Skye: Το σκωτσέζικο νησί των νεράιδων και των παραμυθιών

Sing me a song of a lass that is gone

Say, could that lass be I?

Merry of soul she sailed on a day

Over the sea to Skye.

Διαβάζοντας τους παραπάνω στίχους θυμόμαστε την αγαπημένη σειρά Outlander, που μας ταξιδεύει στη Σκωτία. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για παράφραση γνωστού τραγουδιού του 19ου αιώνα, στο οποίο περιγράφεται το ταξίδι του Κάρολου Στιούαρτ (Bonnie Prince Charlie) στο νησί Skye, με σκοπό να γλιτώσει τη σύλληψη από Άγγλους στρατιώτες. Κοινός παρανομαστής και στις δυο εκδοχές είναι το σκωτσέζικο νησί Skye, ένα μέρος με πλούσια ιστορία αλλά και λαογραφία.

Το Skye είναι το μεγαλύτερο νησί των Εσωτερικών Εβρίδων της Σκωτίας. Βρέχεται από τον Ατλαντικό ωκεανό και σε σχέση με τα υπόλοιπα νησιά της προαναφερθείσας ομάδας απέχει ελάχιστα από την ενδοχώρα. Κατοικήθηκε από γαελικές φυλές της Ιρλανδίας ήδη από την προϊστορία, ενώ από τον 9ο μέχρι τον 12ο αιώνα μ.Χ. το διοικούσαν γερμανικοί λαοί. Από τον 15ο αιώνα πέρασε στην απόλυτη κυριαρχία των βασιλιάδων της Σκωτίας.

Από το απώτατο παρελθόν, λοιπόν, μέχρι σήμερα, η νήσος Skye κατοικήθηκε από ομάδες διαφορετικής προέλευσης, οι οποίες έδωσαν ένα μέρος της ταυτότητάς τους σε αυτή του νησιού. Το πιο σημαντικό κομμάτι της ταυτότητας μιας πληθυσμιακής ομάδας είναι φυσικά ο πολιτισμός της, μέρος του οποίου είναι η λαογραφία, οι θρύλοι και τα παραμύθια που γεννήθηκαν τα χρόνια που ο κόσμος πάσχιζε να εξηγήσει τον κόσμο. Όλοι αυτοί οι μύθοι που απάρτιζαν το στολίδι των Εσωτερικών Εβρίδων έφτασαν μέχρι τη σύγχρονη εποχή και κάθε ταξιδευτής, όταν βρεθεί σε εκείνο το μέρος, θα ακούσει τους ντόπιους να του μιλούν για μαγικά πλάσματα. Μια απλή έρευνα στο διαδίκτυο θα σας οδηγήσει σε μαρτυρίες περιηγητών που άκουσαν τους κατοίκους του νησιού να μιλάνε για ό,τι μπορεί να σκαρφιστεί ο νους ενός παραμυθά.

Ίσως τα λιγότερο γνωστά –αλλά και τα πιο αξιοπερίεργα– πλάσματα που έχουν καταγραφεί στην ντόπια λαογραφία είναι τα νεραϊδό–βοοειδή. Θα μπορούσε κανείς να τα αναγνωρίσει από το γκριζόμαυρο χρώμα τους, την έλλειψη κέρατου και την παρουσία τους στο νερό. Σε αντίθεση με τα συνηθισμένα βοοειδή, δε βοσκούν σε πεδιάδες. Το συγκεκριμένο είδος απαντάται και στην ουαλική παράδοση, οπότε ίσως κάποιο αντίστοιχο μέρος της συγκεκριμένης χώρας να βρίθει από παρόμοιες μαρτυρίες.

