Αράχνες: Από την παγκόσμια μυθολογία, στον Tolkien, τον Spiderman και τα παιχνίδια ρόλων

«…Oh, the blooming, bloody spider went up the spider web,

The blooming, bloody rain came down and washed the spider out,

The blooming, bloody sun came out and dried up all the rain,

And the blooming, bloody spider came up the web again…»

«Spider song», παιδικό τραγούδι

Φανταστείτε μια βραδιά Halloween σε μια στολισμένη γειτονιά με τρομακτικές κολοκύθες παντού, φαντάσματα, μάγισσες σε σκουπόξυλα, σκελετούς να κρέμονται πάνω από το κεφάλι σας, αιματοβαμμένες κούκλες και νυχτερίδες. Μια παρέα παιδιών να κρατάει ένα καλάθι με γλυκίσματα και να τραγουδάει αυτό το «παιδικό» αθώο τραγουδάκι. Σίγουρα θα μπορούσε να είναι σκηνή από μια ταινία τρόμου. Όμως ο πραγματικός τρόμος ελλοχεύει κρεμασμένος από τον ιστό του σχεδόν μια ανάσα μακριά σας. Ναι, καλά καταλάβατε. Μια αράχνη που σουλατσάρει στις βεράντες και στα μπαλκόνια συμπληρώνει άριστα αυτό το τρομακτικό τοπίο. Ποιο είναι άραγε στ’ αλήθεια τούτο το μαλλιαρό αρθρόποδο που πάντα συνόδευε τις μάγισσες και όλα τα σκοτεινά και μοχθηρά πλάσματα;

Η αράχνη είναι ένα παγκόσμιο σύμβολο που απαντάται σε πολλούς πολιτισμούς και κουλτούρες. Άλλοτε συμβολίζει τη ζωή κι άλλοτε τον θάνατο. Άλλοτε προκαλεί πανικό και φόβο κι άλλοτε σεβασμό και εκτίμηση, και φυσικά επηρέασε, μέσα από τη μυθολογία και τη λαογραφία, την τέχνη, τη λογοτεχνία, τη μουσική και την τεχνολογία.

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία η Αράχνη ήταν κόρη του Ίδμονα από τη Λυδία. Υφάντρα ξακουστή λένε πως ήταν και πως τα έργα της τα θαύμαζαν ακόμα και οι θεοί, γι’ αυτό η όμορφη κοπέλα υπερηφανεύτηκε πως ξεπερνούσε ακόμα και την θεά Αθηνά η οποία δίδαξε την υφαντική τέχνη στους ανθρώπους. Σαν τα άκουσε αυτά η Αθηνά Παλλάδα παρουσιάστηκε μπροστά στην Αράχνη με τη μορφή γριάς με σκοπό να τη συνετίσει. Άδικος κόπος! Η Αράχνη συνέχιζε να κοκορεύεται για το πόσο καλή υφάντρα ήταν. Τότε η θεά Αθηνά της πρότεινε να διαγωνιστούν. Η Αράχνη, σαν καλή μαστόρισσα που ήταν, έκανε υφαντό καλύτερο από τη θεά. Οργισμένη αυτή έσκισε το έργο της Αράχνης, τη χτύπησε στο κεφάλι και την καταράστηκε να ζει πάντα με ενοχές για την ύβρη που προκάλεσε στη θεά. Η κοπέλα κρεμάστηκε από τη ντροπή της, μόνο για να την επαναφέρει στη ζωή η Αθηνά με τη μορφή του εντόμου που από τότε υφαίνει τον ιστό του ανά τους αιώνες. Ο μύθος της Αράχνης αναφέρεται πρώτη φορά από τον Βιργίλιο το 29 π.Χ., αλλά έγινε γνωστός από τον Οβιδιο, στο βιβλίο του Μεταμορφώσεις.

