Spirited Away: μία ακόμη μαγευτική ταινία του Hayao Miyazaki
'Spirited Away' by Guweiz
Από μικρό παιδί είχα πάντα πολύ ζωηρή φαντασία. Έπλαθα φανταστικούς κόσμους και ταξίδευα μέσα σε αυτούς. Πολλές φορές τα ταξίδια μου διαρκούσαν από λίγες ώρες έως και κάποιες μέρες και δεν υπήρχε τίποτα που μπορούσε να με βγάλει από αυτά, ό,τι κι αν συνέβαινε τριγύρω.
Μεγαλώνοντας δεν έχασα αυτό το χάρισμα, αλλά η ζωή πολλές φορές δεν μου επέτρεπε να ταξιδεύω όσο συχνά ήθελα.
Μια μέρα, έπεσα πάνω σε μια ταινία που έμελλε να με γυρίσει πίσω και να γίνει κομμάτι της φαντασίας μου για πάντα. Ίσως επειδή αποδίδει με τόσο όμορφο και επιτυχημένο τρόπο εκείνα που σαν μικρό κορίτσι είχα στο μυαλό και δεν μπορούσα να εξηγήσω σε κανέναν.
Δημιουργός και σκηνοθέτης της εν λόγω ταινίας, ο Ιάπωνας Hayao Miyazaki. Λίγο καιρό πριν έγραψα για μια άλλη του ταινία, την Πριγκίπισσα Mononoke, που κατάφερε να μαγέψει μικρούς και μεγάλους και συνεχίζει να μαγεύει μετά από τόσα χρόνια. Τώρα έχει σειρά το Spirited Away (Sen to Chihiro no Kamikakushi, μετάφραση: «Η Θεϊκή Απαγωγή της Σεν και της Τσιχίρο», στα ελληνικά κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Ταξίδι στη Χώρα των θαυμάτων») που έχει τη δύναμη να σε ταξιδέψει εκεί που νόμιζες πως δεν θα έβρισκες ποτέ τον δρόμο να επιστρέψεις. Κυκλοφόρησε το 2001 από το γνωστό πλέον για τις ταινίες του Studio Ghibli και ήταν η πρώτη ταινία anime που πήρε βραβείο Oscar ως Καλύτερη Ταινία Κινουμένων Σχεδίων, το 2003. Πέρα από αυτό, έλαβε πολλά ακόμα βραβεία, ένα εκ των οποίων η Χρυσή Αρκούδα του Διεθνούς Φεστιβάλ κινηματογράφου του Βερολίνου το 2002.
Ομολογουμένως, πρόκειται για μια αρκετά σύνθετη ταινία -όπως και οι περισσότερες του Miyazaki- με βαθιά νοήματα και σίγουρα δεν απευθύνεται μονάχα σε δεκάχρονα κορίτσια, όπως ήταν ο αρχικός στόχος της ταινίας, αλλά και σε ενήλικες.
Η ταινία ξεκινά με μια οικογένεια που ταξιδεύει. Βρίσκονται στο αυτοκίνητο και οδεύουν προς το καινούργιο τους σπιτικό. Η δεκάχρονη κόρη, Chihiro, κάθεται στο πίσω κάθισμα θυμωμένη που αναγκάστηκε να αφήσει πίσω όλη της τη ζωή για να πάει σε ένα μέρος άγνωστο και ξένο. Κι εγώ, εδώ που τα λέμε, έτσι θα αντιδρούσα. Δεν τη λες και κακομαθημένη όπως βιάστηκαν πολλοί κριτικοί της ταινίας να τη χαρακτηρίσουν...
Με τα πολλά χάνουν τον δρόμο και μετά από λίγο βρίσκονται μπροστά σε μια παράξενη πύλη που δεν αρέσει καθόλου στη μικρή κόρη της οικογένειας. Οι γονείς όμως έχουν διάθεση για εξερεύνηση κι έτσι η Chihiro δεν καταφέρνει να αποφύγει την περιπέτεια.
