Οι δεκατρείς μαγικοί θησαυροί της Βρετανίας
Sword Of The Spirit by Jeff Haynie
Στο σημερινό άρθρο θα ξεκινήσω λίγο ανάποδα, ίσως λίγο ανορθόδοξα. Θα ξεκινήσω από τους κλήρους του θανάτου, μια έμπνευση που γνωρίσαμε στο τελευταίο βιβλίο της σειράς «Harry Potter» της J.K. Rowling. Οι κλήροι του θανάτου (deathly hallows επί το αγγλικότερον) είναι μια σειρά από μαγικά αντικείμενα, εξαιρετικής δύναμης, τα οποία δίνουν συγκεκριμένες ιδιότητες σε αυτόν που τα κατέχει. Το elder wand πολλαπλασιάζει την ισχύ της μαγείας, το resurrection stone φέρνει πίσω τους νεκρούς και το cloak of invisibility σε κάνει, προφανώς, αόρατο. Η τεχνική εδώ είναι φανερή: προκειμένου να δώσουμε στον ήρωά μας μια παραπάνω ώθηση στη μάχη του με τον κακό, επιστρατεύουμε τα μαγικότερα των μαγικότερων αντικειμένων, με ιδιότητες που ξεπερνούν τη «μέση μαγεία» του απλού μάγου.
Η τεχνική, όμως, δεν είναι καινούργια και έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Η λίστα με κάποια αντικείμενα που έχουν τρελές μαγικές ιδιότητες, πάει αρκετά πίσω και στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με μία από τις χαρακτηριστικότερες και εκτενέστερες περιπτώσεις, αν και ο χαρακτήρας της είναι περισσότερο λαογραφικός, παρά λογοτεχνικός: τους Δεκατρείς Θησαυρούς της Βρετανίας ή the Thirteen Treasures of Britain, επί το αγγλικότερον ή, όπως είναι ο αυθεντικός τίτλος, Τri Thlws ar Ddeg Ynys Prydain.
Στην ουαλική μεσαιωνική μυθολογία υπήρχαν οι θρύλοι για μια σειρά από μαγικά αντικείμενα, τα οποία υπήρχαν στη γη του Hen Ogledd, δηλαδή στις βόρειες περιοχές, στα σύνορα μεταξύ Αγγλίας και Σκωτίας. Αυτά τα αντικείμενα, τα οποία αναφέρονται σε αρκετά μεσαιωνικά κείμενα, όπως τις Τριάδες, θεωρήθηκαν ως οι Δεκατρείς Θησαυροί της Βρετανίας και συνδέθηκαν με τις περιπέτειες πολλών ηρώων και βασιλιάδων της ευρύτερης περιοχής. Ο αριθμός αυτών των αντικειμένων ήταν πάντοτε δεκατρία, αν και υπήρχαν αρκετές παραλλαγές σχετικά με το ποια αντικείμενα θα συμπεριλαμβάνονταν στη λίστα.
Η φύση, τώρα, αυτών των πραγμάτων, είναι αυτή που θα περίμενε κανείς και κυμαίνεται από απλά καθημερινά αντικείμενα, όπως μαχαίρι, καλάθι ή καζάνι, αντικείμενα που έχουν χρήση στον πόλεμο, όπως σπαθί, αντικείμενα σχετικά με ρουχισμό (ο μανδύας που λέγαμε προηγουμένως) ή ακόμα και με ταξίδια, όπως ένα άρμα ή ένα χαλινάρι. Για να είμαι ειλικρινής, για μερικά από αυτά τα αντικείμενα εξακολουθώ να έχω την απορία πώς δούλευαν ακριβώς, αλλά μυθολογία είναι αυτή, ο καθένας το ερμηνεύει όπως θέλει.
Art Karl Vikas
Το πρώτο από αυτά, ήταν το Dyrnwyn, το σπαθί του Rhydderch Hael. Το σπαθί αυτό άνηκε σε ένα Σκώτο βασιλιά, τον Rhydderch και ο θρύλος λέει πως η μαγική του ιδιότητα ήταν να βγάζει φωτιά, αν το κρατούσε κάποιος άξιος και γενναίος άνδρας (αν δηλαδή συνδυάζαμε το Mjolnir του Thor με το σπαθί του Berric Dondarrion από το Game of Thrones). Παρόλο που ο Rhydderch ήταν πρόθυμος να μοιραστεί με όλους το μαγικό αυτό σπαθί, δίνοντας του το προσωνύμιο Hael (=γενναιόδωρος), εντούτοις κανείς δεν τολμούσε να το πάρει στα χέρια του, προφανώς από φόβο μήπως το σπαθί τους έβρισκε ανάξιους.
