Οι Γίγαντες, το αντίπαλο δέος των θεών στη μυθολογία και τη λογοτεχνία

Art by https://saryth.deviantart.com/

Οι γίγαντες στη λογοτεχνία του φανταστικού είναι ένα γιγάντιο θέμα (no pun intended). Χωρίς υπερβολή, εμφανίζονται σχεδόν σε όλες τις παραδόσεις, από τις βιβλικές αναφορές και την ελληνική μυθολογία μέχρι τους κελτικούς μύθους και τα σκανδιναβικά saga. Κάποιες φορές εντάσσονται σε κάποια συγκεκριμένη φυλή γιγάντων, όπως για παράδειγμα οι Τιτάνες ή οι Εκατόγχειρες, άλλες φορές εμφανίζονται ως μεμονωμένα άτομα, τα οποία τις περισσότερες φορές ζουν έξω από τα όρια του ανθρώπινου πολιτισμού.

Ενώ θα περίμενε κανείς πως οι διάφορες παραδόσεις θα απεικόνιζαν τους διάφορους γίγαντες με διαφορετικό τρόπο η καθεμία, εντούτοις η παρουσίαση των γιγάντων παραμένει σε γενικές γραμμές στερεοτυπική. Οι γίγαντες είναι πάντοτε όντα που προηγούνται των ανθρώπων (και σε ορισμένες περιπτώσεις και των θεών) και αποτελούν το αντίπαλο δέος στο εκάστοτε πάνθεον. Είναι τεραστίου αναστήματος (εξ ου και γίγαντες), το οποίο μπορεί να εκτείνεται από μερικές δεκάδες μέτρα και να φτάνει μέχρι σε κοσμογονικές διαστάσεις (βλ. παρακάτω). Τα χαρακτηριστικά τους είναι πάντοτε άγρια και τραχιά, η συμπεριφορά τους είναι πάντοτε βάρβαρη και εχθρική προς τους ανθρώπους, στην πλειονότητά τους, όπως θα δούμε, είναι πολεμοχαρείς και γενικότερα τους λείπει η χάρη και λεπτότητα που διακατέχει τους θεούς.

Αν θα έπρεπε να δώσω μια βαθύτερη ερμηνεία σχετικά με την ιστορία, τον ρόλο και τη λειτουργία των γιγάντων, θα έλεγα πως όντως υπάρχει ένας βαθύτερος συμβολισμός. Οι γίγαντες συμβολίζουν την πιο άγρια, την πιο πρωτόγονη, την πιο ενστικτώδη φύση του ανθρώπου. Ακολουθούν τα πιο βασικά τους ένστικτα, καταφεύγουν πιο συχνά στην ωμή βία, είναι έντονοι, παρορμητικοί και εκρηκτικοί. Οι θεοί ή οι ήρωες από την άλλη συμβολίζουν την ανώτερη, πιο «θεϊκή» φύση του ανθρώπου. Είναι αυτοί που κατέχουν τη σοφία, τη γνώση, την επιστήμη και την τέχνη. Καταφεύγουν πάντοτε στον λόγο για την επίλυση των προβλημάτων τους, είτε αυτή είναι διπλωματία και πονηριά, είτε είναι τέχνη και τεχνική. Ακόμα και ο πόλεμος που διεξάγουν οι θεοί γίνεται με μεταλλικά όπλα και πανοπλίες, όχι με ξύλα και πέτρες, όπως χρησιμοποιούν οι γίγαντες.

Ο ρόλος των γιγάντων είναι πάντοτε αυτός του «κακού-villain», το οποίο κακό πρέπει να εξουδετερώσει ο ήρωας ή ο θεός. Η γιγαντομαχία είναι επίσης μια στερεότυπη προσέγγιση στο ζήτημα των γιγάντων, όπου οι γίγαντες διεκδικούν εξουσία που δεν τους ανήκει και, σε όλες ανεξαιρέτως τις περιπτώσεις, χάνουν από την ανώτερη δύναμη των θεών. Αυτό ανάγεται βέβαια στη (φιλοσοφική) θεώρηση πως ο λόγος είναι ανώτερος από το ένστικτο, πως η λογική είναι αυτή που πρέπει να διαφεντεύει τα πάθη, και πως σε κάθε αναμέτρηση λογικού και ενστίκτου, το λογικό πρέπει να είναι πάντοτε νικητής. Οι πιο χαρακτηριστικές και γενικευμένες συγκρούσεις μεταξύ γιγάντων είναι η Γιγαντομαχία την οποία περιγράφει ο Απολλόδωρος στο Περί Θεών και φυσικά η Τιτανομαχία την οποία μνημονεύει ο Ησίοδος.

Γι’ αυτό λοιπόν κι εμείς σήμερα, φίλες και φίλοι, αναγνώστες του Will o’ Wisps, θα παραθέσουμε τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις γιγάντων στη μυθολογία και τη λογοτεχνία, δίνοντας σε αυτές τις –όχι και τόσο- παρεξηγημένες οντότητες την ευκαιρία να παρουσιάσουν τον ρόλο τους και τα κατορθώματά τους.

