Ο Ουκρανικός μύθος της αράχνης των Χριστουγέννων
(Photo: Vichailao/Shutterstock)
Τα Χριστούγεννα έχουν καθιερωθεί στη συλλογική μνήμη ως η γιορτή της αφθονίας· καθώς ο χρόνος πλησιάζει στο τέλος του, ο χειμώνας είναι βαρύς και σέρνεται νωχελικά στα ομιχλιασμένη δάση και τις παγωμένες πεδιάδες. Είναι η εποχή που οι μικρές χαρές γιγαντώνονται και φαντάζουν μεγαλύτερες τις μακρές νύχτες που λάμπουν υπό το φως των αστεριών και τους λευκού τάπητα που καλύπτει την παγωμένη γη.
Ούτε τα λαμπερά φώτα των πόλεων, ούτε τα φωτισμένα καταστήματα μπορούν όμως να κρύψουν την πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα στερήσεων για μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού, μια πραγματικότητα που μένει κρυμμένη στην αφάνεια, μακριά από τα κατάφωτα δέντρα και τις γεμάτες κίβδηλη θαλπωρή εστίες.
Για τη συγκεκριμένη ιστορία, θα πρέπει να ταξιδέψουμε αρκετά, πάνω από τα σκοτεινά νερά της Μαύρης Θάλασσας, μέχρι τις αχανείς ουκρανικές πεδιάδες, και να πάμε λίγο πίσω στο χρόνο. Θα βρεθούμε σε μια εποχή που η τροφή ήταν πολυτέλεια, πόσο μάλλον τα στολίδια και οι γιορτινές αγορές.
Πρόκειται για παραμύθι, οπότε ας ακολουθήσουμε την πεπατημένη οδό. Μια φορά κι έναν καιρό λοιπόν, στην μακρινή Ουκρανία, σ’ ένα μικρό αλλά τακτοποιημένο σπιτάκι ζούσε μια χήρα με τα παιδιά της. Τα παιδιά έπαιζαν συχνά στην αυλή περνώντας ατελείωτες ώρες στη φύση και το παιχνίδι που κυριαρχούσε στις προτιμήσεις τους ήταν ο πόλεμος με κουκουνάρια. Μια μέρα λοιπόν, ένα από τα κουκουνάρια κρύφτηκε σε μια γωνιά του ξύλινου πατώματος, χώθηκε κάτω από τις πολυκαιρισμένες σανίδες και άγγιξε το υγρό χώμα από κάτω. Με τον καιρό το κουκουνάρι βλάστησε, και όταν το μικρό πεύκο έκανε δειλά την εμφάνισή του στο δωμάτιο της οικογένειας τα παιδιά ενθουσιάστηκαν στην ιδέα ότι θα είχαν δέντρο για τις επερχόμενες γιορτές των Χριστουγέννων.
Με τον καιρό το πεύκο μεγάλωσε, ψήλωσε και όταν τα πρώτα χιόνια έπεσαν στις πεδιάδες και τα μεταναστευτικά πουλιά χάθηκαν στο νότο, τα κλαδιά του ήταν μακριά και αρκετά γερά για να στηρίξουν τα πολύχρωμα στολίδια. Μόνο που δεν υπήρχαν στολίδια. Η οικογένεια ήταν πολύ φτωχή και η χήρα γυναίκα με το ζόρι κατάφερνε να βρει τα χρήματα για να κρατήσει το σπίτι της ζεστό, τα παιδιά της χορτασμένα και τη ζωή της στα σαθρά πλαίσια μιας κανονικότητας.
Την Παραμονή των Χριστουγέννων τα παιδιά πήγαν στα κρεβάτια τους λυπημένα που δεν είχαν καταφέρει να στολίσουν τα κλαδιά του δέντρου και να τραγουδήσουν γύρω του όπως έκαναν οι περισσότεροι φίλοι τους. Η μητέρα στριφογύριζε στο κρεβάτι και τελικά αποκοιμήθηκε με τα πονεμένα παιδικά πρόσωπα στο μυαλό της.