Σε πολλούς πολιτισμούς η Αράχνη αναφέρεται ως θεός της δημιουργίας αλλά και ως αιτία καταστροφής τους σύμπαντος. Στην Ανατολή, η Uttu, η αρχαία θεά της υφαντικής των Σουμέριων, απεικονίζεται ως αράχνη που περιστρέφει τον ιστό της. Σύμφωνα με τον μύθο, ήταν η κόρη του θεού του νερού, της γνώσης και των τεχνών, του Enki.

Μια ισλαμική προφορική παράδοση ισχυρίζεται ότι κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού από τη Μέκκα στη Μεδίνα, ο Μωάμεθ και ο σύντροφός του Αμπού Μπακρ, ήρθαν αντιμέτωποι με πολεμιστές από τη φυλή των Quraysh και αποφάσισαν να καταφύγουν στο Σπήλαιο του Thawr. Λέγεται πως ο Αλλάχ διέταξε μια αράχνη να υφάνει έναν ιστό στο άνοιγμα της σπηλιάς. Αφού είδαν τον ιστό της αράχνης, οι Quraysh προσπέρασαν το σπήλαιο και ο Μωάμεθ γλίτωσε. Από τότε, σε πολλές μουσουλμανικές παραδόσεις η αράχνη θεωρείται ιερή.

Μια παρόμοια ιστορία εμφανίζεται στην εβραϊκή παράδοση, όταν ο Δαβίδ καταδιώχθηκε από τον βασιλιά Σαούλ. Ο Δαβίδ κρύφτηκε σε μια σπηλιά όμως ο Σαούλ και οι άντρες του δεν έψαξαν το σπήλαιο γιατί, ενώ ο Δαβίδ κρυβόταν μέσα, μια αράχνη είχε κλείσει το άνοιγμά της με έναν ιστό.

Σύμφωνα με την αιγυπτιακή μυθολογία, η Neith, εκτός από μητέρα του θεού Ήλιου Ra, ήταν και δημιουργός του κόσμου, τον οποίο ύφανε αριστοτεχνικά. Το ένα από τα δύο σύμβολα που τη συνοδεύουν είναι το εργαλείο ύφανσης, η σαΐτα, το οποίο έχει συνδεθεί με τελετές για τους νεκρούς τους οποίους τύλιγαν με λινά υφάσματα.

Στις δυτικοαφρικανικές παραδόσεις εξέχουσα θέση κατέχει ο θεός Anansi, ο οποίος περιγράφεται ως αράχνη ενώ πολλές φορές μεταμορφώνεται και σε άνθρωπο. Ο Anansi είναι η θεϊκή δύναμη που ενσαρκώνει όλη τη γνώση των διδακτικών ιστοριών και των παραμυθιών που χάρισε στους ανθρώπους. Πατέρας του λέγεται πως είναι ο Θεός Ουρανός, ο Nyame, ο οποίος του ανέθεσε να «υφάνει» τον κόσμο και τους ανθρώπους. Άλλοτε θεωρείται και δημιουργός του ήλιου, του φεγγαριού και των αστεριών.

Στις ιστορίες των ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής, η αράχνη έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Αναφέρεται στον μύθο για την προέλευση του αστερισμού της Μεγάλης Άρκτου. Ο αστερισμός δημιουργήθηκε οταν επτά άντρες μετατράπηκαν σε αστέρια και ανέβηκαν στον παράδεισο ξετυλίγοντας τον ιστό μιας αράχνης. Επίσης, στη φυλή των Hopi κυριαρχεί ο μύθος της Γιαγιάς Αράχνης (KokyAngwuti). Σε αυτή την ιστορία η Γιαγιά Αράχνη κυριαρχούσε στον κάτω κόσμο και ο θεός του ήλιου, ο Tawa, κυριαρχούσε στον ουρανό. Ενώνοντας τις σκέψεις τους δημιουργήσαν τη Γη και πάνω της τα ζώα, καμωμένα από πηλό. Τα πήλινα ζώα ήταν όμως άψυχα. Τότε οι δυο θεοί, λέγοντας κάποια μαγικά λόγια, τους έδωσαν ζωή. Με τον ίδιο τρόπο έδωσαν ζωή και στους ανθρώπους, και από τότε οι γυναίκες πρόσεχαν το σπίτι και οι άντρες προσεύχονταν στους θεούς.

