος του Άγιου Βασίλη και συνιδρυτής του χωριού στη Λαπωνία)

· Sugarplum Mary (Επικεφαλής των γλυκών κερασμάτων, γνωστή και ως Mary Christmas. Βοηθός της Mrs Claus στην κουζίνα)

· Wunorse Openslae (Σχεδιαστής και φροντιστής του μαγικού έλκηθρου. Φροντίζει και τους ταράνδους και λέγεται ότι οι τάρανδοί του πιάνουν ταχύτητες μεγαλύτερη από τα φωτάκια στο δέντρο)

Τα βλέπουμε πρώτη φορά στη λογοτεχνία από τη Louisa May Alcott, συγγραφέα των Little Women, το 1850. Το βιβλίο που έγραψε είχε τον τίτλο Christmas Elves, αλλά δεν εκδόθηκε ποτέ. Η εικόνα των ξωτικών που δουλεύουν στο εργαστήρι έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο από το πιο επιτυχημένο αμερικάνικο περιοδικό της εποχής, το Godey's Lady's Book. Η εικονογράφηση στο εξώφυλλο για το τεύχος των Χριστουγέννων του 1873, έδειχνε τον Άγιο Βασίλη περικυκλωμένο από παιχνίδια και ξωτικά, με τη λεζάντα «Εδώ παίρνουμε μια ιδέα για τις προετοιμασίες που γίνονται, για να προμηθευτούν με παιχνίδια τα παιδιά για τα Χριστούγεννα».

1958 Jolly Old Santa Claus Softcover Book

Εκείνη την εποχή, το Godey's αποτέλεσε μια τεράστια επιρροή για τη γέννηση των χριστουγεννιάτικων παραδόσεων, καθώς και του Thanksgiving, έχοντας δείξει στον κόσμο την πρώτη εικόνα ενός σύγχρονου χριστουγεννιάτικου δέντρου στο εξώφυλλο του τεύχους του 1850. Ανάλογη αναγνώριση δέχτηκε και το έργο του Edward Eggleston, The House of Santa Claus, a Christmas Fairy Show for Sunday Schools το 1876.

Ο Valentine D’Arcy Sheldon, επίσης, παρουσιάζει στο βιβλίο του για παιδιά, The Christmas Tree Elf, την ιστορία του πώς ο Άγιος Βασίλης γνώρισε τα ξωτικά του. Μας γνωρίζει τον Blink το ξωτικό, που φέρνει κοντά στον Άγιο τα ξωτικά και σώζει τα Χριστούγεννα, σβήνοντας ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο από τη φωτιά.

Από την άλλη, ο Άγιος Βασίλης εμφανίζεται πιο παλιά, αναδυόμενος στο αμερικανικό φολκλόρ από τις αρχές του 17ου αιώνα, επηρεασμένος από την ιστορική φιγούρα του St. Nicholas, και παίρνοντας χαρακτηριστικά από πολλές ευρωπαϊκές, χριστουγεννιάτικες παραδόσεις. Η σύνδεση των ξωτικών των Χριστουγέννων με τα δώρα είχε γίνει από το πρώτο μισό του 19ου με τον Tomte στη Σουηδία και τον Nisse στη Δανία, καθώς και ο ίδιος ο St. Nicholas παίρνει τον χαρακτηρισμό του ξωτικού στο βιβλίο του Clement Clarke Moore, A Visit from St. Nicholas (1823). Επίσης, σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να πούμε ότι οι διαφορετικοί Άγιοι Βασίληδες έχουν και διαφορετικούς βοηθούς ανά περιοχή και παράδοση. Δεν έχουν όλοι μικρά ξωτικά. Αλλά αυτό δεν θα το αναλύσουμε τώρα.

Μετά, ήρθε η δεκαετία του ‘60 και ο Hermey, το απροσάρμοστο ξωτικό, από την ταινία Rudolph the Red-Nosed Reindeer. Ο Hermey ονειρευόταν να ακολουθήσει το δικό του μονοπάτι, την οδοντιατρική, και έφυγε από τον Βόρειο Πόλο για να  κυνηγήσει το όνειρό του. Ο Hermey ήταν το πιο διάσημο σύγχρονο ξωτικό για δεκαετίες, μέχρι να εμφανιστεί ο Will Ferrell το 2003 με το καλοκάγαθο και γιγαντιαίο ξωτικό, Buddy. Η ταινία Elf είναι πλέον μιούζικαλ του Broadway και μία νέα κλασική ταινία Χριστουγέννων. Επίσης, η Disney έφτιαξε δύο short films, το Santa's Workshop το 1932, και το Prep & Landing το 2009, τα οποία περιλαμβάνουν το θέμα των ξωτικών. Αλλά για τα παιδιά, ή έστω για αυτά που έχουν τώρα μεγαλώσει, η έννοια του ξωτικού δεν είναι ούτε ο Hermey, ούτε ο Buddy. Αυτό είναι το Elf on a Shelf, το πιο επιτυχημένο spin-off ενός παιδικού βιβλίου του 2005, μία κούκλα, η οποία συνήθιζε να κάθεται κάπου στο σπίτι και να… κουνιέται κατά τη διάρκεια της νύχτας, πείθοντας έτσι τα παιδιά για τις μαγικές της ικανότητες.

Σήμερα, δεν έχουν ισχύ οι μύθοι περί ξωτικών και naughty lists. Τα μπισκότα (cookies) που αφήνουμε στο τζάκι, τα αφήνουμε επίσης και στον υπολογιστή μας. Πώς θα ξέρει ο Άγιος Βασίλης, ο St. Nicholas και οι υπόλοιποι τι να σου φέρουν για δώρο, αν δεν έχουν δει τι ψάχνεις στο ίντερνετ; Το ξωτικό του 2017 βρίσκεται πια στα δεδομένα μας. Καλή τύχη, Άγιε Βασίλη!

Πηγές:

https://newrepublic.com/article/111392/elf-brief-american-history

http://www.elfcrazy.com/the-origins-of-the-christmas-elf-tradition/

http://tvtropes.org/pmwiki/pmwiki.php/Main/ChristmasElves

http://thecontextofthings.com/2013/12/13/where-did-christmas-elves-come-from/

http://www.theholidayspot.com/christmas/history/elves.htm

https://en.wikipedia.org/wiki/Christmas_elf

https://thechristmassiteonline.weebly.com/santas-elves-and-reindeer.html

Guest Post

Η Μυρτώ Μαραγκού γεννήθηκε στην Αθήνα το 1993. Σπούδασε Γλωσσολογία στο τµήµα Μεσογειακών Σπουδών, στην πόλη της Ρόδου. Η επιλογή των σπουδών, εν µέρει καρµική, οφείλεται στο µεγάλο της ενδιαφέρον για τις γλώσσες. Κληρονόµησε από την οικογένειά της το µικρόβιο της αγάπης για τα βιβλία και έκτοτε δεν µπορεί να τα αποχωριστεί. Η συγγραφή βιβλίων ξεκίνησε κατά τα φοιτητικά της χρόνια και όχι από τότε που θυµάται τον εαυτό της. Όµως, κατέληξε να γίνει ανάγκη και τρόπος έκφρασης. Έχει παρακολουθήσει σεµινάρια γραφολογίας, επικοινωνίας και αυτογνωσίας. Όταν δεν γράφει, της αρέσει να µελετά αρχαία κείµενα και ψυχολογία, να ζωγραφίζει Pop Art, να κάνει χειροτεχνίες, καθώς και να χάνεται µε τις ώρες σε ατελείωτο gaming και διάβασµα.