Δυο ακόμα γνωστά πλάσματα της κέλτικης λαογραφίας που επίσης συναντιόνται στο χιλιοτραγουδισμένο Skye είναι τα kelpies και οι selkies. Δυο υδάτινες παραφυσικές φυλές, που δεν θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν παρά σε ένα νησί. Τα μεν kelpies έχουν τη μορφή αλόγου αλλά είναι πολύ πιο δυνατά από τα συνηθισμένα άλογα. Ζουν κυρίως σε λίμνες και κόλπους· στο Skye, το πιο διαδεδομένο λημέρι τους είναι η λίμνη Coruisk (Περισσότερα για τα kelpies θα βρείτε ΕΔΩ: https://www.willowisps.gr/main/kelpies-/7/1/2018?rq=kelpies). Οι selkies από την άλλη, έχουν τη μορφή φώκιας και μπορούν να μεταμορφωθούν σε γυναίκες ή και το αντίστροφο· άρα δεν μπορούσε να τις δει κανείς οπουδήποτε εκτός νερού. Πολλές παραδόσεις παρουσιάζουν τη θλίψη τους όταν απομακρύνονται από το περιβάλλον τους, όπως συμβαίνει και σε μια ιστορία που αφηγείται τη ζωή τριών αδερφών. Η ιστορία μάς λέει πως όταν αυτοί συνάντησαν τρεις selkies στη λίμνη Duich, έκλεψαν το ζωώδες δέρμα τους για να μην μπορούν να μεταμορφωθούν και τις παντρεύτηκαν. Εκείνες υπέφεραν στη θνητή ζωή τους και μονάχα ο μικρότερος αδερφός λυπήθηκε τη σύζυγό του και την άφησε ελεύθερη. Ο μεσαίος αδερφός εγκαταλείφθηκε από τη γυναίκα του, όταν αυτή βρήκε το δέρμα της, ενώ ο μεγαλύτερος τη σκότωσε άθελά του, όταν έκαψε το δέρμα της για να σιγουρευτεί ότι δε θα το σκάσει. Ωστόσο, κάηκε και εκείνη (Περισσότερα για τις selkies: https://www.willowisps.gr/main/selkies-/6/2/2018?rq=selkies).

Εκτός από το νερό, η μαγεία απαντάται και στο εσωτερικό του νησιού. Νοτιοανατολικά του Skye βρίσκεται η χερσόνησος Trotternish. Εκεί οι επισκέπτες μπορούν να δουν μια σειρά από πανύψηλες πέτρες. Το σύνολο των ογκόλιθων ονομάζεται «The Old Man of Storr». Αξίζει να αναφέρουμε ότι storr στη μεσαιωνική, γερμανική διάλεκτο σημαίνει ο μεγάλος άντρας. Η μακρά παράδοση του νησιού μιλάει για έναν γίγαντα, το Γέρο του Storr (Old Man of Storr), ο οποίος ζούσε στην περιοχή και όταν πέθανε, θάφτηκε εκεί που στέκονται σήμερα οι πέτρες. Όμως, ο αντίχειρας του εξέχει μέχρι σήμερα, εξού και το πελώριο θέαμα της χερσονήσου. Ένας άλλος γίγαντας που έζησε στο νησί ήταν ο Fingal. Εκείνος λέγεται πως κατοικούσε στον οικισμό Eyre και άφησε σαν κληρονομιά το Sornaichean Coir' Fhinn, μια άλλη ομάδα ογκόλιθων. Ο θρύλος λέει πως ο Fingal τοποθέτησε τις πέτρες με αυτόν τον τρόπο, με σκοπό να ισορροπήσει μια κατσαρόλα πάνω στη φωτιά.

Η μαγεία στο Skye δεν τελειώνει όμως εδώ. Το πιο χαρακτηριστικό κομμάτι της λαογραφίας του είναι οι νεράιδες. Οι wee folk παίζουν μεγάλο ρόλο στην κέλτικη και γενικά τη βρετανική παράδοση, πρωταγωνιστώντας σε γλυκά παραμύθια για παιδιά, αλλά και σε πιο τρομακτικές ιστορίες για ενήλικες. Είναι τόση η πίστη των ανθρώπων σε αυτές, που ένα σωρό μέρη του νησιού κουβαλάνε την ύπαρξή τους. Για παράδειγμα, στο Glen Brittle, νότια του Skye, βρίσκονται οι Fairy Pools. Πρόκειται για φυσικές πισίνες περικυκλωμένες από πελώριους βράχους, στις οποίες καταλήγουν μια σειρά από καταρράχτες. Είναι σε μια αρκετά δύσβατη περιοχή και ελάχιστος κόσμος τις επισκέπτεται μέχρι σήμερα, οπότε διατηρούν την κρυστάλλινη όψη τους, σε aqua χρώμα. Το θέαμα είναι πραγματικά μαγευτικό χάρη στην αγνότητα του τόπου, οπότε λογικό να γεννήσει την αντίληψη ότι χαριτωμένες νεράιδες συχνάζουν σε αυτά τα νερά.

