Χριστουγεννιάτικο δέντρο, το πιο όμορφο στολίδι
The Christmas Tree painting by Henry Mosler
Δεκέμβρης. Για πολλούς, ίσως ο ωραιότερος μήνας του χρόνου. Οι περισσότεροι έχουν ήδη στολίσει, και οι υπόλοιποι ετοιμάζονται. Στο κέντρο και στο αποκορύφωμα των χριστουγεννιάτικων διακοσμήσεων, το έλατο. Αληθινό ή ψεύτικο, μεγάλο ή μικρό, λευκό ή καταπράσινο, χαρά για κάθε μικρό και μεγάλο παιδί.
Πολύ πριν τη διάδοση του Χριστιανισμού στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο, τα αειθαλή φυτά και δέντρα είχαν ήδη ιδιαίτερη σημασία για τους ανθρώπους. Σήμερα, διακοσμούμε έλατα και πεύκα. Στον αρχαίο κόσμο, συνήθιζαν να κρεμάνε στις πόρτες και στα παράθυρα κλωνάρια αειθαλών φυτών, πιστεύοντας σε πολλές περιπτώσεις ότι θα κρατούσαν μακριά τις μάγισσες, τα φαντάσματα, τα κακά πνεύματα και τις αρρώστιες.
Στο Βόρειο ημισφαίριο, η μικρότερη σε διάρκεια ημέρα του έτους είναι στις 21 Δεκεμβρίου, ενώ η νύχτα που την ακολουθεί είναι αντίστοιχα η μεγαλύτερη σε διάρκεια. Ονομάζεται χειμερινό ηλιοστάσιο, και για τον αρχαίο κόσμο, σε πολλές διαφορετικές περιοχές, αποτελούσε μία ιδιαίτερη περίσταση, μία από τις πιο σημαντικές ημέρες του χρόνου. Ο ήλιος, που σε πολλούς λαούς λατρευόταν ως θεότητα, αυτό το διάστημα υποτίθεται πως αρρώσταινε και γινόταν αδύναμος, γι’ αυτό και ερχόταν ο χειμώνας. Το χειμερινό ηλιοστάσιο ήταν μεγάλη γιορτή, γιατί εφόσον στη συνέχεια η ημέρα ξεκινούσε σταδιακά να μεγαλώνει και πάλι, αυτό σήμαινε πως ο θεός ήλιος ανάρρωνε. Τα αειθαλή φυτά ήταν μία υπόσχεση ελπίδας: τους θύμιζαν πως αργά ή γρήγορα και τα υπόλοιπα φυτά θα πρασινίσουν και θα ανθίσουν, πως ο ήλιος θα ξαναγίνει δυνατός, πως το καλοκαίρι θα επιστρέψει και πάλι.
Στην αρχαία Αίγυπτο, η κυρίαρχη θεότητα ήταν ο Ρα, ο θεός του ήλιου και του φωτός, που απεικονιζόταν με κεφάλι γερακιού, κι ένα λαμπερό ήλιο για στέμμα του. Στο χειμερινό ηλιοστάσιο, όταν ξεκινούσε η ανάρρωση του Ρα, οι Αιγύπτιοι γέμιζαν τα σπίτια τους με φύλλα φοινικιάς. Εκτός από τη χαρά για την αναπόφευκτη επιστροφή του φωτός στον κόσμο, συμβόλιζαν επίσης τον θρίαμβο της ζωής επί του θανάτου.
Οι Ρωμαίοι, από την άλλη, υποδέχονταν το ηλιοστάσιο με μία μεγάλη γιορτή που ονομαζόταν Saturnalia, προς τιμήν του θεού Κρόνου (Saturn), που για εκείνους ήταν ο θεός της γεωργίας. Γι’ αυτούς η συγκεκριμένη ημέρα σήμαινε πως σύντομα οι αγροί και οι οπωρώνες θα πρασινίσουν και θα καρποφορήσουν ξανά. Διακοσμούσαν τις κατοικίες τους, αλλά και τους ναούς, με κλωνάρια διαφόρων αειθαλών φυτών, συμβόλων της αιώνιας ζωής.
Οι ατρόμητοι Βίκιγκς της Σκανδιναβίας, πολύ αργότερα, φαίνεται πως πίστευαν ότι τα αειθαλή φυτά ήταν η ιερή βλάστηση του Balder, του θεού του ήλιου.
