Ζόμπι: η εξέλιξή τους στην παγκόσμια ιστορία
Art by https://www.artstation.com/artwork/Kydgo
Για να είμαι ειλικρινής, δεν είχα ποτέ σε ιδιαίτερη εκτίμηση τα ζόμπι. Όταν πρότεινα το θέμα στην αρχισυντάκτρια, δεν το σκέφτηκα και πολύ. Δεν είχα ιδέα τι θα γράψω, ούτε και αν θα έβρισκα πράγματα να πω. Δεν είμαι φαν του είδους, ούτε των αντίστοιχων βιβλίων, ταινιών και σειρών. Ή τουλάχιστον, δεν ήμουν.
Ξεκίνησα την έρευνά μου και ανακάλυψα έναν ολόκληρο κόσμο που δεν φανταζόμουν. Έμαθα πάρα πολλά και, όπως πάντα, προσπαθούσα να αποφασίσω για τι από όλα αυτά να πρωτογράψω στο άρθρο.
Τα ζόμπι κυριαρχούν σε τηλεοπτικές σειρές και στον κινηματογράφο για διάφορους λόγους, αλλά η ιστορία τους δεν ξεκινά εκεί. Υπάρχει ολόκληρη φολκλορική παράδοση νεκροζώντανων ανά τον κόσμο και έχει να κάνει με αρχέγονους φόβους και με τα μυστήρια της ζωής, όπως τα αντιλαμβανόταν και τα αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος από αρχαιοτάτων χρόνων.
Πρώτες εμφανίσεις και διεθνές φολκλόρ
Η πρώτη αναφορά σε νεκροζώντανους γίνεται στο αρχαιότερο κείμενο του πλανήτη: το Έπος του Γκιλγκαμές το 2100 π.Χ. Εκεί, η βασίλισσα Ιστάρ ζητάει τη βοήθεια του πατέρα της Ανού για να εκδικηθεί τον Γκιλγκαμές, ο οποίος την απέρριψε, και απειλεί πως, αν ο Ανού δεν τη βοηθήσει, θα εξαπολύσει μια στρατιά νεκροζώντανων στη γη. Αυτό από μόνο του δείχνει πως τα αγαπημένα και προσφιλή ζόμπι έχουν πολλές ιστορίες να αφηγηθούν και σίγουρα καμία από αυτές δεν είναι ευχάριστη.
Υπάρχουν πολλά πλάσματα στο διεθνές φολκλόρ που επέστρεψαν μετά θάνατον στη ζωή. Το καθένα από αυτά έχει τα δικά του κίνητρα και σίγουρα έχει αφήσει το αποτύπωμά του σε κάποια από τα ζόμπι που βλέπουμε σήμερα στον κινηματογράφο ή διαβάζουμε για αυτά στα μυθιστορήματα του είδους.
Ένα από αυτά είναι το κινέζικο ζόμπι-βρικόλακας, το λεγόμενο Jiangshi. Εκδικείται την ταφή του, που δεν έγινε σωστά και σίγουρα δεν θέλει κανείς μας να βρεθεί στον δρόμο του. Άλλο ένα ενδιαφέρον ζόμπι είναι το Ghoul. Το Ghoul έρχεται από τον αραβικό χώρο και δεν θέλει καθόλου να επιστρέψει. Αυτή όμως είναι η τιμωρία του για την απρεπή ζωή του και πρέπει έτσι να πορευτεί. Έπειτα υπάρχει το Draugr. Σκανδιναβικής καταγωγής, δεν πρόκειται παρά για έναν αιμοσταγή Βίκινγκ που επανέρχεται στη ζωή με έναν και μοναδικό σκοπό: να σκορπίσει την καταστροφή. Κίνητρο αποτελεί συνήθως κάτι που το ενόχλησε στη ζωή, έχει απίστευτες υπερφυσικές δυνάμεις και είναι σχεδόν αδύνατο να το νικήσει κανείς. Το πιο κοντινό, γεωγραφικά και χρονικά, σε εμάς ζόμπι είναι το λεγόμενο Revenant. Κατάγεται από την Αγγλία και οφείλουμε την πληροφορία στον William of Newburgh, ιστορικό του 12ου αιώνα, ο οποίος είναι ο πρώτος κυνηγός ζόμπι του κόσμου. Το Revenant, όπως και το Draugr, αρέσκεται στο να σκορπά την καταστροφή, αλλά στην προκειμένη περίπτωση το πιο ενδιαφέρον από όλα είναι ο ίδιος ο William of Newburgh. Κάτι στην ιδιότητα του “Zombie Hunter” φαντάζει πολύ κουλ. Τελευταίο ζόμπι από το διεθνές φολκλόρ είναι το Wendigo από τον Καναδά. Πρόκειται για πνεύμα-ζόμπι. Καταλαμβάνει το θύμα του και το μετατρέπει σε ένα ον που κυνηγά ανθρώπους για να τους κατασπαράξει.