Ένας ενδιαφέρων Ινδιάνικος μύθος για την κατασκευή της ονειροπαγίδας αναφέρει πως κάποτε η Γιαγιά Αράχνη πρόσεχε τα όνειρα των παιδιών της ώστε να είναι ήρεμα και καλά. Όμως καθώς οι άνθρωποι γίνονταν όλο και περισσότεροι, η Γιαγιά Αράχνη δεν μπορούσε να τους ελέγχει όλους. Δίδαξε τότε στις γυναίκες πώς να φτιάχνουν ένα φυλακτό με τη μορφή ιστού, που σκοπό είχε να πιάνει τα κακά όνειρα και να χαρίζει τα καλά στους ανθρώπους.

Οι λαοί του αρχαίου Περού λάτρευαν τη φύση και έδιναν ιδιαίτερη έμφαση στα ζώα. Έτσι συχνά απεικόνιζαν τις αράχνες στην τέχνη τους. Οι άνθρωποι της φυλής Nazca δημιούργησαν πολλά γεωγλυφικά που απεικόνιζαν διάφορα ζώα, συμπεριλαμβανομένης και μιας οκτάποδης αράχνης στην πεδιάδα Nazca, στο νότιο Περού. Ο σκοπός ή η έννοια των λεγόμενων «γραμμών Nazca» είναι ακόμα αβέβαιος και εξετάζεται επιστημονικά.

Στη μακρινή μας Αυστραλία, οι αράχνες απεικονίζονταν από τους αυτόχθονες στους βράχους, σε φλοιούς δέντρων ακόμα και σε τοτέμ. Σύμφωνα με τις ιστορίες των φυλών που ζουν εκεί, ο Areop-Enap (ο Παππούς Αράχνη) δημιούργησε το σύμπαν. Ο μύθος λέει πως στην αρχή της δημιουργίας, τα μόνα πράγματα που υπήρχαν ήταν ο Areop-Enap και η θάλασσα. Μια μέρα ο Areop-Enap βρήκε ένα κοχύλι και μπήκε μέσα. Όμως ήταν στρυμωγμένα και σκοτεινά εκεί. Τότε ζήτησε τη βοήθεια ενός σαλιγκαριού έτσι ώστε να σηκώσει λίγο το πάνω μέρος του κοχυλιού και να είναι πιο άνετα. Το σαλιγκάρι έκανε ό,τι του ζήτησε. Τότε ο Πάππους Αράχνη για να το ευχαριστήσει το μετέτρεψε στο Φεγγάρι. Στη συνέχεια, ένα δεύτερο σαλιγκάρι το βοήθησε να το ανοίξει εντελώς και έτσι δημιουργήθηκε ο Ουρανός. Αφού απελευθερώθηκε και από το κάτω μέρος του κοχυλιού ισιώνοντάς το, ο Πάππους Αράχνη έφτιαξε τη Γη.

Σε πολλούς θρύλους διαφόρων χωρών η αράχνη κρατάει την τρομακτική της υπόσταση, αυτής που εξαπατά τα θύματά της και τα πιάνει στον ιστό της. Στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, συναντούμε τον μύθο της Jorōgumo, της Πριγκίπισσας Αράχνης. Σύμφωνα με την ιστορία, όταν μια αράχνη φτάσει τα 400 χρόνια αποκτάει μαγικές ικανότητες. Μπορεί να μεταμορφωθεί σε πανέμορφη κοπέλα που εξαπατά τους πολεμιστές Samurai, με σκοπό να την παντρευτούν. Πολλές φορές απεικονίζεται να κουβαλάει ένα μωρό, που όμως στην πραγματικότητα είναι ο σάκος με τα αυγά της.

