Δρυΐδες: Από τον πίνακα των George Henry & Edward Atkinson Hornel στο Mists of Avalon και το Outlander

*E. A. Hornel and George Henry - The Druids Bringing in the Mistletoe, 1890 Glasgow Boys*

Το 1984 ένας Άγγλος ξυλοκόπος βρήκε ένα πτώμα, διατηρημένο σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας των βάλτων. Η έρευνα έδειξε πως ο νεκρός έζησε πριν 2.000 χρόνια και πως μαχαιρώθηκε προτού τον στραγγαλίσουν και τον πετάξουν στα έλη. Επιπλέον, στο στομάχι του βρέθηκαν υπολείμματα γύρης από γκι. Οι αρχαιολόγοι υποστήριξαν πως ο άντρας θυσιάστηκε κατά τη διάρκεια θρησκευτικής τελετής και πως είναι πολύ πιθανό να θανατώθηκε από χέρι δρυΐδη.

Αυτό το περιστατικό μας ξενίζει, διότι μεγαλώσαμε με τον καλοκάγαθο και σοφό Πανορομίξ. Η εικόνα του πράου γέρου με τις αρχαίες γνώσεις καταρρέει και μας οδηγεί σε ένα φλέγον ερώτημα: Τι ήταν στα αλήθεια οι δρυΐδες;

Οι πρώτες γραπτές μνείες που μας περιγράφουν τον τρόπο ζωή τους ανάγονται στη ρωμαϊκή περίοδο, δηλαδή κατά την ύστερη αρχαιότητα. Ρωμαίοι λόγιοι, αλλά και ο ίδιος ο Ιούλιος Καίσαρας, καταπιάστηκαν με τη συστηματική μελέτη αυτών των θαυμαστών ανθρώπων, κέλτικης και γαλατικής καταγωγής. Βέβαια, η αρχαιολογική έρευνα έχει αποδείξει πως οι δρυΐδες υπήρχαν από την προϊστορία κιόλας.

Η θέση τους στην ιεραρχία των κοινωνιών που ζούσαν ήταν αρκετά ψηλή. Μελετούσαν για πάνω από δυο δεκαετίες φιλοσοφία, αστρονομία και την κέλτικη θρησκεία, ενώ μυούνταν στο επάγγελμά τους στην απομόνωση του δάσους και χωρίς την παρουσία απλών ανθρώπων. Όντας γνώστες της βαθύτερης αξίας της θρησκείας, ηγούνταν των θρησκευτικών τελετών, πολλές από τις οποίες ήταν και ανθρωποθυσίες. Η εκτέλεση θεωρούταν η εσχάτη των ποινών στην κέλτικη παράδοση, οπότε αρκετοί από αυτούς που θυσιάστηκαν πιθανόν είχαν διαπράξει σοβαρά αδικήματα. Δεν αποκλειόταν όμως να θανατώσουν και κάποιον αθώο. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος εκτέλεσης για τελετουργικούς σκοπούς ήταν η καύση. Σε κείμενο του Ιούλιου Καίσαρα διαβάζουμε με λεπτομέρεια τον τρόπο που μια ομάδα ανδρών στοιβάχτηκε σε μια γιγαντιαία, απομίμηση ανθρώπινου σώματος και τυλίχτηκαν στις φλόγες. Μεταγενέστερες πηγές του πρώιμου μεσαίωνα αναφέρουν κι άλλους τρόπους ανθρωποθυσιών, όπως ο πνιγμός και το κρέμασμα.

Μολονότι και στη σύγχρονη σκέψη οι δρυΐδες έχουν συνδεθεί κυρίως με την κέλτικη θρησκεία, η δράση τους δεν περιοριζόταν μόνο εκεί. Ελληνορωμαϊκές αλλά και αρκετές ιρλανδικές πηγές τους παρουσιάζουν ως συμβουλάτορες του λαού και των ηγετών, γνώστες ιατρικής, δικαστές, ακόμα και μέλη των κυβερνητικών μορφωμάτων. Χάρη στην καλλιέργειά τους αναλάμβαναν πληθώρα καθηκόντων, ενώ έχαιραν μεγάλου σεβασμού. Λέγεται ότι μπορούσαν να σταματήσουν μια μάχη μπαίνοντας ανάμεσα σε δυο στρατούς. Δυστυχώς όμως, οι ίδιοι δεν κατέγραψαν ποτέ τις δραστηριότητες τους, με αποτέλεσμα να βασιζόμαστε σε παρατηρήσεις του περίγυρού τους. Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε ότι δεν είχαν καμία στρατιωτική υποχρέωση, ενώ ήταν απαλλαγμένοι από τη φορολογία.

