The Ηaunted Corner: Τα φαντάσματα των Χριστουγέννων: ατμοσφαιρικές διηγήσεις για τις σκοτεινές νύχτες του Δεκέμβρη

«Η ιστορία που ακούσαμε, μας είχε κρατήσει γύρω στο αναμμένο τζάκι με αρκετά κομμένη την ανάσα, όμως θυμάμαι πως εκτός από την ευνόητη παρατήρηση πως ήταν φρικιαστική –όπως πρέπει να ‘ναι, ουσιαστικά, μια παράδοξη αφήγηση, παραμονή Χριστουγέννων, μέσα σ’ ένα παλιό σπίτι…»

-Οι πρώτες σειρές της νουβέλας Το στρίψιμο της βίδας του Henry James, Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, 2014.

Φανταστείτε για λίγο ότι βρίσκεστε στην Αγγλία, την Σκωτία, ή την Ουαλία, οπουδήποτε στο νησί της Μεγάλης Βρετανίας κι αν προτιμάτε. Και όχι την εποχή του Μπόρις Τζόνσον ή του Ντάνιελ Κρεγκ (και σίγουρα όχι του κορονοϊού), αλλά λίγο πίσω στο χρόνο, κάπου στα τέλη του 19ου αιώνα, ίσως τις αρχές του 20ου, στην καρδιά της Βικτωριανής εποχής και των διαδόχων της. Στο θρόνο της Αγγλίας βρίσκεται –ποια άλλη– η βασίλισσα Βικτωρία. Κατά πάσα πιθανότητα διαμένετε σε μια επαρχιακή κατοικία, κάποιο φτωχικό αγροτόσπιτο, μια ταλαιπωρημένη από το χρόνο αγροικία στους ανεμοδαρμένους λόφους του σκωτσέζικου βορρά, ή στις πιο υγρές πεδιάδες και τα σκιερά δάση του αγγλικού νότου. Στο κεντρικό δωμάτιο και σε περίοπτη θέση βρίσκεται το πέτρινο τζάκι∙ η φωτιά γεμίζει το χώρο με θαλπωρή, παρά τον καπνό που επιστρέφει από την καμινάδα ο βοριάς που λυσσομανάει. Στον αέρα πλανάται η μυρωδιά κάποιας παραδοσιακής κρεατόπιτας που μαγειρεύεται, ή αν είστε κάπως πιο εύποροι για τα δεδομένα της εποχής, η μυρωδιά γαλοπούλας που αργοψήνεται στον ξυλόφουρνο της κουζίνας. Τα μικρά παιδιά παίζουν γονατισμένα μακάρια μπροστά στη φωτιά, με ξύλινα σκαλισμένα στο χέρι παιχνίδια, κάτω από τις χριστουγεννιάτικες κάλτσες που κρέμονται με τάξη από το τζάκι, ακολουθώντας κατά γράμμα και με κρυφή ελπίδα, την παλιά ιστορία για τον Πατέρα των Χριστουγέννων (Father Christmas, όπως αποκαλείται στην Αγγλία –ο δικός μας Άγιος Βασίλης), που του ξέφυγαν κάποτε χρυσά νομίσματα και έπεσαν μέσα στις κάλτσες, μια μικρή έκπληξη για τους ενοίκους κάποιας αγγλικής οικίας.

Είναι σχεδόν βέβαιο πως η συζήτηση, εκτός από την επιτυχία που είχαν οι φετινές πουτίγκες με δαμάσκηνα για καλή τύχη της γειτόνισσας ή για την κοσμοσυρροή σε κάποια κοντινή υπαίθρια γιορτή με άφθονη μπύρα και υδρόμελι, ή ακόμα ακόμα και για την αστεία φωνή του πλανόδιου βάρδου που τραγουδούσε χαμογελώντας χριστουγεννιάτικες μελωδίες (ίσως και λίγο μεθυσμένος θα σχολίαζαν οι πιο κακοπροαίρετοι), θα έρθει κάποια στιγμή, που η συζήτηση θα αρχίσει να τριγυρίζει και να χορεύει μυστηριακά σαν τις σπίθες της φωτιάς, γύρω από ιστορίες φαντασμάτων, ιστορίες για πνεύματα που αυτές τις μεγάλες νύχτες του χρόνου, περνούν μυστηριωδώς το αόρατο φάσμα που διαχωρίζει των κόσμο των ζωντανών από εκείνον των νεκρών.

