Οι Δρακόλιμνες της Ηπείρου, μύθοι και θρύλοι για τα αλπικά οικοσυστήματα
Photo source here
Ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το υδάτινο στοιχείο. Οι μεγαλύτεροι πολιτισμοί που γνώρισε ο κόσμος γεννήθηκαν, άκμασαν και πλούτισαν δίπλα σε απέραντες θάλασσες και πλωτά ποτάμια. Την ίδια στιγμή, οι λίμνες συνδέθηκαν με πιο σκοτεινούς μύθους και θρύλους, ως μέρη απόμερα, μακριά από χερσαίες και θαλάσσιες οδούς, μέρη που κυριαρχούσε η ίδια η φύση, αδηφάγα θηρία κρύβονταν στα νερά τους και μοχθηρά στοιχειά φυλούσαν τις ομιχλιασμένες όχθες, θέλοντας πάντα να βλάψουν τον άνθρωπο, ξεγελώντας τον, καταβροχθίζοντάς τον, ή παίζοντας με το μυαλό του.
Αναμφίβολα η διασημότερη ιστορία με λίμνη είναι εκείνη με τη Λοχ Νες στη Σκοτία, η φωλιά του πλάσματος με το όνομα Νέσι, ενός τέρατος που για τους ερασιτέχνες ερευνητές ταυτίστηκε με τον δεινόσαυρο Πλησιόσαυρο, αλλά ποτέ δεν τεκμηριώθηκε επιστημονικά η ύπαρξή του, μιας και η ίδια η λίμνη αδυνατεί να υποστηρίξει από άποψη πόρων και τροφής ένα τόσο μεγάλο και αρχαίο οργανισμό.
Όμως και στον ελλαδικό χώρο υπάρχουν αντίστοιχα παραδείγματα λιμνών. Μακριά από τις πεδιάδες, την ασφάλεια τον πόλεων και τα φώτα του πολιτισμού, ο ορεινός όγκος της Πίνδου προσφέρει το κατάλληλο περιβάλλον για να γεννηθούν και να διαδοθούν ιστορίες και θρύλοι, πρωταγωνίστριες στις οποίες είναι οι Δρακόλιμνες της Ηπείρου.
Ως Δρακόλιμνες αναφέρονται οι αλπικές λίμνες που βρίσκονται σε υψόμετρο πάνω από 2.000 μέτρα. Υπάρχουν αρκετές τέτοιες λίμνες, όμως οι κυριότερες από αυτές είναι τρεις. Η Δρακόλιμνη της Τύμφης, η Δρακόλιμνη του Σμόλικα, και η λίμνη Γκιστόβα του Γράμμου. Ενώ το όνομά τους προκύπτει από τους κύριους ενοίκους τους. Δράκοι. Ένα πλάσμα μοναδικό, αρχαίο, πονηρό, μοχθηρό ή αθώο, γιγάντιο τις περισσότερες φορές, μυστηριακό και επικίνδυνο, παρουσιάζεται σχεδόν σε κάθε ανθρώπινο πολιτισμό κάθε εποχής με μια πληθώρα μορφών και ικανοτήτων.
Όμως ας επιστρέψουμε πίσω στα δικά μας λημέρια. Η Δρακόλιμνη της Τύμφης ή Γκαμήλα βρίσκεται σε υψόμετρο 2.050 μέτρων, διαθέτοντας ελλειψοειδές σχήμα, ενώ αποτελεί πολυσύχναστο τουριστικό πόλο έλξης για πεζοπόρους και ορειβάτες. Η ίδια η λίμνη αποτελεί σημαντικό οικοσύστημα, μιας και είναι ένα από τα λίγα μέρη στην Ελλάδα όπου κατοικεί ο Αλπικός τρίτωνας (Ichthyosaura alpestris), ένα αμφίβιο με μήκος περίπου δέκα εκατοστά, με γκριζόμαυρη ράχη και κοκκινωπή κοιλιά.
Η Δρακόλιμνη του Σμόλικα βρίσκεται σε υψόμετρο 2.150 μέτρων, καρδιόσχημη με έντονα γαλάζια νερά.
Οι δύο αυτές Δρακόλιμνες συνδέονται με έναν πολύ ενδιαφέρον μύθο, ο οποίος διαθέτει αρκετές διαφορετικές εκδοχές ανάλογα την τοποθεσία στην οποία θα ακούσεις γι’ αυτόν από τους ντόπιους κατοίκους. Έτσι, ο θρύλος θέλει τις δύο αυτές λίμνες να ήταν κάποτε κατοικίες δράκων. Γιγάντιων δράκων, μια ιστορία που μάλλον έχει τη βάση της στο γεγονός ότι ακόμα και σήμερα οι Τρίτωνες που ζουν στα νερά τους, μοιάζουν με μικρούς δράκους. Κάποιοι τους αποκαλούν δρακάκια. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, πως με λίγη καλή θέληση και φαντασία οι μικροί Τρίτωνες μπορούν στο πέρασμα του χρόνου να μεταμορφωθούν σε τεράστιους δράκους.
