Πύραμος και Θίσβη: μια επική ιστορία αγάπης που ενέπνευσε την παγκόσμια λογοτεχνία

Art source http://www.elixirofknowledge.com/2013/10/the-forbidden-love-of-pyramus-and-thisbe.html

Ο Φεβρουάριος ταυτίζεται από πολλούς ως ο μήνας δύο σημαντικών γεγονότων: Των αποκριών και του Αγίου Βαλεντίνου. Στις 14 του μήνα αρκουδάκια, γλυκά, λουλούδια και άπειρα άλλα δώρα ανταλλάσσονται και προσφέρονται σε μια κίνηση που έχει γίνει κάτι σαν θεσμός, επικυρώνοντας την αγάπη και των έρωτα. Όμως δεν ήταν πάντα έτσι. Η αγάπη και ο έρωτας έχουν τραγουδηθεί από μελωδούς, έχουν εξυψωθεί από ποιητές και έχουν εξυμνηθεί από συγγραφείς στο πέρασμα των αιώνων, αλλά οι τραγωδίες μεταξύ των ερωτευμένων ηρώων, τόσο στον πραγματικό κόσμο όσο και στον χώρο της φαντασίας είναι που αναγάγανε τον έρωτα στο επικό και δραματικό του βάθρο. Αντώνιος και Κλεοπάτρα, Πάρις και Ελένη, Αρθούρος και Γκουίνεβιρ, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, είναι λίγα μόνο από τα παραδείγματα ερώτων που δεν κατέληξαν όπως περίμεναν οι διαπλεκόμενοι. Ο κινηματογράφος ήρθε την κατάλληλη στιγμή για να πάρει τα γραπτά των λογοτεχνών και να τους δώσει νέα πνοή υπό αυτή την νέα και διαφορετική μορφή τέχνης. Τα επικά ζευγάρια έγιναν τεράστιες κινηματογραφικές επιτυχίες, όμως η αρχή όλων των ιστοριών και των διηγήσεων που γνωρίζουμε σήμερα ξεκίνησαν κάποτε άσημες μέσα από σκονισμένα κιτάπια αντιγραμμένα από παλαιότερα χειρόγραφα.

Αυτό που κάνει τις ιστορίες αυτές να ζουν και να επιβιώνουν στη φθορά του χρόνου, ίσως ακόμα και να γιγαντώνονται και να λάμπουν ακόμα περισσότερο, είναι το τέλος, είναι ο θάνατος που καραδοκεί πίσω απ’ τη γωνία. Είναι η γνώση, ή μάλλον η συνειδητοποίηση, ότι τελικά μόνο στον θάνατο οι ερωτευμένοι θα συνεχίσουν να ζουν μαζί.

Αυτόν τον γενικό κανόνα ακολουθεί και η συγκεκριμένη ιστορία. Για να γνωρίσουμε από κοντά τον έρωτα του Πύραμου και της Θρίσβης στον πρωτότυπο ελληνικό μύθο, θα ταξιδέψουμε στον χρόνο, πίσω στα μυθολογικά χρόνια, τότε που όλα ήταν δυνατά· όταν θεοί περπατούσαν στη γη και ο κόσμος ήταν νεότερος.

Κάποτε ζούσε στη Μικρά Ασία ένας όμορφος νέος, ο Πύραμος. Σαν νεαρός που ήταν, γρήγορα ερωτεύτηκε τη Θίσβη, τη θυγατέρα του ποταμού θεού Ασωπού. Ο Πύραμος την καταδίωκε συνέχεια για να την κάνει δική του και γρήγορα κατάφερε να πλαγιάσει μαζί της και να την αφήσει έγκυο. Στην αρχική αυτή μορφή της ιστορίας η Θίσβη δεν ανταποκρινόταν στα συναισθήματά του και έτσι, παρά την εγκυμοσύνη, το μόνο που είχε στο μυαλό της ήταν να αποτραβηχτεί μακριά του χαμένη στη θλίψη της. Έτσι παρακάλεσε τους θεούς να τη βοηθήσουν. Αυτοί αποφάσισαν πως έπρεπε να επέμβουν, έτσι σε μια στιγμή επαρκούς φαντασίας, μεταμόρφωσαν τη Θίσβη σε πηγή και τον Πύραμο σε ποταμό. Τα νερά της κυλούσαν και ενώνονταν με τα δικά του, αμφότερα καταλήγοντας στη θάλασσα. Υπάρχουν κι άλλες θεωρίες, σύμφωνα με τις οποίες η Θίσβη αυτοκτονεί, όμως αυτή είναι η βασική ιστορία.

