Τα Αλλαξοπαίδια: Το αγαπημένο παιχνίδι των νεράιδων

Art source here

Στις 22 Ιανουαρίου έκανε πρεμιέρα στο Netflix η σειρά Fate: The Winx Saga, η οποία μας ταξίδεψε στα παιδικά μας χρόνια. Ένα από τα βασικά θέματα πλοκής της πρώτης σεζόν ήταν η ανακάλυψη της πρωταγωνίστριας, Bloom, ότι είναι ένα αλλαξοπαίδι. Μολονότι δόθηκε μια μικρή εξήγηση από τους χαρακτήρες σχετικά με το τι ακριβώς σημαίνει ο όρος και πώς προκύπτει ένα αλλαξοπαίδι, υπάρχουν κάποιες λεπτομέρειες που δεν αναφέρθηκαν. Πάμε λοιπόν να ανακαλύψουμε τα σκοτεινά παιχνίδια της μαγικής κοινότητας.

Στο μυαλό των περισσότερων, οι νεράιδες είναι όμορφα και χαριτωμένα πλάσματα, αλλά η αλήθεια δεν είναι τόσο τρυφερή. Ο κόσμος του δάσους είναι ιδιαίτερα πονηρός, σε σημείο διαστροφής, όπως πολύ εύστοχα τον έχει παρουσιάσει η Holly Black στην τριλογία της The Folk of the Air. Στην πραγματικότητα, οι νεράιδες έχουν – θα λέγαμε– μια πολύ κακή αίσθηση του χιούμορ, διότι ένα από τα αγαπημένα τους παιχνίδια είναι η απαγωγή βρεφών και η αντικατάστασή τους με παιδιά του δικού τους είδους,

Ο θρύλος για τα αλλαξοπαίδια ανάγεται στο μεσαίωνα, περί τον 12ο αιώνα, σύμφωνα με τον μελετητή Richard Firth Green και απαντάται κυρίως στη Βόρεια Ευρώπη. Παραλλαγές σε άλλους τόπους θα αναφερθούν προς το τέλος του άρθρου. Σύμφωνα με τη λαογραφία, οι νεράιδες έπαιρναν τα πιο όμορφα βρέφη ανθρώπων, αφού εκτιμούσαν τη χάρη της εξωτερικής εμφάνισης. Οι θνητοί υποστήριζαν ότι το έκαναν από κακία ή για να χρησιμοποιήσουν τα παιδιά τους ως υπηρέτες. Άλλες φορές, λέγεται πως στην πραγματικότητα τα βρέφη αντικαθιστούσαν γερασμένες νεράιδες που έρχονταν στον κόσμο των ανθρώπων για να πεθάνουν. Σύμφωνα με τη σκωτσέζικη μπαλάντα Tam Lin, τα μωρά προσφέρονταν στον Σατανά ως φόρος. Τέλος, μια λιγότερο φρικιαστική θεωρία ήθελε τα νεραϊδοπαίδια να χρειάζονται το ανθρώπινο γάλα για να τραφούν. Πολύ σπάνια, οι άνθρωποι υποστήριζαν ότι οι νεράιδες απήγαγαν όχι μωρά, αλλά παραμάνες που πρόσφεραν το γάλα τους στα νεογέννητα μέλη της κοινότητάς τους.

Οι περιγραφές των νεραϊδοπαιδιών ποικίλουν, αλλά συγκλίνουν στο γεγονός ότι είναι μοχθηρά, σαν τους γονείς τους. Στις περισσότερες ιστορίες και παραδόσεις οι θνητοί γονείς καταλάβαιναν ότι δεν είχαν στα χέρια τους το δικό τους παιδί, διότι το μωρό ήταν παραμορφωμένο, ήθελε συνέχεια τάισμα, ενώ άλλες φορές φερόταν υστερικά, πηδώντας από την κούνια του, τρέχοντας ή ακόμα παίζοντας μουσικά όργανα, σύμφωνα κυρίως με τη σκωτσέζικη και ιρλανδική λαογραφία. Άλλες φορές, οι γονείς δεν καταλάβαιναν ότι ανέθρεφαν ένα υπερφυσικό παιδί κι όταν αυτό μεγάλωνε, σκορπούσε τον πανικό, όπως άλλωστε ήθελαν να συμβεί οι διεστραμμένες νεράιδες. Σε ελάχιστες περιπτώσεις, τα μωρά πίστευαν ότι ήταν άνθρωποι και παρέμεναν σε αυτόν τον κόσμο. Τα βρέφη των ανθρώπων πάντως δεν επέστρεφαν σχεδόν ποτέ στις οικογένειές τους και υπηρετούσαν τις νεράιδες που τα είχαν απαγάγει.

