Yule Cat, η δολοφονική Χριστουγεννιάτικη γατούλα

Art by Brian Pilkington

Art by Merle Palk

Οι γιορτές πλησιάζουν. Όλα είναι στολισμένα με πολύχρωμα λαμπιόνια, στολίδια που απεικονίζουν καρυοθραύστες, ταράνδους και στρουμπουλούς Αγιοβασίληδες. Πιατέλες με γλυκίσματα δίπλα σε στολισμένα δέντρα, πακεταρισμένα δώρα και γνώριμα «Christmas songs» κατακλύζουν τον πλανήτη από άκρη σε άκρη. Όπου υπάρχουν Χριστιανοί, οι εύθυμες παραδόσεις και συνήθειες έχουν σκοπό το καλό του κάθε σπιτιού ή ανθρώπου. Είτε είναι το σπάσιμο ενός ροδιού στην Ελλάδα είτε η παρασκευή της χριστουγεννιάτικης πουτίγκας για καλή τύχη στην Αγγλία.

Όμως όλες οι παραδόσεις δεν είναι στολισμένες με «χριστουγεννιάτικη χρυσόσκονη» καθώς σε πολλές λαογραφίες του κόσμου υπήρχαν πλάσματα που έβγαιναν κοντά τα Χριστούγεννα και δεν ήταν διόλου φιλικά. Μάλλον, τρομακτικά θα τα έλεγε κάποιος.

Υπάρχουν, λόγου χάρη, πλάσματα σαν «επιθεωρητές καλής ή κακής συμπεριφοράς». Ο Krampus, ο κερασφόρος δαίμονας της Κεντρικής Ευρώπης, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα όντας ένα πνεύμα που στάλθηκε από τον Άγιο Νικόλαο να απαγάγει άτακτα παιδιά και να τα χτυπάει με κλαδιά, σε αντίθεση με τον προαναφερθέντα Άγιο, ο οποίος επιβραβεύει τα καλά παιδιά με δώρα. Ίσως και οι δικοί μας καλικάντζαροι να είναι κάποια από αυτά τα πλάσματα που σκορπούν φόβο. Όμως μας είναι γνώριμοι και ξέρουμε τρόπους να προφυλαχτούμε από αυτούς. Αντίθετα, αν στην Ισλανδία συναντούσαμε μια τεράστια και όχι τόσο χαδιάρικη γατούλα κοντά στις ημέρες των Χριστουγέννων τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να την αποφύγουμε;

Αυτή η χριστουγεννιάτικη ψιψίνα δεν είναι όποια κι όποια αλλά η «Yule cat» ή αλλιώς «Jólaköttinn» στα ισλανδικά. Η ισλανδική χριστουγεννιάτικη λαογραφία έχει να επιδείξει αρκετά όχι και τόσο συμπαθητικά τερατάκια. Τα χριστουγεννιάτικα αυτά τέρατα ζούνε στο βουνό και έρχονται κοντά στους ανθρώπους κατά την διάρκεια των Χριστουγέννων με σκοπό να τρομάξουν τα άτακτα παιδιά.

Πρώτοι και καλύτεροι σε αυτό το όχι και τόσο χαρούμενο χριστουγεννιάτικο παραμύθι είναι το ζευγάρι της Gryla και του Leppaludi. Αυτό το παράξενο και τρομακτικό ζεύγος μαζί με τα δεκατρία παιδιά τους, τα «Yule Lads», ζούν σε μια μεγάλη σπηλιά. Η Gryla, η γιγάντια μορφή της σκανδιναβικής λαογραφίας, τριγυρνά εδώ κι εκεί σα ζητιάνα, ζητώντας από τους γονείς να της δώσουν τα ανυπάκουά τους παιδιά. Τα σχέδιά της μπορούν να αποτραπούν όταν κάποιος της δώσει τροφή ή αν κάποιος θαρραλέος την κυνηγήσει μακριά. Τις μέρες των Χριστουγέννων αφήνει τη σπηλιά της, κυνηγά τα άτακτα παιδιά και τα φέρνει στο σπίτι, μέσα στον γιγαντιαίο σάκο της.

