The Ηaunted Corner: Leap Castle: ένας μεσαιωνικός τόπος μαρτυρίου και ανείπωτου τρόμου

image source here

Στις πεδιάδες της κεντρικής Ιρλανδίας, ανάμεσα σε γόνιμα χωράφια, χωρισμένα από φυτοφράκτες και ανεμοδαρμένες δεντροστοιχίες που δημιουργούν ένα ατέλειωτο μωσαϊκό από αποχρώσεις του πράσινου, ορθώνεται ένα απομεινάρι από καιρούς περασμένους, ένας πέτρινος φρουρός που αντικρύζει σιωπηλός το πέρασμα των εποχών∙ το Κάστρο Leap.

Χτισμένο περίπου στα μέσα του 13ου αιώνα, σε μια περιοχή με συνεχόμενη ανθρώπινη κατοίκιση και δραστηριότητα από το 500 π.Χ. –και πιθανόν από τη λίθινη εποχή– βρίσκεται σε σημείο όπου ανακαλύφθηκαν ίχνη παλαιότερης κατασκευής, λατρευτικού-παγανιστικού τύπου, σε σημείο όπου κάποτε οι Δρυίδες τελούσαν τα μυστήριά τους και τις αρχέγονες τελετουργίες τους πριν από τη διάδοση του Χριστιανισμού. Υπεύθυνη για την κατασκευή του ήταν η φατρία O’Bannon, (με την πλήρη ονομασία του κάστρου να είναι «Léim Uí Bhanáin», που από τα Γαελική γλώσσα μεταφράζεται ως Leap of the O’Bannons) με όρκο πίστης και υποταγής στην φατρία O’Caroll, μία από τις κραταιότερες της εποχής εκείνης στο νησί. Στα Χρονικά των τεσσάρων αφεντάδων (Annals of the four masters), μια ιστορική αποτίμηση της μεσαιωνικής Ιρλανδίας, αναφέρεται πως το κάστρο πολιορκήθηκε και καταλήφθηκε από τον Earl of Kildare, όμως μερικά χρόνια μετά ανακτήθηκε ξανά από την οικογένεια O’Caroll.

Την ίδια περίπου περίοδο, ο θάνατος του επικεφαλής της οικογένειας οδήγησε σε μια βίαιη εμφύλια σύγκρουση εντός της οικογένειας και των υποστηρικτών της, με το κάθε μέλος να προσπαθεί να κερδίσει την υποστήριξη περισσότερων υποτελών και την ανάδειξη στην νέα ηγετική μορφή εντός της φατρίας, κάτι που οδήγησε σε δολοφονίες, μάχες και πρωτόγνωρο θανατικό. Σύμφωνα με τα χρονικά της εποχής, αδέρφια πάλεψαν λυσσαλέα εναντίον αδερφών ενώ μάλιστα ένα από αυτά δολοφονήθηκε από το χέρι του ίδιου του αδερφού του, μέσα στο παρεκκλήσιο του κάστρου. Τα χρόνια πέρασαν, το κάστρο πέρασε μέσω γάμου σε νέα οικογένεια και επεκτάθηκε με δανεικά χρήματα. Γρήγορα ωστόσο τα χρέη αυξήθηκαν και το κάστρο πωλήθηκε ξανά σε νέο ιδιοκτήτη, μέχρι το 1922 που κάηκε μερικώς κατά τον Ιρλανδικό εμφύλιο (Irish civil war) και τον αγώνα για την ανεξαρτησία από το Ηνωμένο Βασίλειο. Τα επόμενα χρόνια έγιναν σημαντικές προσπάθειες αναστήλωσης του κάστρου, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Η παραπάνω ιστορία μοιάζει σχεδόν με οποιαδήποτε άλλη που αφορά ένα τυπικό μεσαιωνικό κάστρο της βόρειας και δυτικής Ευρώπης, που χτίστηκε για αμυντικούς σκοπούς, δέχτηκε σφοδρές επιθέσεις, βίαιες πολιορκίες και εξίσου αιματηρές ανακαταλήψεις μέχρι την εποχή της πυρίτιδας. Τότε τα μεσαιωνικά κάστρα έχασαν την οχυρωματική και αμυντική τους αξία και μετατράπηκαν σε οικίες και χώρους επίδειξης ισχύος πλούσιων αρχόντων και ισχυρών μοναρχών, την περίοδο που η φεουδαρχία υποχώρησε και τη θέση της κατέλαβε πρώτα η αναγέννηση και ένας εκδημοκρατισμός κοινωνιών και θεσμών και μετέπειτα οι πρώτες μορφές του σύγχρονου δυτικού καπιταλισμού. Στους μετέπειτα καιρούς κρίσεις που ακολούθησαν σε ισχνές οικονομικά περιόδους, τα γιγάντια πέτρινα οικοδομήματα ήταν δύσκολο να συντηρηθούν, έτσι οι ιδιοκτήτες του χρεώθηκαν, με αποτέλεσμα τα πέτρινα φρούρια να αλλάξουν πολλές φορές χέρια. Μέχρι που φτάνουμε στη σύγχρονη εποχή, όπου η επιστημονική γνώση και η αγάπη της τουριστικής βιομηχανίας στους τελευταίους λίθινους μάρτυρες μιας αλλοτινής εποχής οδήγησαν στην αναστήλωση πολλών εξ αυτών.