Στο Broadford, έναν από τους μεγαλύτερους οικισμούς του νησιού, συναντά κανείς το Fairy Knoll. Πρόκειται για έναν λοφίσκο σε ένα δυσπρόσιτο σημείο του δάσους. Ο θρύλος λέει πως ένα παιδάκι έπαιξε κάποτε μουσική σε μια μάζωξη νεράιδων και όταν τελικά επέστρεψε σπίτι του, συνειδητοποίησε ότι έλειψε έναν ολόκληρο αιώνα. Πολλοί άνθρωποι ισχυρίζονται μέχρι σήμερα πως ακούν μελωδίες να καταφτάνουν από το Fairy Knoll.

Ίσως η πιο γνωστή περιοχή του Skye που έχει συνδεθεί με νεράιδες είναι το Fairy Glen. Ανάμεσα στα χωριά Sheader και Balnacnoc, στη χερσόνησο Trotternish, βρίσκεται μια καταπράσινη κοιλάδα με απίστευτη φυσική ομορφιά που κόβει την ανάσα κάθε επισκέπτη. Το γεγονός μάλιστα ότι είναι μια απομονωμένη περιοχή και χρειάζεται αρκετή προσπάθεια για να φτάσει κανείς, δημιούργησε την πεποίθηση ότι το μέρος φτιάχτηκε από νεράιδες. Για τον λόγο αυτό κυριαρχούν τόσο έντονα χρώματα, ενώ υπάρχει μια αλλόκοτη γεωμορφολογία σε σχέση με άλλα φυσικά αξιοθέατα. Επιπλέον, αρκετά σημεία της κοιλάδας καλύπτουν αξιοπερίεργες σειρές λίθων, μια από τις οποίες έχει το σχήμα κάστρου και έχει ονομαστεί Castle Ewan.

Scotland - Fairy Glen is a photograph by Jean Claude Castor

Στην πραγματικότητα, για αρκετά μέρη του νησιού δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες μαρτυρίες παραφυσικής δραστηριότητας. Είναι η βαθιά πίστη των ντόπιων, από την αρχαιότητα κιόλας, και η παραμυθένια ομορφιά του τοπίου που τα συνδέει με τις νεράιδες. Υπήρχε μάλιστα ολόκληρο εθιμοτυπικό στην κέλτικη παράδοση που ο κόσμος καλούταν να ακολουθήσει αν δεν ήθελε να προκαλέσει την οργή των νεράιδων. Πρώτα από όλα, δεν έπρεπε να τους αποκαλέσει fairies. Ήταν μια προσφώνηση που απεχθάνονταν. Προτιμούσαν τον όρο fair folk. Όλοι γνωρίζουμε ότι αυτά τα πλάσματα διακατέχονται από ένα αίσθημα αλαζονείας. Καλό ήταν λοιπόν να τα επαινέσει κανείς, ώστε να κερδίσει την εύνοιά τους, διαφορετικά κινδύνευε από κακοτυχία. Επιπλέον, έπρεπε να πει οπωσδήποτε την αλήθεια, διότι ήταν σε θέση να εντοπίσουν ένα ψέμα και τέλος δεν ήταν σοφό να φοράει ρούχα πράσινου χρώματος, γιατί θεωρούσαν ότι ήταν αποκλειστικά δικό τους χρώμα. Το ιδανικότερο ήταν βέβαια να αποφύγει κανείς μια αναμέτρηση μαζί τους, διότι πολλές νεράιδες δε συμπαθούσαν τους θνητούς και θα έκαναν τα πάντα για να τους βασανίσουν. Ας μην ξεχνάμε ότι έβρισκαν ευχαρίστηση στο να απαγάγουν μωρά.