Μια εξίσου τρομακτική ιστορία που μας έρχεται από την Ιαπωνία είναι ο μύθος του πλάσματος Tsuchigumo με το οποίο ήρθε αντιμέτωπος ο Minamoto no Yorimitsu, ο θρυλικός πολεμιστής. Σύμφωνα με την ιστορία, ο Minamoto no Yorimitsu αναζητώντας ένα ένα γιγάντιο μυθικό κρανίο, δελεάστηκε και μπήκε σε ένα σπίτι όπου τον περιτύλιξε μια ψευδαίσθηση που δημιούργησε ένα Tsuchigumo, το οποίο είχε πάρει τη μορφή ενός νεαρού αγοριού ή μιας νεαρής –σύμφωνα με άλλους– γυναίκας. Αμέσως ο Minamoto κατάλαβε ότι κάτι κακό συνέβαινε και με το σπαθί του έλυσε την ψευδαίσθηση του Tsuchigumo. Τότε διαπίστωσε πως ήταν ήταν τυλιγμένος μέσα σε έναν ιστό αράχνης και πως το αγόρι ήταν μια αράχνη Tsuchigumo.

Επιστρέφοντας στην Ευρώπη, μετα από αυτό το ταξίδι μέσα στους μύθους, διαπιστώνει κανείς πως δεν είναι δυνατόν να αποτυπωθούν όλοι οι θρύλοι που σχετίζονται με τις αράχνες. Ο λόγος είναι πως τελικά αυτό το μικρό έντομο «έπλεξε» για τα καλά, από τις απαρχές του κόσμου, τη μοίρα των ανθρώπων –όπως στην κέλτικη παράδοση η θεά Arianrhod. Τούτη η θεά με τον περιστρεφόμενο αργαλειό συνδέεται μερικές φορές με τις αράχνες, στο ρόλο της ως υφάντρα της μοίρας της ανθρωπότητας.

Θα ήταν παράλειψη μας να μην αναφερθούμε και στoν ταραντισμό ως μια μορφή υστερικής συμπεριφοράς, που πιστευόταν ευρέως ότι προέκυπτε από το δάγκωμα της αράχνης-λύκου. Αυτή η συνήθεια παρατηρήθηκε στην περιοχή της νότιας Ιταλίας, ειδικά στην επαρχία Taranto, κατά τον 16ο και 17ο αιώνα. Σύμφωνα με την πεποίθηση, για να θεραπευτούν τα θύματα έπρεπε να χορεύουν «μέχρι τελικής πτώσης» ώστε να μην πεθάνουν από το δηλητήριο. Από αυτή την υποτιθεμένη θεραπεία προέκυψε και ο χορός «ταραντέλα».

Θα ήταν αδύνατο η αράχνη να μην έχει υπάρξει και πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες. Πολλοί λογοτέχνες –και όχι μόνο– καταπιάστηκαν με τούτο το μικρό έντομο προσδίδοντάς του υπερφυσικές δυνάμεις.

Το σατιρικό μυθιστόρημα του 2ου αιώνα, Μια αληθινή ιστορία του Λουκιανού της Σαμοσάτας, θεωρείται ως το αρχαιότερο γνωστό έργο επιστημονικής φαντασίας στη δυτική λογοτεχνία. Το έργο τούτο περιλαμβάνει μια μάχη μεταξύ των ανθρώπων του φεγγαριού και των ανθρώπων της γης με τεράστιες αράχνες.

Στο κινεζικό μυθιστόρημα του 16ου αιώνα, Wu Cheng'en 's Journey to the West, καταγράφεται η οδύσσεια του βουδιστή μοναχού και περιλαμβάνει την παγίδευσή του σε μια σπηλιά αράχνης όπου συναντάει όμορφες γυναίκες που μεταμορφώνονται σε αράχνες.

Η αράχνη απόκτησε τη φήμη του κακού από το 1842 στη νουβέλα του Jeremias Gotthelf, The Black Spider. Σε αυτήν την αλληγορική ιστορία, η αράχνη συμβολίζει τα κακά έργα και αντιπροσωπεύει τις ηθικές συνέπειες της σύναψης μιας συμφωνίας με τον διάβολο.

