«Easter Bunny» ή «Osterhase», η όμορφη ιστορία του Πασχαλινού λαγού
The Madonna of the Rabbit is an oil painting by Titian
Απρίλιος, ο μήνας της μεγαλύτερης γιορτής της Χριστιανοσύνης, ο μήνας του Πάσχα. Το Πάσχα δεν είναι μόνο μια θρησκευτική γιορτή αλλά θα μπορούσε να θεωρηθεί συμβολικά και σαν γιορτή αναγέννησης της φύσης. Ο Ιησούς νίκησε τον θάνατο και επέστρεψε στη ζωή, έτσι και η φύση νίκησε τον χειμώνα και επανήρθε φέρνοντας σε μας όλα τα πολύτιμα δώρα της. Χελιδόνια, παπαρούνες, όμορφα πολύχρωμα λιβάδια στολισμένα με τα αγριολούλουδα, φαντάζουν όλα σαν πίνακες ζωγραφικής.
Μέσα από όλη αυτή την πανδαισία χρωμάτων και συναισθημάτων η άνοιξη καταφέρνει να σπείρει την ελπίδα στην καρδιά μας και να γεννήσει μέσα μας αισιοδοξία. Οτιδήποτε υποδηλώνει αναγέννηση και ελπίδα είναι καλά ριζωμένο μέσα στη γιορτή του Πάσχα μιας και αυτή η γιορτή είναι συνυφασμένη με την νίκη του φωτός ενάντια στο σκοτάδι.
Έτσι τα αυγά που σπάζουν και φέρνουν τη ζωή με την γέννηση του πουλιού, τα χελιδόνια, τα λουλούδια, έγιναν σύμβολα του Πάσχα. Όμως αυτό που είναι ιδιαίτερα αγαπητό στα παιδιά είναι το λαγουδάκι του Πάσχα ή «Easter Bunny» στα αγγλικά. Πώς όμως κατάφερε ο χνουδωτός λαγός να θεωρείται σε πολλές χώρες συνώνυμο της έλευσης του Πάσχα;
Οι ρίζες της παράδοσης αυτής χάνονται στα βάθη των χρόνων. Ο λαγός στην αρχαιότητα, όπως αναφέρουν διάφοροι συγγράφεις (Πλίνιος, Πλούταρχος, Φλάβιος Φιλόστρατος) πίστευαν ευρέως ότι ήταν ερμαφρόδιτο ον. Λόγω της ανατομίας των εσωτερικών γεννητικών του οργάνων πίστευαν πως θα μπορούσε να αναπαραχθεί χωρίς να ζευγαρώσει. Μεταγενέστερα, και με την εμφάνιση του Χριστιανισμού, αυτό οδήγησε στη συσχέτιση του λαγού ή κουνελιού με την Παναγιά. Η συσχέτισή τους με την παρθενογένεση προέρχεται από το γεγονός ότι οι λαγοί-κουνέλια, είναι σε θέση να συλλάβουν ένα δεύτερο απόγονο ενώ ακόμη κυοφορούν το πρώτο. Έτσι ο λαγός έγινε δημοφιλές μοτίβο στην μεσαιωνική εκκλησιαστική τέχνη με αποτέλεσμα να βλέπουμε λαγούς να εμφανίζονται σε χειρόγραφα και σε πίνακες ζωγραφικής συμβολίζοντας την αγνότητα της Παναγίας. Παράδειγμα αποτελεί ο πίνακας «The Madonna of the Rabbit» (Η Παναγία του κουνελιού), από τον ζωγράφο Titian όπου απεικονίζεται η Παρθένος Μαρία να κρατάει ένα άσπρο κουνέλι, σύμβολο της αθωότητας της.
