Folklore views: Boogeyman: ο εφιάλτης κάτω απ’ το κρεβάτι

“«Who’s Afraid of the Boogeyman?»”

Ήχοι απόκοσμοι και συρσίματα μυστηριώδη κάτω από το κρεβάτι, σκιές που μας κρυφοκοιτάζουν πίσω από μισάνοιχτες πόρτες την ώρα που η πλάση ησυχάζει και όλοι πάνε για ύπνο. Κοκαλιασμένα χέρια ξεπροβάλουν μέσα από σκοτεινές ντουλάπες που κρύβουν μυστικά ενώ κάποια αλλόκοτα πλάσματα που τραβάνε τα σεντόνια μας είναι μόνο μερικοί εφιάλτες που είχαμε από παιδιά και όχι αδικαιολόγητα.

Ακόμα ηχεί στα αυτιά κάποιων η «απειλή» των μεγάλων πως θα μας φάει ο μπαμπούλας αν δεν κοιμηθούμε. Ποιος ήταν όμως αυτός ο μπαμπούλας; Πλάσμα της φαντασίας μας, φόβητρο των μικρών παιδιών ή κάτι άλλο, από μακρινούς κόσμους φερμένο;

Ο Μπαμπούλας, ή Βάβουρας ή Μπούγαρος, είναι πλάσμα της λαϊκής φαντασίας και λαογραφίας στην Ελλάδα. Θεωρείται πως είναι απόγονος του Βαβούτσικου που υπήρχε ως φόβητρο για τα παιδιά την εποχή του Βυζάντιου και είχε τη μορφή γέρου που έπαιρνε τα άτακτα παιδιά. Ο μπαμπούλας στην αγγλική γλώσσα είναι γνωστός ως boogeyman, bogyman ή και bogieman και είναι μυθικό πλάσμα που χρησιμοποιείται από τους ενήλικες για να τρομάξουν τα παιδιά με σκοπό να έχουν καλή συμπεριφορά. Οι Boοgeymen δεν έχουν συγκεκριμένη εμφάνιση και οι αντιλήψεις ποικίλλουν. Συνήθως απεικονίζονται ως ανδροπρεπή τέρατα που τιμωρούν τα παιδιά για κάποια συγκεκριμένη πράξη ή για κάποια γενικότερα κακή συμπεριφορά. Μερικές φορές ο όρος «Boοgeyman» ή «Μπαμπούλας» χρησιμοποιείται ως προσωποποίηση για τον τρόμο και σε ορισμένες περιπτώσεις για τον Διάβολο.

Η λέξη boοgey αναφέρεται στα μέσα του 19ου αιώνα αρχικά ως όνομα για τον διάβολο. Μπορεί να προέρχεται από το αγγλικό bugge που σημαίνει τρόμος ή σκιάχτρο ή από το bugbear που ήταν φανταστικός δαίμονας με τη μορφή αρκούδας που έτρωγε μικρά παιδιά. Η λέξη είναι γνωστή σε πολλές γλώσσες όπως bøhmand ή bussemand (Δανικά), boeman (Ολλανδικά), butzemann (Γερμανικά), bogu (Σλαβικά), buka ή babay/babayka (Ρωσικά), бабай (Ουκρανικά ) κ.α.

Σχετικά με την εμφάνιση του Boοgeyman υπάρχουν συχνά ομοιότητες με άλλα πλάσματα στα όρια ενός πολιτισμού ενώ εντοπίζονται διαφορές ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς. Πολλοί από τους Boοgeymen απεικονίζονται με νύχια και αιχμηρά δόντια ενώ περιγράφεται ότι έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά ζώων όπως κέρατα, οπλές και ουρές. Αν εξετάσουμε τώρα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των Boοgeymen, αυτοί φαίνεται να χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: το είδος που τιμωρεί τα κακομαθημένα παιδιά, το είδος που είναι πιο επιρρεπές στη βία και το είδος που προστατεύει τους αθώους. Όλοι όμως έχουν ένα κοινό σκοπό ο όποιος είναι να νουθετήσουν τα μικρά παιδιά. Η μεγάλη πλειοψηφία των Boοgeymen είναι εκεί για να τρομάξουν τα παιδιά με τιμωρίες και να μην προκαλέσουν μεγάλη ζημιά. Ο πιο μοχθηρός Boοgeyman λέγεται ότι κλέβει τα παιδιά το βράδυ και μάλιστα τα τρώει.