Ο αριθμός τους άρχισε να μειώνεται δραματικά στη Γαλατία κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ., διότι οι Ρωμαίοι τους καταδίωξαν φοβούμενοι ότι τα κηρύγματά τους θα έβλαπταν την επικυριαρχία τους στην περιοχή. Στη Μεγάλη Βρετανία και την Ιρλανδία η δράση τους περιορίστηκε με την έλευση και την εξάπλωση του χριστιανισμού. Έκτοτε, ο όρος δρυΐδης ταυτίστηκε με αυτόν του μάγου. Στην κοινή γνώμη, άλλωστε, οι παγανιστικές θρησκείες ταυτίζονται μέχρι και σήμερα με τέτοιου είδους πρακτικές. Αξίζει επίσης να αναφέρουμε πως με την αναγέννηση τέτοιων πεποιθήσεων στη σημερινή εποχή, εμφανίστηκε το πνευματικό κίνημα των Νεοδρυϊδών, το οποίο προάγει την αρμονία και την ένωση με τη φύση.

Ως προς την παρουσία τους στην ιρλανδική λαογραφία, μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε τον λόγο που τους συναντάμε σε τεράστιο αριθμό επών και παραμυθιών. Όντας από τα πιο ευυπόληπτα μέλη της κοινωνίας, βρίσκονταν στο πλευρό βασιλέων και ηρώων βοηθώντας τους με τις πολύτιμες γνώσεις τους και τις μαγικές τους δυνάμεις. Καταπιάνονταν με τον ρόλο του ιερέα, του συμβούλου ή ακόμα και του προφήτη. Στην ιστορία της Dierdre, για παράδειγμα, του κύκλου Ulster, o δρυΐδης Cathbad μήνυσε πριν τη γέννηση της ότι η ομορφιά της κοπέλας θα ήταν τόση, που βασιλιάδες θα ρίχνονταν στη μάχη για χάρη της και θα σφάζονταν. Ο βασιλιάς τον αγνόησε και έτσι μετά από χρόνια άντρες έχασαν την ζωή τους και οι πιο δυνατοί μαχητές του Ulster κατέληξαν στην εξορία. Στην ουαλική λαογραφία η παρουσία τους είναι μικρότερη, αλλά πάλι τους αποδίδονταν προφητικές ιδιότητες.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι δρυΐδες δεν περιορίζονται μόνο στην κέλτικη μυθολογία του πρώιμου μεσαίωνα, αλλά απαντώνται και σε μεσαιωνικά, αγιογραφικά κείμενα ή ιστορίες αμιγώς χριστιανικού χαρακτήρα. Σε ένα κείμενο ενός Ουαλού μοναχού του 9ου αιώνα μ.Χ., για παράδειγμα, αναφέρεται ότι ο πολέμαρχος Vortigern, του 5ου αιώνα, αφορίστηκε από έναν επίσκοπο και ζήτησε τη βοήθεια δώδεκα δρυϊδών για να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Στον αντίποδα, βέβαια, υπάρχουν και ιστορίες που τους παρουσιάζουν ως αντιπάλους, όπως αυτή του Άγιου Κολούμπα, σύμφωνα με τον αγιογράφο Adamnan. Οι δυο δρυΐδες της ιστορίας ήταν δάσκαλοι της κόρης του βασιλιά Lóegaire mac Néill και προσπάθησαν να εμποδίσουν το έργο του Αγίου Πατρίκιου και του Κολούμπα. Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι σε ένα απόσπασμα, ο Άγιος Κολούμπα αναφέρεται στον Χριστό σαν να είναι δρυΐδης. Εφόσον βέβαια η λέξη drui φαίνεται να έχει αντικαταστήσει τη λατινική magus, φαίνεται πως στο νου του συγγραφέα ο δρυΐδης είναι αποκλειστικά θαυματουργός και δεν περιορίζεται σε καταγωγές και προελεύσεις.

