Νάνοι στη Μυθολογία, τη Λαογραφία και το Σύγχρονο Fantasy
Ο παραμορφωμένος τεχνίτης, τα στοιχειακά πνεύματα της γης και η μυθική μαγεία της μεταλλουργικής.
Aule by Ted Nasmith
Μια πρώτη αναφορά στους Νάνους έκανε ήδη το καλοκαίρι ο συνεργάτης και φίλος, Γιώργος Shoji Μαρούδης, καθότι όμως αποτελούν την αγαπημένη μου φυλή στο fantasy, καθώς και για λόγους οικογενειακής τιμής (μα το σφυρί του Aüle και τα μουστάκια του Moradin), έπεισα το editorial ν’ αναλάβω έναν δεύτερο γύρο.
Άκρως αναγνωρίσιμοι, πλέον, χάρη στα Roleplaying Games, τα PC Games και τις ταινίες (με αυτήν την σειρά), οι Νάνοι εντοπίζουν τις πιο γνωστές ρίζες τους φυσικά στη λογοτεχνία, όπως για παράδειγμα το έργο του Tolkien, που μας έδωσε ένα συμπαγές και συνεκτικό απόσταγμα του χαρακτήρα, της κοινωνίας, ακόμα και της γλώσσας τους. Ωστόσο, οι πρώτοι Νάνοι εντοπίζονται πολύ νωρίτερα, στην προφορική παράδοση και τα παραμύθια ποικίλων λαών ανά τον κόσμο κι ακόμη πιο πίσω, στις μυθολογίες και κοσμογονίες των εν λόγω λαών.
Για την ακρίβεια, οι Νάνοι αποτελούν ίσως έναν από τους αρχαιότερους συμφυρμούς (συνδυασμούς μοτίβων) που έλαβαν ασυναίσθητα χώρα στην ανθρώπινη φαντασία, μεταξύ των στοιχειακών πνευμάτων της γης, των αντιλήψεων σχετικά με τους τεχνίτες, καθώς και των απολύτως ρεαλιστικών χαρακτηριστικών τους.
Σκεφτείτε για μια στιγμή την τέχνη του σιδερά: παίρνει ακατέργαστο μέταλλο, ακόμα παλιότερα, δε, ακατέργαστο ορυκτό (κοινώς, φαινομενικά πέτρες) και από αυτό φτιάχνει ανθεκτικά εργαλεία, όπλα, ακόμη και το απλούστερο όλων, καρφιά που στηρίζουν καλύτερα το όποιο κατάλυμα. Στην Εποχή του Χαλκού (πιο σωστά, του Μπρούτζου), ο σιδεράς παίρνει δύο διαφορετικά από αυτά τα θαυμαστά μέταλλα, τα σμίγει μεταξύ τους, φτιάχνοντας ένα νέο, χρυσαφένιο μέταλλο, πολύ πιο βαρύ και ανθεκτικό, πολύ καλύτερο για την κατασκευή θανάσιμων όπλων. Ο τεχνίτης είναι πρόσωπο ιερό, έχον γνώση και μετασχηματίζοντας το άμορφο σε συγκεκριμένο, με τη χρήση της ωμής δύναμης κατευθυνόμενης από τη γνώση, Σε ένα πιο μεταφορικό, συμβολικό επίπεδο, η δημιουργική διαδικασία αντικατοπτρίζει κοσμικά φαινόμενα ή την αφύπνιση της ευφυΐας. Εν ολίγοις, ο τεχνίτης είναι ένας μάγος των χεριών και στα μάτια του αμύητου, η γνώση του ένα μυστηριακό θαύμα.