Οι νεκροζώντανοι αποτελούσαν πάντα ένα αρχέτυπο που διατηρήθηκε μέσα στους αιώνες, συμβολίζοντας τον ανθρώπινο φόβο μπροστά στο άγνωστο και τον ίδιο τον θάνατο. Είναι λογικό, λοιπόν, όχι μόνο να μη σταματήσουν να κερδίζουν το ενδιαφέρον μας, αλλά και να συνεχίσουν να εξελίσσονται και να έχουν απήχηση σε όλες τις τέχνες. Στην προκειμένη, θα ασχοληθούμε με τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο.
Art by https://depingo.deviantart.com/
Βιβλία και ταινίες που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο
Θα μπορούσαν να γραφτούν πάρα πολλά για τις ταινίες, τις σειρές, τα games και τα μυθιστορήματα που πραγματεύονται το θέμα ζόμπι τα τελευταία περίπου 90 χρόνια. Αντ’ αυτού, θα ασχοληθούμε με εκείνα τα βιβλία και εκείνες τις ταινίες που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο και έδωσαν τον τόνο στην εξέλιξη των ζόμπι μέχρι σήμερα.
Η πρώτη φορά που έγινε αναφορά σε ζόμπι στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο ήταν το 1929 με το βιβλίο The Magic Island, του William Seabrook. Το βιβλίο γράφτηκε με αφορμή τις παραδόσεις Zombie που υπήρχαν τότε στην Αϊτή και είχαν τις ρίζες τους στη δυτική Αφρική. Πρόκειται για το πασίγνωστο Voodoo Zombie που αποτελούσε μέχρι τότε δημιούργημα κάποιου μάγου. Εκεί έπινες απλά ένα ποτάκι που σου σέρβιρε ο καλός αυτός μάγος και μετά από λίγο γινόσουν ένα υπέροχο, άβουλο και αργοκίνητο πλάσμα που μοναδικό στόχο είχε να υπηρετεί τον αφέντη και δημιουργό του. Το βιβλίο μεταφέρθηκε το 1932 στον κινηματογράφο με τον τίτλο The White Zombie. Στην ταινία, μια νεαρή γυναίκα πέφτει θύμα ενός μάγου που τη μετατρέπει σε ζόμπι για χάρη ενός πλούσιου μεγαλοκτηματία που θέλει να την κάνει δική του.
Άλλο ένα βιβλίο - σταθμός για τη μετέπειτα ιστορία των ζόμπι είναι το I am Legend του Richard Matheson που κυκλοφόρησε το 1954. Η πιο πρόσφατη κινηματογραφική του μεταφορά έγινε το 2007 με πρωταγωνιστή τον Will Smith. Πριν από αυτό, υπήρξε και άλλη μία ταινία το 1971 με τον τίτλο The Omega Man και πρωταγωνιστή τον Charlton Heston. Σε αυτό το βιβλίο έχουμε τον Robert Neville ως μοναδικό επιζών ενός Zombie Apocalypse. Ο πρωταγωνιστής έχει ανοσία στον ιο που μετατρέπει ανθρώπους σε ζόμπι-βαμπίρ και προσπαθεί να επιβιώσει ψάχνοντας να βρει το αντίδοτο. Το βιβλίο αυτό κατέστησε το λεγόμενο “Zombie Apocalypse” mainstream και επηρέασε την πορεία των επερχόμενων ταινιών, βιβλίων και video games.
Night of the Living Dead
Ένας από τους σκηνοθέτες που επηρεάστηκαν από το I am Legend ήταν και ο George A. Romero, στον οποίο οφείλουμε την πιο επική ανατροπή για τα κινηματογραφικά ζόμπι. Το 1968 κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους η ταινία Night of the Living Dead, που έμελλε να αλλάξει τα μέχρι τότε ζόμπι δεδομένα. Τα ζόμπι εδώ έρχονται τη νύχτα, έχοντας αναστηθεί μυστηριωδώς και μοναδικός τους στόχος είναι να τραφούν.