Επιστρέφοντας στην Ιρλανδική λαογραφία, οφείλουμε να κάνουμε μια ειδική μνεία στις γυναίκες δρυΐδες. Δεν ήταν λίγες οι ιστορίες επικών κύκλων που οι ανώτεροι γνώστες της μαγείας ήταν γένους θηλυκού. Η Biróg αγνοεί μια προφητεία, βοηθάει έναν άντρα να σαγηνέψει μια πριγκίπισσα και ακολουθεί μια χαοτική κατάσταση με τα τρίδυμα της πριγκίπισσας. Η Bé Chuille, κόρη της θεάς Flidais, ενώνει τις δυνάμεις της με τρία πλάσματα της φυλής Tuatha Dé Danann και σκοτώνουν τη μάγισσα Carman.

Μια ιδιαίτερη κατηγορία γυναικών δρυϊδών ήταν οι Gallizenae. Σύμφωνα με ιστορικούς και γεωγράφους της ύστερης αρχαιότητας, επρόκειτο για μια ομάδα εννέα γυναικών που κατοικούσαν στο νησί Île de Sein. Ήταν ιέρειες άγνωστης θεάς και διατηρούσαν την παρθενία τους, καθώς στο νησί δεν επιτρέπονταν άντρες. Οι υπόλοιπες γυναίκες του Île de Sein μπορούσαν να συναντήσουν τους συζύγους τους στην ηπειρωτική χώρα. Οι εννέα ιέρειες λέγεται ότι είχαν τη δύναμη να προκαλέσουν κακοκαιρίες, ακόμα και να μεταμορφωθούν σε ζώα. Επιπλέον, είχαν την ικανότητα και τις γνώσεις να καταπολεμούν αρρώστιες και να βλέπουν το μέλλον. Αυτές τους οι δυνάμεις ταυτίζονται πλήρως με τους δρυΐδες της ιρλανδικής παράδοσης.

Οι δρυΐδες δεν έπαψαν να απασχολούν τους συγγραφείς μετά το πέρας του μεσαίωνα. Τον 18ο αιώνα, οι λόγιοι της Μεγάλης Βρετανίας ταξιδεύουν νοερά στο παρελθόν για να ανακαλύψουν τα μυστικά αυτών των ανθρώπων. Ο φιλόσοφος και συγγραφέας John Aubrey υποστήριξε πως το Stonehenge κι άλλα μεγαλιθικά μνημεία εξυπηρετούσαν πρακτικές τους. Άλλοι επιστήμονες της εποχής πίστεψαν πως οι βάρδοι, οι γνωστοί παραμυθάδες των Κελτών, ήταν η συνέχεια των αρχαίων δρυϊδών.

Ακόμα μεγαλύτερη ήταν η παρουσία τους στη λογοτεχνία του επόμενου αιώνα, χάρη στο κίνημα του Ρομαντισμού, το οποίο, ανάμεσα σε άλλα πράγματα, έδινε έμφαση και στο απώτερο και ένδοξο παρελθόν. Η καλλιτεχνική παραγωγή οργίασε και προέκυψαν δεκάδες έργα αφιερωμένα στους δρυΐδες. Ο François-René de Chateaubriand έγραψε το 1809 τους Μάρτυρες (Les Martyrs), όπου διαβάζουμε για τον απαγορευμένο έρωτα μιας γυναίκας δρυΐδη και ενός Ρωμαίου στρατιώτη. Για μία άλλη γυναίκα αυτής της κατηγορίας, με ιερατική ιδιότητα, συνέθεσε ο Giovani Pacini την όπερα La Sacerdotessa d'Irminsul, η οποία έκανε πρεμιέρα το 1817. Στον χώρο της ζωγραφικής οι δρυΐδες πρωταγωνιστούν στον γνωστό πίνακα των George Henry και Edward Atkinson Hornel, The Druids: Bringing in the Mistletoe. Τα επονομαζόμενα Αγόρια της Γλασκόβης δημιούργησαν μια πανδαισία χρωμάτων, στην οποία δεσπόζουν δρυΐδες διαφόρων χρωμάτων –και άρα προελεύσεων– καθώς συλλέγουν γκι υπό το άγρυπνο βλέμμα της σελήνης. Είναι φανερό ότι οι καλλιτέχνες έχουν μελετήσει ενδελεχώς την κέλτικη λαογραφία και μυθολογία, αφού το γκι ήταν σύμβολο του θεού του ήλιου, Taranus, και κατ’ επέκταση ιερό για τους δρυΐδες.

