Hungry ghost festival: μια γιορτή πνευμάτων της Άπω Ανατολής

Photo credit: Nicholas Chan - source here

Ένα από τα αγαπημένα θέματα της παγκόσμιας λαογραφίας, είναι τα φαντάσματα. Από την Ανατολή μέχρι τη Δύση και από τον Βορρά μέχρι τον Νότο, οι άνθρωποι δεν λησμονούσαν όσους έφευγαν από την ζωή. Είτε επρόκειτο για αγαπημένα τους πρόσωπα, είτε για αγνώστους, οι νεκροί συνέχιζαν να αποτελούν κομμάτι της ζωής τους μέσα από θρύλους, τελετές ή ακόμα και γιορτές. Μία από τις πολλές γιορτές που είναι αφιερωμένη στους κατοίκους των μεταθανάτιων βασιλείων είναι το Hungry Ghost Festival, των ταοϊστικών και βουδιστικών χωρών της Άπω Ανατολής.

Σε αντίθεση με το Halloween της Δύσης, το Hungry Ghost Festival ή αλλιώς Zhong Yuan Jie πραγματοποιείται κατά τους θερινούς μήνες. Αυτό οφείλεται στο ότι ο μήνας των φαντασμάτων είναι ο έβδομος του έτους, σύμφωνα με το σεληνιακό ημερολόγιο της Άπω Ανατολής κι επομένως η γιορτή συμπίπτει συνήθως με το τέλος του καλοκαιριού. Πιο συγκεκριμένα, η σημαντικότερη μέρα του μήνα φαίνεται να είναι η δέκατη πέμπτη, όπου πραγματοποιούνται ένα σωρό εκδηλώσεις. Ωστόσο, ολόκληρος ο μήνας είναι πλήρως αφιερωμένος στα ταραχώδη φαντάσματα, αλλά και στην θύμηση των προγόνων.

Πρώτα από όλα, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε πως και οι Ταοϊστές και οι Βουδιστές πιστεύουν στη μετενσάρκωση. Όταν κάποιος πεθαίνει, γίνεται φάντασμα, μια αιρούμενη στο υπερπέραν οντότητα, μέχρι να ξαναγεννηθεί. Άρα ο όρος φάντασμα, δεν ταυτίζεται με το ταραγμένο και επίφοβο πνεύμα που γνωρίζει η Δύση. Μία τέτοιου είδους οντότητα είναι το πεινασμένο φάντασμα, η ψυχή ενός ανθρώπου που έχασε με βίαιο τρόπο την ζωή του ή έχει διαπράξει πολλές και σοβαρές αμαρτίες, όπως φόνος, σεξουαλικά αδικήματα ή ακόμα και την μη τίμηση των προγόνων. Το «πεινασμένο φάντασμα» ανήκει στην ιδέα της αναγέννησης, αλλά σε μία άλλη διάσταση, αυτή της Κολάσεως, εξαιτίας των παραπτωμάτων του. Και, όπως μαρτυράει και το όνομα του, πρόκειται για μια καχεκτική ύπαρξη που λιμοκτονεί ως τιμωρία για όσα έχει διαπράξει.

Υπάρχουν αρκετές απόψεις για το πώς ξεκίνησε το Hungry Ghost Festival τόσο από Ταοϊστές, όσο και Βουδιστές. Το σίγουρο πάντως είναι ότι ο αφιερωμένος στα πνεύματα μήνας έχει μακρά ιστορία, από την αρχαιότητα κιόλας.