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις κάστρων που διαφοροποιήθηκαν από αυτή την πεπατημένη. Ο Πύργος του Λονδίνου και το Κάστρο του Εδιμβούργου είναι μερικά από τα κάστρα που έγιναν γνωστά όχι μόνο ως ιστορικά μνημεία και αναπόσπαστα τμήματα του τοπίου της αγγλικής υπαίθρου, αλλά και ως τόποι όπου οι ψυχές των νεκρών συνεχίζουν να τρομάζουν τους ζωντανούς, συνεχίζουν να κατοικούν τις έρημες ψηλές τους αίθουσες και να τριγυρίζουν στις απογυμνωμένες πολεμίστρες των οχυρώσεων. Στην κατηγορία αυτή ανήκει και το Κάστρο Leap.

Μια μεσαιωνική περίπτωση Κάιν και Άβελ

Τα πρώτα σημάδια κάποιας παραφυσικής δραστηριότητας στο κάστρο, ήρθαν στις αρχές του 16ου αιώνα, την περίοδο που τα μέλη της φατρίας αντιμάχονταν για την θέση του αρχηγού. Όταν ο αρχηγός της φυλής O'Carroll, Mulrooney O'Carroll, πέθανε και δεν άφησε διάδοχο το 1532, αναπτύχθηκε μια διαμάχη μεταξύ των δύο γιων του, του Thaddeus και του Teighe, για το ποιος θα κυβερνούσε ως νέος αρχηγός. Ο Thaddeus, ο οποίος ήταν ιερέας, αποτελούσε ένα εξέχον πρόσωπο για μεγάλο μέρος της οικογένειας και των υποτελών της, έτσι γίνεται εύκολα αντιληπτό το πόσο πανικό και αποστροφή προκάλεσε η δολοφονία του από τον αδερφό του Teighe. Το ειδεχθές αυτό συμβάν έλαβε χώρα μπροστά από την Ιερά Τράπεζα του παρεκκλησιού του κάστρου, μπροστά στα έντρομα μάτια πολλών άλλων μελών της οικογένειας. Σε αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Ματωμένο παρεκκλήσι (The bloody chapel), ο ιερέας βρήκε βίαιο θάνατο από το σπαθί του αδελφού του. Σύντομα, άρχισαν να συμβαίνουν αλλόκοτα γεγονότα. Περαστικοί υποστήριξαν πως τα χρόνια που ακολούθησαν περίεργα φώτα άρχισαν να χορεύουν πάνω στους τοίχους του κάστρου, στη σκάλα κάτω από το παρεκκλήσι και στο ψηλό, τοξωτό παράθυρο. Ταξιδιώτες και ντόπιοι χωρικοί υποστήριξαν πως ήταν το πνεύμα του δολοφονημένου Thaddeus που γύρευε μάταια ανάπαυση. Όμως οι ιστορίες δεν τελείωσαν εκεί.