Ο στολισμός του Χριστουγεννιάτικου δέντρου, όπως το ξέρουμε σήμερα, είναι μια παράδοση οι απαρχές της οποίας ανιχνεύονται στη Γερμανία του 16ου αιώνα. Τότε ήταν που για πρώτη φορά οι χριστιανοί έφεραν ολόκληρα, στολισμένα δέντρα μέσα στα σπίτια τους. Κάποιοι έχτιζαν χριστουγεννιάτικες πυραμίδες από ξύλα, τις οποίες διακοσμούσαν με κλωνάρια ελάτων και πεύκων και αναμμένα κεριά. Υπάρχει μία -ανεπιβεβαίωτη- ιστορία για το πώς ο Μαρτίνος Λούθηρος, ο διάσημος Προτεστάντης μεταρρυθμιστής του 16ου αιώνα, ήταν ο πρώτος που πρόσθεσε αναμμένα κεράκια σε κάποιο δέντρο. Επιστρέφοντας στο σπίτι του ένα χειμωνιάτικο απόγευμα, αναλογιζόμενος το αυριανό του κήρυγμα, τον κατέλαβε δέος χαζεύοντας το μεγαλείο των αστεριών στον νυχτερινό ουρανό, να λάμπουν ανάμεσα από τα φύλλα των παντοτινά πράσινων φυτών που απλώνονταν από πάνω του. Στην προσπάθειά του να αναπαράγει με κάποιον τρόπο αυτή τη μεγαλειώδη ομορφιά για χάρη της οικογένειάς του, είχε την ιδέα να στήσει ένα δέντρο στο κεντρικό δωμάτιο του σπιτιού, και να στολίσει τα κλαδιά του με αναμμένα κεράκια.
Η πρώτη καταγεγραμμένη εμφάνιση στολισμένου δέντρου στον Νέο Κόσμο ανιχνεύεται στα 1830, σε μία κοινότητα Γερμανών μεταναστών στην Πενσυλβάνια, παρότι, γενικά, η συγκεκριμένη κοινότητα φαίνεται πως ακολουθούσε αυτή την παράδοση από αρκετά νωρίτερα, περίπου από τα μέσα του 18ου αιώνα. Κατά τον 19ο αιώνα, και μέχρι περίπου τα τέλη του, η αμερικανική κοινωνία θεωρούσε τα χριστουγεννιάτικα δέντρα μία ευρωπαϊκή παραξενιά στην καλύτερη περίπτωση, και ένα παγανιστικό σύμβολο στη χειρότερη. Η καθυστέρηση αυτή δεν είναι παράξενη, αν σκεφτεί κανείς την ιδιαίτερα αυστηρή, πουριτανική χριστιανική κοινότητα του αμερικανικού κόσμου. Ο ίδιος ο Oliver Cromwell είχε εκφωνήσει χειμαρρώδη λόγο καταδικάζοντας τις παγανιστικές παραδόσεις των χριστουγεννιάτικων καλάντων, της διακόσμησης χριστουγεννιάτικων δέντρων και οποιασδήποτε άλλης έκφρασης πηγαίας χαράς και καλής διάθεσης που, κατά την άποψη τη δική του και του αυστηρού κλήρου, αμαύρωνε την ιερότητα της περίστασης. Το 1659, το Γενικό Δικαστήριο της Μασαχουσέτης πέρασε νομοθεσία κατά την οποία, την ημέρα των Χριστουγέννων, οποιαδήποτε τέλεση παράδοσης ή εθιμοτυπίας πέραν της προσέλευσης στην εκκλησία για τη χριστουγεννιάτικη λειτουργεία θεωρούνταν ποινικό αδίκημα. Κοινώς, οι άνθρωποι που θα στόλιζαν ένα δέντρο ή θα κρεμούσαν οποιοδήποτε διακοσμητικό στοιχείο… θα έπρεπε να πληρώσουν βαρύτατο πρόστιμο! Η αυστηρή, βλοσυρή αυτή σοβαροφάνεια συνεχίστηκε μέχρι και τον 19ο αιώνα, οπότε και η μαζική εισροή Γερμανών και Ιρλανδών μεταναστών στον αμερικανικό χώρο έκανε το φαινόμενο αδύνατο να ελεγχθεί, και κατανίκησε το πουριτανικό κατεστημένο.