Το δεύτερο είναι το καλάθι του Gwyddno Garanir. Ο Gwyddno ήταν βασιλιάς σε κάποιο ουαλικό βασίλειο, το οποίο μετέπειτα βυθίστηκε στο σημερινό Cardigan Bay. Αυτός ο βασιλιάς, λοιπόν, κατείχε ένα μαγικό καλάθι στο οποίο, όταν έβαζε κάποιος φαγητό για έναν μόνο άνθρωπο, αυτό θα πολλαπλασιαζόταν επί εκατό, την επόμενη φορά που θα άνοιγε. Συγγενές με το δικό μας «Κέρας της Αμάλθειας», η προσωπική μου απορία ήταν πώς χωρούσε φαγητό για εκατό άτομα σε ένα φυσιολογικό κατά τα άλλα καλάθι. Προφανώς, εκτός από την κατάρα του πολλαπλασιασμού-Gemino Curse, είχε και το ξόρκι επέκτασης που έκανε η Ερμιόνη Γκρέιντζερ στο τσαντάκι της.
Το κέρας του Brân Galed από τον Βορρά είναι ο τρίτος θησαυρός. Ίσως η λέξη «κέρας» σας πάει στην έννοια του «βούκινου», αλλά η μαγική ιδιότητα του κέρατος ήταν να γεμίζει με οποιοδήποτε ποτό ήθελε αυτός που το κρατούσε. Εξαιρετικά βολικό για πολλές περιστάσεις, ο θρύλος του κέρατος πάει πίσω στην εποχή του Ηρακλή, ο οποίος έσπασε το εν προκειμένω κέρατο από κεφάλι του κενταύρου Νέσσου (με τη γνωστή ιστορία του δηλητηριασμένου μανδύα). Η ιστορία του κέρατος μπερδεύεται ακόμα περισσότερο. Κάποιοι, βασισμένοι στο βιβλίο του Taliesin, το συνδυάζουν με τον Brân Galed (εξ ου και το όνομα), ο οποίος ήταν ένας από τους τρεις γενναιόδωρους βασιλείς της Βρετανίας (με τον Rhydderch Hael να είναι ο δεύτερος), αλλά υπάρχει και άλλος θρύλος που θέλει το κέρατο να έχει περάσει στην κατοχή του Myrddin Wylt, του μάγου που όλοι γνωρίσαμε ως Merlin the Wizard στο έργο του Geoffrey Monmouth.
Το άρμα του Morgan Mwynfawr είναι το τέταρτο αντικείμενο στη λίστα. Ο βασιλιάς του Glamorgan, Morgan, ο οποίος είχε τον τίτλο Mwynfawr (πλούσιος) διέθετε ένα άρμα το οποίο μπορούσε να κινηθεί σε απίστευτες ταχύτητες και να φτάσει σε οποιοδήποτε προορισμό σε ελάχιστο χρόνο.
Art by https://ranoartwork.deviantart.com/
Πέμπτος θησαυρός είναι το χαλινάρι του Klydno Eiddin, δηλαδή του βασιλιά Klydno που βασίλευε στο Eiddin, το σημερινό Εδιμβούργο. Παρόλο που χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να φτιάξει το πόδι του κρεβατιού του βασιλιά, το χαλινάρι, εκτός από τις επισκευαστικές του ικανότητες, είχε τη μαγεία να καλεί οποιοδήποτε άλογο επιθυμούσε ο κάτοχός του. Πρακτικά άφηνες το χαλινάρι μια νύχτα, και το επόμενο πρωί, το άλογο ήταν ήδη έτοιμο για ταξίδι.
Το πιο παράξενο -κατά τη γνώμη μου- αντικείμενο στη λίστα. Το μαχαίρι του Llawfrodedd Farchog ή του Llawfrodedd του καβαλάρη ή του Llawfrodedd Barfawc «γενειοφόρου». Η μαγική του ιδιότητα ήταν να εξυπηρετεί 24 ανθρώπους σε μια δεξίωση. Οι προσωπικές ενστάσεις που έχω σε αυτό το αντικείμενο είναι δύο: πρώτον, γιατί να σπαταλήσεις μαγεία, ενώ θα μπορούσες απλά να πάρεις εικοσιτέσσερα μαχαίρια, και δεύτερον, πώς μπορεί ένα και μόνο μαχαίρι να υπηρετεί 24 άτομα; Ακόμα και η φαντασία μου έχει όρια, αλλά τέλος πάντων.