Βρίσκονται σε ένα παλιό θεματικό πάρκο και οι γονείς ενθουσιάζονται. Περπατούν στους έρημους δρόμους του πάρκου μέχρι που εμφανίζεται μπροστά τους ένα εστιατόριο με έτοιμα μαγειρεμένα εδέσματα. Δεν υπάρχει όμως κανένας υπεύθυνος, πράγμα που είναι πολύ παράξενο, αλλά δεν δείχνει να τους ανησυχεί.
Το ‘χουν αυτό οι ενήλικες. Δεν βλέπουν τα σημάδια μπροστά τους, σε αντίθεση με τα παιδιά που αισθάνονται αμέσως το κακό και προσπαθούν να το αποφύγουν, όπως καλή ώρα τώρα και η μικρή Chihiro, που μάταια προσπαθεί να πείσει τους γονείς της να μην ακουμπήσουν τα φαγητά και να φύγουν από αυτό το παράξενο και ανατριχιαστικό μέρος. Άντ’ αυτού, οι γονείς αρχίζουν να τρώνε από τα εδέσματα του έρημου εστιατορίου και το απολαμβάνουν. Με τα πολλά, η λαιμαργία τους τούς μεταμορφώνει σε δυο μεγάλα και τροφαντά γουρούνια, πράγμα που οδηγεί την Chihiro σε απόγνωση. Σκέψου να σου τύχαινε κάτι ανάλογο… Το πιθανότερο είναι να μην αντιδρούσες τόσο καλά όσο η μικρή μας φίλη… Αλλά πώς να το κάνουμε, τα παιδιά αντιδρούν πολλές φορές καλύτερα από εμάς, γιατί η φαντασία τους δεν τα περιορίζει.
Η μικρή περιπλανιέται, λοιπόν, στους δρόμους του πάρκου μέχρι που νυχτώνει και αρχίζουν να εμφανίζονται οι πραγματικοί του κάτοικοι και επισκέπτες. Πρόκειται για πνεύματα που έρχονται για να απολαύσουν τις υπηρεσίες των λουτρών της μάγισσας Yubaba (γιατί και τα πνεύματα έχουν δικαίωμα στην καλοπέραση και την πολυτέλεια...). Κάπου μέσα στον πανικό της, η μικρή ανακαλύπτει πως αρχίζει να γίνεται διάφανη. Μετατρέπεται και η ίδια σταδιακά σε πνεύμα και σίγουρα σε κανέναν δεν θ’ άρεσε ν’ αρχίσει να εξαϋλώνεται στα καλά καθούμενα… Ευτυχώς, μέσα σε όλα αυτά εμφανίζεται ένα μυστηριώδες αγόρι ονόματι Haku και τη βοηθά. Της δίνει να φάει μερικούς καρπούς από τον ανθρώπινο κόσμο, ώστε να μη χαθεί για πάντα μεταξύ πνευμάτων, και τη συμβουλεύει να αναζητήσει δουλειά, ώστε να μπορέσει να παραμείνει στα λουτρά για να έχει έτσι την ευκαιρία να σώσει τους γονείς της.
Η μικρή υπακούει και απευθύνεται στον Kamaji. Πρόκειται για έναν γεράκο που μοιάζει με υπερφυσική αράχνη, λόγω των έξι χεριών του που μάλιστα επιμηκύνονται κατά βούληση. Ο Kamaji είναι υπεύθυνος για τους λέβητες και το νερό των λουτρών και στην αρχή αρνείται να βοηθήσει την Chihiro. Εκείνη όμως επιμένει -όπως την είχε δασκαλέψει ο Haku να κάνει- και τελικά ο Kamaji τη βοηθάει αναθέτοντας στη Lin -μια κοπέλα που φαίνεται να έχει περάσει όλη της τη ζωή δουλεύοντας σε αυτό το ξεχασμένο από τον κόσμο μέρος- να την οδηγήσει στα ενδότερα του άντρου της μάγισσας Yubaba. Τώρα, αυτό κατά πόσο είναι βοήθεια ή όχι, η ιστορία θα το κρίνει.