Η παραπάνω εκδοχή σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί επική. Θα χρειαζόταν να περάσει αρκετός ακόμα καιρός και ένας ποιητής να συνδράμει, ώστε να χρησιμοποιήσει τα πρώτα αυτά σπέρματα της ιστορίας και να δημιουργήσει έναν θρύλο που θα ζούσε στους αιώνες.

Οι Ρωμαίοι σέβονταν τον ελληνικό πολιτισμό, τις τέχνες, τα γράμματα, τις γνώσεις που είχαν συγκεντρώσει οι παλαιότεροι. Υιοθέτησαν εν μέρη τον τρόπο σκέψης τους. Ο μύθος του Πύραμου και της Θίσβης ήταν δημοφιλής ανάμεσά τους, πόσο μάλλον μεταξύ των διανοούμενων της εποχής. Υπό αυτό το πρίσμα δεν προκαλεί εντύπωση που ο Οβίδιος ανακάλυψε και χρησιμοποίησε της ιστορία. Στη συλλογή του με τίτλο «Μεταμορφώσεις» ο Πύραμος και η Θίσβη είναι δύο νέοι που κατοικούν σε δύο γειτονικά σπίτια, τόσο κοντινά που τους χωρίζει μονάχα μια μεσοτοιχία. Όλα αυτά στη Βαβυλώνα, την εποχή που βασίλισσα ήταν η Σεμίραμις. Οι δύο νέοι ήταν τρελά ερωτευμένοι και ζούσαν ο ένας για τον άλλον όμως, όπως γίνεται πάντα σε τέτοιες μυθικές περιπτώσεις, οι γονείς τους δυσφορούσαν για τα αισθήματά τους και δεν τους επέτρεπαν να παντρευτούν. Και όχι μόνον αυτό, αλλά τους απαγόρευαν μέχρι και να κοιτάξουν ο ένας τον άλλον ή να επικοινωνήσουν έξω στο δρόμο.

Οι ερωτευμένοι ανακάλυψαν έναν εναλλακτικό τρόπο για να μπορούν να επικοινωνούν, ψιθυρίζοντας μέσα από μια ρωγμή στη μεσοτοιχία την οποία οι γονείς τους αγνοούσαν. Η ρωγμή μπορούσε να μετατραπεί σε ένα καλό πρώτο εργαλείο για να μιλάνε και να ανταλλάσσουν ιδέες, όμως δεν μπορούσε να σταθεί αρκετή για να ολοκληρώσουν τη σχέση τους. Δεν άργησε πολύ μέχρι να συμφωνήσουν να συναντηθούν και εκτός σπιτιού και όχι απλά στους δρόμους της πόλης, αλλά έξω από τα γιγάντια τείχη της, ψηλά σ’ έναν λόφο, στον τάφο του Νίνου, στη σκιά μιας φουντωτής μουριάς.

Οι ώρες και οι μέρες πέρασαν, και ήρθε η στιγμή που έπρεπε να ξεκινήσουν για ν’ ανταμώσουν. Η Θίσβη έφτασε πρώτη στον ψηλό λόφο και αγνάντεψε την πόλη από ψηλά. Όσο θαύμαζε τη θέα, με την άκρη του ματιού της παρατήρησε κίνηση χαμηλότερα. Αρχικά νόμισε πως ήταν ο Πύραμος, όμως πίσω από τους θάμνους ξεπρόβαλλε μια άγρια λέαινα. Το άγριο ζώο οσμιζόταν τον αέρα και τα πονηρά μάτια του θα εντόπιζαν γρήγορα την κοπέλα, όμως αυτό που περισσότερο τρόμαξε την Θίσβη ήταν το ματωμένο στόμα του αγριμιού. Αίμα στάλαζε σε κάθε του βήμα από το τελευταίο ζώο που είχε κατασπαράξει. Και τώρα η λέαινα κατευθυνόταν προς την κοντινή πηγή για να σβήσει τη δίψα της.