Smith, for the game Heroes of Camelot, art source here
Αναλογιστείτε τώρα τις συνθήκες εργασίας ενός αρχαϊκού σιδερά και τις συνέπειές τους: δουλεύει με τα χέρια, σε μεγάλο βαθμό όρθιος κι ακίνητος, μέσα στις αναθυμιάσεις κάρβουνου και μετάλλου, με τη φωτιά της καμίνου και τις σπίθες των τεχνουργημάτων που σφυροκοπάει να ψήνουν το δέρμα, να καψαλίζουν τα μαλλιά και να θολώνουν τα μάτια του. Με τον καιρό, το πάνω μέρος του σώματός του γίνεται δυνατό και μυώδες, ειδικά οι ώμοι και τα μπράτσα, ενώ τα πόδια του καθίστανται προοδευτικά πιο αδύναμα και αρθριτικά. Η ράχη του κυρτώνει, το δέρμα του γίνεται σκληρό και χαρακωμένο σαν παλιά σόλα, τα μάτια του αδύναμα, ενώ η κάπνα τα καψίματα και τα ρινίσματα των μετάλλων αλλοιώνουν μόνιμα την όψη του δέρματος που αγγίζουν. Σταδιακά γίνεται κι ο ίδιος ο σιδεράς τεχνούργημα, συχνά τρομακτικός στην όψη.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πως η εικόνα του σιδερά συνδέεται με τη μαγική σοφία, την ικανότητα για θαυμαστές πράξεις και τη μεγάλη δύναμη, σε συνδυασμό με μια κοντή, κυφή κορμοστασιά και μια τραχιά, άσχημη όψη. Περαιτέρω, στην αφηγηματική λογική, η δυσμορφία (ή άλλη προβληματική κατάσταση) του σιδερά είναι το αντίτιμο των χαρισμάτων του: ο Ήφαιστος είναι σακάτης, οι σιδηρουργοί του Δία είναι οι τερατώδεις, πρωτογέννητοι Κύκλωπες (Άργης, Βρόντης, Στερόπης), o αγγλοσαξονικός Wayland είναι καταραμένος (μάλιστα στη νορβηγική Thiderkssaga του 13ου αιώνα, ο Βασιλιάς Nithhad τον απαγάγει και του κόβει τους τένοντες στις γάμπες για να μην μπορεί να ξεφύγει) και φυσικά, στη νορβηγική μυθολογία, οι Νάνοι είναι κακάσχημα πλάσματα, όμως επ’ αυτού θα επανέλθουμε.
Από την άλλη, έχουμε το μοτίβο των στοιχειακών πνευμάτων της γης, που απαντάται σε όλους τους πολιτισμούς με πάρα πολλές διαφορετικές μορφές. Οι άνθρωποι που ασχολούνται με το σύγχρονο fantasy (κοινώς, το μετά-Tolkien fantasy) ίσως εκπλαγούν μαθαίνοντας πως μερικά από αυτά που θεωρούν παραδοσιακούς εχθρούς των Νάνων, όπως Goblins, Kobolds, Trolls και Γίγαντες είναι κατά βάση όχι και πολύ μακρινά ξαδέρφια τους, άλλες ανθρωπομορφικές εκφάνσεις των γήινων στοιχειακών πνευμάτων. Τα δε Gnomes, συχνά θεωρούμενα ως «εξάδελφη ράτσα» των Νάνων, ειδικά στα RPG, είναι το όνομα που έδωσε ο Ελβετός αλχημιστής Παράκελσος (1493-1541) στα στοιχειακά πνεύματα της γης.
Bes - Dendera Temple Complex
Πού εντοπίζονται όμως οι αρχαιότεροι, γνωστοί σε μας, νάνοι χαρακτήρες; Χρονικά πρέπει να επιστρέψουμε περίπου πέντε χιλιάδες χρόνια στο παρελθόν, ενώ τοπικά θα μείνουμε στη Λεκάνη της Μεσογείου. Ήδη από την εποχή του Παλαιού Βασιλείου, (2686-2181 π.Χ.) στην Αίγυπτο είχε εμφανιστεί ο νάνος θεός Bes, πολεμιστής άγριος και δυνατός σαν λιοντάρι (συχνά εικονίζεται φορώντας το δέρμα κάποιου μεγάλου αιλουροειδούς και με τα μαλλιά του σαν χαίτη) και συνάμα εύθυμος, φασαριόζος, σύμβολο του χορού, της μουσικής και της σεξουαλικής απόλαυσης. Θεωρούταν προστάτης του σπιτικού, ειδικά των παιδιών και ακόμα ειδικότερα των εγκύων. Ως Φονιάς των Φιδιών και θεός του πολέμου ήταν σύντροφος του Ra και σωματοφύλακάς του, ενώ προστάτευε τον νεαρό θεό Horus καθώς μεγάλωνε. Αναφορικά με το ρόλο του στη ζωή των παιδιών, λέγανε πως όταν ένα μωρό γελούσε ή χαμογέλαγε χωρίς λόγο, ήταν επειδή ο Bes βρισκόταν στο δωμάτιο και του έκανε γκριμάτσες.
Στα καθ’ ημάς, οι παλαιότεροι γνωστοί νάνοι χαρακτήρες συνδυάζονται ήδη με το μοτίβο του τεχνίτη. Πρόκειται για τους Ιδαίους Δακτύλους, οι οποίοι δημιουργήθηκαν όταν η Τιτανίδα Ρέα πήγε να γεννήσει κρυφά τον Δία. Όταν ένιωσε πως ερχόταν η ώρα του τοκετού, η Ρέα κρύφτηκε στο βουνό Ίδα της Κρήτης (για να μην καταβροχθίσει ο Κρόνος τον στερνογέννητο Δία), έκανε βαθύ κάθισμα μπήγοντας τα δάχτυλά της στο έδαφος (τη Μητέρα Γη) και κρατήθηκε για να γεννήσει. Από τα αυλάκια που χάραξαν τα δάχτυλά της στο κορμί της Γαίας, πετάχτηκαν οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, που συχνά εναλλάσσονται με τους Κούρητες και τους Κορύβαντες ως τα ανθρωπόμορφα πλάσματα που προστάτευαν τον Δία όταν ήταν μωρό (ακόμη μια ομοιότητα με τον αιγυπτιακό Bes).