Σύμφωνα με τη λαογραφία, η Gryla έχει παντρευτεί τρεις φορές. Ο τρίτος της σύζυγος, ο Leppaludi, είναι τεμπέλης και κυρίως μένει σπίτι, στο σπήλαιο τους. Τα αγαπημένα της παιδιά οι «Yule Lads», που περιγράφονται ως μια ομάδα δεκατριών άτακτων ψαράδων που κλέβουν ή παρενοχλούν τους ανθρώπους τις τελευταίες δεκατρείς νύχτες πριν από τα Χριστούγεννα. Αφήνουν δώρα στα παπούτσια που τα παιδιά έχουν τοποθετήσει στα περβάζια των παραθύρων, αλλά αν το παιδί ήταν άτακτο, αφήνουν αντ’ αυτού μια πατάτα μέσα στο παπούτσι. Αυτή είναι συνοπτικά η δράση της όχι και τόσο συνηθισμένης οικογένειας που αναμφίβολα δεν θα μπορούσε να έχει κανένα άλλο κατοικίδιο πάρα μια τρομακτική γάτα, την «Yule cat» .

Η γάτα των Χριστουγέννων, σύμφωνα με την ισλανδική λαογραφία, είναι μια γιγάντια, κακιά γάτα με μυτερά δόντια και δυνατά πόδια που θα μπορούσε ανετά να αιχμαλωτίσει τον οποιονδήποτε. Τα νύχια της έχουν το μέγεθος μιας αγελάδας, τα μάτια της λάμπουν σαν φάροι και τα αιχμηρά της μουστάκια μας δείχνουν την εικόνα μιας όχι και εντελώς φυσιολογικής γατούλας. Παραμονεύει στη χιονισμένη ύπαιθρο με μόνο σκοπό να καταβροχθίσει κάποιον που δεν έχει καινούρια ρούχα τα Χριστούγεννα.

Το όνομα της «Yule» προέρχεται από τη νορβηγική λέξη "Jul", που σημαίνει τροχός ή κύκλος των εποχών. Η ιστορία της «Yule cat» πιθανόν χρονολογείται από την εποχή των «Σκοτεινών χρόνων» (Dark Ages) αν και οι παλαιότερες γραπτές αναφορές προέρχονται από τον 19ο αιώνα, χωρίς κανείς να είναι σίγουρος από πού προήλθε η τρομακτική ιδέα της γάτας. Επικρατέστερη άποψη είναι η παρακάτω:

Οι παγωμένες νύχτες γέννησαν μύθους με σκοπό να κυλάει πιο γρήγορα η ώρα, καθώς δούλευαν όλοι –ακόμα και τα παιδιά– στα νυχτέρια, για την επεξεργασία του μαλλιού. Άλλωστε, η παράδοση της ένδυσης της Ισλανδίας είναι πλούσια. Έτσι λέγεται πως τον Μεσαίωνα, οι εργοδότες επιβράβευαν τους υπαλλήλους και τα μέλη της οικογένειάς τους με νέα ρούχα και παπούτσια από δέρμα προβάτου. Τα δώρα δίνονταν ως ανταμοιβή για ένα χρόνο σκληρής δουλειάς και ως κίνητρο για να τελειώσει η εργασία πριν από τα Χριστούγεννα – ειδικά όσον αφορά την επεξεργασία του μαλλιού του φθινοπώρου. Με αυτόν τον τρόπο κανείς δεν τρώγονταν από τη «Yule cat» πάρα μονάχα τα τεμπέλικα παιδιά ή αυτοί που δεν είχαν εξασφαλίσει νέα ρούχα στην οικογένειά τους.

Καθώς τριγυρνούσε στην Ισλανδία τη νύχτα των Χριστουγέννων, η γάτα έμπαινε μέσα από τα παράθυρα για να δει τι δώρα έχουν πάρει τα παιδιά. Εάν ανάμεσα στα δώρα υπήρχαν και νέα ρούχα τότε η μεγάλη γάτα έφευγε. Αλλά αν ένα παιδί ήταν πολύ τεμπέλικο για να κερδίσει τις νέες κάλτσες του, η «Yule Cat» έτρωγε το δείπνο του πριν προχωρήσει στο κυρίως γεύμα: το ίδιο το παιδί. Σε μερικές εκδοχές της ιστορίας, βέβαια, η «Yule Cat» δεν έτρωγε τους ανθρώπους, αλλά μόνο τα τρόφιμα και τα δώρα τους.