Στην πραγματικότητα, ιστορίες πνευμάτων την παραμονή των Χριστουγέννων, αλλά και γενικότερα καθ’ όλη τη διάρκεια των εορτών, ακούγονται σε πολλές άλλες χώρες, από τη Γερμανία (κατά τη διάρκεια της παγανιστικής Yule) και την κεντρική Ευρώπη, μέχρι τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς μετανάστες και άποικοι έφεραν στο Νέο Κόσμο τις δικές τους παραδόσεις και έθιμα. Δεν αποτελεί έκπληξη: το χειμερινό ηλιοστάσιο, η νίκη της νύχτας ενάντια της μέρας, η θύμηση όσων έφυγαν μακριά τη χρονιά που πέρασε, όπως και οι αναμνήσεις από τις δύσκολες ομολογουμένως στιγμές του χρόνου που φτάνει στο τέλος του, είναι λόγοι ικανοί να πυροδοτήσουν τη φαντασία και τη συντροφικότητα γύρω από τη θέρμη της φωτιάς. Ίσως η πανάρχαια εικόνα ανθρώπων συγκεντρωμένων γύρω από μια φωτιά που τριζοβολά, είτε κατά την περίοδο της βασιλείας της Βικτωρίας, είτε κατά τη λίθινη εποχή σε σπηλιές που οι άνθρωποι κατέλυαν δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν, είναι «γραφτό» να επαναλαμβάνεται ανά τους αιώνες και τις εποχές του κόσμου, επιφανειακά παραλλαγμένη, αλλά στο βάθος, απαράλλαχτη και αρχαία.

Όμως, ας επιστρέψουμε πίσω στην αγγλική εξοχική κατοικία και την οικογενειακή θαλπωρή. Αν οι μεγαλύτεροι στερούνται φαντασίας ή δεν είναι ικανοποιητικά μορφωμένοι, θα διηγηθούν την πλέον χαρακτηριστική αφήγηση που σίγουρα γνωρίζουν άπαντες: την ιστορία φαντασμάτων που στοίχειωσαν τον Ebenezer Scrooge, εμπνευσμένη από τη νουβέλα A Christmas Carol (1843), του Charles Dickens. Το φάντασμα του Ιάκωβου Μάρλεϊ, ακολουθούμενο από τα πνεύματα του παρελθόντος, του παρόντος και των μελλοντικών Χριστουγέννων, γίνονται μια διδακτική και συνάμα ανατριχιαστική ιστορία, για τη μεταστροφή ενός δύστροπου, τσιγκούνη και απαισιόδοξου ανθρώπου, σε μια ανιδιοτελή, ευγενική και καλόβολη ψυχή. Οι πιο «διαβασμένοι» άνθρωποι, ίσως αναθυμηθούν μια άλλη ιστορία, αυτή τη φορά τη νουβέλα τρόμου του Αμερικανού λογοτέχνη Henry James, με τίτλο Το στρίψιμο της βίδας (The turn of the screw, 1898), που ξεκινάει επίσης ως μια χριστουγεννιάτικη αφήγηση μπροστά στο τζάκι, η αφήγηση της οποίας ακολουθεί μια γκουβερνάντα, η οποία πέραν της φροντίδας δύο μικρών παιδιών σε μια απομονωμένη κατοικία, γίνεται κοινωνός παραφυσικής δραστηριότητας. Εξίσου διάσημη είναι και η περίπτωση του πατέρα του γοτθικού τρόμου, Edgar Allan Poe, στο ανεπανάληπτο ποίημα του οποίο με τον τίτλο “The Raven”, λαμβάνει επίσης χώρα, κάποιο ζοφερό Δεκέμβρη.

Η ίδια αυτή τακτική της αφήγησης τρομακτικών ιστοριών, δεν είναι ασυνήθιστη και στη χώρα μας, αν και σε καμία περίπτωση δεν ακολουθείται με την «ευλάβεια» των αγγλοσαξονικών χωρών. Την παραμονή των Χριστουγέννων, αφηγούμαστε διηγήσεις για καλικάντζαρους και τελώνια, για νεράιδες και νάνους, από τον κόσμο της φαντασίας.