Art by Michael Rogers
Η Yubaba, που λες, είναι μια μάγισσα που ενδιαφέρεται μονάχα για το κέρδος. Αρχικά αρνείται να δώσει δουλειά στην Chihiro, όμως αναγκάζεται τελικά να το κάνει λόγω της επιμονής της μικρής, αλλά και εξαιτίας ενός όρκου που έχει δώσει και τη δεσμεύει να προσφέρει δουλειά σε όποιον το ζητήσει. Έτσι, η Chihiro γίνεται μέλος του προσωπικού των λουτρών και εργάζεται σκληρά υπό την καθοδήγηση της Lin. Η μάγισσα, όμως, δεν μοιράζει δουλειές έτσι απλά δεξιά κι αριστερά. Φροντίζει να τηρήσει το δικό της μέρος της συμφωνίας, αλλά αναγκάζει την Chihiro να υπογράψει ένα συμβόλαιο με το οποίο εκείνη παραιτείται του ονόματός της. Έτσι, η Yubaba της δίνει το όνομα Sen, μετατρέποντάς την με αυτόν τον τρόπο σε μόνιμη υπάλληλο των λουτρών, χωρίς τη δυνατότητα να φύγει. Το όνομα συμβολίζει την ίδια την ταυτότητα του ατόμου και χάνοντάς το, χάνει κανείς σιγά σιγά όλες του τις αναμνήσεις, καθώς και ό,τι είναι εκείνο που τον καθιστά ανθρώπινο. Η Sen χάνει εν προκειμένω ακόμα και τη δυνατότητα να επιστρέψει στην πραγματική της ζωή.
Η Chihiro -Sen τώρα πια- εργάζεται σκληρά και κάνει ό,τι περνά από το χέρι της για να μπορέσει μια μέρα να απελευθερώσει τους γονείς της και να επιστρέψουν όλοι μαζί στον κόσμο τους. Η μικρή είναι καλόκαρδη και έτοιμη να βοηθήσει όποιον έχει ανάγκη. Βοηθά έτσι ένα πνεύμα ονόματι No Face, επιτρέποντάς του να μπει στα λουτρά. Εκείνο της ανταποδίδει τη χάρη βοηθώντας την να καθαρίσει ένα βρωμερό πνεύμα που κανένας άλλος δεν θέλει να πλησιάσει, δίνοντάς της πρόσβαση στα καλύτερα νερά και αρωματικά μείγματα του λουτρού. Η Sen δεν το βάζει κάτω ακόμα και μπροστά στην απίστευτη βρώμα του πνεύματος και με τη βοήθειά της αποκαλύπτεται πως εκείνο είναι στην πραγματικότητα το πνεύμα ενός ποταμού που είχε μολυνθεί από τους ανθρώπους. Όταν πια το εν λόγω πνεύμα έχει σωθεί από τη μόλυνση και ξαναπαίρνει την κανονική του μορφή, εκείνη ενός δράκου, δείχνει στην Chihiro την ευγνωμοσύνη του χαρίζοντάς της ένα κομμάτι (ας το πούμε) κέικ, που μπορεί να βοηθήσει ενδεχομένως τους γονείς της να ξαναγίνουν άνθρωποι.
Στην πορεία, η Sen βλέπει τον φίλο της Haku με τη μορφή ενός δράκου -κάπου εδώ καταλαβαίνουμε κι εμείς πως ίσως πρόκειται για το πνεύμα κάποιου ποταμού- και τον σώζει από την επίθεση χάρτινων πουλιών που είχε στείλει η Zeniba, η δίδυμη αδερφή της Yubaba, να τον κυνηγήσουν και να τον σκοτώσουν.
Ο λόγος; O Haku είχε κλέψει μια μαγική σφραγίδα από τη Zeniba, πράγμα που είχε προκαλέσει την οργή της. Αφού εκείνος καταφέρνει να την κατατροπώσει, βρίσκεται αιμόφυρτος και ετοιμοθάνατος στο υπόγειο του Kamaji. Εκεί η Sen του δίνει ένα κομμάτι από το κέικ που της χάρισε νωρίτερα ο ποταμός που καθάρισε και τον κάνει να αποβάλει τη σφραγίδα που έκλεψε μαζί με ένα… σκουλήκι. Η Sen υποθέτει πως αυτό το σκουλήκι είναι η κατάρα της Zeniba. Αποφασίζει λοιπόν να επιστρέψει στη μάγισσα τη σφραγίδα με την ελπίδα εκείνη να λύσει την κατάρα και να σώσει τον φίλο της.