Σύμφωνα με την ταοϊστική παράδοση, την δέκατη πέμπτη μέρα του έβδομου μήνα γεννήθηκε ο θεός Di Guan Da Di, ο οποίος προστατεύει τη Γη και συγχωρεί τις ανθρώπινες αμαρτίες. Μέχρι και σήμερα, θεωρούν ότι περνάει την ημέρα των γενεθλίων του ανάμεσα στους θνητούς και κρίνει τις πράξεις τους. Επιπρόσθετα, οι Ταοϊστές υποστηρίζουν πως την πρώτη μέρα του μήνα, οι πύλες της Κολάσεως ανοίγουν και όλα τα φαντάσματα της ξεχύνονται στη Γη με τη συναίνεση του βασιλιά της, Yama. Στη διάρκεια της διαμονής τους στη δική μας διάσταση, μέχρι δηλαδή το τέλος του μήνα, προκαλούν ένα σωρό ζημιές, ενώ αρέσκονται στο να τρομοκρατούν τους θνητούς. Γι’ αυτό υπήρχαν και υπάρχουν πολλά πράγματα που πρέπει να αποφεύγει κανείς εκείνη την περίοδο, όπως το να κολυμπάει μόνος του στη θάλασσα ή να αφήνει παιδιά, ηλικιωμένους και γενικά ευπαθείς ομάδες χωρίς επιτήρηση. Αν μάλιστα πεθάνει κανείς αυτό το μήνα, βασικοί υπαίτιοι θεωρούνται, φυσικά, οι αόρατοι επισκέπτες της Κόλασης.

Όσον αφορά την βουδιστική παράδοση, ο μήνας αυτός δεν είναι παρά μια συνεχή προσφορά τροφής στους νεκρούς για να τους σώσουν από το Καθαρτήριο. Γιατί όμως να νοιαστεί κανείς για το γεύμα κάποιου που δεν ζει πια; Η απάντηση θα δοθεί πάλι με μία αναδρομή στην πλούσια ιστορία της φιλοσοφικής θρησκείας από την εποχή του Βούδα κιόλας (περίπου τον 6ο με 5ο αιώνα π.Χ.). Ένας υποτακτικός του, ονόματι Mu Lian, είχε βρει τον τρόπο να έρθει σε επαφή με τη νεκρή του μητέρα, η οποία υπέφερε στην Κόλαση, όντας κι αυτή ένα «πεινασμένο φάντασμα». Ο λόγος ήταν πως, αν και χορτοφάγος, είχε καταναλώσει κρέας κι αρνούταν να το εξομολογηθεί. Ο γιος της λυπήθηκε βαθιά για την κατάντια της μητέρας του και κατόπιν παρέμβασης του Βούδα της έδωσε εξέχοντα φαγητά φροντίζοντας φυσικά να προσεύχεται για την ψυχή της. Με βάση αυτόν τον θρύλο, ο κόσμος κάνει μέχρι σήμερα προσφορές στους νεκρούς του, ακόμα και φαγητό.

credits: SMART CHINESE PINYIN TEACHER source here

Μια ακόμη εκδοχή για την απαρχή του Hungry Ghost Festival μας έρχεται από την κινεζική δυναστεία των Tang (618 μ.Χ. - 905 μ.Χ.). Ένας θρυλικός βασιλιάς των Σινικών θαλασσών φθονούσε έναν διάσημο μάντη, τον Li Liang Feng, ο οποίος διατρανούσε την εγκυρότητα των χρησμών του. Σε μια έξαρση ζήλιας, ο βασιλιάς θέλησε να τον τιμωρήσει για την αυτοπεποίθηση του που άγγιζε τα όρια της αλαζονείας, στο τέλος όμως προκάλεσε την οργή του Tian Guan Da Di, βασιλιά του Παραδείσου. Έχοντας βρεθεί σε δύσκολη θέση, ζήτησε βοήθεια από τον αυτοκράτορα Taizong (598 μ.Χ. - 649 μ.Χ.). Εκείνος έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να κρατήσει τον βασιλιά στην ζωή, χωρίς επιτυχία. Κι επειδή ο βασιλιάς πέθανε θλιμμένος, έχοντας ανοιχτούς λογαριασμούς με τον κόσμο των ζωντανών, έγινε φάντασμα και περιπλανιόταν δυστυχισμένος. Ένα βράδυ, στοίχειωσε τα όνειρα του αυτοκράτορα Taizong και παραπονέθηκε για την κατάσταση στην οποία βρέθηκε εξαιτίας του. Την επόμενη μέρα, που έτυχε να είναι η 15η του έβδομου μήνα, ο Taizong διέταξε Βουδιστές και Ταοϊστές ιερείς να προσευχηθούν για την ψυχή του βασιλιά και να προσφέρουν στην ψυχή του τροφή και ποτό. Από τότε μέχρι σήμερα, ο μήνας αφιερώθηκε στα πεινασμένα φαντάσματα.

