Finfolk & Blue Men: Τα ξεχασμένα θαλάσσια πλάσματα της σκωτσέζικης λαογραφίας

Art source here

Αν ταξιδεύαμε στο αρχιπέλαγος Orkney της Σκωτίας, οι γηγενείς θα μας έβαζαν σε μια βάρκα και θα μας οδηγούσαν στο νησί Eynhallow. Στην αρχή, θα παραξενευόμασταν μόλις φτάναμε στο ακατοίκητο νησί, καθώς θα περιμέναμε να αντικρίσουμε πλούτο μνημείων. Οι ιστορίες των ντόπιων ωστόσο, θα ήταν πιο ευχάριστες από κάθε αρχαιολογικό χώρο που υπάρχει στην Σκωτία, διότι σε αυτό το μέρος κατοικούσαν μια φορά κι έναν καιρό οι Finfolk.

Οι Finfolk λέγεται πως ήταν θαλάσσια πλάσματα, ικανά να αλλάζουν μορφή. Ήταν δηλαδή shapeshifters, όπως οι selkies και kelpies, αλλά δυστυχώς δεν είναι το ίδιο γνωστά. Αυτή όμως δεν ήταν η μοναδική τους ικανότητα. Πολλοί θρύλοι υποστηρίζουν ότι είχαν μαγικές δυνάμεις που τους επέτρεπαν να ελέγχουν τον καιρό και φυσικά φαινόμενα που αφορούσαν κυρίως τη θάλασσα, αφού αυτό άλλωστε ήταν το σπίτι τους. Βέβαια, μπορούσαν να περνάνε και σημαντικό χρόνο στη στεριά –σε αντίθεση με άλλα θαλάσσια πλάσματα– χάρη στην ανθρώπινη μορφή τους.

Ως προς την εμφάνιση τους, λοιπόν, τα αρσενικά Finfolk, οι Finmen, περιγράφονται ως όμορφοι και γεροδεμένοι άντρες που προκαλούσαν δέος σε όποιον τους έβλεπε. Οι γυναίκες, Finwomen, ήταν επίσης εκθαμβωτικές και ως νεαρές διέθεταν ουρά γοργόνας. Μεγαλώνοντας, έχαναν αυτό το χαρακτηριστικό και γίνονταν πιο ανθρώπινες ως προς το παρουσιαστικό. Τα λέπια τους ήταν αρκετά πυκνά ώστε να θυμίζουν ανθρώπινα ρούχα και έτσι δύσκολα γίνονταν αντιληπτοί όταν περνοδιάβαιναν στα λιμάνια. Αυτό τους επέτρεπε να συνάπτουν επαγγελματικές σχέσεις με τους θνητούς, κυρίως με τους ψαράδες.

Η συναναστροφές μεταξύ ανθρώπων και Finfolk δεν ήταν πάντα φιλικές. Όταν οι ψαράδες έκαναν το λάθος να αλιεύσουν σε περιοχές των Finfolk δίχως την άδειά τους, τιμωρούνταν με πνιγμό. Άλλοτε, οι Finfolk απήγαγαν θνητούς και τους φυλάκιζαν στα υποθαλάσσια βασίλεια τους γιατί, όπως υποστήριζαν οι άνθρωποι, ήταν από τη φύση τους διαβολικοί. Έστηναν ενέδρες στις ακτές του Orkney και άρπαζαν ανυποψίαστους περαστικούς είτε για την καλοπέραση τους είτε για να τους παντρευτούν. Οι Finfolk δεν συνήθιζαν να συνάπτουν γάμους μεταξύ τους, γιατί οι γυναίκες έχαναν τη μαγεία και την ομορφιά τους σε περίπτωση που παντρεύονταν κάποιον του είδους τους.

Artist: http://pedromarzorati.com

Η περίφημη υποθαλάσσια κατοικία τους λέγεται πως περιλάμβανε πολυτελή παλάτια με απέραντους, χρωματιστούς κήπους γεμάτους θαλάσσια χλωρίδα. Η πολιτεία των Finfolk ήταν γεμάτη φως και χρωματιστές πανδαισίες, γεγονός που ερχόταν σε αντίθεση με τη χθόνια υπόστασή τους. Τα καλοκαίρια εγκατέλειπαν τα πλούσια οικήματα τους για να επιπλεύσουν στο αρχιπέλαγος Orkney με σκοπό να αναστατώσουν τους ανθρώπους με καταιγίδες ή επιθέσεις και απαγωγές. Το πιο γνωστό μέρος που άραζαν τα –σχεδόν αμφίβια– πλάσματα ήταν το μαγικό νησί Hildaland. Σήμερα, κυριαρχεί η άποψη πως το Hildaland δεν ήταν ένα φανταστικό μέρος που έπρεπε να εξυπηρετήσει την λαογραφία, αλλά ότι με τα χρόνια πέρασε στη δικαιοδοσία των ανθρώπων και μετονομάστηκε σε  Eynhallow.