Λόγω του παγκόσμιου αντίκτυπου σχετικά με τον Boogeyman είναι δύσκολο να βρεθεί η αρχική πηγή του θρύλου. Ως μια πρώτη μορφή Bοogeyman θα μπορούσαν να θεωρηθούν τα hobgoblins που καταγράφονται στην Αγγλία τη δεκαετία του 1500. Πολλοί πίστευαν ότι ήταν ξωτικά γεννημένα για να βασανίζουν τους ανθρώπους κάνοντας τους απλές φάρσες ενώ κάποια ήταν πιο κακά εκ φύσεως.

Τα όντα που μοιάζουν με Boοgeyman είναι σχεδόν κοινά στη λαογραφία πολλών χωρών. Για παράδειγμα ο Sack Man (el hombre del costal, el hombre del saco στα πορτογαλικά, ή o homem do saco –όλα σημαίνουν «ο άνθρωπος του σάκου/της τσάντας», ή el roba-chicos , που σημαίνει παιδί-κλέφτης– που απεικονίζεται ως ένας άντρας με ένα σάκο στην πλάτη του να μεταφέρει άτακτα παιδιά μακριά στις παραδόσεις πολλών λατινικών χωρών όπως η Αργεντινή , η Ουρουγουάη , η Χιλή , η Παραγουάη , η Βραζιλία , η Πορτογαλία , η Ισπανία και οι χώρες της Ισπανικής Αμερικής.

Ο El Coco (επίσης El Cuco και Cucuy ) είναι ένα τέρας κοινό σε πολλές ισπανόφωνες χώρες. Στην Ισπανία, οι γονείς τραγουδούσαν νανουρίσματα ή ποιηματάκια με ομοιοκαταληξία στα παιδιά προειδοποιώντας τα ότι, αν δεν κοιμηθούν, ο El Coco θα έρθει να τα πάρει. Η ομοιοκαταληξία ξεκίνησε τον 17ο αιώνα και εξελίχθηκε με την πάροδο των ετών, αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την αρχική της σημασία. Οι καρύδες (ισπανικά: coco) έλαβαν αυτό το όνομα επειδή το τριχωτό, καφέ περίβλημά τους θύμισε στους Πορτογάλους ναυτικούς τον «Coco». Η Λατινική Αμερική έχει επίσης τον El Coco αν και λόγω της ανάμειξης της λαογραφίας της με τις γηγενείς πεποιθήσεις και τις επιρροές από την Κεντρική Αμερική, σε αυτή την περιοχή προσομοιάζει περισσότερο με τον «Μπαμπούλα» των Ηνωμένων Πολιτειών. Ωστόσο, ο όρος El Coco χρησιμοποιείται επίσης σε ισπανόφωνες χώρες της Λατινικής Αμερικής όπως η Βολιβία , η Κολομβία κ.α. Μεταξύ των Μεξικανοαμερικανών, ο El Cοco απεικονίζεται ως ένα κακό τέρας που κρύβεται κάτω από τα παιδικά κρεβάτια τη νύχτα και απαγάγει ή τρώει το παιδί που δεν υπακούει τους γονείς του. Στη λαϊκή παράδοση της Βραζιλίας, ένας παρόμοιος χαρακτήρας που ονομάζεται Cuca απεικονίζεται ως θηλυκός ανθρωπόμορφος αλιγάτορας, ή ως μια γριά με σάκο. Υπάρχει ένα διάσημο νανούρισμα που τραγουδούσαν πολλοί γονείς στα παιδιά τους και λέει ότι το Cuca θα έρθει να τα πάρει και να φτιάξει μια σούπα ή σαπούνι από αυτά αν δεν κοιμούνται.