Art by Dean Gioia

Ένας διαφορετικός Κόκκινος Γάμος

Η διακυβέρνηση της περιοχής από τη φατρία O’Caroll ήταν αδίστακτη και πολλές φορές βίαιη. Μάχες με αντίπαλες φατρίες, καταπίεση των δουλοπάροικων, καταστροφές, βιασμοί και λεηλασίες είναι μερικά από τα γεγονότα που τη σημάδεψαν. Μεταξύ αυτών είναι γνωστή η υπόθεση της οικογένειας McMahon. Οι O’Caroll, είχαν έχθρα με μια αντίπαλη φατρία, έτσι προσέλαβαν τους McMahon ώστε να τους βοηθήσουν να βγάλουν από τη μέση τον κίνδυνο της αντίπαλης φατρίας. Η συμμαχία αυτή πέτυχε απόλυτα το σκοπό της, έτσι οι δύο οικογένειες συναντήθηκαν στο Κάστρο Leap για να γιορτάσουν την απόλυτη νίκη απέναντι στους κοινούς εχθρούς τους. Όμως δεν ήταν μια αθώα συνάθροιση, παρά ένας τρόπος για την οικογένεια O’Caroll να γλιτώσει την πλούσια αμοιβή που χρωστούσε στους συμμάχους της. Στη γιορτή αυτή παρευρέθηκαν σαράντα άντρες των McMahon, οι πιο σημαντικοί, οι πιο επιφανείς, οι άντρες που οδηγούσαν δικούς τους άντρες στη μάχη, αυτοί που μπορούσαν να εμπνεύσουν πολεμιστές, να γίνουν φόβητρο για κάθε εχθρό. Με λίγα λόγια, το μέλλον του οίκου. Σε μια σκηνή που θυμίζει με τρομερή ακρίβεια τον Red Wedding από το Game of thrones του Martin, οι O’Caroll, δεν χόρτασαν μονάχα τους καλεσμένους τους με ψητά κρέατα, μεσαιωνικές νοστιμιές και αλκοολούχα ποτά, αλλά ταυτόχρονα τους δηλητηρίασαν. Ο ένας μετά τον άλλο, όλοι οι προσκεκλημένοι σύμμαχοί τους έπεσαν νεκροί, αιμορραγώντας από κάθε οπή των δηλητηριασμένων σωμάτων τους. Τη μαζική αυτή δολοφονία ακολούθησαν φήμες, ιστορίες και έπειτα θρύλοι. Κι αυτό γιατί η οικογένεια McMahon συνέχισε να κατοικεί στο κάστρο τους επόμενους αιώνες. Τη νύχτα λέγεται πως ακούγονται ακόμα θόρυβοι στη μεγάλη αίθουσα από τραχιά γέλια αντρών, ξύλινα σκαλισμένα κύπελλα ξέχειλα από μπύρα και υδρόμελι να χτυπάνε μεταξύ τους, ξεχασμένες μελωδίες από παλιά φλογέρες, τύμπανα και φλάουτα, καθώς τα πνεύματα των νεκρών συνεχίζουν να γλεντούν για την παλιά τους νίκη στο πλευρό των στυγερών πρώην συμμάχων τους.

Η Πορφυρή Κυρία

Η μοχθηρία της οικογένειας O’Caroll δεν σταμάτησε ούτε κορέσθηκε η πείνα της να προκαλεί κακό σε όσους την περιέβαλλαν. Μια ακόμα ανατριχιαστική ιστορία τούς εμπλέκει σε ένα όργιο βαναυσότητας και κακίας. Έπειτα από μια επιδρομή σε εχθρικά εδάφη, λέγεται πως αιχμαλώτισαν μια όμορφη νεαρή γυναίκα. Είχε κατακόκκινα σαν αίμα μαλλιά, λευκό δέρμα ανέγγιχτο από ασθένειες, σαρκώδη χείλη και –το σημαντικότερο– ήταν νέα, στην καλύτερη ηλικία για τα απάνθρωπα δεδομένα της εποχής ώστε να φέρει ένα μωρό στον κόσμο. Παρά τη μοχθηρία τους, οι O’ Caroll δεν βάσταξαν να τη σκοτώσουν, όμως βασανίστηκε με διάφορους άλλους τρόπους από τους άντρες της οικογένειας. Έφερε στον κόσμο ένα μονάχα παιδί, για χάρη του οποίου κρατήθηκε στη ζωή, μιας και οι κακουχίες, η εκμετάλλευση και η κακομεταχείριση που υπέστη της στέρησαν με τον καιρό τα λογικά της.