Στη μυθολογία περιγράφονται ως μάγοι (γόητες / γητευτές) και μεταλλουργοί, οι πρώτοι που κατεργάστηκαν τον σίδηρο, ενώ στη φρυγική εκδοχή τους ήταν ακόλουθοι της Κυβέλης ή της Αδράστειας (πάλι, θεϊκές μητρικές μορφές), στην (άλλη) Ίδα της Ανατολίας. Σε αυτήν την περίπτωση, μάλιστα, είναι τρεις, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ονόματα: Κέλμις (Τήκτης – αυτός που εξάγει το μέταλλο από το ορυκτό), Δαμναμενεύς (Σφυρί) και Άκμων (Αμόνι).
Bruenor Battlehammer by Milivok Ceran, 5th Edition D&D
Σύμφωνα με τα Ηλιακά του Παυσανία [Α’ - 7.6] και τα Γεωγραφικά του Στράβωνα [Η’ – 3.30], πέντε Δάκτυλοι ήταν υπεύθυνοι για τη θέσπιση των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων, με τον γηραιότερο, ονόματι Ηρακλή (εν προκειμένω ο αντίχειρας, άρα πάλι ο πιο κοντός, φαρδύς και δυνατός) να βάζει τα τέσσερα αδέλφια του να αγωνιστούν και να απονέμει τον κότινο στον νικητή. Τα άλλα τέσσερα αδέλφια ήταν ο Παιωναίος (δείκτης), ο Επιμήδης (μέσος), ο Ιάσιος (παράμεσος) και ο Ίδας (μικρό δάχτυλο). Σημειώστε πως ο Ιάσιος, δηλαδή ο θεραπευτής, είναι ο παράμεσος, το δάχτυλο που σε πολλές κουλτούρες επιτελεί ρόλο στη μαγεία, ενώ στη χριστιανική θρησκεία είναι λυγισμένο στη χειρονομία της ευλογίας.
Στη σλάβικη λαογραφία, η οποία μας δίνει και τα λιγοστά στοιχεία για την εν πολλοίς εξαφανισμένη μυθολογία της, συναντάμε τα Domovoi, που ανάλογα με τον Bes είναι προστάτες του σπιτιού. Πρόκειται για μικροσκοπικούς, τριχωτούς γέροντες, με πυκνά, μακριά γένια που συνήθως κατοικούν στο κατώφλι του σπιτιού ή μέσα στην εστία. Κατά μία εκδοχή, το Domovoi κάθε σπιτιού είναι το ενσαρκωμένο πνεύμα του πατριάρχη της οικογένειας. Από εδώ θα μπορούσαμε να παρεκκλίνουμε εκτενώς σε συγγενή πλάσματα όπως τα αγγλικά Brownies και Boggarts, τα νορβηγικά Nisen και τους ελληνικούς Μώρους, όμως περιοριζόμαστε απλά σε αυτήν την αναφορά. Αν μη τι άλλο, με το πέρασμα του χρόνου, έχουν παρεκκλίνει πολύ από τη μορφή του Νάνου που περιγράψαμε (με εξαίρεση το ύψος).
Στην ευρύτερη Βρετανία υπάρχουν μια σειρά από πλάσματα που εμπίπτουν στο γενεαλογικό δέντρο των Νάνων. Στη Σκοτία έχουμε τα Pech (Πεχ), πλάσματα μικρά σε ύψος αλλά με θηριώδη δύναμη, κόκκινα μαλλιά και φαρδιά χέρια και πόδια. Κατείχαν το μυστικό παρασκευής μπύρας από τα ρείκια και θεωρούνται ανθρωπολογική ανάμνηση των ιθαγενών φυλών της Σκοτίας, που έχτισαν τα μυστηριώδη μεγαλιθικά μνημεία της. Λεξιλογικά, πιθανολογείται πως είναι πρόγονοι των Πικτών. Υπάρχει μια ιστορία για ένα γέρικο, τυφλό Pech, που ακόμα και στο νεκροκρέβατό του είχε τη δύναμη να συνθλίψει ένα μεταλλικό ποτήρι κι άλλη μία, όπου ήταν αδύνατο να του αποσπάσουν με οποιοδήποτε βασανιστήριο το μυστικό της μπύρας, οπότε το έριξαν στη φυλακή μέχρι βαθιά γηρατειά. Χρόνια αργότερα, είχε ακόμη τη δύναμη να συνθλίψει με τα δάχτυλά του μια ράβδο σιδήρου. Στην Κορνουάλη έχουμε τους Knockers, που είναι πρωτίστως μεταλλωρύχοι και το ανάλογό τους στην Ουαλία, που λέγεται Coblynau.