Ο George A. Romero συνειδητοποίησε πως με αυτό το είδος ταινιών μπορούσε να σχολιάσει κοινωνικά θέματα, καθώς η επιτομή του Horror μπορεί να εντοπιστεί μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Δήλωνε πως του άρεσε η ιδέα του τέρατος που έχει κάθε άνθρωπος μέσα του και πως τα ζόμπι είμαστε τελικά εμείς οι ίδιοι.
Ακολούθησαν κι άλλες ταινίες από τον ίδιο, όπως το Dawn of the Dead το 1978 και το Day of the Dead το 1985. Μέσα από τις ταινίες του έβρισκε πάντα τρόπο να καυτηριάσει τις ανθρώπινες αδυναμίες και να επισημάνει πως η ανθρωπότητα θα αυτοκαταστρεφόταν τελικά, αν δεν σταματούσε να πολεμάει τον ίδιο της τον εαυτό. Η επιρροή των ταινιών του σε όλες τις μετέπειτα ταινίες ζόμπι αποτελεί φαινόμενο και σίγουρα θα συνεχίσουμε για πολλά χρόνια ακόμα να βλέπουμε στις αίθουσες τον απόηχό τους.
Art by disse86.deviantart.com
Από το 2000 και έπειτα, οι ταινίες και σειρές ζόμπι περνούν μια περίοδο αναγέννησης και μάλιστα αποτελούν το πιο ευπροσάρμοστο είδος. Είτε μιλάμε για κωμωδίες, είτε για θρίλερ ή ακόμα και επιστημονική φαντασία, τα ζόμπι εγγυώνται τον τρόμο, αλλά και την απήχηση τους στο κοινό. Δεν είναι τυχαίο όλο αυτό, καθώς τα ζόμπι αποτελούν το αρχέτυπο που συμβολίζει τη σήψη, την παρακμή, την κοινωνική αναταραχή και τον απόλυτο φόβο για τον χαμό της ανθρώπινης ύπαρξης. Η ενασχόληση με τα ζόμπι συμπιπτεί πάντα χρονικά με περιόδους αναταραχής και αβεβαιότητας.
Ένα παράδειγμα από τον 19ο αιώνα είναι ο Frankenstein ή Ο μοντέρνος Προμηθέας (1818) της Mary Shelley. Το λεγόμενο τέρας του Frankenstein εδώ δεν αποτελεί ακριβώς ζόμπι, αλλά συμβολίζει και πάλι την ίδια την απληστία του ανθρώπου που έχει τη δύναμη να τον καταστρέψει καθώς και τις καταστροφικές δυνατότητες της τεχνολογίας. Το έργο προέρχεται από την καρδιά της βιομηχανικής επανάστασης και θεωρείται από πολλούς σύμβολο για τον φόβο μπροστά στο άγνωστο και τον θάνατο που μπορούν να επιφέρουν οι πράξεις των ίδιων των ανθρώπων.
Αντίστοιχα, στην εποχή του Night of the Living Dead και των μετέπειτα ταινιών του Romero η ανθρωπότητα διένυε μία περίοδο γεμάτη αναταραχές, πολέμους και οικονομικοπολιτική αστάθεια. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο το γεγονός πως αναζοπυρώθηκε το ενδιαφέρον μας για το εν λόγω είδος ταινιών και μυθιστορημάτων, αν σκεφτεί κανείς πως την τελεταία εικοσαετία έχουμε ζήσει πολέμους, τρομοκρατικές επιθέσεις, πανδημίες και κοινωνικές αλλαγές που δεν μπορούν παρά να σπείρουν την ανησυχία και τον φόβο στις καρδιές όλων.
Τα ζόμπι έρχονται να αποτυπώσουν με μοναδικό τρόπο κάθε μικρό ή μεγάλο φόβο που τρέφει η ανθρωπότητα μπροστά στην πιθανότητα του αφανισμού της. Οι ορδές των νεκροζώντανων που κυνηγούν για να τραφούν και να κατατρέψουν αποτελούν ένα σύμβολο για όλα εκείνα που επικρατούν στους χειρότερους εφιάλτες μας˙ θάνατο, λοιμούς, πολέμους, απόλυτη καταστροφή.
Φαίνεται πως οι ανθρώπινες ανησυχίες παραμένουν ίδιες με εκείνες των προγόνων μας 4500 χρόνια πριν και η τέχνη εξακολουθεί να είναι το μέσο μέσα από το οποίο ο άνθρωπος προσπαθεί να εξερευνήσει, να κατανοήσει και ίσως να εκλογικεύσει όσα προτιμά να αποφεύγει να σκεφτεί στην πραγματικότητα. Ίσως ακόμα τα ζόμπι να αποτελούν και έναν τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα θα μπορέσει να λυτρωθεί και να ονειρευτεί ένα καλύτερο αύριο, αναγεννημένη και ελεύθερη από όλα εκείνα που τη βαραίνουν σήμερα. Το σίγουρο είναι πως θα υπάρχουν πάντα εκείνοι που θα πιστεύουν στο επερχόμενο Zombie Apocalypse και θα προετοιμάζονται κατάλληλα. Μένει να δούμε τι μας επιφυλάσσει η ιστορία.