Χωρίς να έχει καταγραφεί ο λόγος, και μάλλον με μόνο σκοπό την ευχαρίστηση, οι O’Caroll σκότωσαν το μοναχογιό της όσο ήταν ακόμα μικρός σε ηλικία. Συντετριμμένη από τη θλίψη, η γυναίκα χρησιμοποίησε ένα καλοακονισμένο μαχαίρι με κατάμαυρη λαβή για να τερματίσει τη ζωή της. Έκτοτε, το πνεύμα της κάνει την εμφάνισή του στις ψηλές σάλες, τις σκάλες και τα παράθυρα του κάστρου τις σκοτεινές ώρες της νύχτας∙ τριγυρίζει με μια κατακόκκινη κάπα κρατώντας το μαύρο μαχαίρι της σε μια ατέρμονη αναζήτηση των δολοφόνων του γιου της, γυρεύοντας εκδίκηση για το κακό που της προξένησαν. Στους ντόπιους είναι γνωστή ως η Πορφυρή Λαίδη (the red Lady).

Μπουντρούμια, οστά και λήθη

Κατά την περίοδο μιας από τις ανακαινίσεις του κάστρου περίπου στα 1900, ανακαλύφθηκε από τους εργάτες στον βορειοανατολικό τοίχο του Ματωμένου παρεκκλησιού ένα μπουντρούμι, κρυμμένο βαθιά στα θεμέλια του τοίχου. Μιας και βρέθηκε στο παρεκκλήσι, οι εργάτες υπέθεσαν ότι ίσως βρίσκονταν στα πρόθυρα μιας μεγάλης ανακάλυψης πολύτιμων θρησκευτικών σκευών ή οικογενειακών κειμηλίων, όμως όταν άνοιξαν περισσότερο το άνοιγμα και έριξαν φως στα έγκατα του μπουντρουμιού, αντίκρυσαν κάτι αποτρόπαιο. Ανάμεσα σε όρθια ξύλινα παλούκια ακονισμένα και κοφτερά, βαθιά μπηγμένα στο έδαφος κάτω από το μπουντρούμι, βρίσκονταν δεκάδες σκελετοί και κορμιά στα τελικά στάδια αποσύνθεσής τους, μια «μηχανή θανάτου» που στα γαλλικά είναι γνωστή ως oubliette, που σημαίνει λήθη. Αυτό το μακάβριο σκηνικό ήταν άλλη μια σκηνή από την μακρά και άκρως αιματηρή παρακαταθήκη της οικογένειας O’Caroll. Συνολικά, βρέθηκαν τα λείψανα 150 ανθρώπων, τα οποία όταν μεταφέρθηκαν, ήταν αρκετά για να γεμίσουν μέχρι πάνω, τρία τεράστια, ζωήλατα κάρα. Λέγεται πως οι σαδιστές ιδιοκτήτες του κάστρου και της πλούσιας γύρω του γης χρησιμοποιούσαν το μπουντρούμι για να ξεφορτώνονται εχθρούς ή οποιονδήποτε μισούσαν ή στεκόταν εμπόδιο στα σχέδιά τους. Το απροσδόκητο είναι πως ανάμεσα στα νεκρά σώματα, τα θρυμματισμένα οστά και την κυρίαρχη οσμή του θανάτου, βρέθηκε ένα χρυσό ρολόι τσέπης με αλυσίδα, από την εποχή των μέσων του 19ου αιώνα, κάτι που αποδεικνύει πως το μπουντρούμι χρησιμοποιούταν μέχρι και μόλις πενήντα χρόνια πριν την εποχή της ανακαίνισης.

Η μεταθανάτια αμνησία του Καπετάνιου Darby

Κάποια στιγμή κατά τον 17ο αιώνα, μια από τις κόρες της οικογένειας ερωτεύθηκε, έναν από τους κρατούμενους σε κάποιο από τα μπουντρούμια του κάστρου. Άγγλος στην καταγωγή και γνωστός με το παρατσούκλι «Άγριος καπετάνιος», ο Καπετάνιος Darby προσέλκυσε το ενδιαφέρον της νεαρής σε τέτοιο βαθμό, που εκτός από φαγητό που του έφερνε κρυφά πιάνοντάς του κουβέντα, του εκμυστηρεύτηκε ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο ώστε να τον απελευθερώσει και έπειτα να το σκάσουν μακριά από τα νύχια της οικογένειας.

