Τα αγαπημένα χριστουγεννιάτικα τραγούδια της παιδικής μας ηλικίας

George Iakovidis - Children's Concert-Oil painting done between 1884 and 1890

Χριστούγεννα – Πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου! Είμαι σίγουρη πως διαβάζετε τραγουδιστά αυτή την πρόταση και στο μυαλό σας παίζει ο ρυθμός του γνωστού παραδοσιακού άσματος. Κατά γενική ομολογία, τα Χριστούγεννα είναι μια περίοδος χαράς είτε σε θρησκευτικό είτε σε κοινωνικό επίπεδο. Οι δρόμοι λάμπουν, ο κόσμος χαμογελάει και ανταλλάσσει δώρα, τα χείλη σχηματίζουν ευχές και μελωδικές φωνές έρχονται για να συμπληρώσουν τη χαρμόσυνη ατμόσφαιρα. Είναι μια γιορτή με τα όλα της και κάθε γιορτή χρειάζεται την αντίστοιχη μουσική υπόκρουση.

Κάνοντας ένα νοητό ταξίδι στα παιδικά μας χρόνια, θα ξεπηδήσουν χαρούμενες στιγμές κατά το μήνα Δεκέμβρη, όταν οι σχολικές αίθουσες και τα σπιτικά αντηχούσαν από ρυθμικές κραυγές. Δίπλα στο στολισμένο δέντρο ή κρατώντας το ασημένιο τρίγωνο τραγουδούσαμε για την αγαπημένη μας γιορτή, τον χαρωπό γέρο που θα μας έφερνε δώρα, το χαριτωμένο ελάφι του ή την ταπεινή βραδιά της 25ης Δεκέμβρη. Σε αυτό το άρθρο λοιπόν θα θυμηθούμε αυτά τα τραγούδια που απάρτιζαν την καθημερινότητά μας τον γιορτινό μήνα.

Πάρτε λοιπόν μια ζεστή σοκολάτα, καθίστε δίπλα στο δέντρο και ας χαθούμε στη γλυκιά νοσταλγία της εποχής της αθωότητας!

«Ω Έλατο»

Σας αρέσει, ω πώς σας αρέσει! Αυτή η τρυφερή μπαλάντα που υμνεί το πιο μεγάλο στολίδι του σπιτιού, το οποίο φέρει δώρα στα κλαδιά, έχει βαθιές ρίζες που φτάνουν μέχρι την πρώιμη νεωτερικότητα. Το τραγούδι, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, συντέθηκε τον 19ο αιώνα από τον Ernst Gebhard Salomon Anschütz στη γερμανική γλώσσα, με τίτλο «Ο’ Tannenbaum». Οι στίχοι του όμως δεν αναφέρονταν στα Χριστούγεννα, μονάχα επαινούσαν το δέντρο για την ομορφιά του και τη δυνατότητά του να προστατεύει όποιον κρυβόταν κάτω από τα κλαδιά του στη διάρκεια του σκληρού χειμώνα. Αυτοί οι στίχοι φαίνεται να έχουν επηρεαστεί αρκετά από μια μπαλάντα του 16ου αιώνα, δημιούργημα του Melchior Franck, ενώ η μελωδία του ακολουθεί το πρότυπο αυτής της εποχής.

Σε πιο μοντέρνες εκδοχές προσδίδονται στο έλατο πιο χριστουγεννιάτικες ιδιότητες. Σε μια αγγλική παραλλαγή έχει προστεθεί μια παράγραφος που λέει πόσο πολύ θυμίζει στον αοιδό τη μέρα των Χριστουγέννων, ενώ οι ελληνικοί στίχοι είναι εξολοκλήρου αφιερωμένοι σε αυτή τη μαγική περίοδο.

Η πιο γνωστή σύγχρονη ερμηνεία του τραγουδιού είναι αυτή της μπάντας They Might Be Giants το 1993.