Έβδομος θησαυρός είναι το καζάνι του Dyrnwch Gawr ή του Γίγαντα Dyrnwch, το οποίο είχε μια παράξενη, αλλά πρακτικότατη ικανότητα. Αν κάποιος έβραζε κρέας για κάποιον δειλό, το κρέας δεν θα έβραζε ποτέ. Αντίθετα, αν το κρέας προοριζόταν για κάποιον γενναίο πολεμιστή, το κρέας θα έβραζε πολύ γρήγορα. Ήταν μια καλή πρακτική, προκειμένου να ξεχωρίσει κανείς τους δειλούς από τους γενναίους και για αυτό συμπεριλαμβάνεται στη λίστα. Η ιστορία του, βέβαια, συνδέεται και με τον αρθουριανό κύκλο, καθώς σε μια παραλλαγή της ιστορίας, το ποίημα Culhwch and Olwen, ο Αρθούρος ζητάει το καζάνι ως λάφυρο από τον βασιλιά της Ιρλανδίας, τον Diwrnach. Ο Diwrnach αρνείται και ο Αρθούρος αναγκάζεται να το πάρει με τη βία και να το φέρει στη Βρετανία. Παρόλο που σε αυτή την παραλλαγή το καζάνι δεν έχει καμία μαγική ιδιότητα, στην παραλλαγή του ποιήματος Preiddeu Annwfn (τα λάφυρα του Annwfn), ο Αρθούρος παίρνει το καζάνι από τον βασιλιά του Annwfn (της ουαλικής εκδοχής του Κάτω Κόσμου), Arawn, με το καζάνι να διαθέτει τις μαγικές ιδιότητες που προείπαμε.
Η ακονόπετρα (whetstone) του Tudwal Tudglyd, είναι το όγδοο αντικείμενο. Ως ακονόπετρα, ακόνιζε τα σπαθιά των πολεμιστών, όμως (όπως το καζάνι του Dyrnwch Gawr) αν ακόνιζε το σπαθί κάποιου γενναίου πολεμιστή, το σπαθί θα τραυμάτιζε τον εχθρό αυτού που το κρατούσε, ενώ αν ο κάτοχός του ήταν δειλός, το σπαθί θα έμενε αμβλύ και δεν θα τραυμάτιζε τίποτα και ποτέ.
Ο μανδύας του Padarn Beisrudd θα θέλαμε να κάνει αυτόν που τον φορούσε αόρατο. Αντ’ αυτού, η μαγεία του μανδύα περιοριζόταν στο γεγονός πως θα ταίριαζε μόνο στο σώμα του γενναίου άνδρα, ενώ στον δειλό άνδρα δεν θα έκανε ποτέ. Εναλλακτικά, ο διαχωρισμός γενναίων και δειλών, θα μετατρεπόταν σε διαχωρισμό ευγενών και χωρικών. Ακόμα ένα αντικείμενο για τον διαχωρισμό γενναίων και μη, αν και από το συγκεκριμένο αντικείμενο θα περιμέναμε περισσότερα.
Art by Miguel Coimbra
Στη δέκατη θέση έχουμε δύο αντικείμενα, το σταμνί και το πιάτο του Rhygenydd Ysgolhaig (του κληρικού). Λογικά, μετά από δέκα αντικείμενα θα έχετε καταλάβει πώς πάει το πράγμα, επομένως το πιάτο και το σταμνί θα γέμιζαν με οποιοδήποτε φαγητό (ναι, ακόμα και με μπάμιες) επιθυμούσε ο κάτοχός τους. Ορεκτικό, κυρίως πιάτο, επιδόρπιο και κρασί, όλα σε ένα.
Η χρυσή σκακιέρα του Gwenddoleu, γιου του Ceidio, είναι μια χρυσή σκακιέρα που άνηκε στον εν λόγω βασιλιά της Arfderydd, μιας περιοχής στα δυτικά σύνορα Αγγλίας και Σκωτίας. Η μαγική της ικανότητα ήταν να παίζει από μόνη της οποιονδήποτε αντίπαλο. O θρύλος λέει πως ο Peredur γιος του Elifer έπαιξε ενάντια σε αυτήν τη σκακιέρα και έχασε. Από τον θυμό του πέταξε τη χρυσή σκακιέρα και τα τριαντα-δύο ασημένια πιόνια σε μια κοντινή λίμνη, δημιουργώντας το πρώτο table-flip στην ιστορία.