Πίσω στην Αγγλία, η τακτική αυτή προέρχεται, όπως είδαμε, από παλαιότερες εποχές. Το χειμερινό ηλιοστάσιο και οι περιορισμοί της επικράτησης της νύχτας σε βάρος της μέρας, η δύσκολη καθημερινότητα των βικτωριανών χρόνων, η απουσία της σύγχρονης ιατρικής και των φαρμάκων σε αντιδιαστολή με την παντοκρατορία των δεισιδαιμονιών, η απουσία της τηλεόρασης και άλλων μέσων που τις περισσότερες φορές καθοδηγούν και δεν προάγουν τη σκέψη και τη φαντασία, ήταν αιτίες για την απελευθέρωση της φαντασίας από τις αλυσίδες του πραγματικού, έλλογου κόσμου. Ας μην ξεχνάμε επίσης την τακτική των Βικτοριανών να παίζουν μανιωδώς με τις λεγόμενες Victorian Christmas cards, κάρτες δηλαδή με φρικιαστικές εικόνες από τρόπους θανάτωσης ή καθημερινών ασχολιών που κατέληγαν επίσης σε κάποιο θανατικό, που στέκονταν αφορμή για να ξεκινήσουν οι σκοτεινές διηγήσεις. Οι διηγήσεις αυτές για εμφανίσεις πνευμάτων και ανεξήγητων οπτασιών έχουν με τα χρόνια εμπλουτιστεί σε ολόκληρες συναπαντήσεις με πλάσματα του άλλου κόσμου, όπως θα δούμε αμέσως τώρα, που τις ημέρες των εορτών εμφανίζονται σύμφωνα με μαρτυρίες μπροστά σε ανυποψίαστους ανθρώπους.

Τα φαντάσματα του Δεκέμβρη

Πριν από πολλά χρόνια, στο Bedfordshire της Αγγλίας, συνέβη μια τραγωδία. Ήταν παραμονή Χριστουγέννων, όταν στην εξοχική κατοικία του Kempston Manor κατέφθαναν για τους εορτασμούς ο κύριος και η κυρία της ιδιοκτησίας. Βρίσκονταν στο Λονδίνο για κάποιες εξωτερικές εργασίες, ενώ στο οίκημα τους περίμενε το μικρότερο παιδί τους, συνοδεία υπηρετών και φρουρών. Τα πέταλα των αλόγων αντηχούσαν στον καμωμένο από πέτρες δρόμο, όταν από την εξώπορτα του αρχοντικού πετάχτηκε με χαρά ο μικρός για να τους προϋπαντήσει. Ούτε ο μπάτλερ, ούτε η γκουβερνάντα του κατάφεραν να προλάβουν την ανυπομονησία του. Τα άλογα και έπειτα η μεγάλη άμαξα παρέσυραν το μικρό σώμα και το παιδί βρήκε φρικτό θάνατο. Έτσι, κάθε χρόνο τη συγκεκριμένη μέρα, ακούγονται ακόμα οι ήχοι της αποφράδας εκείνης άφιξης. Το φρούμασμα των αλόγων, οι τροχοί της άμαξας και έπειτα οι γοεροί θρήνοι των γονέων στοιχειώνουν την περιοχή.

Όπως και στην προηγούμενη ιστορία, την παραμονή Χριστουγέννων, στην παμπ Traveller’s Rest, στο Brough του Derbyshire, φαίνεται να κάνει την εμφάνισή του το πνεύμα μιας νεαρής κοπέλας. Λέγεται πως σκοτώθηκε πριν χρόνια, πέφτοντας στις απότομες σκάλες της μεγάλης σάλας, στην προσπάθειά της να γλιτώσει από τα χέρια ενός μεθυσμένου εργάτη που ήθελε να την εκμεταλλευτεί. Αν αυτό δεν είναι αρκετό για να παραμείνετε μακριά από τη συγκεκριμένη παμπ, λέγεται επίσης πως την ίδια μέρα κάθε χρόνο, το πνεύμα μιας μαυροντυμένης γυναίκας τριγυρίζει στην αυλή και τους γύρω δρόμους. Στα χέρια της κρατάει μια μεγάλη αρμαθιά με κλειδιά τα οποία δεν αφήνει ποτέ μακριά της. Κανείς δεν γνωρίζει σε ποιον ανήκει το πνεύμα της αλλά πόσοι έχουν το θάρρος να πάνε να την ρωτήσουν;