Photo from Flickr, copyright Dibbly Dobbler

Ένα μέρος που πράγματι διαθέτει ολόκληρη ιστορία σχετικά με νεράιδες είναι το κάστρο Dunvegan. Κάποτε, ο αρχηγός της φατρίας MacLeod ερωτεύτηκε μια νεράιδα. Αυτή η bean sidhe ήταν πριγκίπισσα, οπότε όταν το ζευγάρι αποφάσισε να παντρευτεί, ο βασιλιάς των νεράιδων το απαγόρευσε. Τους επέτρεψε να μείνουν μαζί μονάχα για έναν χρόνο υπό το θεσμό του Handfasting. Σε αυτόν τον ένα χρόνο το ζευγάρι απέκτησε ένα μωρό. Όταν τελικά ήρθε η ώρα να επιστρέψει η νεράιδα στον κόσμο της, αποχαιρέτισε πατέρα και γιο στη γέφυρα του κάστρου, που μέχρι σήμερα την αποκαλούν Fairy Bridge. Εκεί έβαλε τον άντρα της να της υποσχεθεί να μην κλάψει ποτέ το μωρό της, γιατί η θλίψη του θα έφτανε μέχρι τον νεραϊδόκοσμο. Ο MacLeod κράτησε την υπόσχεσή του, μα σαν τα χρόνια περνούσαν, η δική του θλίψη δεν καταλάγιαζε. Ένα βράδυ, οι φίλοι του οργάνωσαν γιορτή για τα γενέθλιά του, με σκοπό να του φτιάξουν τη διάθεση. Η παραμάνα που φρόντιζε το βρέφος έφυγε για μια στιγμή από το πλευρά του για να χαζέψει τη γιορτή και τότε η κουβέρτα του μωρού γλίστρησε κι εκείνο άρχισε να κλαίει. Ο σπαρακτικός αυτός ήχος έφτασε μέχρι τον νεραϊδόκοσμο και η μητέρα του τον εγκατέλειψε για λίγη ώρα, ώστε να επιστρέψει στον γιο της. Στο μεταξύ, καθώς του τραγουδούσε για να τον καθησυχάσει, τον τύλιξε με ένα σάλι, γνωστό σήμερα ως Fairy Flag. Όταν το παιδί μεγάλωσε, είπε στον πατέρα του πως αυτό το ύφασμα είναι μαγικό και ότι μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν κάτω από επικίνδυνες συνθήκες, αλλά μονάχα τρεις φορές. Πράγματι, η παράδοση του νησιού αναφέρει πως σε μια μάχη μεταξύ της φατρίας τους και των MacDonald, όταν όλα έδειχναν πως θα έχαναν, ο αρχηγός ανέμισε το ύφασμα, ως σημαία πια, και οι νεράιδες έτρεξαν να τους βοηθήσουν. Έτσι, ουσιαστικά εξηγείται με μια δόση μαγείας η κατά τύχη νίκη των MacLeod. Μερικά χρόνια αργότερα, η σημαία ανέμισε για μία ακόμα φορά, όταν μια φοβερή αρρώστια έπληξε τα κοπάδια της περιοχής και οι νεράιδες ήρθαν για να τα αναστήσουν, ώστε να μη λιμοκτονήσουν οι άνθρωποι. Η πίστη στις δυνάμεις της σημαίας ταξίδεψε μέχρι και τη νεώτερη εποχή. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στρατιώτες που προέρχονταν από τη φατρία κουβαλούσαν στις τσέπες τους φωτογραφίες του Fairy Flag για γούρι.

Βλέπουμε, λοιπόν, πώς ένα μικρό κομμάτι του αχανούς μας κόσμου μπορεί να κρύβει έναν τεράστιο λαογραφικό πλούτο. Χάρη στην τοποθεσία του, τους λαούς που το κατοίκησαν και τη φυσική του ομορφιά γέννησε μύθους και παραμύθια που συντροφεύουν τη Σκωτία σε όλον τον ρου της ιστορίας. Μεγάλες ποσότητες μελανιού έχουν χυθεί για να καταγράψουν αυτές τις παραδόσεις του νησιού και να τις εξηγήσουν σε επιστημονικό επίπεδο. Εμείς, οι λάτρεις της φαντασίας, δεν έχουμε παρά να τις αγκαλιάσουμε και να τις αφήσουμε να συνεχίσουν το ταξίδι τους στον χρόνο –και γιατί όχι, να προσθέσουμε κι άλλες στις περγαμηνές της ανθρωπότητας.

Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές:

"Skye". Britannica, https://www.britannica.com/place/Skye, Accessed 27/3/2021

"The fairies of Isle of Skye". Fairy Room, https://fairyroom.com/2013/02/fairies-of-isle-of-skye/, Accessed 27/3/2021

"The old man of Storr | Isle of Skye, Scotland". Atlas Obscura, https://www.atlasobscura.com/places/the-old-man-of-storr, Accessed 27/3/2021

"The Folklore and folktales of the Isle of Skye". Medium.com, https://medium.com/@giada.nizzoli/the-folklore-and-folktales-of-the-isle-of-skye-scotland-d9d12f029e5f, Accessed 27/3/2021

"The Fairy Flag of Dunvegan". Scotclans.com, https://www.scotclans.com/scotland/scottish-myths/symbolic-scotland/flag-dunvegan/, Accessed 27/3/2021

"Fairy Glen: The magical Scottish valley on the Isle of Skye". Allthatsinteresting.com, https://allthatsinteresting.com/fairy-glen, Accessed 27/3/2021