Σημείωση: Θα παραθέσουμε ονόματα που ανήκουν στο είδος των γιγάντων, κι όχι σε ανθρώπους που τυχαίνει να έχουν μεγάλο ανάστημα, επομένως ονόματα όπως ο Γολιάθ της Παλαιάς Διαθήκης ή ο Ser Gregor «The Mountain» Clegane δεν θα συμπεριληφθούν στη λίστα.

Art by https://petemohrbacher.deviantart.com/

Άτλας/Θεογονία: Ίσως ο γνωστότερος τιτάνας (μαζί με τον Προμηθέα). Το όνομά του προέρχεται από το στερητικό α- και το απαρέμφατο τλαν που σημαίνει υπομένω. Γιος του Ιαπετού και της Κλυμένης, ήταν ο αρχηγός των τιτάνων κατά την Τιτανομαχία, όπου και έχασε στην μάχη με τον Δία. Ο Δίας για τιμωρία τον όρισε να κρατάει το βάρος του ουράνιου θόλου για όλη την αιωνιότητα και εμείς τον γνωρίζουμε από το περιστατικό της συνάντησής του με τον Ηρακλή και τα Μήλα των Εσπερίδων.

Πολύφημος/Οδύσσεια: Κύκλωπας μεν, Γίγαντας δε. Παρόλο που δεν ανήκει στην αυστηρή κατηγορία των γιγάντων (όπως π.χ ο Εγκέλαδος), είναι από τις πιο γνωστές και στερεοτυπικές φιγούρες. Τεράστιος και χαζός, ζει σε μια σπηλιά μαζί με τους άλλους Κύκλωπες, βόσκοντας τα πρόβατά του. Τον γνωρίζουμε από το περιστατικό στην Οδύσσεια, όπου ο Οδυσσέας του συστήνεται ως «Κανένας», τον τυφλώνει και έπειτα δεν μπορεί να βρει το δίκιο του επειδή «δεν τον τύφλωσε κανένας», αποδεικνύοντας περίτρανα πως ένα κοφτερό μυαλό είναι η καλύτερη απάντηση στην κτηνώδη δύναμη.

Cormoran/Jack the Giant-Killer: Παρόλο που το όνομα είναι άγνωστο, η ιστορία είναι γνωστή. Ο στερεοτυπικός Jack από την Κορνουάλη (βλ. το επόμενο όνομα) είναι πρακτικά ο Θησέας της Βρετανίας και όντας δεύτερος τη τάξει ήρωας, μετά τον Αρθούρο, ξεκινάει την αποστολή του για να γλιτώσει τη χώρα από τη μάστιγα των γιγάντων. Από το χέρι του πεθαίνουν πολλοί γίγαντες, όπως ο Gogmagog, αλλά η πιο γνωστή αναφορά είναι του γίγαντα Cormoran, ο οποίος, ως χαζός γίγαντας, πέφτει σε έναν λάκκο και ο ήρωάς μας του ανοίγει το κεφάλι με μια αξίνα. Ως αρθρογράφος του παρόντος, οφείλω να παραδεχτώ δημόσια την άγνοια μου: Ενώ ξεκίνησα να πιστεύω πως η ιστορία του Jack the Giant-Killer είναι μία και ενιαία κάποιου παραμυθά, όπως των Grimm, εντούτοις πληροφορήθηκα πως αποτελεί συνονθύλευμα πολλών διαφορετικών προφορικών παραδόσεων, με την πρώτη επίσημη έντυπη μορφή της να ξεκινάει το 1711.

Blunderbore/Jack and the Beanstalk: Ακόμα ένα πράγμα που δεν ήξερα είναι πως υπάρχει ειδική κατηγορία ιστοριών, τα λεγόμενα Jack Tales, τα οποία χρησιμοποιούν τον ίδιο αρχετυπικό πρωταγωνιστή, τον Jack. Είδαμε πιο πάνω τον Jack να σκοτώνει γίγαντες, και τώρα ο Jack από την Κορνουάλη θα σκαρφαλώσει την τεράστια φασολιά για να πάρει τον θησαυρό από (ποιον άλλον) τον γίγαντα. Παρόλο που ο Blunderbore κάνει την εμφάνισή του και στο Jack the Giant-Killer, η χαρακτηριστική του εμφάνιση γίνεται στη συλλογή διηγημάτων του J.Roberts το 1734 και ακόμη πιο χαρακτηριστικά στο stand-alone βιβλίο του Tabart Τhe History of Jack and the Bean-Stalk του 1807. Η ιστορία είναι γνωστή, κι ο Blunderbore βρίσκει τραγικό θάνατο πέφτοντας από τη φασολιά, την οποία έκοψε ο Jack.