Από την πρώτη μέρα του έβδομου μήνα, οι πιστοί επιδίδονται σε μια σειρά πρακτικών για να τιμήσουν τους νεκρούς και πάνω από όλα για να τους καλοπιάσουν με σκοπό να μην τους δημιουργήσουν προβλήματα. Η πιο συνηθισμένη ιεροτελεστία είναι το κάψιμο ψεύτικων χρημάτων, ρούχων ή αντικειμένων αξίας που σε συνδυασμό με τα φαγητά προσφέρονται στα φαντάσματα. Μην ξεχνάτε ότι μιλάμε για κατοίκους μιας άλλης διάστασης που η μόνη τους περιουσία είναι η τιμωρία των εγκλημάτων τους. Έτσι, αν βρεθεί κανείς στην Κίνα, τη Μαλαισία ή τη Σιγκαπούρη εκείνη την περίοδο θα πρέπει να ξέρει ότι κάθε γωνιά των δρόμων είναι καλυμμένη με τη στάχτη των καμένων αντικειμένων ή τις φαγώσιμες προσφορές, οι οποίες γίνονται σε ατομικό αλλά και συλλογικό επίπεδο. Ακόμα κι οι μεγάλες επιχειρήσεις κάθε πόλης οφείλουν να πραγματοποιήσουν δημόσιες «θυσίες» για χάρη των φαντασμάτων, ανεξαρτήτως των ιεροτελεστιών που έχουν κάνει με τις οικογένειες τους. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι δημόσιες φωτιές είναι συχνό φαινόμενο στα σοκάκια της Άπω Ανατολής και κάτι παραπάνω από αναμενόμενες. Σαφώς, βέβαια, λαμβάνονται δρακόντεια μέτρα από τις αρχές για να αποφευχθούν ατυχήματα.

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο επιχειρούν οι Ασιάτες να καλοπιάσουν τους νεκρούς είναι οργανώνοντας μεγάλα τραπέζια την ώρα που σουρουπώνει, έχοντας μαζί τους κατά τη διάρκεια του δείπνου φωτογραφίες των αποθανόντων ή τις επιτύμβιες πλάκες τους. Δίπλα σε ό,τι είναι αυτό που τους αναπαριστά καίγεται θυμίαμα, ενώ τους εξασφαλίζουν και σερβίτσιο. Στην συνέχεια, τους ενημερώνουν για τις ενέργειες τους, περιμένοντας να ευλογηθούν. Για εκείνους, τα χαμένα μέλη της οικογένειας τους βρίσκονται παραπάνω από νοερά στη συντροφιά τους.

Photo by Cheryl Chan, source here

Εκτός όμως από την υλική ικανοποίηση τους, οι πιστοί φροντίζουν και για την πνευματική ικανοποίηση των νεκρών. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα, διοργανώνονται συχνά θεατρικές παραστάσεις, όπερες και συναυλίες σε ανοικτούς χώρους για να διασκεδάσουν τα «πεινασμένα φαντάσματα» και να χάσουν την όρεξη τους για πειράγματα. Μπορούμε απο αυτό να καταλάβουμε ότι υπάρχει μεγάλο δέος αλλά και φόβος απέναντι τους.