Εν τω μεταξύ, το πνεύμα No Face έχει αρχίσει να τρέφεται από το ενδιαφέρον των εργαζόμενων στα λουτρά. Με αντάλλαγμα το χρυσάφι που μοιράζει, εκείνοι του φέρονται σα να είναι βασιλιάς, με αποτέλεσμα εκείνο να τρέφεται και να μεγαλώνει διαρκώς και να γίνεται όλο και πιο επικίνδυνο για όλους (μέχρι που έχει καταβροχθίσει ακόμα και μερικούς από τους πιο άπληστους υπαλλήλους των λουτρών). Η Sen και πάλι αποφασίζει να τον βοηθήσει και τον κάνει να επανέλθει, δίνοντάς του το υπόλοιπο κέικ που προοριζόταν για τους γονείς της. Η καλή καρδιά της σώζει για άλλη μια φορά ένα πνεύμα, το οποίο την ακολουθεί στο μακρινό ταξίδι προς το σπίτι της Zeniba.
Στο ταξίδι αυτό όμως την ακολουθούν, εκτός από το πνεύμα No Face, ο Boh, το υπερμέγεθες μωρό της Yubaba, μεταμορφωμένο από τη Zeniba σε ένα μικρό τρωκτικό (μη ρωτάς…), καθώς και το πιστό αρπακτικό πουλί της μεταμορφωμένο σε μύγα (ή κάποιου είδους ζουζούνι με φτερά).
Η Zeniba αποδεικνύεται πως είναι μια καλόψυχη μάγισσα που στόχο έχει μόνο να βοηθά. Επιτέθηκε στον Haku μόνο και μόνο επειδή εκείνος της έκλεψε μια πολύτιμη σφραγίδα και τώρα θέλει να βοηθήσει τη μικρή Sen να βρει τον δρόμο της. Όταν πια έρχεται η ώρα της αναχώρησης, ο No Face μένει πίσω μαζί με τη Zeniba ως βοηθός της και η Sen επιστρέφει για να σώσει τον φίλο της και τους γονείς της.
Πίσω στα λουτρά, ο Haku έχει συνέλθει από το τραύμα και έχει επανέλθει στη μορφή του αγοριού που γνώρισε η Sen αρχικά. Τώρα θέλει να βοηθήσει τη φίλη του και κάνει μια συμφωνία με την κακιά μάγισσα Yubaba. Της ζητά να αφήσει ελεύθερη τη Sen και τους γονείς της ώστε να μπορέσουν να επιστρέψουν στον κόσμο τους. Εκείνη όμως, ως κλασική κακιά μάγισσα που σέβεται τον εαυτό της, δηλώνει πως θα αφήσει τη Sen και τους γονείς της να φύγουν μόνον εάν η Sen καταφέρει να περάσει μια τελευταία δοκιμασία.
Art by yuumeiart.com
Έτσι και γίνεται. Η Sen καλείται άμα τη επιστροφή της να ξεχωρίσει τους γονείς της ανάμεσα σε πολλά άλλα… γουρούνια. Καταφέρνει όμως να διακρίνει πως οι γονείς της δεν είναι πουθενά και νικά έτσι τη μάγισσα, που αρνείται ακόμη και τώρα να δεχτεί πως η Sen τα κατάφερε και δικαιούται να φύγει από τον κόσμο των πνευμάτων μαζί με την οικογένειά της. Στο σημείο αυτό επεμβαίνει ο Boh, το μωρό της Yubaba, που κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του με τη Sen έμαθε να την εκτιμά και να τη θεωρεί πραγματική του φίλη και αναγκάζει τη μητέρα του -που τόσον καιρό αγνοούσε την απουσία του- να τηρήσει τη συμφωνία και να αφήσει τη Sen ελεύθερη.