Art by https://llyncis.deviantart.com/

Ymir/Poetic Edda: Οι γίγαντες (jotnar) παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη σκανδιναβική μυθολογία, όχι μόνο ως εχθροί. Αρκετοί θεοί από το σκανδιναβικό πάνθεον χαρακτηρίζονται ως γίγαντες ή απόγονοι των γιγάντων όπως η Skadi, η θεά του χειμώνα ή ο Loki ο θεός της πονηριάς. Εδώ όμως θα αναφερθούμε στον προπάτορα όλων των γιγάντων, τον Ymir. Ο Ymir, σύμφωνα με την ποιητική εκδοχή της Edda, ήταν από τα πρώτα όντα της δημιουργίας και οι διαστάσεις του ήταν κοσμογονικές. Παρόλο που οι διάφορες εκδοχές στα αντίστοιχα ποιήματα της Edda, όπως του Voluspa και του Grimnismal δεν έχουν απόλυτη συνέπεια, η γενική παραδοχή θέλει τον Odin να σκοτώνει τον Ymir και από το σώμα του να φτιάχνει τη γη, από το αίμα του τα ποτάμια και τις θάλασσες, από τις τρίχες του τα δέντρα, από τα κόκαλά του τα βουνά, κι από τα φρύδια του (κρατηθείτε), τη Midgard, το βασίλειο των ανθρώπων.

Hagrid/Harry Potter Series: Στις πιο σύγχρονες απεικονίσεις γιγάντων, έχουμε τον μισό γίγαντα Rubeus Hagrid, ο οποίος είναι και ο αγροφύλακας του Hogwarts. Ίσως να περίμενε κανείς πως η Rowling θα έκανε την έκπληξη και θα άλλαζε τα στερεότυπα για τις γιγάντιες μορφές, αλλά όχι. Ο Hagrid είναι ένας τεράστιος και καλοκάγαθος, στα όρια της ανοησίας, άνθρωπος, ο οποίος –ειδικά στο πρώτο βιβλίο- φαίνεται πόσο εύκολα μπορεί να τον χειραγωγήσει και τον ξεγελάσει κανείς. Παρόλο όμως που η ευφυΐα δεν είναι το δυνατό του σημείο, η πίστη και η αφοσίωσή του, τον κάνουν τον πιο συμπαθή χαρακτήρα της σειράς. Σε αντίθεση με τους άλλους «σκληροπυρηνικούς» γίγαντες, που είχαν ταχθεί με το μέρος του Ξέρετε-Ποιου.

Wun Weg Wun Dar Wun/A Song of Ice and Fire: Οι φίλοι τον αποκαλούν Wun Wun και είναι το τελευταίο όνομα στη λίστα μας. Παρόλο που το έπος του Martin χαρακτηρίζεται από τη ρεαλιστική πλοκή και την περίπλοκη πολιτική του, εντούτοις πάντα υπάρχει χώρος για ζόμπι, δράκους και –φυσικά- γίγαντες. Έτσι ο Wun Wun βρίσκεται μαζί με τον στρατό Αγρίων του Mance Rayder και προσπαθεί να γλιτώσει από τους White Walkers. Θα μπορούσα να περιγράψω, αλλά ο Wun Wun μπορεί να περιγραφεί με μία πρόταση από τα χείλη του Jon Snow: «Hodor twice as big, twice as strong, and half as clever».

Επιλογικά θα λέγαμε πως οι γίγαντες δικαίως παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στη μυθολογία και στη λογοτεχνία. Οι ποικίλοι συμβολισμοί που μπορούν να πάρουν, η άγρια τους παρουσία, και φυσικά η ανοησία τους μπορεί να είναι ταυτόχρονα επιβλητική, διδακτική και κωμική. Παρόλο που η παρουσία τους είναι από τις πιο στερεοτυπικές και οι χαρακτήρες τους παραμένουν χωρίς βάθος, οι γίγαντες είναι από τους πιο αγαπημένους κακούς της μυθολογίας.

Βιβλιογραφία:

Homer, Odyssey, trans. A.T. Murray, Harvard University Press, London, 1919.

Hesiod, Theogony, trans. Hugh G. Evelyn-White, Harvard University Press; London, 1914

https://en.wikipedia.org/wiki/Jack_the_Giant_Killer

https://en.wikipedia.org/wiki/Jack_and_the_Beanstalk

Benjamin Tabart, The History of Jack and the Bean-Stalk, 1807

The Poetic Edda, trans. Bellows, Henry Adams, 1923.

J.K. Rowling, Harry Potter and the Philosopher’s Stone, London, Bloomsberry, 1997.

G.R.R. Martin, A Dance with Dragons, London, Harper Voyager, 2011.

Cover Art by https://petemohrbacher.deviantart.com/

Guest Post

Ο Ανδρέας Αντωνίου γεννήθηκε στις 12/01/1988 στη Θεσσαλονίκη και διαμένει στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα είναι η Μεταφυσική, η Αισθητική και η Φιλοσοφία της Τέχνης. Έχει εκδόσει τρεις ποιητικές συλλογές και ένα μυθιστόρημα: «Το Φως και το Σκοτάδι» (Ποίηση, Nova-Atlantis, 2010), «Ο Ποιητής και το Φεγγάρι» (Ποίηση, I-Write, 2012), «Τα Μάτια της Aelun (Ποίηση, Οδός Πανός, 2016) και «Το Παρελθόν Ενός Συγγραφέα» (Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Πηγή, 2016). Έχει βραβευθεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς κι έχει δημοσιεύσει ποιήματά του σε έγκριτα λογοτεχνικά περιοδικά.