Η γέννηση του μύθου των Finfolk ανάγεται στον πρώιμο μεσαίωνα. Όταν δεκάδες ψαράδες χάνονταν στα ταραχώδη νερά της Σκωτίας, οι οικογένειες τους χρειάζονταν μια δικαιολογία για αυτή την τραγωδία. Επιπλέον, από τον 9ο αιώνα μ.Χ. οι Κέλτες συζούσαν με Βίκινγκς που είχαν μετοικήσει στα νησιά του αρχιπελάγους. Σύμφωνα με τη σκανδιναβική παράδοση, οι κάτοικοι της βόρειας Νορβηγίας, ένας νομαδικός πληθυσμός με το όνομα Finn, είχαν μαγικές δυνάμεις. Έτσι, η κέλτικη μυθολογία παντρεύτηκε τη σκανδιναβική και προέκυψαν οι επίσης νομαδικοί Finfolk, προικισμένοι με μαγεία. Το κατά πόσο το όνομα οφείλεται αποκλειστικά στους Finn ή στα λέπια του σώματος τους είναι μια μεγάλη συζήτηση που ίσως πραγματοποιηθεί σε κάποιο ταξίδι μας στη Σκωτία.

Ο φόβος για τους Finfolk ήταν έντονος μέχρι και τον 19ο αιώνα. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που ισχυρίζονταν ότι είχαν δει είτε εκείνους, είτε το φως των παλατιών τους που έφτανε μέχρι την κρυστάλλινη επιφάνεια της θάλασσας. Στην αυγή της σύγχρονης περιόδου όμως, οι ντόπιοι υποστήριξαν ότι τα πλάσματα δεν μπορούσαν να ζουν πια στην περιοχή όπου είχε εντρυφήσει ο χριστιανισμός κι έτσι οι Finfolk κρύφτηκαν στα σεντούκια του παρελθόντος.

Art source here

Μια άλλη ομάδα πλασμάτων της σκωτσέζικης λαογραφίας που επίσης δεν είναι ευρέως γνωστή, είναι οι Blue Μen, γνωστοί και ως storm kelpies. Σε αντίθεση με άλλα πλάσματα ή δαίμονες, οι Blue Men κατοικούσαν σε ένα πολύ συγκεκριμένο σημείο της Σκωτίας, ενώ δεν υπήρχε σε κανένα άλλο σημείο του πλανήτη κάποιο αντίστοιχό του. Πιο συγκεκριμένα, τα ανθρωποειδή με το μπλε χρώμα –όπως μαρτυρά και η ονομασία τους– κατοικούσαν στα στενά του Minch, στο δυτικό τμήμα της χώρας.

Μία ερμηνεία για τη γέννηση του θρύλου πραγματεύεται επίσης τη συνύπαρξη των Κελτών με τους Βίκινγκς. Όταν οι τελευταίοι έκαναν επιδρομές σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και επέστρεφαν στις αποικίες τους με αιχμαλώτους από τη Μαυριτανία, οι ντόπιοι συνήθιζαν να τους αποκαλούν fir ghorma, δηλαδή μπλε ανθρώπους. Σύμφωνα με τον Edward Dwelly, αυτός ήταν ένας συνήθης χαρακτηρισμός των Σκωτσέζων για τους Αφρικανούς. Μια άλλη παράδοση θέλει τους Blue Men να είναι απόγονοι αγγέλων που εξέπεσαν και βρέθηκαν στη θάλασσα. Η τρίτη και εξίσου αποδεκτή άποψη, τους παρουσιάζει ως την προσωποποίηση των ωκεανών, γι’ αυτό έχουν το ίδιο χρώμα.