Στις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Μεσογείου τα παιδιά που συμπεριφέρονται άσχημα απειλούνται από ένα πλάσμα γνωστό ως «babau» (ή «baubau», «baobao»). Στην Ιταλία το Babau ονομάζεται επίσης «l'uomo nero» ή μαύρος άνθρωπος και απεικονίζεται ως ένας ψηλός άνδρας που φοράει ένα βαρύ μαύρο παλτό με μαύρη κουκούλα ή καπέλο που κρύβει το πρόσωπό του. Μερικές φορές, οι γονείς χτυπούν δυνατά κάτω από το τραπέζι, προσποιούμενοι ότι κάποιος χτυπάει την πόρτα και λένε κάτι σαν: «Έρχεται ο l'uomo nero! Μάλλον γνωρίζει ότι υπάρχει ένα παιδί εδώ που δεν θέλει να φάει τη σούπα του». Ο l'uomo nero υποτίθεται ότι δεν τρώει ή βλάπτει παιδιά, αλλά τα μεταφέρει σε ένα μυστηριώδες και τρομακτικό μέρος.

Στην Κυπριακή διάλεκτο, ο Boοgeyman ονομάζεται Κουλάς και αναφέρεται ως άντρας κουκουλοφόρος ή και παραμορφωμένος που βάζει τα παιδιά με κακή συμπεριφορά σε μια τσάντα και τα απομακρύνει από τα σπίτια τους.

Στη Μάλτα συναντάμε το Kaw Kaw ή Gaw Gaw, ένα γκρίζο, γλοιώδες πλάσμα που περιφερόταν στους δρόμους τη νύχτα. Μπορούσε να μυρίσει την οσμή ενός ατόμου και να μπει στο σπίτι του μέσα από ρωγμές, εκτείνοντας το σώμα του σαν σαλιγκάρι. Μόλις βρισκόταν μέσα στο δωμάτιό του, έβγαζε ένα φρικτό γέλιο με το τεράστιο, χωρίς δόντια, στόμα του που τους τρόμαζε.

Πηγαίνοντας προς την Αίγυπτο συναντάμε το Abu Rigl Maslukha, το οποίο μεταφράζεται ως «ο άντρας με το καμένο δέρμα». Πρόκειται για μια πολύ τρομακτική ιστορία που λένε οι γονείς στα παιδιά τους όταν δεν συμπεριφέρονται σωστά. Το Abu Rigl Maslukha είναι ένα τέρας που κάηκε όταν ήταν παιδί επειδή δεν άκουγε τους γονείς του. Αρπάζει τα άτακτα παιδιά για να τα μαγειρέψει και να τα φάει.

Η γερμανική λαογραφία έχει δεκάδες διαφορετικές φιγούρες που αντιστοιχούν στον Boοgeyman. Αυτά τα πλάσματα έχουν διάφορες μορφές (ανθρώπου, ζώου, τέρατος, φαντάσματος) και μερικές φορές λέγεται ότι εμφανίζονται σε πολύ συγκεκριμένα μέρη όπως σε δάση, έλη, γκρεμούς, αραβοσιτώνες ή αμπελώνες. Έχουν επίσης και πολλά διαφορετικά ονόματα. Ένα από αυτά, πιθανώς ετυμολογικά συγγενές με το Boοgeyman, είναι το Butzemann, το οποίο αναφέρεται σε ένα απάνθρωπο πλάσμα που κρύβεται στις σκοτεινές γωνιές, κάτω από το κρεβάτι ή στην ντουλάπα και παρασύρει τα παιδιά.

Στη Φινλανδία, το ισοδύναμο του Boοgeyman είναι το mörkö, ένα μεγάλο, τρομακτικό, σκούροχρωμο μπλε πλάσμα που μοιάζει με φάντασμα. Παρομοίως στην Ελβετία, ο Boοgeyman ονομάζεται Böllima ή Böögg και έχει σημαντικό ρόλο στις τελετές της άνοιξης. Η φιγούρα αυτή είναι σύμβολο του χειμώνα και του θανάτου, έτσι στην τελετή Sechseläuten στην πόλη της Ζυρίχης καίγεται μια μορφή του Böögg.