Δεν τα βάζεις ποτέ με ένα υπερμέγεθες μωρό σαν τον Boh αν θέλεις την ησυχία σου, κι έτσι επιτρέπεται πράγματι στη Sen να φύγει μαζί με τους γονείς της και το κάνει αφού αποχαιρετά συγκινημένη τους φίλους που έκανε κατά την παραμονή της στα λουτρά, ειδικά τον Haku. Εκείνος αποκαλύπτεται πως είναι το πνεύμα του (μπαζωμένου πλέον) Ποταμού Kohaku, που είχε σώσει τη μικρή Chihiro μια μέρα που κινδύνευσε να πνιγεί στα νερά του. Ξαναθυμάται το όνομά του και ανακτά έτσι την ελευθερία του. Η φιλία και η αγάπη της Chihiro καταφέρνουν να σπάσουν την κατάρα που τον δέσμευε ως υποχείριο της Yubaba, όπως κατάφεραν να αγγίξουν τις καρδιές όλων όσων συνάντησε και βοήθησε.
Τελικά, επιστρέφει στον ανθρώπινο κόσμο μαζί με τους γονείς της, αφήνοντας πίσω τη μεγάλη της περιπέτεια στον κόσμο των πνευμάτων. Μάλιστα, τόσο εκείνη όσο και οι γονείς της ξεχνούν το ταξίδι και όσα συνέβησαν πέρα από την πύλη του θεματικού πάρκου. Εκείνο που η Chihiro παίρνει μαζί της, όμως, είναι η αίσθηση πως είναι πολύ πιο ώριμη και έχει την αγάπη των φίλων της σαν φυλαχτό για την υπόλοιπη ζωή της.
Για την ιστορία
Η ταινία αποτελεί το ταξίδι ενός μικρού κοριτσιού προς την ωρίμανση και τη συνειδητοποίηση πως έχει τις δικές του δυνάμεις και πως μπορεί να καταφέρει τα πάντα αν το θελήσει, ακόμα κι αν φαινομενικά δεν έχει τέτοιες δυνατότητες.
Πέρα από το ταξίδι της μικρής Chihiro βλέπουμε τον σκηνοθέτη Hayao Miyazaki να περνά για άλλη μια φορά μηνύματα πολύ πιο σύνθετα από εκείνα που συνηθίζεται να περνούν οι ταινίες animation, πράγμα που πλέον μιμούνται πολλά στούντιο και δημιουργοί. Ένα από αυτά είναι το κομμάτι της περιβαλλοντικής μόλυνσης. Το βρωμερό πνεύμα που η Sen/Chihiro σώζει στην ταινία είναι στην πραγματικότητα το πνεύμα ενός μεγάλου ποταμού που έχει υποστεί μόλυνση από τον άνθρωπο. Μάλιστα πρόκειται για μια πραγματική εμπειρία του σκηνοθέτη που αποτυπώνεται στην ταινία, εκείνη του καθαρισμού ενός ποταμού στην οποία συμμετείχε και ο ίδιος. Ένα άλλο μοτίβο είναι εκείνο της απληστίας, που μπορεί να επηρεάσει και να διαφθείρει ακόμα και το πιο αθώο πλάσμα, στην προκειμένη το πνεύμα No Face, το οποίο είχε σαν μοναδική πρόθεση την αναγνώριση και το ενδιαφέρον των άλλων, αλλά μέσα στα λουτρά της Yubaba μετατράπηκε σε ένα άπληστο τέρας που χρησιμοποιούσε τον πλούτο για να θρέψει εκείνο το κομμάτι της ψυχής του που διψούσε για επαφή.
Βλέπουμε και πάλι πως οι χαρακτήρες του Miyazaki δεν είναι αποκλειστικά καλοί ή κακοί, αλλά έχουν τόσο αρνητικά, όσο και θετικά στοιχεία, πράγμα που ανταποκρίνεται στην πραγματική φύση του ανθρώπου που περιλαμβάνει τόσο το καλό, όσο και το κακό.