Όταν οι γονείς συνειδητοποιούσαν τι είχε συμβεί, συνήθως δεν τολμούσαν να βλάψουν το ξένο μωρό από φόβο μήπως οι νεράιδες τους εκδικηθούν σκοτώνοντας το παιδί τους. Μια ιστορία που κατέγραψαν οι αδερφοί Grimm στη Γερμανία του 19ου αιώνα παρουσιάζει μια μητέρα που με φρίκη καταλαβαίνει ότι ξωτικά είχαν κλέψει το μωρό της και στη θέση του άφησαν ένα δικό τους πλάσμα. Η γειτόνισσά της τής έδωσε σαφείς οδηγίες για το πώς να διασκεδάσει το αλλαξοπαίδι κι όταν τα γέλια του έφτασαν μέχρι τη φυλή του, τα ξωτικά ήρθαν να επιστρέψουν το παιδί της γυναίκας. Αντίθετα, άλλες παραδόσεις της Γερμανίας παρουσιάζουν τους γονείς να χτυπούν και να βασανίζουν το αλλαξοπαίδι, με σκοπό να παραδεχτεί τουλάχιστον την ταυτότητά του. Σε αυτή την περιοχή της Ευρώπης δεν θεωρούσαν μόνο τις νεράιδες υπεύθυνες για αυτό το φαινόμενο, αλλά τον ίδιο το Σατανά, νύμφες του νερού, γυναίκες νάνους ή τη Roggenmutter που συνήθιζε να απαγάγει παιδιά.

Art by Arthur Rackham

Στην Ιρλανδία και την Ουαλία σώζονται ιστορίες με γονείς που επίσης προκάλεσαν πόνο στο αλλοξοπαίδι με σκοπό να το διώξουν ή να πείσουν τις νεράιδες να επιστρέψουν το δικό τους. Πολύ σπάνια, οι Ιρλανδοί υποστήριζαν ότι οι ίδιες οι νεράιδες έρχονταν μετά από χρόνια για να πάρουν τα παιδιά τους που οι ίδιοι οι σύντροφοί τους είχαν κλέψει.

Στις περιοχές μεταξύ των συνόρων Αγγλίας και Σκοτίας τα αλλαξοπαίδια προέρχονταν και από νεράιδες και ξωτικά, ενώ τα μωρά των θνητών δεν χρησιμοποιούνταν ως σκλάβοι, αλλά ζούσαν ειρηνικά με τους απαγωγείς τους στο μυθικό Elfhame. Όσο για τους αντικαταστάτες τους, συνήθως αποκαλύπτονταν όταν τους ανάγκαζαν με δόλο να προφέρουν μια κουβέντα ή όταν τους προκαλούσαν έντονο γέλιο.

Οι λόγοι που προέκυψε αυτός ο θρύλος ποικίλουν και αφορούν κυρίως τις κοινωνικές συνθήκες των προβιομηχανικών πόλεων. Πολλοί γονείς αδυνατούσαν να αποδεχτούν τις αναπηρίες των παιδιών τους, οπότε στρέφονταν σε υπερφυσικές επεξηγήσεις. Ωστόσο, ο θρύλος των αλλαγμένων παιδιών δεν αφορούσε μόνο τις χώρες που προαναφέρθηκαν.