Στο Λουξεμβούργο, ο De béise Monni (ο κακός θείος), ο De Kropemann (ο φίλος), και ο de schwaarze Mann (ο μαύρος άνδρας) είναι ισοδύναμα με τον Boοgeyman. Ο Kropemann ζει στην αποχέτευση και χρησιμοποιεί το γάντζο του για να πιάσει τα παιδιά από τη μύτη τραβώντας τα προς το μέρος του.

Στην Αϊτή, ο Boogeyman είναι γνωστός ως ο Mètminwi (The Master of Midnight – Ο Κύριος του Μεσονυκτίου) απεικονίζεται ως ένας πολύ αδύνατος, δίμετρος άντρας που τριγυρνά αργά το βράδυ και τρώει όποιον έχει μείνει στους δρόμους. Αυτή η ιστορία λέγεται στα παιδιά της Αϊτής για να τα αποτρέψει να βγουν έξω το βράδυ.

Στην Ινδονησία και τη Νότια Ινδία, η Wewe Gombel είναι ένα φάντασμα που απαγάγει παιδιά τα οποία κακομεταχειρίζονται οι γονείς τους. Κρατάει τα παιδιά στη φωλιά της πάνω σε έναν φοίνικα και δεν τα βλάπτει. Φροντίζει τα παιδιά ως γιαγιά μέχρι οι γονείς να αντιληφθούν τι έχουν κάνει. Εάν οι γονείς αποφασίσουν να διορθώσουν τον τρόπο τους και θέλουν πραγματικά τα παιδιά τους πίσω, η Wewe Gombel θα τα επιστρέψει σώα και αβλαβή.

Φτάνοντας στις αγροτικές περιοχές του αμερικανικού νότου, θα συναντήσουμε τον Boogerman ή Boogermonster («booger» είναι αμερικανικό ισοδύναμο του βρετανικού «boοgey») που χρησιμοποιούνταν για να αποτρέψει τα μικρά παιδιά να παίζουν έξω στο σκοτάδι και να περιπλανιούνται στο δάσος. Κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Καλαμποκιού, νεαρά αγόρια φορούν μάσκες τρομάζοντας τα παιδιά και κυνηγώντας τις νεαρές γυναίκες. Οι άνδρες συμμετέχοντες σε αυτό το παράξενο δρώμενο που λέγεται Booger Dance αναφέρονται ως Booger Men.

Πολλά είναι τα πλάσματα που γέννησε η φαντασία των ανθρώπων με σκοπό να τρομάζουν τα μικρά παιδιά και τους μεγάλους σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και για αυτό εδώ επιχειρούμε μονάχα μια μικρή αναφορά σε αυτά. Ο μπαμπούλας ή boogeyman υπήρξε πλάσμα που αναπόφευκτα επηρέασε και την pop κουλτούρα κι αυτό γιατί η απήχηση που είχε στους ανθρώπους ήταν μεγάλη. Βιβλία και τραγούδια γράφτηκαν γι’ αυτόν ενώ έχουν κυκλοφορήσει και ταινίες και videogames με πρωταγωνιστή το τρομερό θεριό που καραδοκούσε για το υποψήφιο θύμα του.

Ο Stephen King, ο μετρ της μυθοπλασίας, δημοσίευσε για πρώτη φορά στο τεύχος Μαρτίου 1973 του περιοδικού Cavalier το διήγημά του με τίτλο The Boogeyman, το οποίο αργότερα συμπεριλήφθηκε στην συλλογή του King's Night Shift το 1978. Η ιστορία διαδραματίζεται στο γραφείο του γιατρού Χάρπερ, ενός ψυχιάτρου, καθώς ένας άντρας που ονομάζεται Λέστερ Μπίλινγκς μιλά στο γιατρό για τις «δολοφονίες» των τριών μικρών παιδιών του. Τα δύο πρώτα παιδιά του πέθαναν μυστηριωδώς από φαινομενικά άσχετα αίτια όταν έμειναν μόνα στα υπνοδωμάτια τους. Το μόνο κοινό στις δύο περιπτώσεις ήταν ότι και τα δύο παιδιά φώναζαν «Boogeyman» πριν βρεθούν νεκρά. Επίσης, η πόρτα της ντουλάπας τους είχε βρεθεί ανοιχτή μετά την ανακάλυψη των πτωμάτων τους, παρόλο που ο Μπίλινγκς ήταν βέβαιος ότι η πόρτα ήταν κλειστή όταν είχαν πάει για ύπνο.