Σαν σημαίνουσες, μυθολογικές προσωπικότητες των Βρετανικών Νήσων (κοινώς, συμπεριλαμβανομένης της Ιρλανδίας) πρέπει να αναφέρουμε τους ακόλουθους δύο χαρακτήρες, εκ των οποίων ο ένας έχει αμφισβητήσιμη νανική καταγωγή. Ο πρώτος είναι ο Abcán, ο Νάνος βάρδος των Tuatha Dé Danann (τους οποίους αναφέραμε αρκετά παλιότερα εδώ), τον οποίο μοιάζει να «ενσωμάτωσε» ο Guy Gavriel Kay στον θρυλικό βάρδο Taliesin από το ουαλικό Mabinogion (στο Fionavar Tapestry του Kay, ο Taliesin εμφανίζεται συχνά με τη μορφή νάνου).
Ο δεύτερος (και αμφισβητούμενος) είναι ο Gofannon ή Gobannon από το ουαλικό πάνθεον, που βρίσκει το αντίστοιχό του στον κέλτικο Goibhniu της Ιρλανδίας. Η εικόνα του Gofannon ως Νάνου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον Michael Moorcock και τη δεύτερη τριλογία του Corum, όπου ο ήρωας συναντά έναν γίγαντα που αποκαλεί τον εαυτό του νάνο. Αποδεικνύεται πως είναι νάνος για τα δεδομένα της φυλής του, μια εκδοχή των Tuatha Dé Danann. Ωστόσο, στη διάρκεια της έρευνας για το παρόν άρθρο, παρόλο που βρήκα κατά τόπους (όπως στο Oxford Index) τον ισχυρισμό πως o εν λόγω χαρακτήρας αναφέρεται / απεικονίζεται ως Νάνος, δεν μπόρεσα να βρω παρά μία τέτοια σύνδεση κι αυτή μέσω της ιδιοκτησίας μιας μυθικής αγελάδας (An Ghlas Ghaibhleann, που προφέρεται «Αν Γκλος Γκόβναν» και κατά μία εκδοχή σημαίνει «Αγελάδα του Goibhniu»)! Για να μην τα πολυλογώ, μια παραδοσιακή ιρλανδέζικη ιστορία θέλει έναν άλλο μυθικό, Νάνο σιδερά, τον πρώτο που έφτιαξε όπλα με κόψη στην Ιρλανδία, ονόματι Lon Mac Liomhtha, να είναι ο ιδιοκτήτης της ίδιας αγελάδας και κατ’ επέκταση μια λαϊκή εκδοχή του Goibhniu. Σε αυτή του τη μορφή, είχε μόνο ένα πόδι και τρία χέρια, με το τρίτο να φυτρώνει από το στέρνο του! Με αυτό το χέρι στερέωνε το μέταλλο στο αμόνι και με τα άλλα δύο το σφυρηλατούσε.
Στη σκανδιναβική μυθολογία έχουμε φυσικά τις πιο πλούσιες πηγές για τους Νάνους, με τις Edda (την Ποιητική και την Πεζή) να περιλαμβάνουν περισσότερα από 100 ονόματα Νάνων, πολλά από τα οποία δανείστηκε ο Tolkien για τους δικούς του Νάνους (και για τον Gandalf, που στην Ποιητική Edda είναι Νάνος).
Στην Πεζή Edda, την οποία συνέγραψε από παλαιότερες πηγές ο Snorri Sturluson κατά τον 13ο αιώνα, αναφέρεται η εξής αιτιολογική προέλευση των Νάνων: όταν ο Odin και τα αδέρφια του σκότωσαν τον Ymir, τον Κοσμικό Γίγαντα, φτιάχνοντας από το σώμα του τον κόσμο, μέσα στο κουφάρι του άρχισαν ν’ αναπτύσσονται σκουλήκια αναλόγου μεγέθους. Όταν τα είδαν οι τρεις θεοί, τους έδωσαν νόηση προσπαθώντας να φτιάξουν μια φυλή πλασμάτων που θα τους λάτρευε, όμως η σκοτεινή φύση των σκουληκιών οδήγησε να μεταμορφωθούν στους άσχημους Dvergr, τους Νάνους (απ’ όπου και η αγγλική λέξη Duergar της βρετανικής λαογραφίας, που συχνά απαντάται στα σύγχρονα fantasy games).
Ως σκουλήκια χωμένα στη σάρκα του Κοσμικού Γίγαντα, από την οποία φτιάχτηκε το έδαφος, καθίσταται προφανές γιατί οι Νάνοι ζουν μέσα στη γη και έχουν πρόσβαση στους θησαυρούς στο εσωτερικό της.