Στη Σκανδιναβία, οι περισσότερες ιστορίες που ταξίδεψαν στον χρόνο και βρίθουν από μαγεία και προκλήσεις έχουν πρωταγωνιστές τα Τρολ. Και εκείνα λέγεται πως επιδίδονταν στην πρακτική απαγωγής βρεφών, θρύλος που ενέπνευσε την Amanda Hocking για την τριλογία Trylle (Περισσότερα για τα Τρολ μπορείτε να βρείτε σε παλαιότερο άρθρο: https://www.willowisps.gr/main/-/12/9/2019). Στην Πολωνία, η Dziwozona ή Mamuna ή Boginka απήγαγε νεογέννητα και τα αντικαθιστούσε με τα επονομαζόμενα odmience. Όπως και τα αλλοξοπαίδια των Αγγλόφωνων χωρών, έτσι και στη σλαβική παράδοση ήταν παραμορφωμένα και πολύ αναπτυγμένα για την ηλικία τους. Οι μητέρες μπορούσαν να προστατέψουν τα παιδιά τους δένοντας μια κόκκινη κορδέλα στον καρπό τους ή φορώντας τους ένα κόκκινο καπέλο. Σε κάθε περίπτωση, έπρεπε να μείνουν μακριά από το σεληνόφως. Αν δεν κατάφερναν να γλιτώσουν τα μωρά από την απαγωγή, επιδίδονταν επίσης σε βασανιστήρια των αλλαξοπαιδιών, όπως το μαστίγωμα. Αξίζει να αναφέρουμε πως μία μέθοδος για να απαλλαχθούν από αυτά και να πάρουν πίσω τα παιδιά τους ήταν να χύσουν το υγρό του αυγού πάνω τους φωνάζοντας «Πάρ’ το και φέρε πίσω το δικό μου». Η ανάμιξη του αυγού και του θρύλου των συγκεκριμένων παιδιών απαντάται και στην Ιρλανδία.

Στην Ισπανία, οι Xana, νύμφες του νερού, επιδίδονταν συχνά σε αυτή την πρακτική είτε για να βαφτιστούν τα παιδιά τους είτε γιατί δεν παρήγαγαν γάλα, βασική τροφή για ένα βρέφος. Για να σιγουρευτούν οι γονείς ότι στην κούνια πλάγιαζε μωρό άλλου είδους, έβαζαν σε ένα καζάνι το κέλυφος αυγού και το άφηναν να ζεσταθεί στη φωτιά. Τότε το αλλαξοπαίδι θα έλεγε πως όσα χρόνια ζούσε, δεν είχε δει κελύφη αυγών στη φωτιά. Στην Αφρική, η φυλή Igbo της Ανατολικής Νιγηρίας πίστευαν ότι όταν ένα μωρό πέθαινε στη γέννα ή σε νηπιακή ηλικία ήταν στην πραγματικότητα ένα κακό πνεύμα με το όνομα ọgbanje. Αυτό το πνεύμα είχε τη δυνατότητα να πεθαίνει και να αναστήνεται συνεχώς, με σκοπό να βασανίσει μητέρες. Πολλές φορές το αποκαλούσαν και αλλαξοπαίδι, οπότε έτσι συνδέεται με τον θρύλο που γεννήθηκε και ευδοκίμησε στην Ευρώπη.

Βλέπουμε λοιπόν πως όση ομορφιά έχουν οι νεράιδες, άλλη τόση είναι η πονηριά τους. Ίσως εδώ να κολλάει το γνωστό δίδαγμα περί των φαινομένων που απατούν. Ας αναγνωρίσουμε όμως την προσφορά τους στον κόσμο της φαντασίας που τόσο αγαπάμε.

Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές:

"Changeling". Mythology Wiki, https://mythology.wikia.org/wiki/Changeling, Accessed 28/1/2021

"Swapping Babies: The Disturbing Faerie Changeling Phenomenon". Ancient Origins, https://www.ancient-origins.net/myths-legends/swapping-babies-disturbing-faerie-changeling-phenomenon-007261, Accessed 28/1/2021

"Exploring Irish mythology: Changelings". Irish Post, https://www.irishpost.com/life-style/exploring-irish-mythology-changelings-170347, Accessed 28/1/2021

"Changeling". Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Changeling, Accessed 28/1/2021