The Christmas Tree by Albert Chevallier Tayler
Το 1846, η μακροβιότερη μονάρχης της Αγγλίας, η Βασίλισσα Βικτώρια, μαζί με τον σύζυγό της, τον Γερμανό πρίγκιπα Αλβέρτο, σχεδιάστηκαν από καλλιτέχνη ως εικονογράφηση στην εφημερίδα London News να στέκονται με τα παιδιά τους γύρω από ένα στολισμένο, χριστουγεννιάτικο δέντρο. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα μέλη της οικογένειάς της που κυβέρνησαν, αλλά και με τους περισσότερους μονάρχες εκείνης της εποχής γενικότερα, η Βικτώρια ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στους υπηκόους της, ακόμα και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Οτιδήποτε έλεγε γινόταν κανόνας, οτιδήποτε έκανε, παράδειγμα προς μίμηση. Συνεπώς, η συγκεκριμένη ενέργειά της στη βασιλική αυλή έγινε αμέσως μόδα, όχι μόνο στο Λονδίνο και τη Βρετανία, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, από τις υπόλοιπες βασιλικές αυλές της Ευρώπης μέχρι την Αμερική και τον αποικιοκρατούμενο κόσμο. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο όπως το ξέρουμε σήμερα, μόλις είχε φτάσει, κι έμελλε να παραμείνει.
Μέχρι τα τέλη του αιώνα, εκτός του στολισμένου δέντρου, πολλές ακόμα χριστουγεννιάτικες διακοσμήσεις έφταναν σωρηδόν από τη Γερμανία. Τα δέντρα που στόλιζαν στην Ευρώπη συνήθως ήταν μικρά, όχι παραπάνω από ενάμισι μέτρο, ενώ στην Αμερική σχεδόν πάντα όφειλαν να ακουμπούν την οροφή του δωματίου στο οποίο βρίσκονταν.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι Ευρωπαίοι και οι μετανάστες στην Αμερική στόλιζαν τα δέντρα τους κυρίως με καρπούς και γλυκά, όπως μήλα, καρύδια και μπισκότα από μάρτσιπαν, ενώ οι Αμερικανοί προτιμούσαν χειροποίητα στολίδια. Αργότερα προστέθηκε χρωματιστό ποπ-κορν αναμεμειγμένο με μούρα και ξηρούς καρπούς. Με την άνοδο του ηλεκτρισμού, τα φωτάκια δεν άργησαν να κάνουν την εμφάνισή τους, αντικαθιστώντας τα κεριά. Με αυτό, σιγά σιγά τα δέντρα άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους σε μεγάλες πλατείες των πόλεων σε όλες τις χώρες, ενώ το να έχει κανείς χριστουγεννιάτικο δέντρο στο σπίτι του έγινε παράδοση.
Σήμερα πλέον, συναντάμε μία τεράστια ποικιλία παραδόσεων σχετικά με το χριστουγεννιάτικο δέντρο και το στολισμό του σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο Μεξικό, παρότι ο βασικός χριστουγεννιάτικος στολισμός είναι η φάτνη, ένα διακοσμημένο χριστουγεννιάτικο δέντρο προστίθεται στη σκηνή πολύ συχνά, ή στήνεται αλλού μέσα στο σπίτι. Τις σπάνιες φορές που προτιμάται φυσικό δέντρο, πρόκειται για πεύκο, και όχι για έλατο. Συνήθως προτιμούν τα ψεύτικα, μικρά έλατα, δεν είναι όμως λίγες οι περιπτώσεις που στολίζεται ένας γυμνός κορμός κοπάλιου, ή κάποιο είδος θάμνου που μπορεί εύκολα να βρεθεί στην εξοχή. Στη Βραζιλία τα Χριστούγεννα γιορτάζονται σε καλοκαιρινή περίοδο, παρ’ όλα αυτά όμως, μερικές φορές, τα πεύκα στολίζονται με κομμάτια βαμβακιού ώστε να θυμίζουν χιονισμένο τοπίο.