Σε πολλές εκκλησίες των Βορειοευρωπαικών χωρών παρατηρείται το σύμβολο ενός κύκλου τριών λαγών που ενώνονται με τα αυτιά τους, σχηματίζοντας ένα τρίγωνο που συμβολίζει την Αγία Τριάδα. Αυτό το «λαγουδένιο» σύμβολο απαντάται σε πολλές σπηλιές της βουδιστικής Κίνας, άγνωστο γιατί. Ο κύκλος των τριών λαγών ακολούθησε δυτικά τον δρόμο του Μεταξιού, εμφανίστηκε σε ισλαμικά νομίσματα και τελικά κατέληξε να σκαλίζεται σε διάφορες εκκλησίες ή να ζωγραφίζεται σε χριστιανικά χειρόγραφα. Ενώ στη Χριστιανική πιστή ο λαγός συνδέθηκε με την Παναγία, στη Βιβλίο αναφέρεται ως ακάθαρτο ον. Χαρακτηριστικά το Λευιτικό (11,6) λέει: «και τον λαγό επειδή αναμασάει μεν, όμως δεν είναι δίχηλος· είναι σε σας ακάθαρτος». Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την αντίληψη των Χριστιανών που αντιμετώπιζαν το λαγό ως σύμβολο αναγέννησης και ανάστασης.
Η γέννηση του «Πασχαλινού Λαγού» είναι ένα καλά κρυμμένο μυστήριο. Σύμφωνα με την λαογραφία των Βόρειων χωρών, η ύπαρξη του χαρούμενου λαγού στηρίζεται σε έναν αγγλοσαξονικό μύθο. Το κουνέλι ήταν το σύμβολο της Eostra, της παγανιστικής γερμανικής θεάς της άνοιξης και της γονιμότητας. Αυτό δεν μας προκαλεί έκπληξη, αν λάβουμε υπόψη τα υψηλά ποσοστά αναπαραγωγής του. Η λαογραφία αναφέρει πως η Eostra παρέτεινε κάποτε τον χειμώνα και άργησε έναν χρόνο να έρθει. Ένιωσε ένοχη, γι’ αυτό αποφάσισε να σώσει τη ζωή ενός πουλιού του οποίου τα φτερά είχαν παγώσει. Στη συνέχεια, λυπημένη για το πουλί, επειδή δεν μπορούσε πια να πετάξει, το μεταμόρφωσε σε έναν χαρούμενο λαγό που μπορούσε να ξεπερνάει σε ταχύτητα τους κυνηγούς και να φέρνει πολύχρωμα αυγά μόνο μια φορά το χρόνο, κατά τη διάρκεια της γιορτής της Eοstrα. Το 1835, ο Jacob Grimm, ο μέγας μυθογράφος, στο βιβλίο του «Deutsche Mythologie» δηλώνει ότι «ο λαγός του Πάσχα είναι ακατανόητος για μένα, αλλά πιθανώς ο λαγός ήταν το ιερό ζώο της Eostra». Η θεότητα αυτή της αυγής, της άνοιξης και της ελπίδας θα μπορούσε να συνενωθεί με το θαύμα της ανάστασης του Θεανθρώπου.
Καθώς ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε, ήταν σύνηθες για τους ιεραποστόλους να υιοθετούν και να θέτουν παγανιστικές ιδέες και τελετουργίες στο πλαίσιο της χριστιανικής πίστης, και να μετατρέπουν τις παγανιστικές γιορτές σε χριστιανικές. Η γιορτή της Eostra συνέβαινε την ίδια εποχή με τον εορτασμό των Χριστιανών για την ανάσταση του Χριστού, οπότε οι δύο γιορτές έγιναν μία και καθώς αναμείχθηκαν οι πολιτισμοί ήταν φυσικό οι παγανιστές να φέρουν τον λαγό και τα αυγά ως σύμβολα μαζί τους στη νέα τους θρησκεία. Τα αυγά, όπως το κουνέλι ή ο λαγός, είναι από χρόνια αρχαία σύμβολα γονιμότητας, αναγέννησης και νέας ζωής, δηλαδή έννοιες που συνδέονται με το Πάσχα, καθώς αντιπροσωπεύουν την ανάσταση του Ιησού και την έξοδό του από τον τάφο. Έτσι ήδη από τον 1ο αιώνα μ.Χ., η εικονογραφία του αυγού του Φοίνικα, το οποίο δηλώνει την αναγέννηση, υιοθετήθηκε ως χριστιανικό σύμβολο. Εμφανίζεται στην παλαιοχριστιανική τέχνη, στις εκκλησίες, και σε χειρόγραφα.