Μια αφέγγαρη νύχτα έβαλαν το σχέδιο σε εφαρμογή. Ο Άγριος καπετάνιος αντίκρυσε έπειτα από καιρό τον ουρανό πάνω από το κεφάλι του, όμως η μοίρα είχε άλλα σχέδια. Την ώρα της απόδρασης, συνάντησαν μπροστά τους τον αδερφό της κοπέλας που ξεπρόβαλε βιαστικά και θέλησε να επαναφέρει τα πράγματα στη θέση τους, στέλνοντας πίσω στη φυλακή τον Άγγλο δραπέτη. Στη συμπλοκή που ακολούθησε, ο Καπετάνιος Darby μαχαίρωσε τον αδερφό της κοπέλας και τον σκότωσε.

Η κοπέλα ήταν η μόνη κληρονόμος του κάστρου, οπότε η περιουσία της οικογένειας πέρασε στα χέρια της. Έκτοτε άρχισαν τα προβλήματα καθώς, παρότι παντρεύτηκε τον καπετάνιο της, ο τελευταίος είχε πολλά προβλήματα να αντιμετωπίσει, με κυριότερο αυτό της τρέλας, καθώς η μακρόχρονη παραμονή του στα μπουντρούμια του κάστρου είχε επιδράσει αρνητικά στο μυαλό του. Σταδιακά άρχισε να εμφανίζει σημάδια τρέλας. Συνήθιζε να κρύβει χρήματα, θησαυρούς και ό,τι πολύτιμο έφτανε στα χέρια του σε διάφορα σημεία του κάστρου μέχρι το θάνατό του. Σήμερα, το πτώμα του Άγριου Καπετάνιου, συνεχίζει να τριγυρίζει στα λημέρια του κάστρου, σε μια συνεχή αναζήτηση των θησαυρών που ξέχασε να ξεθάψει εν ζωή.

The Ghost Lady by Adelaide Claxton

Η ιστορία των δύο μικρών κοριτσιών

Στη μακρά λίστα με τα φαντάσματα που στοιχειώνουν το Κάστρο Leap, περιλαμβάνονται κι εκείνα δύο μικρών κοριτσιών που έζησαν περί τις αρχές του 1600. Η μικρή Έμιλυ σκοτώθηκε στην ηλικία των έντεκα ετών όταν, παίζοντας στις θεόρατες πολεμίστρες του κάστρου, έπεσε από ψηλά και βρήκε βίαιο θάνατο. Το μικρό της σώμα κομματιάστηκε και παραμορφώθηκε, ενώ ήταν η μικρότερη αδερφή της Σάρλοτ που την βρήκε. Ίσως η θλίψη, ίσως μια ασθένεια που την βρήκε λίγο αργότερα, ήταν η αιτία που έστειλε και τη μικρότερη αδερφή στον τάφο της. Τις συννεφιασμένες μέρες, όταν η ραστώνη του μεσημεριού οδηγούν τους περισσότερους ντόπιους σε κάποια αναπαυτική πολυθρόνα, ακούγονται οι φωνές της Έμιλυ από τις ερειπωμένες πολεμίστρες καθώς παίζει και οραματίζεται ακόμα φανταστικά κάστρα, πριγκίπισσες και δράκους. Άλλοτε πάλι κάνει την εμφάνισή του ένα νεαρότερο φάντασμα με ξανθιές μπούκλες, ντυμένο με ένα μικρό πράσινο φορεματάκι, όμως σέρνει κουτσαίνοντας το ένα του πόδι. Είναι το πνεύμα της μικρότερης αδερφής Σάρλοτ, που λόγω αυτού του τραυματισμού της δεν βρισκόταν εκείνη την αποφράδα μέρα στις πολεμίστρες του κάστρου, και συνεπώς δεν μπόρεσε να προστατέψει τη μεγαλύτερη αδερφή της.

Η συμβολή μιας μυθιστοριογράφου στο μύθο

Ίσως η πιο διάσημη απόγονος του Καπετάνιου Darby είναι η μυθιστοριογράφος του γοτθικού είδους, Mildred Darby (1867-1932). Η εν λόγω απόγονος διεξήγαγε διάφορες πνευματιστικές συνεδρίες (σεάνς) στο κάστρο με σκοπό να επικοινωνήσει με τα πνεύματα των προγόνων της. Το πνεύμα που λέγεται πως ξύπνησε αναφέρεται ως Στοιχειό (Elemental), όμως δεν ήταν η πρώτη που ήρθε σε επαφή μαζί του, καθώς λέγεται πως οι αρχαίοι Δρυίδες το είχαν ξυπνήσει από το σκοτεινό κόσμο όπου για χρόνια κοιμόταν. Το γήινο αυτό πνεύμα η Mildred το περιέγραψε ως λεπτό, αόρατο και σκιώδες, με ένα μεταβαλλόμενης μορφής πρόσωπο, που ανέδιδε την σήψη του θανάτου και τη μυρωδιά από άλλους κόσμους. Οι ντόπιοι πάλι της περιοχής θεωρούν πως το πνεύμα είναι κάποιος από καιρό νεκρός O’Caroll άρχοντας, που υπέκυψε από τη νόσο της λέπρας πριν από αιώνες. Έτσι τουλάχιστον δίνουν μια εξήγηση στην άμορφη μάζα στη θέση του προσώπου και στην έντονη οσμή σήψης. Όποια κι αν είναι η αιτία, φαίνεται πως το Στοιχειό αυτό επισκέφθηκε την Mildred πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ζωής της.