Στην άγρια Γροιλανδία, η οποία βρίσκεται πολύ βόρεια για να υφίσταται βλάστηση, γίνεται εισαγωγή δέντρων για τα Χριστούγεννα, τα οποία διακοσμούνται με κεριά και στολίδια σε έντονα, φωτεινά χρώματα.
Στη Σουηδία το δέντρο στολίζεται δύο ή τρεις μέρες πριν τα Χριστούγεννα, και δεν είναι απαραίτητα έλατο ή πεύκο, αλλά οποιοδήποτε αειθαλές δέντρο. Η συχνότερη διακόσμηση είναι αστέρια, ηλιαχτίδες, και χιονονιφάδες φτιαγμένες από διάφορα υλικά. Περιλαμβάνονται επίσης πολύχρωμα ξύλινα ζωάκια. Οι Νορβηγοί, από την άλλη, είναι πιο περιπετειώδεις. Συχνά αρέσκονται να κάνουν ένα μικρό ταξιδάκι στο δάσος, ώστε να εντοπίσουν οι ίδιοι το δέντρο της αρεσκείας τους. Συνήθως οι γονείς διακοσμούν την παραμονή των Χριστουγέννων, στο σαλόνι, πίσω από κλειστές πόρτες, ενώ τα παιδιά περιμένουν με ανυπομονησία έξω από το δωμάτιο. Ακολουθεί ένα μικρό, οικογενειακό τελετουργικό που ονομάζεται «κύκλωμα του δέντρου», κατά το οποίο η οικογένεια ενώνει τα χέρια σχηματίζοντας έναν κύκλο γύρω από το δέντρο και τραγουδά τα κάλαντα. Στη συνέχεια, μοιράζονται τα δώρα.
The Little Match Girl painting by English School
Στην Ιρλανδία, ο στολισμός που προτιμούν είναι τα πολύχρωμα φωτάκια και οι γιρλάντες σε πρώτο επίπεδο, και λιγότερο οι χριστουγεννιάτικες μπάλες. Οι περισσότεροι τοποθετούν έναν άγγελο στην κορυφή, και το αστέρι όμως δεν είναι παράξενο.
Στη Νότια Αφρική, όπως και στη Βραζιλία, τα Χριστούγεννα πέφτουν το καλοκαίρι, και τα χριστουγεννιάτικα δέντρα είναι πολύ σπάνιο να βρεθούν, στολίζονται όμως τα παράθυρα των σπιτιών. Οι Χριστιανοί που ζουν στη Σαουδική Αραβία γιορτάζουν τα Χριστούγεννα ιδιωτικά. Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα και φώτα δημόσια δεν είναι κάτι το ανεκτό. Οι περισσότερες οικογένειες, όταν θέλουν να στολίσουν δέντρο, το κάνουν διακριτικά, σε κάποια γωνία του σπιτιού.
Στις Φιλιππίνες προτιμώνται τεχνητά δέντρα, σε μια μεγάλη ποικιλία χρωμάτων και μεγεθών. Τα στολίδια, κυρίως αστέρια και φαναράκια, κατασκευάζονται από ξύλο μπαμπού και καλύπτονται με πολύχρωμο ρυζόχαρτο ή σελοφάν, και συχνά μικρές φούντες κρέμονται από τις γωνίες τους.
Στην Άπω Ανατολή, τα πράγματα είναι ακόμα πιο διαφορετικά. Στην Κίνα είναι πολύ μικρό το ποσοστό των ανθρώπων που γιορτάζει τα Χριστούγεννα. Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα τους αποκαλούνται «δέντρα του φωτός», και είναι συνήθως στολισμένα με πούλιες, χάρτινες γιρλάντες, λουλούδια και φαναράκια. Στην Ιαπωνία τα Χριστούγεννα, για όσους τα γιορτάζουν, είναι κυρίως μία περίοδος αφιερωμένη στην αγάπη για τα παιδιά τους. Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα στολίζονται με μικρά παιχνίδια, κούκλες, χάρτινα στολίδια, βεντάλιες από χρυσόχαρτο και μικρούς μελωδούς. Μινιατούρες ψεύτικων κεριών τοποθετούνται επίσης ανάμεσα στα κλαδιά. Ανάμεσα στα πιο διάσημα χάρτινα στολίδια είναι ο κύκνος οριγκάμι. Τα παιδιά της Ιαπωνίας ανταλλάσσουν κάθε χρόνο χάρτινα πουλιά, τα «πουλιά της ειρήνης», με άλλα παιδιά σε όλο τον κόσμο, με την ελπίδα ότι δεν θα συμβεί ποτέ ξανά πόλεμος.