Αυτή η έντονη ενασχόληση με το απώτερο παρελθόν κατά τον 18ο και 19ο αιώνα οδήγησε στο κίνημα του Νεοϊδρυισμού, που προαναφέρθηκε. Η ανάπτυξή του βασίστηκε στα λογοτεχνήματα αυτής της εποχής και άρα δεν συνάδει κατά πολύ με την ιστορική αλήθεια. Ωστόσο, δεν μπορούμε να μην θαυμάσουμε την αναβίωση μιας αρχαίας κάστας ανθρώπων που ποτέ δεν θα πάψει να μας γοητεύει.

Προχωρώντας στη σύγχρονη εποχή, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι οι λόγιοι άρχισαν να ενστερνίζονται την άποψη των ελληνορωμαϊκών πηγών, καθώς φαίνεται μέχρι στιγμής να είναι και οι πιο έγκυρες όσον αφορά την ιστορική πραγματικότητα. Παρόλα αυτά, στην τέχνη ο τρόπος παρουσίασής τους ποικίλει και φυσικά αναφορές σε αυτούς δεν λείπουν από οτιδήποτε αφορά το κέλτικο και γαλατικό παρελθόν. Τους θυμόμαστε μέσω του σοφού Πανοραμίξ, τον οποίο γνωρίσαμε στα κόμικ του Αστερίξ και σε μετέπειτα παραγωγές της μεγάλης οθόνης. Τους θαυμάσαμε στο Mists of Avalon της Marion Eleanor Zimmer Bradley, ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα που αφηγείται την ιστορία του θρυλικού Αρθούρου από την πλευρά της Μοργκάνα. Τέλος, τους γνωρίσανε και οι νεότερες γενιές με τη βοήθεια της Diana Gabaldon, στη σειρά βιβλίων της, Outlander, η οποία μεταφέρθηκε στη μικρή οθόνη. Αν και οι δρυΐδες – γένους θηλυκού – αναφέρονται ελάχιστα στα βιβλία και τη σειρά, παίζουν πολλή σημαντικό ρόλο χάρη στον χορό τους το βράδυ του Samhain, γύρω από τις προϊστορικές πέτρες του Craigh na Dun. Η ίδια η συγγραφέας έχει παραδεχθεί πως κατά τη διάρκεια της έρευνάς της για τη σκοτσέζικη λαογραφία, ανακάλυψε πως τέτοιου είδους πέτρες πιθανολογούταν ότι είχαν μαγικές ιδιότητες και έτσι συνδύασε όμορφα αυτόν τον θρύλο με εκείνον των θαυματουργών δρυϊδών.

Το ερώτημα λοιπόν εξακολουθεί να υπάρχει: Τι ήταν στα αλήθεια οι δρυΐδες; Ήταν μάγοι, γιατροί, προφήτες, ιερείς, ταγοί; Όλα δείχνουν πως ήταν τα πάντα. Τόσο η ιστορία όσο και η λαογραφία μας δίνουν ένα σύνολο πληροφοριών, οι οποίες πολλές φορές ταυτίζονται. Παρόλα αυτά, εξακολουθούμε να αγνοούμε ένα σημαντικό μέρος της αλήθειας και αυτή η ομάδα ανθρώπων παραμένει σε μεγάλο βαθμό ένα μυστήριο. Βέβαια, δεν υπάρχει τίποτα πιο γοητευτικό για τους λάτρεις της φαντασίας από ένα άλυτο μυστήριο, ντυμένο με τον μανδύα της μαγείας.

Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές:

"Druids | Description, History & Facts". Britannica, https://www.britannica.com/topic/Druid, Accessed 30/8/2020

"Druids – Facts and information". Nationalgeographic.com, https://www.nationalgeographic.com/history/reference/people/why-know-little-druids/, Accessed 30/8/2020

"Druid". Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Druid, Accessed 30/8/2020

"Druids picture explanation". Celticstudiescongress.org, https://celticstudiescongress.org/index.php/home/druids-picture-explanation, Accessed 30/8/2020

"Myths, Symbolism and Superstitions in Outlander". Outlandercast.com, https://www.outlandercast.com/2016/10/fairies-folklore-witchcraft-waterhorses-the-symbolism-superstitions-of-outlander.html, Accessed 30/8/2020