Η Θίσβη πισωπάτησε τρομαγμένη και από την ταραχή της η λέαινα την πρόσεξε. Το πάλλευκο πέπλο της κοπέλας έφυγε από τα χέρια της και έπεσε στη σκονισμένη γη. Η λέαινα το κοίταξε και ύστερα όρμησε και το άρπαξε με τα νύχια της. Η Θίσβη θα ορκιζόταν ότι το επόμενο γεύμα του θηρίου θα ήταν η ίδια, όμως η λέαινα αρκέστηκε να παίζει με το πέπλο, λερώνοντάς το με το αίμα από το στόμα της που κυλούσε και στάλαζε σε λεπτές άλικες κλωστές. Η κοπέλα, ταραγμένη ακόμα, υποχώρησε και απομακρύνθηκε πριν η τύχη της αλλάξει ριζικά.

Πριν περάσει πολλή ώρα έφτασε στο σημείο της προκαθορισμένης συνάντησης ο Πύραμος. Ο ενθουσιασμός του που επιτέλους θα συναντούσε την αγαπημένη του από κοντά ξεχείλιζε από κάθε πόρο του κορμιού του. Με ένα πλατύ χαμόγελο πλησίασε την κορυφή του λόφου, όμως αντί για την Θίσβη αντίκρυσε την λέαινα να κυλιέται στην ξερή γη στη σκιά της μουριάς. Σχεδόν αμέσως είδε αυτό που βρισκόταν στα δόντια της λέαινας. Ένα γυναικείο πέπλο, και όχι μόνο αυτό. Το πέπλο ήταν ξεσκισμένο και κόκκινο, λερωμένο αναμφίβολα από το αίμα της αγαπημένης του.

Σκοτοδίνη πλάκωσε τον νεαρό, η καρδιά του πήγαινε να σπάσει από τον πόνο γιατί η Θίσβη ήταν νεκρή, θύμα της αρπακτικής φύσης. Η θλίψη για το χαμό της ήταν τόσο μεγάλη που δεν μπόρεσε να την κατασιγάσει. Χωρίς δεύτερη σκέψη, έβγαλε από το θηκάρι το καλοακονισμένο σπαθί του, και με το πέπλο της κοπέλας ακόμα στα μάτια του, κάρφωσε το ξίφος στο σώμα του.

Όταν η μέρα είχε αρχίσει να γέρνει, η Θίσβη πρόβαλλε δειλά από την κρυψώνα της και περπάτησε μέχρι την κορυφή του λόφου. Στη διαδρομή σκεφτόταν μονάχα πως ο Πύραμος θα είχε φτάσει εκεί και θα έβλεπε ότι εκείνη απουσίαζε. Ίσως νόμιζε πως δεν τον αγαπούσε άλλο και είχε αλλάξει γνώμη. Τάχυνε το βήμα της για να τον συναντήσει, όμως φτάνοντας στη σκιά της μουριάς, αντί για το άγριο θεριό, είδε ένα σώμα να κείτεται ματωμένο με ένα σπαθί να λαμπυρίζει στο φως του ήλιου που αργοπέθαινε.

Η Θίσβη σίμωσε το σώμα του αγαπημένου της, μην μπορώντας ακόμα να καταλάβει αυτό που έβλεπε, και με δάκρυα ακόμα στα μάτια έδωσε τέλος στη ζωή της με το σπαθί του Πύραμου. Το αίμα των δύο νέων που χύθηκε ήταν άφθονο και πότισε το χώμα και τα μούρα της μουριάς βάφτηκαν πένθιμα. Από τότε και κάθε χρόνο, όταν ωριμάζουν γίνονται μαβιά, σαν το αίμα των δύο νέων που τα πότισε.

Antonio Tempesta, 1606 - Thisbe and the sword of Pyramus.

Ο μύθος αυτός, διανθισμένος από τη φαντασία του Οβίδιου, πέρασε στην αθανασία, όμως δεν σταμάτησε εκεί. Οι διηγήσεις του Ρωμαίου έγιναν η αφετηρία για μία σειρά νεότερων αποδόσεων και μετατροπών του μύθου.