Η τριλογία ταινιών τρόμου Boogeyman (2005–2007–2009), είναι επηρεασμένη από το φοβερό πλάσμα που σκορπάει κακό γύρω του. Οι ήρωες και των τριών ταινιών βασανίζονται ψυχολογικά από τη σκέψη του Boogeyman έχοντας την πεποίθηση ότι αυτός έκανε κακό σε αγαπημένα πρόσωπα που έχασαν. Είναι άραγε αληθινός;

Γνωστός μάς είναι επίσης ο Oogie Boogie, ο οποίος είναι ο κύριος ανταγωνιστής της ταινίας της Disney του 1993, The Nightmare Before Christmas. Είναι ο περιβόητος Boogeyman, που απεικονίζεται ως ένας σάκος από λινάτσα. Ο Oogie ζει στα περίχωρα του Halloween Town σε ένα ιδιαίτερο σπίτι που μοιάζει με καζίνο κάτω από το δεντρόσπιτο των κολλητών του Lock, Shock και Barrel. Τον φοβούνται και τον μισούν για τη φρικιαστική φύση του και τον ανταγωνισμό του με τον βασιλιά της κολοκύθας, Jack Skellington.

Ο Boogeyman είναι επίσης ο βασικός ανταγωνιστής της σειράς παιχνιδιών «Boogeyman» του 2015 . Είναι ένα τέρας που στοιχειώνει ένα συγκεκριμένο δωμάτιο, ενός συγκεκριμένου σπιτιού στο οποίο ένα μικρό αγόρι ονόματι Τόμας είχε την ατυχία να μετακομίσε. Τώρα ο Τόμας αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει έναν φακό για να εμποδίσει τον Boogeyman να μπει στο δωμάτιό του· το μόνο πράγμα που φοβάται ο Boogeyman.

Αλήθεια ή μύθος; Κανείς δεν θα έπρεπε να απαντήσει με σιγουριά σε αυτό το ερώτημα. Εσείς καλού κακού πριν κοιμηθείτε απόψε κοιτάξτε κάτω από το κρεβάτι σας ή μέσα στην ντουλάπα. Ίσως ανακαλύψετε ότι έχετε παρέα.

“«… ‘Cause I’m the Boogie Man!

And if you aren’t shakin’,

There’s something very wrong!

’Cause this may be the last time

You hear the Boogie Song!...»

Oogie Boogie’s Song από την ταινία «The Nightmare Before Christmas»”

Βιβλιογραφία και διαδικτυακές πηγές:

Πολίτης Νικ. , Παραδόσεις, εκδ. Γράμματα, 2014

"Who’s Afraid of the Boogeyman? How Different Countries View Childhood Monsters ", the vintage new, https://www.thevintagenews.com/2018/09/01/boogeyman/

"Oogie's Lair ", The Evil Wiki, https://evil.fandom.com/wiki/Oogie%27s_Lair

"Boogeyman films ", Horror Film Wiki, https://horror.fandom.com/wiki/Category:Boogeyman_films

"Top 10 Horror Movie Boogeymen! " joblo, https://www.joblo.com/lists-top-10-horror-movie-boogeymen/

"What's the Bogeyman? ", scientific american, https://blogs.scientificamerican.com/anthropology-in-practice/what-is-the-bogeyman/

"The Boogeyman (short story) ", Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/The_Boogeyman_(short_story)

"Bogeyman ", Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Bogeyman