Ενώ η νύχτα ήταν βαθιά, το σκοτάδι πυκνό και το χιόνι έπεφτε ασταμάτητο σε χοντρές νιφάδες, κάτι περίεργο συνέβη στο μικρό σπίτι. Από τις γωνίες της δίριχτης στέγης, από τα έγκατα του παλιού σπιτιού και τα σκοτεινά σημεία που κανένα ανθρώπινο μάτι δεν τα πιάνει, δεκάδες μικροσκοπικές αράχνες σηκώθηκαν από τις φωλιές τους και συγκεντρώθηκαν μπροστά στο δέντρο περπατώντας σιωπηλά με τα μαύρα πόδια τους. Αν ήταν από ενδιαφέρον για τη φτωχή οικογένεια ή απλά μια επεκτατική ιδέα του αρχηγού της φατρίας των αραχνών, αυτό κανείς δεν το γνώριζε, όμως αμέτρητες αράχνες άρχισαν να σεργιανίζουν πάνω στα πράσινα κλαδιά, τα μικροσκοπικά ανώριμα κουκουνάρια και τις πευκοβελόνες, αφήνοντας πίσω τους λεπτές ίνες ιστού σαν κλωστές που ανέμιζαν απαλά στις ανάσες του ανέμου που τρύπωνε από τα παράθυρα και χόρευε στα δάπεδο. Ύστερα, όταν όλα τελείωσαν, οι αράχνες χάθηκαν στις σκιώδεις φωλιές τους σαν να μην υπήρξαν ποτέ.
Το επόμενο πρωί η μητέρα ξύπνησε από τις χαρούμενες και εκστασιασμένες φωνές των παιδιών της. Σηκώθηκε από το κρεβάτι και μόλις κοίταξε το μικρό καμαράκι με τη σόμπα να ξεροβήχει μαύρο καπνό, είδε τα παιδιά της να στέκουν χαρούμενα μπροστά σε ένα εντελώς διαφορετικό δέντρο. Οι αράχνες είχαν γεμίσει τα κλωνιά με ιστούς, όμως τώρα που τα πρώτα φώτα της αυγής λέρωναν τον ουρανό στην ανατολή, οι ιστοί έλαμπαν σαν πολύτιμο ασήμι. Μικροσκοπικές υφασμένες κλωστές που γυάλιζαν εκτυφλωτικά σαν την πρωινή δροσιά, σχηματίζοντας τυχαία σχέδια μαγικά και ευφάνταστα από τα πλάσματα της μητέρας φύσης.
Πλησίασε για να δει καλύτερα και τότε κάτι ανεξήγητο συνέβει. Το φως της νεογέννητης μέρας, μετέτρεψε τους ιστούς σε καθαρό ασήμι, οι ακτίνες του ήλιου έκαναν τους ιστούς λαμπερό χρυσάφι, καθάριο και αγνό, που συνέχισε να λάμπει εκτυφλωτικά και να φωτίζει το φτωχικό σπίτι. Από τότε η οικογένεια δεν ξαναπείνασε ποτέ, ούτε και της έλλειψε τίποτα.
Η ιστορία αυτή είναι παλιά, έτσι υπάρχουν πολλές παραλλαγές της. Σε μία από αυτές, οι αράχνες ακούνε τα κλάματα των παιδιών που απελπισμένα ξέρουν πως για ακόμα μία χρονιά δεν θα καταφέρουν να δουν το μικρό τους δέντρο να στολίζεται όπως εκείνα των φίλων τους από την πόλη. Έτσι οι αράχνες επισκέπτονται τη νύχτα το δέντρο και εις γνώσιν τους το στολίζουν για τα μικρά της οικογένειας.
(Photo: Aleksandr Shepitko/Shutterstock)
Σε μια άλλη εκδοχή, οι αράχνες είναι περίεργες να δουν το δέντρο των παιδιών. Έτσι κατεβαίνουν τη νύχτα από τη σοφίτα που κρύβονται και περιδιαβαίνουν στα κλαδιά στολίζοντας και διακοσμώντας άθελα το δέντρο της οικογένειας. Όταν ο άγγελος των Χριστουγέννων πλησιάζει για να ευλογήσει το σπίτι, γοητεύεται από τις αράχνες και το έργο τους, όμως ξέρει πως η μητέρα θα τρομάξει βλέποντας ιστούς στα κλαδιά. Τελικά μετατρέπει σε γιρλάντες από ασήμι κάθε ιστό ώστε να μην λείψει τίποτα ξανά στην οικογένεια.
