Griffins – Γρύπες: Η μυθική υπέρβαση της φυσικής δημιουργίας

Art by http://sandara.deviantart.com/

Πολλά ονόματα χρησιμοποιήθηκαν στην αρχαιότητα γι’ αυτά τα μυθικά, αλλά ένδοξα πλάσματα. Οι αρχαίοι Έλληνες τα αποκαλούσαν ‘Γρύπες’ ή ‘Γρυπούς’, ορισμός που αποδίδεται στη νέα ελληνική ως ‘καμπυλώδεις’ (καμπυλόριν) ή και ‘γαντζωτοί’. Οι ονομασίες αυτές τους αποδόθηκαν λόγω της εμφάνισης των πλασμάτων. Είχαν σώμα, ουρά και πίσω πόδια λιονταριού, φτερά και κεφάλι αετού και αετίσια μπροστινά πόδια.

Ο Γρύπας απέδειξε μέσα σε αυτά τα 5.000 χρόνια ύπαρξης στις μυθολογίες και λαογραφίες των λαών του κόσμου πως είναι ένα σύμβολο αναγκαίο, γιατί συμβολίζει τη δύναμη και το κύρος του λέοντα, το σθένος και τη μεγαλειότητα του αετού, αρετές που οδήγησαν τον άνθρωπο στη μέχρι τώρα εξέλιξή του. Είναι σύμβολο διαχρονικό, γιατί συμβολίζει την ένωση γης και ουρανού, αλλά και ματαιοδοξίας, χάρη στην ακόρεστη λατρεία τους για τον χρυσό. Και αυτό φωτογραφίζει ξεκάθαρα τον δημιουργό τους -τον άνθρωπο- και τις αδυναμίες του, που πάντοτε φορτώνει σε όλες τις θεϊκές υπάρξεις που ανά τους αιώνες κατασκεύασε.

Γλωσσολόγοι υποστήριξαν πως η λέξη ‘Γρυπός’ ίσως είναι δάνειο της Ακκαδικής λέξης ‘ka-ru-bu’, που σημαίνει ιπτάμενο πλάσμα, και εκεί ίσως να κρύβεται και η προέλευση της λέξης ‘Χερουβείμ’, που στην εβραϊκή είναι ‘keruv’.

Οι Γρύπες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στους κεντροασιατικούς ιρανόφωνους λαούς της αρχαιότητας, προφανώς της εκάστοτε αριστοκρατικής τοπικής ή και βασιλικής δυναστείας. Η εικόνα ενός Γρύπα βρίσκεται χαραγμένη σε πύλες και τείχη ανακτόρων και οχυρών, ή χρυσοκεντημένη σε βασιλικά λάβαρα που ανεμίζουν περήφανα σε πεδία μάχης, προκαλώντας φόβο και δέος στους αντιπάλους. Γρύπες συναντώνται επίσης σκαλιστοί σε πανοπλίες, και ήταν συστατικά επιτυχίας. Ακόμα και στο δωμάτιο του θρόνου στο ανάκτορο της Κνωσού υπάρχει ένας πανέμορφος Γρύπας με λοφίο παγωνιού, που μας δίνει και μια μικρή ιδέα για τις αισθητικές προτιμήσεις των λαών της Μεσογείου και της μέσης και κεντρικής Ασίας. 

Ο Γρύπας στην κεντρική Ασία.

Art by http://therafa.deviantart.com/

Ο Αριστέας ο Προκοννήσιος έγραψε τα Αριμάσπεια Έπη. Εκεί βασίστηκε πιθανότατα ο Ηρόδοτος και έγραψε για τους Αριμασπούς. Οι Αριμασποί, έθνος μονόφθαλμων κατά τον Ηρόδοτο, ζούσε στις εσχατιές της Σκυθίας μετά τους Ισσηδόνες. Με βάση τη γεωγραφική τους θέση, συμπεραίνουμε πως πρόκειται για νομαδικό έφιππο λαό, και έτσι εξηγείται γιατί αναφέρεται συχνά το μίσος των Γρυπών προς τα άλογα. Οι Αριμασποί έδιναν συνεχείς μάχες εναντίον των Γρυπών, για να κατακτήσουν το άφθονο χρυσάφι που οι Γρύπες μανιωδώς μάζευαν. Οι μάχες τους έγιναν θέμα εικονογράφησης στα αγγεία του Παντικάπαιου (Κριμέα) που προορίζονταν για τις ελληνικές αποικίες των βόρειων ακτών του Εύξεινου Πόντου (Δυτική Σκυθία) κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. Πάντως η έρευνα δεν έχει καταλήξει αν οι Αριμασποί αντιστοιχούν σε κάποιο λαό του βορρά ή είναι δημιούργημα της φαντασίας των ταξιδιωτών.