Στην Ελλάδα, όπως γνωρίζουμε οι περισσότεροι, για πολλά χρόνια το συνηθισμένο έθιμο, εφόσον χώρα κατεξοχήν ναυτική, ήταν να στολίζεται ένα καράβι. Καθώς στολιζόταν κοντά στην αρχή της νέας χρονιάς, για πολλούς συμβόλιζε μία καινούρια πλεύση στη ζωή των ανθρώπων. Το πρώτο χριστουγεννιάτικο έλατο έφτασε με τη βασιλική οικογένεια του Βαυαρού βασιλιά Όθωνα, το 1833. Στολίστηκε στα βασιλικά ανάκτορα του Ναυπλίου και αργότερα στην Αθήνα, από όπου και άρχισε σταδιακά να διαδίδεται στην υπόλοιπη χώρα. Σήμερα, η μεγαλύτερη μερίδα πληθυσμού προτιμά τα ψεύτικα από τα αληθινά.
Η αλήθεια είναι πως, όποιος δεν έχει τα Χριστούγεννα στην καρδιά του, δεν θα τα βρει, κι ας έχει και το ωραιότερο χριστουγεννιάτικο δέντρο του κόσμου. Αν και η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει «το ωραιότερο» χριστουγεννιάτικο δέντρο. Κάθε χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι το ωραιότερο που υπάρχει, όσο γύρω του βρίσκονται οι κατάλληλοι για τον καθένα άνθρωποι.
Πηγές – Βιβλιογραφία
https://www.whychristmas.com/customs/trees.shtml
https://www.abc.net.au/news/2016-12-19/the-history-of-the-christmas-tree/8106078
https://www.history.com/topics/christmas/history-of-christmas-trees
https://theculturetrip.com/europe/germany/articles/a-brief-history-of-the-christmas-tree/
https://en.wikipedia.org/wiki/Christmas_tree
H Ελπίδα Κανελλίδου γεννήθηκε στη Βέροια, το 1994. Φρέσκια απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, με κατεύθυνση στην αρχαιολογία, καθώς ήταν ό,τι κοντινότερο μπορούσε να βρει στο επάγγελμα που ήθελε να κάνει από μικρή: εξερευνήτρια. Έχει επίσης αποφοιτήσει με άριστα από τη σχολή Hogwarts για Μαγείες και Ξόρκια. Σήμερα ζει πότε στη Θεσσαλονίκη, πότε στο Westeros, στη Μέση Γη, στον Πύργο των Avengers, στη Γκόθαμ Σίτυ, και κάθε καλοκαίρι, ανελλιπώς μία εβδομάδα στο Νησί των Πυροτεχνημάτων, και σε ένα Γαλαξία πολύ-πολύ μακριά.
Από τότε που θυμάται τον εαυτό της, άκουγε να της διηγούνται ιστορίες και παραμύθια. Στα εννιά της ανέλαβε πλέον μόνη της την ανάγνωση λογοτεχνίας, και από τα δώδεκα ξεκίνησε να αφηγείται γραπτώς τις δικές της ιστορίες.
Ως φοιτήτρια παρακολούθησε μαθήματα στο σεμινάριο δημιουργικής γραφής Imaginarium. Το 2018 έλαβε το 5ο βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Διηγήματος Φαντασίας του 2ου Φεστιβάλ Φαντασίας (Fantasmagoria) στη Θεσσαλονίκη, με το διήγημά της «Το Δάσος». Την ίδια χρονιά συμμετείχε στη συλλογή διηγημάτων «Ιστορίες του Άλλοτε», των εκδόσεων Πηγή iWrite, με το διήγημα «Οι Κουρσάροι της Γοργόνας».
Ως αγαπημένους της συγγραφείς κατονομάζει τον Σαίξπηρ, τον Oscar Wilde, τον Edgar Allan Poe, την J.K. Rowling, τον George R.R. Martin, τον Stephen King, τον George Orwell, τον Μανώλη Καραγάτση και τον Ευγένιο Τριβιζά.