Ανήμερα των Χριστουγέννων, το φάντασμα ενός μοναχού λέγεται πως εμφανίζεται κάθε χρόνο στα Ανάκτορα του Μπάκιγκχαμ. Είναι δεμένο με βαριές αλυσίδες και λέγεται πως ανήκει σε έναν μοναχό που έζησε στην τοποθεσία αυτή πριν την ανέγερση των ανακτόρων, το 1703. Χωρίς να είναι ξεκάθαρο πώς, λέγεται επίσης ότι ο αποκλειστικός γραμματέας του Εδουάρδου Ζ’, Ταγματάρχης Τζον Γκουίν, αυτοκτόνησε εκεί. Το σημείο που έβαλε τέλος στη ζωή του βρίσκεται μερικά μέτρα μόνο μακριά από το σημείο εμφάνισης του πνεύματος του ιερωμένου. Μάλλον απίθανο να πρόκειται για απλή σύμπτωση.

Εμφανίσεις πνευμάτων και οι συνεπακόλουθες αφηγήσεις στις 24 Δεκέμβρη δεν περιορίζονται μονάχα την Παραμονή των Χριστουγέννων ή ανήμερα της εορτής, αλλά συμβαίνουν καθόλη τη διάρκεια του μήνα.

Στις 4 Δεκεμβρίου του 1957, δύο τρένα συγκρούστηκαν στο Lewisham του Λονδίνου, λόγω πυκνής αιθαλομίχλης. Συνολικά σκοτώθηκαν 90 άνθρωποι και τραυματίστηκαν πολλοί περισσότεροι. Σε κάθε μαύρη επέτειο του δυστυχήματος, ακούγονται οι κραυγές των πληγωμένων ταξιδιωτών, καθώς καλούν σπαρακτικά σε βοήθεια. Άλλοι όμως υποστηρίζουν πως οι μακάβριες φωνές οφείλονται σε κάποιο άγνωστο μάλλον καταστροφικό γεγονός που πηγαίνει πίσω στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όποια κι αν είναι η αιτία, σίγουρα είναι κάτι που κανείς δεν θα ήθελε να ακούσει.

Ποιος είπε όμως, ότι μόνο τα πνεύματα άσημων ανθρώπων γίνονται τρομακτικές διηγήσεις λίγο πριν το τέλος του χρόνου; Στο Yorkshire, στις διηγήσεις αυτές, κυριαρχεί η Έμιλυ Μπροντέ. Το πνεύμα της συγγραφέως της παγκόσμιας λογοτεχνικής επιτυχίας Ανεμοδαρμένα Ύψη, (Wuthering Heights), εμφανίζεται και τρομάζει τους ενοίκους της κατοικίας των Μπροντέ, στην επέτειο του θανάτου της, στις 19 του Δεκέμβρη (πέθανε το 1848). Εμφανίζεται με σκυμμένο το κεφάλι σε στάση απόλυτης σκέψης, όμως εξαφανίζεται εξίσου γρήγορα αν κάποιος δύσπιστος προσπαθήσει να την πλησιάσει.

Στις 21 Δεκεμβρίου, την ημέρα του Χειμερινού Ηλιοστασίου, στην περιοχή του Fogou Fiend στην Κορνουάλη, ένα μυστηριώδες φάντασμα κάνει την εμφάνισή του στον αρχαιολογικό χώρο του 18ου αιώνα. Η φιγούρα έχει τη μορφή μιας γυναίκας, ντυμένης στα λευκά, με ένα κόκκινο τριαντάφυλλο στο στόμα. Περπατάει ανάμεσα στις γκρεμισμένες πέτρες και τελικά χάνεται σε ένα μεγάλο άνοιγμα στο έδαφος. Λέγεται πως φέρνει κακοτυχία σε όποιον τη συναντήσει και κανείς δε γνωρίζει τι θα συμβεί αν κάποιος την ακολουθήσει.

Πίσω στο Λονδίνο ξανά, με την αυγή κάθε νέου χρόνου, ένα πνεύμα λέγεται πως εμφανίζεται στη γέφυρα Westminster. Το πνεύμα κινείται προς την άκρη του χάσματος μέχρι που βουτάει στα λασπωμένα νερά του Τάμεση. Πιστεύεται πως ανήκει στον Τζακ τον Αντεροβγάλτη, τον κατά συρροή δολοφόνο που ρήμαξε την πρωτεύουσα τον 19ο αιώνα, με μια σειρά φρικτών φόνων που ακόμα απασχολούν τον κόσμο του κινηματογράφου και της λογοτεχνίας.