Ο μύθος του Πύραμου και της Θίσβης, εμφανίζεται στο έργο De Mulieribus Claris (On Famous Women) του Βοκάκιου όπως και στο Δεκαήμερο (The Decameron). Η ιστορία μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στα αγγλικά μέσα από τον Chaucer και το ποίημά του The Legend of Good Women στα τέλη του 14ου αιώνα. Η υψηλότερη ωδή για την ιστορία ήρθε με τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ, στο έργο του, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, όπου μία αντίστοιχη υπόθεση μεταφέρεται στη σύγχρονή για την εποχή περίοδο, ενώ στο έργο του ίδιου, Όνειρο Καλοκαιρινής Νυκτός, οι χαρακτήρες του έργου, ανεβάζουν θεατρική παράσταση βασισμένη στην ιστορία του Πύραμου και της Θίσβης.

Εκτός από τις παραπάνω περιπτώσεις, η ιστορία των δύο ερωτευμένων έχει εμπνεύσει συνθέτες να γράψουν όπερες και ποιητές να συνθέσουν ποιήματα, ενώ η ιστορία έκανε την εμφάνισή της ακόμα και σε ένα επεισόδιο των Simpsons, (The Daughter Also Rises), όπου δύο ερωτευμένοι επικοινωνούν μέσω ενός σεπαρέ σε ένα ιταλικό εστιατόριο.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως ο Αστεροειδής 88 Θίσβη (88 Thisbe) πήρε το όνομά του από την ηρωίδα του μύθου.

Οι μύθοι εμπνέουν και σαγηνεύουν τόσο τον αναγνώστη όσο και κάθε δημιουργό, κάθε λογοτέχνη, μουσικό και καλλιτέχνη. Οι έρωτες, οι συναισθηματικοί στενωποί, οι δυσκολίες και τα αδιέξοδα που τους συνοδεύουν από την αρχή του χρόνου, προσφέρουν ιδέες για νέα έργα απαράμιλλης δεξιοτεχνίας. Η αρχική ιστορία από τον ελληνικό μύθο, δόθηκε ως δάνειο στον Ρωμαίο Οβίδιο, ο οποίος με τη σειρά του το μετέτρεψε σε ένα επικό δημιούργημα που χρησιμοποιήθηκε ως βάση για μερικά από τα μεγαλύτερα, καθολικότερα και εξαίρετα δείγματα γραπτού λόγου που έχει προσφέρει η ανθρωπότητα. Το τραγικό τέλος είναι αναπόσπαστο κομμάτι τέτοιων ιστοριών αγάπης και ίσως είναι ο λόγος που μακροημερεύουν και ακολουθούν την κάθε εποχή, παίρνοντας νέες μορφές καθώς εξελίσσονται ακολουθώντας τις επιταγές των καιρών. Ανάμεσα σε όλα τα συναισθήματα, ο έρωτας συνεχίζει να γοητεύει, να προκαλεί, να ζωντανεύει και να καθηλώνει ακόμα και σήμερα, παλλόμενος ρυθμικά σαν ιστός στον αχώ των θρύλων του παρελθόντος, κοιτάζοντας νωχελικά προς το μέλλον.

Πηγές

«Ο ελληνικός μύθος των δύο ερωτευμένων που ενέπνευσε το Σαίξπηρ να γράψει το «Ρωμαίο και την Ιουλιέτα» και το «Όνειρο Καλοκαιρινής Νυκτός». Ποιοι ήταν οι νέοι που κατέληξαν σε τραγικό θάνατο;», Μηχανή του χρόνου, https://www.mixanitouxronou.gr/o-ellinikos-mithos-ton-dio-erotevmenon , Πρόσβαση 8/1/20.

Theodoros Karasavvas, “Ancient Lovers”, Five Touching and Sometimes Tragic Love Stories Before Romeo and Juliet», Ancient Origins, https://www.ancient-origins.net/history/ancient-lovers-five-touching-and-sometimes-tragic-love-stories, Πρόσβαση 8/1/20.

“Pyramus and Thisbe”, Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/Pyramus, Πρόσβαση 8/1/20.

“Pyramus and Thisbe”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Pyramus_and_Thisbe, Πρόσβαση 8/1/20.