Όπως κι αν έχει, οι αράχνες καταφέρνουν να φτιάξουν κάτι όμορφο, κάτι που στο πέρασμα των χρόνων μετατράπηκε σε άλλη μια συγκινητική ιστορία για τους ανθρώπους που αυτές τις μέρες αγάπης μπορούν να δυστυχούν παλεύοντας με στερήσεις. Τέτοιες ιστορίες δεν λείπουν από τη λαογραφία της Δύσης. Το Κοριτσάκι με τα σπίρτα ή το Χιονοκόριτσο είναι ιστορίες που αναφέρονται σε κάποια μορφή φτώχειας, εξαθλίωσης και περιθωριοποίησης.
Παρόμοιες ιστορίες με τη συγκεκριμένη από την Ουκρανία μοιράζονται χώρες όπως η Πολωνία, η Γερμανία καθώς και άλλες δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, οι απαρχές των οποίων βρίσκονται στον 19ο αιώνα και ακόμη παλαιότερα, σε σκονισμένες ιστορίες του μεσαίωνα. Κοινό σημείο όλων των ιστοριών απ’ όπου κι αν προέρχονται είναι αυτά τα μικρά πλάσματα που οι περισσότεροι σιχαίνονται. Οι αράχνες είναι παλιές, το ίδιο και οι μύθοι και οι θρύλοι που έχουν πλαστεί ανά τα χρόνια. Δύσκολα θα βρεις κάποιον που δεν γνωρίζει για τον βιρτουόζο στην αναρρίχηση Άνθρωπο Αράχνη των κόμιξ, ή τη δαιμονική Σέλομπ του Τόλκιν με τα αδηφάγα ένστικτα.
Οι αράχνες συνδέονται με την καλή τύχη και οι Ευρωπαίοι του μεσαίωνα το γνώριζαν αυτό, αφήνοντας πολλές φορές τις αράχνες να ζούνε μαζί τους. Αυτό μοιάζει περισσότερο να οφείλεται στις συνθήκες στις οποίες ζούσαν οι ίδιοι στις ταπεινές τους οικίες όμως δεν θα πρέπει να αγνοηθεί η αγάπη που είχαν για τις προλήψεις όπως αυτή.
Ακόμα και σήμερα πολλοί είναι οι Ουκρανοί που ανάμεσα σε άλλα στολίδια θα κρεμάσουν στο δέντρο τους πλαστικές αράχνες, λαμπερούς ιστούς καμωμένους από πλαστικό και πούλιες, και άλλα αραχνόσχημα στολίδια για να τιμήσουν την παλιά ιστορία και τους θρύλους που την ακολουθούν, φέρνοντας καλοτυχία και τους ευγενέστερους εκ των οιωνών στο σπιτικό τους για τη νέα χρονιά.
Αυτό που μοιάζει με ένα ελπιδοφόρο συμπέρασμα είναι πως ακόμα και τα πιο μικροσκοπικά πλάσματα του ζωικού βασιλείου, μέσα από το πρίσμα της λαογραφίας και της φαντασίας μπορούν να δείξουν τον δρόμο σε κάθε άνθρωπο, ώστε αυτές τις μέρες ο καθένας μας να έχει αυτό που επιθυμεί.
Άρα το μόνο που μένει είναι να ακολουθήσουμε τη συμβουλή του Hagrid: «Follow the spiders». Ας τις μιμηθούμε λοιπόν…
Πηγές
“Legend of the Christmas spider”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Legend_of_the_Christmas_Spider, Accessed, 5/12/19.
“The spider and the Christmas tree”, https://www.vancouverchristmasmarket.com/spider-and-the-christmas-tree-ukrainian-story/, Accessed, 5/12/19.
Taysha Murtaugh, “This Is What It Means When You See a Spider Ornament on a Christmas Tree”, Country Living, https://www.countryliving.com/life/g5065/christmas-spider-tradition/, Accessed 5/12/19.
“The Legend of the Christmas spider”, http://www.kraftmstr.com/christmas/books/spider.html, Accessed 5/12/19.