Art by Jaime Martinez
Πρώτος, λοιπόν, ήταν ο Motsognir, ο οποίος από ευγνωμοσύνη υποσχέθηκε ο ίδιος και τα παιδιά του να φτιάξουν λαμπρά παλάτια για τους θεούς της Asgard. Τα τρία αδέλφια (Odin, Vili και Ve) στερέωσαν έπειτα το κρανίο του Ymir ψηλά ως ουράνιο θόλο κι έβαλαν τέσσερις Νάνους να το κρατάνε, τους οποίους ονόμασαν Norðri, Suðri, Austri και Vestri (κοινώς, Βορρά, Νότο, Ανατολή και Δύση στα Παλαιά Νορβηγικά).
Παρά τις πολλές ονομαστικές αναφορές τους, ο ενεργός ρόλος των Νάνων στη σκανδιναβική μυθολογία είναι περιορισμένος, πλην καίριος. Κατόπιν παρέμβασης και ποικίλων μπελάδων που προκάλεσε ο Loki (Θεός της Κατεργαριάς), οι Γιοί του Ivaldi έφτιαξαν χρυσά μαλλιά για τη Sif (της οποίας το κεφάλι είχε ξυρίσει ο Loki), το Skidbladnir, το αναδιπλούμενο πλοίο του Freyr και το Gugnir, το δόρυ του Odin. Στα πλαίσια ενός στοιχήματος (που φυσικά, πάλι, κανόνισε ο Loki) ενάντια στους Γιους του Ivaldi για το ποιος ήταν ο πιο ικανός τεχνίτης, οι Νάνοι Sindri και Brokkr έφτιαξαν τον Gullinbursti, τον χρυσό, ιπτάμενο αγριόχοιρο του Freyr, το Draupnir, το μαγικό περιβραχιόνιο του Odin και το Mjolnir, το σφυρί του Thor. Σαν παράπλευρη σημείωση και σύμφωνα με αραιές, αρχαίες πηγές, η θεά Idunn, η φύλακας των χρυσών μήλων που κρατούσαν νέους τους θεούς της Asgard, ήταν κόρη του Νάνου Ivaldi και είτε μιας Ξωτικής (Alfar) γυναίκας, είτε μιας Βαλκυρίας.
Ένα δεύτερο σημαίνον γεγονός λαμβάνει χώρα όταν η Freya, θεά της ομορφιάς και της γονιμότητας, περνάει από μια σπηλιά όπου τέσσερις Νάνοι φτιάχνουν ένα πανέμορφο περιδέραιο, το Brisingamen. Εκείνη προσφέρεται να το αγοράσει, όμως οι Νάνοι έχουν ήδη αμύθητα πλούτη και το μόνο που επιθυμούν είναι να περάσει ο καθένας τους μια νύχτα μαζί της. Η Freya δέχεται, πλαγιάζει με τον καθένα τους για ένα βράδυ και η συναλλαγή ολοκληρώνεται.
Το τρίτο γεγονός λαμβάνει χώρα όταν οι θεοί αποφασίζουν ν’ αλυσοδέσουν τον γιγάντιο λύκο και γιο του Loki, Fenrir, οπότε η μόνη αλυσίδα που καταφέρνει να τον κρατήσει είναι η Gleipnir. Οι Νάνοι κατασκευάζουν την αλυσίδα από έξι «αδιανόητα συστατικά»: τον ήχο της πατημασιάς μιας γάτας, τα γένια μιας γυναίκας, τις ρίζες ενός βουνού, τους τένοντες μιας αρκούδας, την ανάσα ενός ψαριού και το σάλιο ενός πουλιού.
Στα ποικίλα ποιήματα και πεζά που συνθέτουν το σκανδιναβικό μυθολογικό corpus, οι Νάνοι έχουν ποικίλες ιδιότητες και αδυναμίες, όπως φύλακες των πυλών του Κάτω Κόσμου, μάγοι, θεραπευτές, λάγνοι απατεώνες και ευαίσθητοι στο ηλιακό φως, που τους μεταμορφώνει σε πέτρα.
Ως επί το πλείστον, ανάλογα με την πηγή, οι Νάνοι (Dvergr) μοιάζουν να ταυτίζονται με τα Σκοτεινά Ξωτικά (Svartalfar), γεγονός το οποίο διατήρησαν με κάποιο τρόπο στο lore του κόσμου τους οι δημιουργοί των παιχνιδιών Elder Scrolls, με τα Dwemer!
Στην οπερατική τετραλογία του Wagner, Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν, ο συνθέτης δανείστηκε σκανδιναβικούς και γερμανικούς Νάνους από διάφορες πηγές, ενώνοντάς τους βασικά σε δύο διαφορετικούς χαρακτήρες: τον Alberich, τον Βασιλιά των Νάνων που κλέβει το Χρυσό του Ρήνου και φτιάχνει το Δαχτυλίδι (επίσης γνωστή επιρροή του Tolkien), και τον Reginn, πρώτο ανάμεσα σε όλους τους τεχνίτες των Νάνων, που σφυρηλατεί εκ νέου το Gram (ή Balmung, ή Nothung), το σπασμένο σπαθί του Sigmund, για λογαριασμό του γιου του, Siegfried (Sigurd στη Volsunga Saga).