Υπάρχουν φυσικά και δεκάδες άλλες ιστορίες που έχουν την τιμητική τους κάθε Παραμονή Χριστουγέννων. Από ιππότες που εμφανίζονται μέσα στην ομίχλη έτοιμοι για μια αιματηρή εφόρμηση του ιππικού, από ρόδες λούνα παρκ που λέγεται πως επίσης εμφανίζονται από το πουθενά μέσα στην ερημιά, ακολουθούμενες από μουσικές και θορύβους, μέχρι παρτίδες χαρτιά με τον Σατανά και ανίερες συμφωνίες, και ληστές που έκλεψαν κάποιο ιερό αντίτυπο της Βίβλου και τιμωρήθηκαν με τη μεταμόρφωσή τους σε λιθάρια που ακόμα και σήμερα στέκουν όρθια στην ύπαιθρο σαν ακοίμητοι φρουροί.

Οι σκοτεινές αφηγήσεις για πνεύματα και φασματικές μορφές που ξεπηδούν από σκιώδεις εφιάλτες πηγαίνουν πίσω στο χρόνο, ίσως περισσότερο ακόμα κι από τον 18ο αιώνα. Βασίζονται σε εποχές όπου η γέννηση και ο θάνατος, η αρρώστια και η επιβίωση, η μαγεία της φύσης που αναγεννάται μετά τη νεκρική απολυτότητα του χειμώνα, ήταν όχι μόνο μέρος της καθημερινότητας, αλλά και σημεία αναφοράς για τους παλαιότερους. Ίσως η πανάρχαια έλξη μεταξύ ενός παραμυθά και του ακροατηρίου του, εκείνη η μαγική και αόρατη κλωστή που συνδέει τον αφηγητή με τον ανυπόμονο ακροατή, είναι επίσης ο διαχρονικός καταλύτης που ακόμα και σήμερα, τις κρύες νύχτες του χειμώνα, όταν το κρύο είναι τσουχτερό και το σκοτάδι απλώνεται έξω από τα θαμπά τζάμια των παραθύρων, κάτι μαγικό συμβαίνει και φέρνει τους ανθρώπους κοντά, κάνοντάς τους μέρη ενός μεγαλύτερου συνόλου. Εύχομαι κι εσείς να γίνεται μέρος ενός τέτοιου όμορφου συνόλου. Και ίσως να μοιραστείτε και κάποια… φρικιαστική ιστορία που έρχεται αναλλοίωτη από χρόνους και μέρη ξεχασμένα.

Χρόνια πολλά!!

Πηγές

Santillo E., “Twelve ghosts of Christmas said to appear every December”, Wales Online, https://www.walesonline.co.uk/whats-on/twelve-ghosts-christmas-said-appear-22246727, Access, 8/12/21.

Eschner K., “Why Do People Tell Ghost Stories on Christmas? Christmas ghost stories are a tradition going back much farther than “A Christmas Carol”, Smithsonian Magazine, https://www.smithsonianmag.com/smart-news/why-do-ghost-stories-go-christmas-180961547/, Access, 8/12/21.

Dickey C., “A Plea to Resurrect the Christmas Tradition of Telling Ghost Stories Though the practice is now more associated with Halloween, spooking out your family is well within the Christmas spirit”, Smithsonian Magazine, https://www.smithsonianmag.com/history/plea-resurrect-christmas-tradition-telling-ghost-stories-180967553/, Access, 8/12/21.

Irene D’ Athenes, «Γιατί στα Χριστούγεννα ταιριάζουν τόσο οι τρομακτικές ιστορίες;», Lifo, https://www.lifo.gr/apopseis/idees/giati-sta-hristoygenna-tairiazoyn-toso-oi-tromaktikes-istories, Access 8/12/21.

Hanson M., Ghost Stories of Christmas: A chilling Victorian tradition, Big Think, https://bigthink.com/high-culture/christmas-stories/, Access 8/12/21.

ΙστορίεςΜανώλης ΠαλαβούζηςDecember 21, 2021φανταστικό, λογοτεχνία, φαντάσματα, εποχή, haunted, fantasy, fairytales, legends, myths, θρύλοι