Μια ακόμα στοιχειωμένη υπόθεση

Τη δεκαετία του ’70, το κάστρο αγοράστηκε από τον Αυστραλό ιστορικό Peter Bartlett, ο οποίος υπήρξε απόγονος της αρχικής οικογένειας που έχτισε το κάστρο, τους O’Bannon. Στα 15 χρόνια που διεξήγαγε έργα αποκατάστασης του κάστρου, υποστήριξε πως έγινε αμέτρητες φορές μάρτυρας παραφυσικών γεγονότων (poltergeist). Προσέλαβε μάλιστα μια Λευκή Μάγισσα για να εξευμενίσει τα πνεύματα των νεκρών, όμως παρότι εκείνα δεν φαίνονταν βίαια, δεν έφυγαν από την οικία. Ο Bartlett συνέχισε την αποκατάσταση του κάστρου μέχρι το θάνατό του το 1989. Το 1991 το κάστρο αγοράστηκε ξανά από ένα ζευγάρι μουσικών. Φρικτά ατυχήματα σημειώθηκαν το επόμενο διάστημα. Ατυχήματα με σπασμένα άκρα, ανεξήγητες καθυστερήσεις στην ανακαίνιση του κτηρίου και άλλα πολλά, που όμως δεν σταμάτησαν το νέο ζευγάρι από το να βαφτίσει το πρώτο τους παιδί στο παρεκκλήσι του κάστρου.

Στην ποπ κουλτούρα το κάστρο εμφανίστηκε σε εκπομπές με παραφυσικά μυστήρια όπως το Ghost Hunters και το TV’s Most Haunted. Θεωρείται από πολλούς ως το πλέον στοιχειωμένο μέρος της Ιρλανδίας, χώρας διάσημης για τα στοιχειωμένα της μνημεία. Παρά τη φήμη αυτή παραμένει δημοφιλής τουριστικός προορισμός∙ ένας τρόπος να συνδεθεί το υπερκαταναλωτικό παρόν της εποχής της λογικής, με την μεσαιωνική μυστηριακή μαγεία του άγνωστου και παραφυσικού.

Πηγές

Brent H., “Is this Ireland's most haunted castle?”, The Irish Post, https://www.irishpost.com/life-style/irelands-haunted-castle-174273, Πρόσβαση 23/9/21.

Lyon M., “Leap Castle is the Most Haunted Castle in Ireland and this story proves it”, Irish Central, https://www.irishcentral.com/roots/history/leap-castle-ghost-story, Πρόσβαση 23/9/21.

Callan P.D., “A Look Inside Ireland’s Most Haunted House, Leap Castle”, Ireland before you die, https://www.irelandbeforeyoudie.com/a-look-inside-leap-castle-irelands-most-haunted-house/, Πρόσβαση 23/9/21.

Oborn A., “Haunted Leap Castle – Ghost Hunt”, Adelaide’s Haunted Horizons, https://adelaidehauntedhorizons.com.au/haunted-leap-castle-ghost-hunt/, Πρόσβαση 23/9/21.

“5 Notorious Haunts of Ireland”, Authentic Vacations, https://www.authenticvacations.com/haunted-ireland/, Πρόσβαση 23/9/21.

“Leap Castle”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Leap_Castle, Πρόσβαση 23/9/21.

“Legends of Leap Castle”, Castles Today, https://castles.today/en/castles/castles/ireland/coolderry/legends/, Πρόσβαση 23/9/21.

“Leap Castle, Co. Offaly”, The standing stone, http://www.thestandingstone.ie/2009/08/leap-castle-co-offaly.html, Πρόσβαση 23/9/21.