Ο μανδύας του Αρθούρου είναι ο δωδέκατος θησαυρός. Επιτέλους, ένας μανδύας που κάνει κάποιον αόρατο. Το αντικείμενο αναφέρεται σε δύο κείμενα, το Culhwch and Olwen (το οποίο αναφέραμε για και το καζάνι του Dyrnwch Gawr), και στο The Dream of Rhonabwy, όπου απλά αναφέρεται ως ένα μαγικό αντικείμενο στην κατοχή του Αρθούρου.
Αν θεωρήσετε το σταμνί και το πιάτο του Rhygenydd Ysgolhaig ως δύο αντικείμενα, η λίστα τελειώνει εδώ. Επειδή όμως η λίστα –όπως και κάθε τι που γράφτηκε τον Μεσαίωνα– έχει υποστεί αρκετές παραλλαγές, υπάρχουν αρκετοί που τα θεωρούν ένα αντικείμενο και προσθέτουν ως δέκατο τρίτο τον μανδύα της Tegau Eurfron «χρυσόστηθης». Μακριά από πολέμους, μάχες και γιορτές, αυτός ο μανδύας είχε ως μαγεία να ξεχωρίζει τις πιστές από τις άπιστες γυναίκες. Έτσι, αν η γυναίκα ήταν πιστή, ο μανδύας θα άγγιζε το έδαφος, ενώ αν ήταν άπιστη ίσα που θα κάλυπτε μέχρι τους γοφούς της.
Αρχικά να με συγχωρήσετε για τους αστεϊσμούς μου, όμως μερικά από τα αντικείμενα είναι πραγματικά αστεία και οι ιδιότητες τους ακόμα αστειότερες. Αλλά αν δείτε πέρα από τον αστεϊσμό, δεν είναι τα αντικείμενα που χαρακτηρίζονται από την εποχή τους, αλλά οι ιδιότητες τους.
Στη μεσαιωνική εποχή, η κύρια μέριμνα της κοινωνίας (και δη μάλλον της ουαλικής κοινωνίας) ήταν να ξεχωρίσουν οι δειλοί πολεμιστές από τους γενναίους, οι σεμνές γυναίκες από τις άπιστες, να γεμίζει το τραπέζι με φαγητό και οι στάβλοι με άλογα. Οι δεκατρείς θησαυροί συνδύαζαν την ανάγκη του ανθρώπου για μαγεία, με τις πρακτικές ανάγκες της κοινωνίας και τον διδακτισμό. Όπως και με τους Τέσσερις Θησαυρούς των Tuatha Dé Danann στην Ιρλανδία, έτσι και οι Δεκατρείς Θησαυροί της Βρετανίας ακροβατούν μεταξύ της λαογραφίας και της λογοτεχνίας, μεταξύ της μαγείας και της πρακτικότητας, αντικατοπτρίζοντας αφενός τις αξίες και τις ανάγκες της ουαλικής κοινωνίας, με τη φαντασία και τον μυθολογικό χαρακτήρα των προφορικών παραδόσεων.
Βιβλιογραφία:
Tri Thlws ar Ddeg Ynys Prydain, ed. and tr. Rachel Bromwich, Trioedd Ynys Prydein. Cardiff: University of Wales Press, 1978
Culhwch and Olwen: An Edition and Study of the Oldest Arthurian Tale, ed. Rachel Bromwich and D. Simon Evans, University of Wales Press, 1992
Trioedd Ynys Prydein. trans. and ed. by Rachel Bromwich. Cardiff: UWP, 1961.
http://www.maryjones.us/ctexts/13.html
Guest Post
Ο Ανδρέας Αντωνίου γεννήθηκε στις 12/01/1988 στη Θεσσαλονίκη και διαμένει στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα είναι η Μεταφυσική, η Αισθητική και η Φιλοσοφία της Τέχνης. Έχει εκδόσει τρεις ποιητικές συλλογές και ένα μυθιστόρημα: «Το Φως και το Σκοτάδι» (Ποίηση, Nova-Atlantis, 2010), «Ο Ποιητής και το Φεγγάρι» (Ποίηση, I-Write, 2012), «Τα Μάτια της Aelun (Ποίηση, Οδός Πανός, 2016) και «Το Παρελθόν Ενός Συγγραφέα» (Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Πηγή, 2016). Έχει βραβευθεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς κι έχει δημοσιεύσει ποιήματά του σε έγκριτα λογοτεχνικά περιοδικά.