Οι δράκοι αυτοί, βρίσκονταν σε έντονη αντιπαλότητα που αρκετά συχνά έφτανε σε θερμά επεισόδια. Κάθε φορά που αποφάσιζαν πως έπρεπε να διευθετήσουν θέματα που μόνο οι δράκοι γνωρίζουν, έριχναν πέτρες ή ξύλα ο ένας στον άλλο. Αυτή η άποψη ήταν αρκετή για τους κατοίκους της περιοχής ώστε να εξηγήσουν γιατί η λίμνη του Σμόλικα έχει άσπρο εδαφικό υπόστρωμα με διάσπαρτες μαύρες πέτρες, ενώ η λίμνη της Τύμφης, μαύρο τάπητα, με διάσπαρτες λευκές πέτρες, χαρακτηριστική χρωματική αντίθεση, τροφή για την οργιώδη φαντασία των κατοίκων της υπαίθρου. Φυσικά, κάτι τέτοιο εξηγείται με πολύ πιο λογικό και ικανοποιητικό τρόπο αν εξετάσουμε το γεωλογικό παρελθόν της περιοχής, όπου ήταν έντονη και η ηφαιστειακή και η σεισμική δραστηριότητα.
Παραλλαγές της ιστορίας, όπως και ο κάτοχος της τελικής νίκης διαφέρουν ανάλογα με την περιοχή. Κάποιοι αναφέρουν πως ο δράκος της λίμνης του Σμόλικα βγήκε νικητής, αφού πετούσε λευκούς σβώλους αλατιού, που έφερε τρομερή δίψα στοΝ δράκο της Γκαμήλας, στερώντας του παράλληλα τη νίκη, αφού έπρεπε να πιει τόσο πολύ νερό που τελικά έσκασε.
Οι περιοχές όπου βρίσκονται οι Δρακόλιμνες χρησιμοποιήθηκαν ανά τους αιώνες ως βοσκοτόπια. Βοσκοί και κοπάδια τριγύριζαν στις επικλινείς πλαγιές, στα καταπράσινα λιβάδια και δίπλα στις όχθες σπαρμένες με αγριολούλουδα μοναδικής ομορφιάς. Έτσι έχουν γεννηθεί περισσότεροι θρύλοι, πρωταγωνιστές των οποίων είναι τα ίδια των ζωντανά.
Σε μία παραλλαγή του θρύλου όπου οι δύο δράκοι πετούσαν πέτρες και κορμούς δέντρων, από τις πέτρες γεννιόντουσαν λευκά κριάρια, ενώ από τους κορμούς πεύκων μαύρα πρόβατα. Απόδειξη για την εκδοχή αυτή, η ύπαρξη πευκοδάσους κοντά στη λίμνη της Τύμφης, αντίθετα με εκείνη του Σμόλικα όπου είναι γυμνή από δέντρα.
Κάποιοι ευφάνταστοι βοσκοί συνέχισαν παραπέρα τους θρύλους αυτούς. Κάποτε, στα νερά της Δρακόλιμνης του Σμόλικα υπήρχε ένα κριάρι. Το συγκεκριμένο κριάρι μάλλον είχε εχθρικές διαθέσεις, γιατί σύμφωνα με τον θρύλο, βέλαξε τόσο δυνατά και προσκάλεσε όλα τα πρόβατα των κοπαδιών να πάνε κοντά του. Όταν αυτά συγκεντρώθηκαν γύρω του, πήδηξε στη λίμνη, ακολουθούμενο από όλα τα πρόβατα που πνίγηκαν. Φυσικά η εξήγηση για το γεγονός είναι ο θυμός και η λαιμαργία κάποιου δράκου, ο οποίος ήθελε να γευτεί προβατίσιο κρέας. Από τότε οι βοσκοί αποφεύγουν εκείνα τα μέρη και βόσκουν τα κοπάδια τους σε χαμηλότερα υψώματα.