«Άγια Νύχτα»

Λίγα χρόνια μετά την κυκλοφορία του «O Tannenbaun», στη μικρή γαλλική πόλη Roquemaure γεννήθηκε το γνωστό κατανυκτικό τραγούδι με τίτλο «Cantique de Noël». Το εκκλησιαστικό όργανο του ενοριακού ναού είχε ανακαινιστεί κι ένας ιερέας ζήτησε από τον ποιητή Placide Cappeau να γράψει ένα χριστουγεννιάτικο ποίημα. Αυτό ενέπνευσε τον συνθέτη Adolphe Adam να το μελοποιήσει και το 1847 το τραγούδησε για πρώτη φορά η σοπράνο Emily Laurey. Το 1855, ο John Sullivan Dwight το μετέφρασε στα αγγλικά.

Το τραγούδι αναφέρεται στη μεγάλη χριστιανική νύχτα της γέννησης του Ιησού και τη λύτρωση που θα φέρει στους ανθρώπους. Όπως λένε οι ελληνικοί στίχοι, Άγια Νύχτα σε προσμένουν με χαρά οι χριστιανοί. Πέρα όμως από το θρησκευτικό πνεύμα, το μελοποιημένο ποίημα έχει κερδίσει μια υψηλή θέση στον καλλιτεχνικό χώρο, με αποτέλεσμα αρκετοί σύγχρονοι τραγουδιστές να το έχουν ερμηνεύσει. Το 1994, για παράδειγμα, η Mariah Carey κυκλοφόρησε ένα άλμπουμ με τίτλο Merry Christmas και ανάμεσα στα χριστουγεννιάτικα άσματα που ερμήνευσε ήταν και αυτό. Έναν χρόνο αργότερα, ακούστηκε και από τα χείλη της Martina McBride και το 2006 από τον Josh Gracin. Φυσικά, ο καθένας από εμάς το ερμήνευσε κάποια στιγμή της ζωής του μπροστά σε περήφανους γονείς σε κάποια σχολική αίθουσα εκδηλώσεων.

Τρίγωνα Κάλαντα

Ένα ακόμα τραγούδι που μας έκανε να ξεφωνίζουμε τόσο στα ελληνικά,όσο και στα αγγλικά είναι τα «Τρίγωνα Κάλαντα» ή αλλιώς «Jingle Bells». Μολονότι πρόκειται για το πιο γνωστό χριστουγεννιάτικο τραγούδι, υπάρχει μεγάλη σύγχυση για το πότε συντέθηκε. Το σίγουρο είναι ότι ακούστηκε για πρώτη φορά το 1857 με τον τίτλο «One horse open Sleigh» και δεν αφορούσε τα Χριστούγεννα.

Δημιουργός του ήταν ο James Lord Pierpont, γνωστός Αμερικάνος συνθέτης του 19ου αιώνα. Μία από τις παραδόσεις που έχουν σωθεί σχετικά με τη δημιουργία του τραγουδιού αναφέρει πως πηγή έμπνευσης ήταν η νυχτερινή ζωή, καθώς μιλούσε για το ποτό και την καλοπέραση. Όσο για τα jingle bells, δεν πρόκειται για κάποιο μουσικό όργανο, αλλά για το προειδοποιητικό κουδούνι των αμαξών που υποδείκνυε στους περαστικούς να κάνουν στην άκρη.

Ενδεικτικά θα σας παραθέσω στίχους της αρχικής του μορφής που επιβεβαιώνει αυτή τη θεωρία:

Dashing through the snow
In a one-horse open sleigh
O'er the fields we go
Laughing all the way
Bells on bob tail ring
Making spirits bright
What fun it is to ride and sing
A sleighing song tonight!
Jingle bells, jingle bells,
Jingle all the way.
Oh! what fun it is to ride
In a one-horse open sleigh.
A day or two ago
I thought I'd take a ride
And soon, Miss Fanny Bright
Was seated by my side,
The horse was lean and lank
Misfortune seemed his lot
He got into a drifted bank
And then we got upsot

Ν. Λύτρας, Κάλαντα. 1872. Ιδιωτική Συλλογή.