Ο Γρύπας στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο.

Στο πανάρχαιο Ελάμ και στην πρωτεύουσά του, τα θρυλικά Σούσα, βρέθηκαν κυλινδρικές σφραγίδες από αιματίτη (πέτρωμα) με παραστάσεις Γρυπών και χρονολογούνται περίπου το 3.000 π.Χ. Στην Αίγυπτο, και συγκεκριμένα στη Nekhen, την πόλη της λατρείας του Horus, που οι Έλληνες ονόμασαν Ιεράκων ή Ιερακόπολις (εξαιτίας του γερακόμορφου θεού), βρέθηκε, ανάμεσα σε πολλές, μια ταμπλέτα που χρονολογήθηκε μεταξύ 3.300 και του 3.100 π.Χ., η οποία απεικονίζει διάφορα ζώα και μεταξύ αυτών, έναν Γρύπα. Στην Ανατολία της μέσης Εποχής του Χαλκού (1.900 με 1.500 π.Χ.) αλλά και στη Φοινίκη, έχουμε αναπαραστάσεις Γρυπών. Στο δωμάτιο του θρόνου στα ανάκτορα της Κνωσού, υπάρχει ένας «αρχοντικός» Γρύπας. Γλυπτές αναπαραστάσεις Γρυπών συναντούμε και στην Ολυμπία του 7ου αιώνα π.Χ., αλλά και στην Περσέπολη του 6ου αιώνα π.Χ. Τέλος, τεκμηριωμένα ο Γρύπας έχει αρκετές ονομασίες ανά περιοχή, όπως Ιππόγρυπας, Simurgh, Lamassu και Huma.

Ο Γρύπας στην Ευρώπη του Μεσαίωνα.

Στην Πίζα της Ιταλίας, στον καθεδρικό ναό Il Duommo Di Santa Maria Assunta, υπάρχει ένα επιβλητικό ορειχάλκινο άγαλμα  ενός Griffin (νομίζω πως μπορούμε σε αυτόν τον χωροχρόνο να τα αποκαλούμε έτσι), και το αξιοπερίεργο είναι ότι αποτελεί ισλαμικό αριστούργημα του 1.100 μ.Χ. Είναι 1.07 μέτρα και θεωρείται το ομορφότερο γλυπτό της ισλαμικής τέχνης. Τα καθολικά χριστιανικά βασίλεια του Μεσαίωνα και ο κλήρος χρησιμοποίησαν τα Griffin ακόμα και ως μέτρο ενάντια στο διαζύγιο, σκαρφιζόμενοι ψεύτικους θρύλους όπως ότι τα Griffin, όταν χάνουν τον/τη σύντροφό τους, ζούνε την υπόλοιπη ζωή τους μόνα, και αυτό το κήρυτταν ώστε να δώσουν κίνητρο στους ανθρώπους να μην ξαναπαντρεύονται. Τα εξωτικά κέρατα της αντιλόπης τα πωλούσαν για νύχια Griffin, το ίδιο και τα αυγά στρουθοκαμήλου. Θεωρούνταν άκρως τυχερά και θεραπευτικά. Σε πολλούς χριστιανικούς ναούς του ρωμανικού ρυθμού, αλλά και του γοτθικού, συναντούμε Griffin και όχι Gargoyle, όπως συνηθιζόταν στη Γαλλία.

Art by http://algenpfleger.deviantart.com/

Η απεικόνιση του στις τέχνες και την ποπ κουλτούρα.