Η Δρακόλιμνη Γκιστόβα βρίσκεται σε υψόμετρο 2.350 μέτρων, η μεγαλύτερη στον ελλαδικό χώρο ως προς έκταση και υψόμετρο. Μεγάλο μέρος του χρόνου η επιφάνεια των νερών της είναι παγωμένη. Κι εδώ ο θρύλος αναφέρει πως κατοικούσε ένας δράκος, μόνο που αυτός ήταν καλός και ευγενικός, καμία σχέση με τους πολεμοχαρείς δράκους των δύο προηγούμενων λιμνών. Όμως οι κάτοικοι δεν τον ήθελαν κοντά στα κοπάδια τους και έτσι τον έδιωξαν. Ψηλά στις κορυφές του Γράμμου ο δράκος έκλαιγε από τον πόνο και τη θλίψη του και κάθε του δάκρυ που έπεφτε μεταμορφωνόταν σε Δρακόλιμνη. Άλλοι πάλι λένε πως τα δάκρυά του γέννησαν τον Αλιάκμονα, οι πηγές του οποίου βρίσκονται κοντά στη λίμνη.
Art source here
Γενικά οι Δρακόλιμνες ως τόπος που ζούνε δράκοι, θεωρούνταν εχθρικά μέρη όπου ο άνθρωπος δεν είχε θέση. Εκτός από θρύλος για άσημους ανθρώπους, δέσμιος των μύθων των δράκων πιάστηκε και ο γνωστός Αλή Πασάς, άρχοντας των Ιωαννίνων. Ο ίδιος επισκέφθηκε την περιοχή των λιμνών και μάλιστα ήθελε να ταξιδέψει μέσα σ’ αυτές. Για τον λόγο αυτό κουβαλούσε μαζί του δύο μονόξυλα, δύο βάρκες φτιαγμένες εξολοκλήρου από έναν κορμό δέντρου η κάθε μία. Όμως ο δράκος της λίμνης είχε διαφορετική γνώμη. Τη νύχτα άρχισε να ρίχνει χαλάζι και έντονη κακοκαιρία συνεχίστηκε την επόμενη μέρα. Για τους προληπτικού ανθρώπους της εποχής, αυτό σήμαινε ένα μόνο πράγμα: ο δράκος δεν ήθελε κανένα στα λημέρια του. Τελικά ο Αλή Πασάς αναγκάστηκε να ματαιώσει το εγχείρημα και να επιστρέψει στη βάση του. Μόλις αναχώρησε, η καταιγίδα κόπασε.
Εκτός από τους δράκους, αρκετοί θρύλοι αναφέρονται στο βάθος των λιμνών. Έτσι, οι παλαιότεροι μιλούσαν για απύθμενα νερά, εκεί όπου το φως δεν έφτανε ποτέ, τόπος αρχαίων πλασμάτων, νεραϊδών, ξωτικών, στοιχειών και άλλων που είτε δεν αναφέρονται επακριβώς, είτε έχουν λησμονηθεί στο πέρασμα του χρόνου.
Φυσικά, η επιστήμη έσπευσε να δώσει την απάντηση. Επιστήμονες έχουν διεξάγει κατά καιρούς καταδύσεις και βυθομετρήσεις στα νερά, που διαπίστωσαν ότι το βάθος των λιμνών δεν ξεπερνά τα πέντε μέτρα, βάζοντας μάλλον ταφόπλακα στις φήμες για τα μυθικά τέρατα στα σκοτεινά, αβυσσαλέα νερά.
Όμως ποιος είπε ότι η ανθρώπινη φαντασία και τα δημιουργήματά της, οι θρύλοι, οι μύθοι και οι παραδόσεις υπόκεινται σε φυσικούς νόμους; Η φαντασία συνεχίζει να εξελίσσεται, το ίδιο και οι ιστορίες, ακολουθώντας τις επιταγές των καιρών. Όσο ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ξεχειλίζουν από εικόνες δράκων και άλλων μυθικών πλασμάτων, τόσο πιο πολύ θα εξάπτουν τη φαντασία καθενός από εμάς.
Η επιστήμη θέλει τις Δρακόλιμνες ως παγετωνικά κατάλοιπα από την τελευταία εποχή των παγετώνων πριν από 10.000 χρόνια, η μυθοπλασία ως δάκρυα δράκων. Αλλά γιατί πρέπει να επιλέξουμε ένα από τα δύο; Μπορεί να μην υπήρξαν ποτέ δράκοι, όμως στη φαντασία μας θα συνεχίσουν να ζουν για πάντα.
Πηγές:
Περιοδικό Mystery, Τεύχος 97.
https://eosartas.gr/index.php/endiaferon/110-drakolimnes-gkamila-smolikas
http://www.visitgreece.gr/el/nature/lakes/dragon_lakes_on_the_greek_mountains
https://xromonastiri.wordpress.com
http://www.pontos-news.gr/article/15043/oi-drakolimnes-kai-oi-thryloi-toys