Οι αράχνες εμφανίζονται και στα βιβλία του J.R.R Tolkien. Ο J.R.R Tolkien συμπεριέλαβε τεράστιες αράχνες στο βιβλίο του 1937, Χόμπιτ, βάζοντάς τες να επιτίθενται και μερικές φορές να συλλαμβάνουν τους κύριους χαρακτήρες. Ο χαρακτήρας της Ungoliant εμφανίζεται ως οντότητα-αράχνη και ως προσωποποίηση της Νύχτας από τα πρώτα γραπτά του συγγραφέα. Στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών συναντάμε τη Shelob που εμφανίζεται ως γιγαντιαίο πλάσμα με τη μορφή αράχνης. Πρόκειται για απόγονο του Ungoliant που ζει στα βουνά της Μόρντορ. Ο Σάουρον τη χρησιμοποιεί ως φύλακα στο πέρασμα Κιργιάτ Ούνγκουλ. Ο Φρόντο και ο Σαμ έρχονται αντιμέτωποι μαζί της καθώς κινούνται μέσω του ορεινού περάσματος της Cirith Ungol. Αν και περιγράφονται ως γιγαντιαίες αράχνες, ο Tolkien τους έδωσε φανταστικά χαρακτηριστικά όπως σύνθετα μάτια και ράμφος.

Πιο πρόσφατα, γιγάντιες αράχνες συναντάμε στα βιβλία του Χάρι Πότερ, της J.K Rowling, ξεκινώντας με την Κάμαρα με τα μυστικά. Στο βιβλίο, το οποίο ακολούθησε μια ταινία με το ίδιο όνομα, συναντάμε τη γιγαντιαία αράχνη Aragog ως «κατοικίδιο ζώο» του κλειδοκράτορα, Hagrid. Στο Fantastic Beasts and Where to Find Them, ένα βιβλίο-ευρετήριο των μαγικών πλασμάτων, αυτές οι γιγάντιες αράχνες είναι επίσης γνωστές ως Acromantulas.

*Art source https://www.pinterest.se/pin/153615037276540475/?nic_v2=1aQ7nvtjd*

Όταν μιλάμε για αράχνες, ένα από τα πρώτα πράγματα που έρχονται στο μυαλό είναι ο κλασικός υπερήρωας Spider-Man. Έχουν κυκλοφορήσει εκατοντάδες –αν όχι χιλιάδες– τεύχη κόμικς, κινούμενα σχέδια και πολλές ταινίες του Spider-Man από τη δημοσίευση του πρώτου τεύχους το 1962. Πολλοί διαφορετικοί συγγραφείς και καλλιτέχνες επεξεργάστηκαν την προέλευσή του και όλους τους σχετικούς χαρακτήρες, δίνοντας στην ιστορία νέες κατευθύνσεις. Μετά από περισσότερες από πέντε δεκαετίες, ο Spider-Man εξακολουθεί να είναι ένα τεράστιο κομμάτι της ποπ κουλτούρας, που είναι εύκολο να ταυτιστεί με τους περισσότερους ανθρώπους. Εκτός από το Spider-Man, δημιουργήθηκαν κι άλλοι χαρακτήρες comics που σχετίζονται με τις αράχνες, συμπεριλαμβανομένων των Spider-Woman, Spider-Girl, the Scarlet Spider, Venom , Araña, Black Widow και του Tarantula .

Πολλοί χαρακτήρες manga και anime έχουν την αφορμή της δημιουργίας τους από μια αράχνη όπως το Black Spider από τον κόσμο του Batman. Στο franchise Pokémon, τα Spinarak και Ariados, Joltik και Galvantula, Dewpider και Araquanid, βασίζονται όλα σε αράχνες. Στη σειρά Static Shock, ο Anansi the Spider παίρνει το όνομά του και τις τεχνικές του από τον αφρικανικό θεό.

Οι αράχνες υπάρχουν εδώ και πολλές δεκαετίες τόσο στον κινηματογράφο όσο και στην τηλεόραση, κυρίως στο είδος του τρόμου. Εκείνοι που πάσχουν από αραχνοφοβία (φόβος για τις αράχνες) τρομοκρατούνται ιδιαίτερα. Ο ιστός αράχνης χρησιμοποιείται ως μοτίβο για να διακοσμήσει σκοτεινά περάσματα.