Όσον αφορά την εξωτερική τους εμφάνιση, το μοναδικό παράδοξο είναι το μπλε τους δέρμα. Κατά τα άλλα δεν διέφεραν σημαντικά από τους ανθρώπους. Υπάρχουν βέβαια και παραδόσεις που τους περιγράφουν με γκρίζο κεφάλι και άκρα ή ακόμα και φτερά. Ο ειδικός στη λαογραφία Donald Alexander Mackenzie ασχολήθηκε συστηματικά με τη μελέτη του μύθου και από την εποχή του, τον 19ο αιώνα, μας σώζεται μια λεπτομερής έρευνα που αναλύει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και τις συνήθειές τους. 

Σύμφωνα λοιπόν με αυτή, οι Blue Men ζούσαν σε υποθαλάσσιες σπηλιές μεταξύ των νήσων Lewis και Shiant, ενώ συνήθιζαν να αποκοιμούνται στην επιφάνεια της θάλασσας με το στέρνο στραμμένο προς τα πάνω. Στην διάρκεια του ύπνου τους, τα νερά ήταν γαλήνια, μα σαν ξυπνούσαν μπορούσαν να προκαλέσουν επικίνδυνες καταιγίδες που στοίχιζαν τις ζωές ναυτικών. Βόρεια του νησιού Skye, μάλιστα, έχουν χαθεί ανά τους αιώνες εκατοντάδες πλοία λόγω κακοκαιρίας και εκεί ακριβώς λέγεται πως βρίσκονται οι σπηλιές των Blue Men. Γι’ αυτόν τον λόγο τα νερά αποκαλούνται Το Ρεύμα της Καταστροφής (The Curent of Destruction).

Όπως και οι Finfolk, έτσι και οι Blue Men είχαν και ήρεμες σχέσεις με τους ανθρώπους. Υπήρχαν άλλωστε πολλοί τρόποι να επικαλεστούν την καλή τους θέληση, όπως να ανάψουν ένα κερί δίπλα στη θάλασσα το βράδυ του Halloween ή να ρίξουν μπύρα στο νερό, ώστε οι Blue Men να τους αφήσουν φύκια στην ακτή, τα οποία θα χρησιμοποιούσαν ως λίπασμα.

Ένας τρίτος τρόπος να γλιτώσει κανείς από την κυκλοθυμία και την οργή των Blue Men ήταν να έχει ευχέρεια λόγου. Ένα από τα αγαπημένα τους παιχνίδια ήταν να σταματούν πλοία στην μέση της θάλασσας και να προκαλούν τον καπετάνιο σε αγώνες ποίησης. Ξεκινούσαν με έναν στίχο, τον οποίο ο θνητός έπρεπε να συνεχίσει στον ίδιο ρυθμό. Αν το πετύχαινε, τότε τους επέτρεπαν να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Αν όμως δεν κατάφερνε να σκαρφιστεί μια ικανοποιητική απάντηση στην πρόκληση, τότε αναποδογύριζαν το πλοίο και άφηναν το πλήρωμα να πνιγεί. Έτσι, πολλοί καπετάνιοι περηφανεύτηκαν σε γνωστούς και φίλους ότι έσωσαν τα πλοία τους από καταιγίδα όχι λόγω της ικανότητας τους στο τιμόνι, αλλά χάρις στο κοφτερό μυαλό και την ευφράδειά τους.

Αν λοιπόν φυσήξει ποτέ ούριος άνεμος και βρεθείτε στη Σκωτία, ακονίστε τις νοητικές σας λειτουργίες για να κερδίσετε την εύνοια των Blue Men. Ίσως σας συμπαθήσουν αρκετά ώστε να σας προστατέψουν από τους Finfolk.

Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές:

"Finfolk, the sinister creatures of the deep and the hidden islands of Orkney". Transceltic.com, https://www.transceltic.com/scottish/finfolk-sinister-creatures-of-deep-and-hidden-islands-of-orkney,  Accessed 29/7/2020

"The sorcerous Finfolk". Orkneyjar.com, http://www.orkneyjar.com/folklore/finfolk/index.html, Accessed 29/7/2020

"Finfolk". Astonishing Legends, https://www.astonishinglegends.com/astonishing-legends/2019/8/5/finfolk, Accessed 29/7/2020

"Scottish Legend Of The Blue Men Of Minch". Transceltic.com, https://www.transceltic.com/scottish/scottish-legend-of-blue-men-of-minch, Accessed 29/7/2020

"Scottish myths: The Blue Men of Minch". Thescotsman.com, https://www.scotsman.com/whats-on/arts-and-entertainment/scottish-myths-blue-men-minch-1483877, Accessed 29/7/2020

"Blue men of the Minch". Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Blue_men_of_the_Minch, Accessed 29/7/2020