Στις επόμενες δεκαετίες, πιθανόν λόγω της αναφοράς του χιονιού, το τραγούδι άρχισε να συνδέεται όλο και πιο πολύ με τις γιορτές, μέχρι που το 1898 ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά ως χριστουγεννιάτικο τραγούδι από τη δισκογραφική εταιρία Edison. Καταλαβαίνετε λοιπόν πως οι σημερινοί αγγλικοί στίχοι είναι μετεξέλιξη. Στην ελληνική μετάφραση βέβαια, τα Χριστούγεννα αντηχούν σε κάθε στίχο με το λαμπρό αστέρι και το γνωστό τρίγωνο που κουβαλούν οι νεαροί μας φίλοι όταν βγαίνουν για κάλαντα.

Με αφορμή αυτό το τραγούδι προέκυψε το γνωστό «Jingle Bell Rock» που κυκλοφόρησε το 1957.

«Άι Βασίλης έρχεται ξανά»

Η πιο αγαπημένη μορφή του μήνα και ιδιαίτερα του τελευταίου δεκαπενθήμερου της κάθε χρονιάς είναι ο Άγιος Βασίλης (ή Santa Claus για τους ξένους). Ο τροφαντός γερούλης με την κόκκινη φορεσιά και την άσπρη γενειάδα είναι αυτός που θα φέρει τα δώρα στα παιδιά το τελευταίο βράδυ της χρονιάς –ή τα Χριστούγεννα στο εξωτερικό. Δεν γινόταν λοιπόν να μην έχουμε τραγούδι για εκείνον. Το 1934, ο Harry Reser και η μπάντα του συμβούλεψαν τον κόσμο να μην κατσουφιάζει γιατί έρχεται ο Άι Βασίλης (Santa Claus is coming to town). Οι στίχοι είναι μια ωδή σε αυτή τη μορφή, ειδικά οι ελληνικοί. Ολόκληρες παράγραφοι υμνούν την καλοσύνη του και την εργατικότητά του που θα φέρει χαμόγελα σε όλα τα παιδιά. Θα αφήσει δώρα στο τζάκι, θα χαρίσει γέλια και μουσική, θα μας κλείσει στη ζεστή του αγκαλιά. Κάθε πρωτομηνιά, κάθε πρωτοχρονιά ο Άι Βασίλης θα έρχεται ξανά και ξανά.

Οι διασκευές του συγκεκριμένου τραγουδιού είναι πάρα πολλές. Διακόσιοι καλλιτέχνες το έχουν ερμηνεύσει, ενώ έχει ακουστεί και σε μουσικές παραγωγές, όπως η γνωστή σειρά μιούζικαλ Glee. Ενδεικτικά να αναφέρουμε μερικές από αυτές, όπως αυτή των Jackson 5 το 1970, της μπάντας που ανέδειξε τον Michael Jackson. Πέντε χρόνια αργότερα, ο Bruce Springsteen και το συγκρότημα E Street το ερμήνευσαν με πιο ροκ διάθεση στη Νέα Υόρκη. Το 1994, η Mariah Carey προσέθεσε και αυτό το κομμάτι στο άλμπουμ της Merry Christmas. Το 2016 ακούστηκε από το συγκρότημα DNCE και το 2011 από τον Michael Buble.

Νομίζω πως το λιγότερο που αξίζει ο Άγιος με τα δώρα είναι μια συνεχή μνημόνευση.

«Ρούντολφ το ελαφάκι»

Όπως ξέρουμε ο Άγιος Βασίλης δεν φέρνει σε πέρας τόση δουλειά μόνος του. Έχει τα ξωτικά του, που δουλεύουν σκληρά για τα δώρα μας, και τους ταράνδους του, που σέρνουν το έλκηθρό του. Ο πιο δημοφιλής του τάρανδος είναι ο Ρούντολφ με την κόκκινη μύτη.

Ο Ρούντολφ δημιουργήθηκε το 1939 από τον Robert L. May για την εταιρία Montgomery Ward. Η ιδέα ήταν καθαρά εμπορική, αλλά ο κουνιάδος του, Johnny Marks, είδε κάτι βαθύτερο σε αυτό το χαριτωμένο πλάσμα κι έτσι δέκα χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε το τραγούδι «Rudolph the Red-Nosed Reinder». Ο αρχικά παρίας Ρούντολφ, που κανένας τάρανδος δεν τον έπαιζε λόγω της μύτης του, επιλέχθηκε τελικά από τον Άγιο Βασίλη να σύρει το έλκηθρό του κι έτσι έγινε διάσημος.