Τα Griffins σήμερα κατέχουν ένα μεγάλο μέρος της ποπ κουλτούρας και συγκεκριμένα, του fantasy genre. Όπως και παλιά, έτσι και τώρα, τα Griffins συνεχίζουν και εμπνέουν κύρος και δέος. Κυρίως μέσω του γραπτού λόγου (μυθιστορήματα), τα θρυλικά αυτά πλάσματα πέρασαν και στον οπτικοακουστικό χώρο. Συνηθισμένη είναι και η παρουσία τους σε επιτραπέζια παιχνίδια, με σημαντικότερη τη σειρά Dungeons and Dragons, των Gary Gygax και Dave Arnenson, που πρωτοεκδόθηκε το 1974 και μας εισήγαγε σε έναν σύμπαν φαντασίας με επιρροές από τον Tolkien έως τον Ησίοδο, όπου όλοι μπορούσαμε να δημιουργήσουμε το δικό μας Alter Ego και να χαθούμε με την ομάδα μας σε ατελείωτες περιπέτειες. Εκεί ακριβώς, ο Δράκος μαζί με το Griffin αποτέλεσαν τα πρώτα πλάσματα που κοσμούν τους αιθέρες και τις απόκρημνες σπηλιές.

Στον χώρο του βιβλίου, τα πράγματα είναι πιο πλούσια:

Το Song of the Summer King έχει πρωταγωνιστή ένα Griffin, τον Shard, το ίδιο και η διλογία της Diana Wynne Jones, Derkholm Series, η οποία αποτελεί παρωδία-κωμωδία και επικεντρώνεται γύρω από την οικογένεια του Μάγου Derk, του οποίου τα παιδιά είναι άνθρωποι - griffins· τα Black Gryphon, White Gryphon και Silver Gryphon, των Mercedes Lackey και Larry Dixon, που ανήκουν στη σειρά Valdemar Mage Wars θεωρούνται διαμάντια στον χώρο· το φανταστικό βιβλίο του Eric K. Williams, Edric the Hucthling Gryphon μιλάει για την ιστορία του Έρεκ, ενός πρώην πολεμιστή που βρίσκει μια περίεργη γαλάζια πέτρα, και ανακαλύπτει ότι πρόκειται για αυγό Γρύπα, που θα ονομαστεί Έντρικ. Αυτό είναι ίσως το μόνο σύγχρονο βιβλίο που ασχολείται ξανά με το έπος των Αριμασπών Κυκλώπων του Αριστέα· η τριλογία της Ratchel Neumeier, Griffin Mage Wars και φυσικά, η εκτενής αναφορά της Joanne Kathleen Rowling στο Griffindor, ενός από τους τέσσερις μαθητικούς κοιτώνες της σχολής μαγείας Χόγκουαρτς, στον φανταστικό κόσμο του Harry Potter.

Τέλος, στα video games, στο Heroes of Might and Magic ο Γρύπας όχι μόνο είναι πολύ σημαντικό στοιχείο των, ας πούμε «χριστιανοειδών» στρατών (μιας και στον Μεσαίωνα ο Γρύπας πήρε θεϊκή υπόσταση από αποκρυφιστές μοναχούς) αλλά δίνει επίσης το όνομά του αρχικά στην πρώτη δυναστεία βασιλιάδων (Gryphonheart) και στη συνέχεια των παιχνιδιών, σε ολόκληρη αυτοκρατορία (Griffin Empire).

Βιβλιογραφία

Λεξικό των Αρχαίων Ελληνικών και Περι-ελλαδικών φύλων, Δημητρίου Δ. Ευαγγελίδη

Λεξικό των λαών του Αρχαίου Κόσμου, Δημητρίου Δ. Ευαγγελίδη

Λεξικό Σουίδα

Ιστορία της Γραφής, Andrew Robinson

Cover Art by http://sandara.deviantart.com/

Guest Post

Ο Δημήτριος Βαρβάκης είναι απόφοιτος της Ανωτάτης σχολής κάλων τεχνών Θεσσαλονίκης και εργάζεται ως δάσκαλος καλλιτεχνικών στη πρωτοβάθμια εκπαίδευση.