Ένας άλλος τρόπος για να βεβαιωθείτε ακόμη και σήμερα ότι η «Yule cat» δεν θα σας καταβροχθίσει, είναι να είστε γενναιόδωροι. Δεν χρειάζεται να φοράτε νέα ρούχα οι ίδιοι αλλά αν δώσετε νέα ρούχα στους λιγότερο τυχερούς, η γάτα θα σας αφήσει ήσυχους.

Ο μύθος της « Yule Cat» έγινε πιο γνωστός αργότερα, από τον Ισλανδό ποιητή Johannes ur Kotlum που στο ποίημά του « Jólaköttinn» περιγράφει τα αιχμηρά δόντια της τεράστιας γάτας και τα κραυγαλέα κίτρινα μάτια της μαζί με την πεποίθηση ότι πρέπει να εργαστούμε σκληρά για τα Χριστούγεννα για να αποφευχθεί η τιμωρία από την γάτα.

Λίγοι στίχοι από το ποίημά του μας αναφέρουν:

«…Þið kannist við jólaköttinn,

– sá köttur var gríðarstór.

Fólk vissi ekki hvaðan hann kom

eða hvert hann fór.

Hann glennti upp glyrnurnar sínar,

glóandi báðar tvær.

– Það var ekki heiglum hent

að horfa í þær.

Kamparnir beittir sem broddar,

upp úr bakinu kryppa há,

– og klærnar á loðinni löpp

var ljótt að sjá…»

«…Όλοι γνωρίζετε τη γάτα των Χριστουγέννων.

Και αυτή η γάτα ήταν πραγματικά τεράστια.

Οι άνθρωποι δεν ήξεραν από πού ήρθε ή

πού πηγαίνει.

Άνοιξε τα λαμπερά μάτια της διάπλατα και

χρειάστηκε ένας πραγματικά γενναίος άνθρωπος

να κοιτάξει ευθεία σε αυτά.

Τα μουστάκια της, αιχμηρά σαν βελόνες.

Η πλάτη της ψηλή και άγρια.

Και τα νύχια των τριχωτών ποδιών της

δεν ήταν ένα ωραίο θέαμα…»

To ποίημα του Johannes ur Kotlum που παρέμεινε σχεδόν άγνωστο για κάμποσα χρόνια, το 1987 απέκτησε «φωνή». Η αγαπημένη «κορούλα» της Ισλανδίας, η διάσημη τραγουδίστρια Björk, τραγουδούσε την «popular» παράδοση της γάτας των Χριστουγέννων σε ένα άλμπουμ με χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Η ταξιδιάρικη μουσική του «Jólaköttinn» οφείλεται στη συνθέτρια Ingibjörg Þorbergs που με τη γλυκιά της μελωδία μεταμόρφωσε τους στίχους του ποιήματος, μεταφέροντας τον μύθο της «Yule Cat» και κάνοντάς τον ευρέως γνωστό μέχρι τις μέρες μας.

Χριστούγεννα λοιπόν. Αν τύχει και βρεθείτε αυτές τις γιορτινές μέρες στην Ισλανδία, βεβαιωθείτε ότι έχετε πάρει μερικά νέα ρούχα ή έστω ένα ζευγάρι ζεστές καινούριες κάλτσες γιατί μπορεί να σας κρυφοκοιτάζει από το παράθυρο η «Yule Cat», η δολοφονική ψιψίνα των Χριστουγέννων.

Διαδικτυακές Πηγές και Βιβλιογραφία

“ Jóhannes Bjarni Jónasson, Icelandic poet”, ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA, https://www.britannica.com/biography/Johannes-Bjarni-Jonasson

“Björk's Christmas cat and other Icelandic carols”, Iceland monitor, https://icelandmonitor.mbl.is/news/news/2014/12/15/bjork_s_christmas_cat_and_other_icelandic_carols/