Πριν περάσουμε σε μια-δυο ενδιαφέρουσες λαογραφικές περιπτώσεις, αξίζει ν’ αναφέρουμε και δυο νάνους χαρακτήρες από τη μυθολογία της Άπω Ανατολής.
Paribanou and Schaibar by Greg Hildebrandt
Ο πρώτος είναι ο Vamana, η πέμπτη ενσάρκωση του θεού Vishnu. Σύμφωνα με τον μύθο, πηγαίνει σε μια γιορτή όπου ο Δαίμονας (Asura) Βασιλιάς MahaBali κάνει δώρα στους επισκέπτες του, με τη μορφή νάνου Βραχμάνου επαίτη. Παρόλο που ο MahaBali του προσφέρει όλα τα πλούτη του κόσμου, ο νάνος ζητάει μόνο τρία βήματα γη. Βρίσκοντας το αίτημα αμελητέο, ο MahaBali δέχεται, οπότε ο Vamana γίνεται μεγάλος σαν ολόκληρη την πλάση. Με το πρώτο του βήμα καλύπτει τη Γη, με το δεύτερο τους Ουρανούς και για το τρίτο ο MahaBali αναγκάζεται να προσφέρει το κεφάλι του, οπότε ο Vamana τον πατάει και τον στέλνει στον Κάτω Κόσμο.
Ο δεύτερος είναι ο Kuei Xing από το κινεζικό πάνθεον, ο άσχημος, ευφυής νάνος Θεός των Εξετάσεων! Παραστέκει τον Wen Chang, που είναι ο Θεός της Λογοτεχνίας.
Βλέπουμε πάντως πως το μοτίβο του μικρόσωμου, άσχημου πλάσματος με την εξαιρετική / μαγική ευφυΐα και τη μεγάλη δύναμη διατηρείται.
Στη λαογραφία οι Νάνοι παίρνουν πλέον είτε δευτερεύοντα ρόλο, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω επιγραμματικά με τα Domovoi, τα Brownies, τους Μώρους κλπ., είτε κύριο ρόλο ως ανταγωνιστές.
Οι Νάνοι της Χιονάτης δε χρειάζονται συστάσεις: στους Grimm γίνονται οι βοηθοί και φροντιστές της ηρωίδας, παραμένοντας μεταλλωρύχοι και τεχνίτες (φτιάχνοντας μεταξύ άλλων το πανέμορφο, γυάλινο φέρετρό της). Στο “Snow White and Rose Red”, που δεν έχει καμία σχέση με την άλλη Χιονάτη, ο Νάνος είναι ένα κακόβουλο πλασματάκι που φέρεται άσχημα στα δυο κορίτσια, ενώ εκείνα τον βοηθούν. Μάλιστα είναι υπεύθυνος για τη μεταμόρφωση του πρίγκιπα σε αρκούδα και έχει κλέψει όλους τους θησαυρούς του. Ο πιο γνωστός από τους «κακόβουλους» Νάνους είναι πιθανώς ο Rumpelstiltskin, ο οποίος για τη βοήθεια που προσφέρει στην ηρωίδα, ζητάει εν καιρώ το πρωτότοκο παιδί της με τον βασιλιά. Ανάλογα την εκδοχή, είτε δεν εξηγείται τι το θέλει, στα συνήθη πλαίσια της νεραϊδικής απαγωγής, είτε το θέλει για να το φάει, να ταΐσει την καρδιά του παιδιού στα δικά του παιδιά κλπ.
Ο πιο ενδιαφέρων, όμως, από τους λαογραφικούς Νάνους είναι πιθανώς ο Schaibar, που προέρχεται από το ανατολίτικο παραμύθι «Ο Πρίγκιπας Αχμέντ και η Νεράιδα Περιμπανού» (ή Pari Banu ή Paribanou κλπ.). Ενίοτε είναι από αυτά που εντάσσονται, πιθανώς μεταγενέστερα, στις Χίλιες και Μία Νύχτες, όμως αυτό είναι άλλη κουβέντα.