Αξίζει φυσικά να αναφέρουμε μερικά παραδείγματα τέτοιων εκδηλώσεων, όπως είναι οι κινεζικές όπερες στο Πάρκο της Βασιλίσσης Βικτωρίας στο Hong Kong, οι οποίες πραγματοποιούνται σε σκηνές φτιαγμένες από μπαμπού με σκοπό την εξύμνηση των επιτευγμάτων των νεκρών. Στη Σιγκαπούρη, συνηθίζουν να αξιοποιούνται μεγάλα οικόπεδα για την διενέργεια δημοπρασιών ή συναυλιών. Το λεγόμενο getai περιλαμβάνει τέτοιες μουσικές παραστάσεις, αφηγήσεις μύθων, μέχρι και stand up νούμερα. Η σύγχρονη μόδα έχει ενωθεί επιτυχώς με την παράδοση. To getai λοιπόν, που κυριολεκτικά σημαίνει μουσική σκηνή, είναι μια ευρεία έννοια που χρησιμοποιείται για να περιγράψει όλες αυτές τις ενέργειες που λαμβάνουν χώρα σε μια σκηνή.

Όσον αφορά τις δημοπρασίες που αναφέρθηκαν, τα αντικείμενα που προσφέρονται δεν είναι αμύθητης αξίας για να μπορούν να συμμετέχουν όσο το δυνατόν περισσότεροι. Πρόκειται για θρησκευτικά αγαθά, όπως αγάλματα θεοτήτων ή θυμιατά, φυλακτά, γούρια, ακόμα και διακοσμητικά εσωτερικού χώρου. Τα έσοδα προσφέρονται σε οργανώσεις, ναούς ή φυλάσσονται σε δημόσια ταμεία για να αξιοποιηθούν για το επόμενο φεστιβάλ.

Στην Ταϊβάν, μία από τις γνωστότερες πρακτικές για το Zhong Yuan Jie είναι η δημιουργία αυτοσχέδιων, πλωτών φανών, τους οποίους αφήνουν αναμμένους στην θάλασσα για να καθοδηγήσουν τις περιπλανώμενες ψυχές. Υπάρχουν όμως και πιο χαρωπές εκδηλώσεις, όπως παρέλαση αρμάτων ή διαγωνισμοί, όπου οι συμμετέχοντες καλούνται να σκαρφαλώσουν σε ένα ύψωμα για να κατεβάσουν μία σημαία.

Σαφώς και οι συγκεκριμένες ενέργειες δεν είναι αποκλειστικότητα των περιοχών που αναφέρθηκαν. Μπορεί να τις δει κανείς και σε άλλα μέρη της Άπω Ανατολής που γιορτάζουν αυτόν τον μήνα, απλώς το κάθε μέρος έχει ταυτιστεί με μία από τις πολλές εκδηλώσεις της περιόδου. Κατά τα άλλα, οι πρακτικές των χωρών λίγο πολύ συγκλίνουν, όπως και τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνει κανείς τον καιρό που συνυπάρχει με φαντάσματα.

credits: SMART CHINESE PINYIN TEACHER source here

Ήδη τονίστηκε το γεγονός ότι ευάλωτοι άνθρωποι δεν πρέπει να αφήνονται μόνοι κυρίως το βράδυ και ότι καλό θα είναι να μην επισκέπτεται κανείς την θάλασσα. Επιπλέον, θα πρέπει να αποφεύγονται τα γνωστά παιχνίδια πνευμάτων, όπως το Ouija, και οποιοδήποτε ένδυμα κόκκινου χρώματος, γιατί πιστεύεται ότι ελκύει τα φαντάσματα. Αντίθετα, ο κόσμος ενθαρρύνεται να φοράει φυλαχτά για να τα κρατάει μακριά του. Τέλος, μερικές ακόμα απαγορεύσεις αφορούν το ποτό και τις ουσίες, το ξύρισμα, το κούρεμα, τη μπουγάδα στη διάρκεια της νύχτας, μέχρι και την μετακόμιση ή τους γάμους.

Την τελευταία μέρα του μήνα, οι πύλες της Κολάσεως κλείνουν ξανά και οι Ταοϊστές ιερείς διώχνουν τα φαντάσματα με προσευχές, αφού σε κάθε θρησκεία τέτοιοι ήχοι είναι δυσάρεστοι για τα υπερφυσικά όντα. Οι άνθρωποι προσπαθούν να απομακρύνουν τα πνεύματα με πιο φιλειρηνικό τρόπο, χρησιμοποιώντας την πρακτική των πλωτών φανών που αφήνουν στο νερό με σκοπό να κατευθύνουν τους νεκρούς πίσω στη διάσταση τους.