Το τραγούδι απέκτησε την ίδια φήμη με τον τάρανδο φτάνοντας αρκετές φορές ψηλά στα charts. Ο Bing Crosby το 1950, οι Candillacs το 1956, οι Jackson 5 το 1970, οι Destiny’s Child το 2001 είναι μερικά από τα ονόματα που μπήκαν δίπλα στον τίτλο στα μουσικά charts του Billboard. Ακόμα και ο Άλβιν, το γνωστό Chipmunk, με την παρέα του τραγούδησαν για τον Ρούντολφ το 1960 και το 1961.

Εκτός από τραγούδια όμως, ο Ρούντολφ έχει πρωταγωνιστήσει και σε ταινίες, όπως το 1964 σε κινούμενα σχέδια που προβλήθηκαν στην τηλεόραση και το 1998 σε παραγωγή των Good Times Entertainment. Τι μπορούμε να πούμε; Είναι τόσο γλυκός, που το κοινό τον αποζητά και στην οθόνη.

The Little Drummer Boy Painting by Lynn Bywaters

«Ο Μικρός Τυμπανιστής»

Ένα προσωπικό αγαπημένο είναι η μπαλάντα με τίτλο «Ο Μικρός Τυμπανιστής» («The Little Drummer Boy»). Δημιουργός του είναι η Katherine K. Davis, γνωστή συνθέτρια κλασικής μουσικής της εποχής. Υπάρχει και σε αυτό το τραγούδι μια σύγχυση για το πώς προέκυψε, καθώς άλλοι υποστηρίζουν ότι ήταν μετάφραση τσέχικων καλάντων ή ότι το συνέθεσε με μια ομάδα δημιουργών, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που είδαν ομοιότητες στο άσμα του 1941 με έναν γαλλικό θρύλο.

Το τραγούδι μιλάει για ένα νεαρό αγόρι που πηγαίνει να προσκυνήσει τον νεογέννητο Ιησού. Σε αντίθεση με τους άλλους προσκυνητές, δεν έχει αρκετά χρήματα για να του προσφέρει κάτι, οπότε αρκείται στο να παίξει μια μελωδία με το τύμπανό του. Η Θεοτόκος χαίρεται και του χαμογελά. Ο αντίστοιχος θρύλος που φτάνει από τη Γαλλία αναφέρεται σε έναν ζογκλέρ, ο οποίος έδωσε μια μικρή παράσταση μπροστά από το άγαλμα της Μαρίας και εκείνη χάρηκε τόσο που ρόδα προσγειώθηκαν στα πόδια του ζογκλέρ. Ο θρύλος έγινε όπερα το 1902 και ταινία το 1984. Ο Μικρός Τυμπανιστής έχει πολλά κοινά στοιχεία με τη μελοποιημένη παράδοση τόσο στους στίχους, όσο και στη μουσική.

Το όμορφο αυτό τραγούδι, που εξυμνεί την ομορφιά των απλών πραγμάτων, έχει διασκευαστεί σχεδόν διακόσιες φορές σε περίπου επτά γλώσσες. Το 1959 το ποπ συγκρότημα Beverly Sisters έφτασε στην πρώτη δεκάδα των αγγλικών charts με τον Μικρό Τυμπανιστή. Τo 1963, o Johnny Cash δημοσίευσε ένα χριστουγεννιάτικο άλμπουμ και δεν παραλείψε τον ταπεινό νεαρό. Και οι αγαπημένες Supremes, δυο χρόνια αργότερα, κυκλοφόρησαν έναν γιορτινό δίσκο, στον οποίο ερμήνευσαν τον «Μικρό Τυμπανιστή». Μερικοί ακόμα καλλιτέχνες που χάθηκαν στη μελωδία του ήταν η δική μας Νάνα Μούσχουρη (που το τραγούδησε σε τρεις γλώσσες), ο Jimi Hendrix, οι Jackson 5, η Joan Jett, οι Apocalyptica, η Alicia Keys, η Whitney Houston, ακόμα και ο Christopher Lee. Δεκάδες μεγάλα ονόματα αγάπησαν αυτό το τραγούδι και θέλησαν να δώσουν φωνή στους κατανυκτικούς στίχους. Επιπλέον, το 1968 προβλήθηκε στο NBC ομώνυμη σειρά, όπου ένα γκρινιάρικο αγόρι έβρισκε χαρά μόνο στο τύμπανο του.