Προς το τέλος της ιστορίας, ο πρωταγωνιστής έχει επιστρέψει στην πατρίδα μετά από πολλές περιπέτειες, μαζί με τη νεράιδα γυναίκα του. Η βασιλική μάγισσα ορμηνεύει τον σουλτάνο πατέρα του να ζητήσει από το γιο ένα σωρό θαυμαστά πράγματα (με τη συνήθη απειλή να του πάρει το κεφάλι αν δεν τα καταφέρει), διότι ξέρει πως μπορεί να του τα δώσει η νεράιδα, με στόχο αυτή κάποια στιγμή να βαρεθεί τα αιτήματα του Αχμέντ και να τον παρατήσει. Αφού όμως εκείνη εκπληρώνει κάθε επιθυμία, ζητάνε κάτι τελείως εξωφρενικό: να φέρει και να τους παρουσιάσει ο Αχμέντ έναν άντρα με ύψος ενάμισι πόδι (περίπου μισό μέτρο), γενειάδα τριάντα πόδια (περίπου δέκα μέτρα) και να κουβαλάει στον ώμο του ένα ραβδί από σίδερο με βάρος πεντακόσιες λίβρες (διακόσια πενήντα κιλά)!
Αποδεικνύεται πως το πλάσμα αυτό είναι ο Schaibar, ο αδελφός της νεράιδας (υπονοείται από διαφορετική μητέρα), ο οποίος πράγματι παρουσιάζεται στην Αυλή του Σουλτάνου και όταν αυτός τον προσβάλει, τον σκοτώνει με τη σιδερένια ράβδο, μαζί και τη μάγισσα. Έπειτα απειλεί να κάνει το ίδιο σε όλη την πρωτεύουσα, αν ο γιος (ο Αχμέντ) δεν διαδεχτεί άμεσα τον πατέρα.
Από εκεί και πέρα, στις παραδόσεις των λαών ανά τον κόσμο παρουσιάζονται Nάνοι που επιτελούν διάφορες λειτουργίες και παίζουν διάφορους ρόλους στις ιστορίες. Για ορισμένες από αυτές τις εκδοχές, όπως τα ιαπωνικά Koropokkuru, μπορείτε να ανατρέξετε στο προαναφερθέν άρθρο του Γιώργου Μαρούδη.
Αναφορικά με την παρουσία των Νάνων στη σύγχρονη λογοτεχνία φαντασίας, έχουμε ήδη αναφέρει ορισμένα πράγματα για τον Tolkien, τον Kay και τον Moorcock. Ίσως αξίζει να ειπωθεί πως, μεταξύ άλλων, οι ιστορικοί Πίκτες (και τα μυθικά Pech) της Σκοτίας αποτέλεσαν έμπνευση για τους Νάνους του Tolkien.
Tanis Half-Elven and Flint Firegorge by Clyde Caldwell
Από το 2001 και μετά (που βγήκε το πρώτο Lord of the Rings στους κινηματογράφους), ίσως ο δημοφιλέστερος λογοτεχνικός και κινηματογραφικός Νάνος είναι ο Gimli, γιος του Gloin, ενώ από το 2012 και μετά που κυκλοφόρησαν οι (ομολογουμένως πολύ κακές, πλην της πρώτης) ταινίες του Hobbit, στο βάθρο αυτό τον συνοδεύουν αρκετοί από τους δεκατρείς Νάνους του βιβλίου, με πρώτο-πρώτο τον Thorin Oakenshield. Στους κόλπους, ωστόσο, των ανθρώπων που ασχολούνται με το D&D από τη δεύτερη έκδοση, πιθανώς τα γνωστότερα ονόματα είναι αυτά του Bruenor Battlehammer, Βασιλιά του Mithral Hall (και του Battlerager Thibbledorf Pwent) από τα βιβλία του R.A. Salvatore, καθώς και του Flint Fireforge από το Dragonlance των Weiss και Hickman, ενώ οι θιασώτες του Warhammer υψώνουν τη μπύρα του Josef Bugman στο όνομα του Gotrek, του Ungrim Ironfist και του Thorgrim Grudgebearer!
Ο Tolkien είχε μάλιστα μια ιδιόμορφη επιρροή στους Νάνους μέχρι τη δεύτερη έκδοση του D&D, όπου οι δημιουργοί αποφάσισαν να κρατήσουν την ιδέα του Καθηγητή ότι οι γυναίκες Νάνοι είχαν επίσης γένια. Αυτό οδήγησε σε αρκετά ευτράπελες εικονογραφήσεις, όπως της Θεάς-Μητέρας των Νάνων (και συζύγου του Moradin), Berronar Truesilver, «με τις όμορφες πλεξούδες στο πηγούνι» (οι οποίες έχουν τη μαγική ιδιότητα να μετατρέπονται σε χρυσάφι), καθώς και αντικείμενα που μετέτρεπαν έναν χαρακτήρα στο ιδεώδες της ομορφιάς - της νανικής ομορφιάς, οπότε αν ο χαρακτήρας ήταν γυναίκα…
Υπάρχουν φυσικά πολλά ακόμα που θα μπορούσαν να γραφούν (και έχουν γραφτεί) σχετικά με τους Νάνους, του τότε όσο και του τώρα, όμως το άρθρο έχει ήδη τραβήξει σε μάκρος και ο καθένας ή καθεμία που ασχολείται με το fantasy έχει πιθανώς τον αγαπημένο του, γενειοφόρο και πελεκοφόρο ή σφυροφόρο χαρακτήρα από τα βάθη της γης.