Ο Haku, για παράδειγμα, νοιάζεται και βοηθά την Chihiro, αλλά μπροστά στα άλλα πνεύματα και τη Yubaba είναι απότομος, αυστηρός και ψυχρός απέναντί της. Ο Kamaji αρχικά αρνείται να τη βοηθήσει, αλλά καταλήγει να δηλώσει πως είναι εγγονή του για να της δώσει πρόσβαση στα λουτρά και φτάνει τελικά να τη βοηθήσει με τη διάσωση του πληγωμένου Haku. O No Face είναι καλόκαρδος, αλλά μετατρέπεται σε ένα τέρας υπό την επήρεια του κλίματος απληστίας που επικρατεί στα λουτρά και επανέρχεται στα συγκαλά του όταν πια απομακρύνεται από εκεί. Ακόμα και η κακιά μάγισσα Yubaba έχει μια τρυφερή πλευρά που φαίνεται από την -έστω και ιδιοτελή- αγάπη της απέναντι στον γιο της Boh, καθώς και από την εκ διαμέτρου διαφορετική στον χαρακτήρα και τις προθέσεις δίδυμη αδερφή της, Zeniba.
Κάτι ακόμα που αξίζει να αναφέρουμε είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Miyazaki δουλεύει τις ταινίες του, καθώς ξεκινά δίχως σενάριο και αφήνει την ταινία να εξελιχθεί και να πάει εκεί που θέλει. Δεν περιορίζεται έτσι σε μια συγκεκριμένη εκδοχή της εκάστοτε ιστορίας, αλλά αφήνει τους χαρακτήρες να αποφασίσουν πού θέλουν πάνε. Πιστεύει πως όλη η διαδικασία της δημιουργίας και παραγωγής μιας ταινίας πρέπει να αποτελεί ένα ταξίδι αναζήτησης και ίσως να είναι αυτό που καθιστά τις ταινίες του μοναδικές στο είδος τους. Κάθε ταινία αποκτά έτσι τον δικό της ιδιαίτερο χαρακτήρα και μετατρέπεται σε ένα ταξίδι αναζήτησης ακόμα και για τους ίδιους τους ανθρώπους που συντελούν στη δημιουργία της, με αποτέλεσμα να φτάσει σε εμάς ένα ονειρικό -μυθοπλαστικό μεν, με ρεαλιστικά στοιχεία δε- αποτέλεσμα με τη δύναμη να μας μαγέψει.
Πηγές:
Spirited Away (Studio Ghibli Wiki)
Συγγραφέας. Blogger. Podcaster. Η Φιλιώ (Φύλλις) Γαβριηλίδου ανήκει στην κατηγορία των ανθρώπων που δεν μπορούν να σταθούν ακίνητοι. Ζει για να γράφει, είτε αυτό αφορά το blog της είτε το επόμενο βιβλίο της. Σπούδασε Γερμανική Φιλολογία και το κομμάτι εκείνο της φιλολόγου δε λέει να την αφήσει σε ησυχία· αποτυπώνεται στην αγάπη της για τα βιβλία και τη διαρκή αναζήτηση. Έχει αστείρευτη δίψα για γνώση και τόσο τα ενδιαφέροντά της όσο και οι ενασχολήσεις της περιστρέφονται γύρω από τη δημιουργικότητα και την ανθρώπινη ψυχολογία. Πιστεύει πως η δημιουργικότητα είναι το μονοπάτι προς την ευτυχία και πως ο πιο σύντομος δρόμος για να φτάσουμε εκεί είναι μέσα από το εσωτερικό μας παιδί.
Το 2017 εκδόθηκε το πρώτο της βιβλίο με τον τίτλο Ονειρόκοσμος: Το Μέσο Φάσμα, ο Κρύσταλλος και ο Εφιάλτης ενώ θα τη βρείτε να αρθρογραφεί καθημερινά στο blog της "Φάε τη σοκολάτα σου" ή να συζητά στην εκπομπή της Phyllisophies με του καλεσμένους της για ιδέες και ιστορίες που έχουν τη δύναμη να εμπνεύσουν και να παρακινήσουν.
Website: www.phyllisgabriel.com