Πολλές ταινίες τρόμου έχουν ως θέμα τους την αράχνη, συμπεριλαμβανομένου του Tarantula του 1955. Αργότερα, το 1977, η ταινία Kingdom of the Spiders με πρωταγωνιστή τον William Shatner, παρουσιάζει τις συνέπειες της στέρησης τροφής των αραχνών λόγω φυτοφαρμάκων. Ο φόβος για τις αράχνες κορυφώνεται στην ταινία Αραχνοφοβία , μια ταινία του 1990, στην οποία οι αράχνες πολλαπλασιάζονται με ταχύτατους ρυθμούς και με όχι τόσο καλές συνέπειες. Μια γιγαντιαία αράχνη που ονομάζεται Kumonga εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1967 στη ταινία του Son of Godzilla. Είναι πολύ μακρύς ο κατάλογος των ταινιών με τρομακτικές αράχνες που σκορπούν τον όλεθρο στο διάβα τους και δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν όλες.

Αράχνες εμφανίζονται και σε διάφορα παιχνίδια ρόλων, όπως η Lolth, η Spider Queen του Dungeons & Dragons, επίσης και στην πρώτη έκδοση του Warcraft. Οι αράχνες περιγράφονται ως πλάσματα με εντυπωσιακό μέγεθος –ίσως 15 πόδια περίπου– με υπέροχο σώμα καλυμμένο με γούνα. Στα βιντεοπαιχνίδια, οι αράχνες ή οι εχθροί σε σχήμα αράχνης είναι συνηθισμένοι, όπως στη σειρά Metroid, όπου ο ανταγωνιστής χρησιμοποιεί το Metroid ως αράχνη με την κύρια φυσική του μορφή. Αυτή η τριλογία περιλαμβάνει επίσης τον Ing, ανταγωνιστή του Echoes, του οποίου οι πολεμιστές μοιάζουν με αράχνες με πέντε πόδια. Στο franchise Transformers, τα Tarantulas και Blackarachnia είναι και Predacons που μετατρέπονται σε γιγάντιες αράχνες. Η Blackarachnia έχει δηλητήριο που παραλύει άλλα Transformers και είναι σε θέση να δημιουργεί ιστούς.

Ό,τι και να πει κανείς είναι λίγο για το κόσμο των αραχνών. Κρύβει τα πιο αρχέγονα μυστικά που δύσκολα θα βρει ο άνθρωπος. Τούτο το μυστηριώδες αρθρόποδο ελαφροπατάει στους πιο μύχιους φόβους μας, καθιστώντας μας αδύναμους απέναντι του.

Τίποτα δεν θα πω παραπάνω, πάρα θα σας αφήσω να απολαύσετε λίγους στίχους από το τραγούδι του Alice Cooper, I Am The Spider / Epilogue (άλμπουμ Along Came a Spider), στο οποίο περιγράφει τις δραστηριότητες ενός serial killer, ονόματι «Spider» ο οποίος τοποθετούσε τα θύματά του σε ένα μεταξωτό κουκούλι και από το καθένα αφαιρούσε ένα πόδι. Στόχος του Spider ήταν να συλλέξει οκτώ πόδια για να ολοκληρώσει την κατασκευή της δικής του αράχνης. Ωστόσο, τα πράγματα έγιναν περίπλοκα όταν ερωτεύτηκε το όγδοο θύμα του.

«…You're my sinner

You're my dinner

My little puppet, let's pretend

You're the cure to my affliction

My addiction to the end

Along came a Spider

Crept up beside her

Spun his web deep inside her

My darkness will guide her…»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Συλλογικό έργο, Μύθοι και θρύλοι της Βορείου Αμερικής, εκδ. Ιάμβλιχος, 2004

Συλλογικό έργο, Παγκόσμια Μυθολογία, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, 2008