«Κάλαντα»

Για το τέλος φύλαξα τα γνωστά κάλαντα, τα οποία τραγουδούσαμε για χρόνια μαζί με τις παρέες μας πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι. Υπάρχουν πολλά διαφορετικά κάλαντα, ανάλογα με την περιοχή, ενώ οι στίχοι που τραγουδιούνται τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα είναι διαφορετικοί. Στις περισσότερες περιπτώσεις βέβαια, τα Χριστούγεννα ευχόμαστε όλα τα καλά με αφορμή τη γέννηση του Θεανθρώπου, την Πρωτοχρονιά αναμένουμε το νέο έτος και φυσικά τον Άγιο Βασίλη, ενώ στα Φώτα αναφερόμαστε στη βάπτιση του Ιησού.

Πώς προέκυψε όμως αυτή η παράδοση;

Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τις ρωμαϊκές καλένδες (calendae) που είναι οι πρώτες μέρες των ρωμαϊκών μηνών. Η παράδοση έφτασε μέχρι και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, όπου οι ειδωλολάτρες διατήρησαν τις γιορτές τους στην αρχή κάθε έτους. Η Στ’ Οικουμενική Σύνοδος όμως επέβαλε την απαγόρευση τέτοιων εθίμων, με σκοπό να περιορίσει την παγανιστική δραστηριότητα. Βέβαια, οι δράσεις αυτές είχαν περάσει και στον χριστιανικό πληθυσμό, οπότε και παρέμειναν αρκετά έθιμα, όπως τα δημοτικά τραγούδια στη διάρκεια των θρησκευτικών εορτών, τα γνωστά μας κάλαντα. Αξίζει να σημειωθεί πως ενώ έχουμε συνδέσει τα κάλαντα με τα Χριστούγεννα, υπάρχουν αντίστοιχα κάλαντα και για τον Λάζαρο.

Καλήν εσπέραν άρχοντες, λοιπόν και Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία φέρνοντάς μας αυτές τις γλυκές αναμνήσεις. Φυσικά τα τραγούδια που λέγαμε και εξακολουθούμε να λέμε είναι πάρα πολλά και δεν περιορίζονται μόνο στο μαγικό ή θρησκευτικό πνεύμα των γιορτών. Από τα «Χιόνια στο Καμπαναριό» μέχρι το «Last Christmas» πέρασαν ένα σωρό στίχοι και μελωδίες από τα στόματά μας. Γιατί πολύ απλά σε αυτή την περίοδο δεν αρμόζει τίποτα λιγότερο από χαρούμενες φωνές.

Καλά Χριστούγεννα!

Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές:

"Katherine K. Davis- The Little Drummer Boy "Almost Wrote Itself". Weebly.com, https://historybecauseitshere.weebly.com/katherine-davis-the-little-drummer-boy.html, Accessed 25/11/2020

"O’ Holy Night". Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/O_Holy_Night, Accessed 25/11/2020

"O Tannenbaum - O Christmas Tree". The Hymns and carols of Chrismas, https://www.hymnsandcarolsofchristmas.com/Hymns_and_Carols/Notes_On_Carols/tannenbaum_history.htm, Accessed 25/11/2020

"Jingle Bells". Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Jingle_Bells, Accessed 25/11/2020

"Santa Claus is comin’ to town". Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Santa_Claus_Is_Comin%27_to_Town, Accessed 25/11/2020

"Rudolph the Red-Nosed Reindeer". Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Rudolph_the_Red-Nosed_Reindeer, Accessed 25/11/2020

"Κάλαντα Χριστουγέννων". Laografika.gr, http://www.laografika.gr/el/topics/giortes/christougenna/xrist-kalanta/, Accessed 25/11/2020