Ολοκληρώνοντας, αξίζει να αναφερθούν δύο ακόμα γιορτές προς τιμήν των νεκρών της Άπω Ανατολής, το Qingming Festival ή αλλιώς Tomb Sweeping Day και το Chongyang Festival, γνωστό και ως The Double Ninth Festival.

Το Qingming Festival πραγματοποιείται την περίοδο της άνοιξης και αφορά επίσης την τιμή των νεκρών. Την ημέρα εκείνη, ο κόσμος δείχνει την αφοσίωση του στους νεκρούς του προγόνους σκουπίζοντας τους τάφους τους. Εν συνεχεία, τους στολίζουν με λουλούδια και προσεύχονται στους συγγενείς τους, ζητώντας να τους ευλογήσουν. Βέβαια, εφόσον η γιορτή συμπίπτει με τον ερχομό της νέας γόνιμης περιόδου, πραγματοποιούνται παράλληλα κι άλλες δραστηριότητες καλωσορίσματος της άνοιξης.

Το Chongyang Festival λαμβάνει χώρα την ένατη μέρα του ένατου μήνα του σεληνιακού ημερολογίου, οπότε γιορτάζεται το φθινόπωρο. Σύμφωνα μάλιστα με την κινεζική φιλοσοφία, ο αριθμός εννέα ανήκει στο yang, κι άρα η ένατη μέρα του ένατου μήνα είναι μια ευτυχής συγκυρία που αξίζει να γιορταστεί. Την ημέρα αυτή, οι νεκροί τιμώνται με προσευχές και επισκέψεις των οικογενειών τους στους τάφους τους, ενώ ξεχωριστές πρακτικές περιλαμβάνουν την κατανάλωση υγροποιημένου χρυσανθέμου και την αναρρίχηση σε λόφους και βουνοκορφές.

Αν λοιπόν αποφασίσετε ποτέ να ταξιδέψετε στην Κίνα, τη Σιγκαπούρη, την Ταϊβάν ή τέλος πάντων σε οποιαδήποτε χώρα της Άπω Ανατολής, ελέγξτε το σεληνιακό ημερολόγιο και κάντε μια σοφή επιλογή ημερομηνίας, αν θέλετε να ζήσετε μία φαντασμα...γορική εμπειρία!

Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές

“CHINESE GHOST MONTH.” Your Chinese Astrology, https://www.yourchineseastrology.com/calendar/ghost-month.htm. Accessed 09/10/2019.

“Hungry Ghost Festival.” China Highlights, https://www.chinahighlights.com/festivals/hungry-ghost-festival.htm. Accessed 09/10/2019.

“Hungry Ghost Festival.” Visit Singapore, https://www.visitsingapore.com/festivals-events-singapore/cultural-festivals/hungry-ghost-festival/. Accessed 09/10/2019.

“Hungry Ghosts.” Learn Religions, https://www.learnreligions.com/hungry-ghosts-449825. Accessed 09/10/2019.

“Qingming Festival 2020.” China Highlights, https://www.chinahighlights.com/festivals/qingming-festival.htm. Accessed 09/10/2019.

“The Double Ninth Festival.” China Highlights, https://www.chinahighlights.com/festivals/the-double-ninth-festival.htm. Accessed 09/10/2019.

“The Hungry Ghost Festival.” Discover Hong Kong, http://www.discoverhongkong.com/ca/see-do/events-festivals/chinese-festivals/the-hungry-ghost-festival.jsp. Accessed 09/10/2019.

“Zhong Yuan Jie (Hungry Ghost Festival).” Singapore Infopedia, http://eresources.nlb.gov.sg/infopedia/articles/SIP_758_2004-12-16.html. Accessed 09/10/2019.