Πηγές:
History of Zombies History Channel 2015
Editors' Choice
Mε τη σειρά μας να προτείνουμε το βιβλίο 'Zombie στην Ελλάδα' που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις iWrite.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Είναι γεγονός πώς οι ιστορίες με ζόμπι έλκουν διαχρονικά το ενδιαφέρον του κοινού σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα από την προβολή κινηματογραφικών ταινιών, με χαρακτηριστικότερες εκείνες του George Romero (τέλη δεκαετίας 60’ και εξής), ενώ στις μέρες μας τηλεοπτικές παραγωγές όπως οι ταινίες/video games «Resident Evil» και η σειρά «Walking Dead» θεωρούνται εξαιρετικά δημοφιλείς. Παρ’ όλα αυτά, στις εκδόσεις iWrite σκεφτήκαμε πως μία ιστορία με ζόμπι δεν αφορά αποκλειστικά και μόνο συνωμοσιολογικά σενάρια και φονικούς ιούς που ξεπηδούν από μυστικά εργαστήρια…
Η χώρα μας διαθέτει μία πλούσια λαογραφική Παράδοση, με αμέτρητους μύθους και θρύλους, που αναφέρονται σε περιστατικά… δράσης νεκροζώντανων πλασμάτων, από την αρχαία Ελλάδα και τον Μεσαίωνα, έως την περίοδο της Τουρκοκρατίας και τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Η Παράδοση αυτή, σκεφτήκαμε πως θα μπορούσε κάλλιστα να λειτουργήσει ως πηγή έμπνευσης για τη συγγραφή πρωτότυπων διηγημάτων με ζόμπι… ελληνικής προέλευσης!
Μέσα από την αναγγελία για τη διενέργεια ενός πρωτότυπου λογοτεχνικού διαγωνισμού (το αποτέλεσμα του οποίου είναι ο συλλογικός τόμος που κρατάτε στα χέρια σας), στόχος μας ήταν να δώσουμε την ευκαιρία σε Έλληνες συγγραφείς να αναδείξουν το ταλέντο τους, παντρεύοντας ένα ανερχόμενο ρεύμα Λογοτεχνίας με την ελληνική Ιστορία, τη λαογραφία, τις ιδιαίτερες κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις του λαού μας και τη σύγχρονη πραγματικότητα που μας περιβάλλει, είτε κατοικούμε στα αστικά κέντρα είτε στην επαρχία.
Μπορείτε να αγοράσετε το βιβλίο εδώ
Συγγραφέας. Blogger. Podcaster. Η Φιλιώ (Φύλλις) Γαβριηλίδου ανήκει στην κατηγορία των ανθρώπων που δεν μπορούν να σταθούν ακίνητοι. Ζει για να γράφει, είτε αυτό αφορά το blog της είτε το επόμενο βιβλίο της. Σπούδασε Γερμανική Φιλολογία και το κομμάτι εκείνο της φιλολόγου δε λέει να την αφήσει σε ησυχία· αποτυπώνεται στην αγάπη της για τα βιβλία και τη διαρκή αναζήτηση. Έχει αστείρευτη δίψα για γνώση και τόσο τα ενδιαφέροντά της όσο και οι ενασχολήσεις της περιστρέφονται γύρω από τη δημιουργικότητα και την ανθρώπινη ψυχολογία. Πιστεύει πως η δημιουργικότητα είναι το μονοπάτι προς την ευτυχία και πως ο πιο σύντομος δρόμος για να φτάσουμε εκεί είναι μέσα από το εσωτερικό μας παιδί.
Το 2017 εκδόθηκε το πρώτο της βιβλίο με τον τίτλο Ονειρόκοσμος: Το Μέσο Φάσμα, ο Κρύσταλλος και ο Εφιάλτης ενώ θα τη βρείτε να αρθρογραφεί καθημερινά στο blog της "Φάε τη σοκολάτα σου" ή να συζητά στην εκπομπή της Phyllisophies με του καλεσμένους της για ιδέες και ιστορίες που έχουν τη δύναμη να εμπνεύσουν και να παρακινήσουν.
Website: www.phyllisgabriel.com