Μέχρι να τα ξαναπούμε, λοιπόν, όπως έλεγε κάποτε μια ψυχή: «Αίμα στο ποτήρι σας και μπύρα στο τσεκούρι σας! Ή μήπως ανάποδα;»
Βιβλιογραφία και Ηλεκτρονικές Πηγές
Ελληνική Μυθολογία, Ι.Θ. Κακριδή, Εκδοτική Αθηνών, 1986.
1000 Symbols: What shapes mean in Art and Myth, Rowena and Rupert Shepherd, Thames & Hudson, 2002.
The Blue Fairy Book, Andrew Lang, Longmans, Green & Co., 1889.
Celtic Myth & Legend: An A-Z of People and Places, Mike Dixon-Kennedy, Blandford, 1996.
The Celtic Myths: A Guide to the Ancient Gods and Legends, Miranda Aldhouse-Green, Thames & Hudson, 2015.
The Complete, Illustrated works of the Brothers Grimm, Bounty books, 2006.
The Original Folk & Fairy Tales of the Brothers Grimm, Jacob & Wilhelm Grimm, Translated and Edited by Jack Zipes, Princeton University Press, 2014.
Demihuman Deities, Eric L. Boyd, TSR, 1998.
The Element encyclopedia of Magical Creatures, John & Caitlin Matthews, HarperCollins, 2005.
Encyclopedia of Ancient Deities, Charles Russell Coulter & Patricia Turner, Fitzroy Dearborn Publishers, 2000.
Encyclopedia of Fairies in World Folklore and Mythology, Theresa Baine, MacFarland &Co., 2013.
Encyclopedia Magica Vol. II > Mirror of Sophistication, TSR, 1995.
The Illuminated Edda, Andrew Valkauskas, Pendelhaven, 2016.
The Mabinogion, Translated and Edited by Sioned Davies, Oxford University Press, 2007.
Myths and Legends of the Celts, James MacKillop, Penguin Books, 2005.
Old English Poetry: An Anthology, R.M.Liuzza, Broadview Press, 2014.
The Well at the World’s End, Norah & William Montgomerie, Hogarth Press, 1956.
The Witchcraft World, G.L.Simons, Abelard-Schuman, 1974.
The Burren: The Legend of Lon Mac Liomtha
Encyclopedia Brittanica > Kuei Xing
Wikipedia
Cover art Tanis Half-Elven and Flint Fireforge by Clyde Caldwell
Ο Ανδρέας Μιχαηλίδης είναι μεταφραστής, συγγραφέας και αφηγητής, ενώ στο παρελθόν έχει εργαστεί ως δημοσιογράφος και φωτογράφος. Ανά τα χρόνια έχει γράψει πληθώρα άρθρων γύρω από τα comics και την κουλτούρα τους, ξεκινώντας από το περιοδικό «9» της Ελευθεροτυπίας και το Comicdom.gr.
Έχει μεταφράσει, από τα αγγλικά και τα γαλλικά, βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης, ιστορίας και λογοτεχνίας (μεταξύ των οποίων, Ο Ιππότης των Επτά Βασιλείων και Τα Ταξίδια του Ταφ του George R.R. Martin, τα Χρονικά της Τσακισμένης Θάλασσας του Joe Abercrombie και τη σειρά με τις Περιπέτειες του Νεαρού Σέρλοκ Χολμς του Andrew Lane). Έχει συμμετάσχει με αστυνομικά διηγήματα σε ανθολογίες όπως: Οικοεγκλήματα, Είσοδος Κινδύνου, Ελληνικά Εγκλήματα 4, Κλέφτες και Αστυνόμοι.
Τα τελευταία χρόνια συμμετέχει σε φεστιβάλ comics της Ελλάδας και του εξωτερικού με αυτοεκδόσεις, σε συνεργασία με τη Βάλια Καπάδαη, τον Παύλο Παυλίδη (Νέκυια, Iasis, Last Flight of the Swordbreaker κ.α.) και άλλους καλλιτέχνες, στην πλοκαμοφόρο κολεκτίβα LarLarLar Comics.
Μέχρι σήμερα έχει γράψει τρία βιβλία: Το Αμόνι που Τραγουδά (Εκδόσεις Mamaya) και δύο νουβελέτες στη σειρά Ο Εθισμός του Κριστιάν Αμπρόζ (Εκδόσεις Nightread). Είναι ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Λέσχης Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας και της Στέγης Προφορικότητας και Παράδοσης «Μυθολόγιο».
Κατά βάση είναι παραμυθάς, χωμένος συνήθως σε μια σπηλιά φτιαγμένη εξ’ ολοκλήρου από βιβλία.