Η παράδοση της διακόσμησης αυγών για το Πάσχα μπορεί να χρονολογηθεί από τον 13ο αιώνα, όταν τα αυγά ήταν –όπως και εξακολουθούν να είναι– απαγορευμένο φαγητό κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής. Γι’ αυτό οι άνθρωποι τα διακοσμούσαν καθώς η περίοδος νηστείας έφτανε στο τέλος της ώστε να τα φάνε όταν έφτανε η Κυριακή του Πάσχα. Ένα έθιμο που παρατηρήθηκε στην Αγγλία εκείνη την εποχή είναι τα παιδιά να πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα ζητώντας να τους δώσουν αυγά το Σάββατο πριν ξεκινήσει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Οι άνθρωποι έδιναν τα αυγά σαν κεράσματα έτσι ώστε να τα απολαύσουν τα παιδιά πριν την νηστεία. Αργότερα, οι Γερμανοί προτεστάντες διατήρησαν το έθιμο να τρώνε χρωματιστά αυγά το Πάσχα, αν και δεν συνέχισαν την παράδοση της νηστείας.
Τα αυγά που έβαφαν με μερικά λουλούδια άλλαζαν χρώμα, φέρνοντας την άνοιξη στα σπίτια ενώ πολλοί χριστιανοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας συνήθως έβαφαν τα πασχαλινά αυγά κόκκινα, στο χρώμα του αίματος, ως ιδιαίτερη μνεία της θυσίας του Χριστού και του αίματος του που χύθηκε. Κάποιοι χρησιμοποιούσαν επίσης το πράσινο χρώμα, προς τιμήν του νέου φυλλώματος των δέντρων που αναδύεται μετά από τον κρύο χειμώνα. Η ουκρανική τέχνη της διακόσμησης πλουμιστών πασχαλινών αυγών, γνωστή ως «pysanky», χρονολογείται από τους προχριστιανικούς χρόνους. Παρόμοιες παραλλαγές αυτής της μορφής έργων τέχνης παρατηρούμε σε πολλούς πολιτισμούς της Ευρώπης.
Photo source here
Με την πάροδο του χρόνου οι άνθρωποι ένωσαν δυο πασχαλινά σύμβολα, τον λαγό και τα αυγά, όπως ενωθήκαν και οι δυο γιορτές, η παγανιστική και η θρησκευτική. Από το 1600 που γίνονται οι πρώτες αναφορές σε κάποια γερμανικά χειρόγραφα βλέπουμε πως ο παγανιστικός «φίλος» της Eostra έγινε ένας λαγός ονοματι «Oschter Haws» ή «Osterhase». Ο εν λόγω λαγός σύμφωνα με τον μύθο άφηνε μόνο στα φρόνιμα παιδιά χρωματιστά αυγά στις φωλιές που έφτιαχναν. Ήταν σαν τον Αϊ Βασίλη της Πρωτοχρονιάς που «ζύγιζε» τις συμπεριφορές των παιδιών και έδινε δώρα. Όμως ο λαγός αυτός δεν παρέμεινε για πολύ στην Ευρώπη αλλά ταξίδεψε μέχρι την Αμερική. Ο «Osterhase» μεταφέρθηκε στις καρδιές και τις αναμνήσεις με τους πρώτους Γερμανούς μετανάστες στην Αμερική και διαδόθηκε πολύ εύκολα παντού. Έτσι μετονομάστηκε σε «Easter Bunny», οι φωλιές έγιναν καλαθάκια και τα αυγά εμπλουτίστηκαν με καραμέλες και ζαχαρωτά, ενώ τα παιδιά θα τον καλόπιαναν αφήνοντας του δίπλα στα καλαθάκια και μερικά καρότα για γεύμα. Στις μέρες μας λοιπόν, ο «Easter Bunny» βάφει τα αυγά του κόκκινα ή χρωματιστά πριν το Πάσχα και τα κρύβει στους κήπους ώστε τα παιδιά παίζοντας να ψάξουν και να τα βρουν το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.
Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι δεν είναι μόνο ο λαγός που έχει συνδεθεί με το Πάσχα, καθώς υπάρχουν και άλλα ζώα σε άλλες χώρες που φέρνουν κι αυτά αυγά τις γιορτινές εκείνες μέρες. Στη μακρινή μας Αυστραλία, τα κουνέλια δεν είναι ιδιαίτερα αγαπητά ζώα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως πολλαπλασιάζονται με ταχύτατους ρυθμούς και καταστρέφουν εδώ και πολλά χρόνια τις καλλιέργειες των αγροτών. Αν θέλετε να κάνετε φίλο έναν Αυστραλό αγρότη μην του πείτε ποτέ πόσο χαριτωμένα είναι τα κουνελάκια. Έτσι οι Αυστραλοί αντικατέστησαν αργότερα το λαγό του Πάσχα με το «Easter Bilby». Αυτό το ζωάκι είναι μαρσιποφόρο, βρίσκεται υπό εξαφάνιση και μοιάζει αρκετά με το κουνέλι. Γι’ αυτόν τον λόγο οι σοκολατοποιοί πια άλλαξαν τους σοκολατένιους λαγούς που δίνονταν δώρο στα παιδιά, παράγοντας σοκολατένια bibles. Αυτά είναι τα αυστραλιανά πασχαλινά λαγουδάκια.
Στην Ελβετία πάλι τα καταστήματα καθώς και τα σπίτια είναι διακοσμημένα με πολύχρωμα λαγουδάκια και παντού βλέπεις σοκολάτες, πολύχρωμα αυγά και πασχαλινά κέικ. Η χώρα τούτη έχει τον δικό της παραδοσιακό τρόπο εορτασμού του Πάσχα. Μια συγκεκριμένη παράδοση του Πάσχα είναι ότι ο κούκος φέρνει τα πασχαλινά αυγά. Τα αυγά του Πάσχα, ο κούκος, και τα καλάθια αποτελούν ζωτικό μέρος των εορτασμών του Πάσχα στην Ελβετία.
Παρόλο που το λαγουδάκι του Πάσχα παραδίδει και κρύβει χρωματιστά αυγά στις αυλές των γερμανικών οικογενειών, σε ορισμένα μέρη της Γερμανίας, τα ζώα που έχουν συνδεθεί με αυτή τη γιορτή είναι η αλεπού ή ο κόκορας. Αυτό μπορεί να προέκυψε από την παράδοση να βάφουν τα αυγά του Πάσχα με κρεμμύδια, τα οποία έδιναν στα αυγά μια κοκκινωπή-καφέ απόχρωση, η οποία έμοιαζε με το χρώμα της γούνας της αλεπούς ή το φτέρωμα ενός καφέ κόκορα.
Πολύχρωμα αυγά και γούνινα λευκά ή χρωματιστά κουνελάκια με φιόγκους, σοκολατένιοι λαγοί και χίλια δυο λουλούδια μας καλούνε για να γιορτάσουμε την αναγέννηση την φύσης, την ανάσταση του Χριστού. Ας αφεθούμε, λοιπόν, σε αυτήν την πρόσκληση. Μην ξεχνάμε, αν είμαστε καλά παιδιά ο κυρ Λαγός θα φέρει και σε εμάς δώρα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Mory Catherine, 30 ιστορίες περιμένοντας το Πάσχα, εκδ. Πατάκη, 2014
"Why do we have Easter eggs and the Easter bunny? " BBC, https://www.bbc.co.uk/newsround/17597617
"Easter in Switzerland", Fundoo Times, http://easter.fundootimes.com/easter-across-the-world/switzerland.html
"What Are the Easter Bunny's Origins? Here's the Fascinating History of the Easter Bunny", Good Housekeeping, https://www.goodhousekeeping.com/holidays/easter-ideas/a31226078/easter-bunny-origins-history/
"Easter Bunny", Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Easter_Bunny
"Discover Germany's Easter traditions", U.S ARMY, https://www.army.mil/article/202019/discover_germanys_easter_traditions
"Easter Symbols and Traditions", History, https://www.history.com/topics/holidays/easter-symbols