Season of Ghosts, το καλοκαιρινό Halloween της Ιαπωνίας
Πώς θα σας φαινόταν αν μια ξάστερη καλοκαιρινή βραδιά, δίπλα στη θάλασσα, γύρω από μια φωτιά, μια παρέα ανθρώπων ξεκινούσε να διηγείται τρομακτικά παραμύθια για δαίμονες και αλλόκοτα πλάσματα; Ή, αντί για ξέφρενα καλοκαιρινά πάρτι, διοργανώνονταν γιορτές για το καλωσόρισμα φαντασμάτων; Αν ήμασταν στη Ιαπωνία κάτι τέτοιο θα ήταν σύνηθες, καθώς εκεί το καλοκαίρι είναι η κατάλληλη εποχή για ταινίες τρόμου και ανταλλαγή τρομακτικών ιστοριών με φίλους.
Ίσως αναρωτιέστε γιατί στην Ιαπωνία το καλοκαίρι είναι το επίκεντρο της εποχής των φαντασμάτων, αντί για το χειμώνα, και υπάρχει εξήγηση. Ένα από τα βασικά γεγονότα κάθε καλοκαίρι στην Ιαπωνία είναι το φεστιβάλ Obon. Γιορτάζεται πάνω από τρεις ημέρες τον Αύγουστο και κατά τη διάρκειά του οι οικογένειες θυμούνται τους προγόνους και τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν πεθάνει.
Τούτη η παράξενη γιορτή περιλαμβάνει διάφορες τελετουργίες, όπως επίσκεψη σε οικογενειακούς τάφους για τον καθαρισμό των ταφοπλακών ή κατασκευές ενός γλυπτού με σχήμα αλόγου από αγγούρια και ενός γλυπτού με σχήμα αγελάδας από μελιτζάνες ως οχήματα για να τους καλωσορίσουν. Παραδοσιακά, πιστεύεται ότι κατά τη διάρκεια του Obon, τα πνεύματα των νεκρών επιστρέφουν στον φυσικό κόσμο από τη μετά θάνατον ζωή για να επισκεφθούν τους συγγενείς τους. Ενώ το Obon είναι μια γιορτή «χαράς» κι όχι ένα τρομακτικό φεστιβάλ, η άνοδος και η επιστροφή των πνευμάτων των αποθανόντων σίγουρα δίνουν έναν απόκοσμο τόνο στο καλοκαίρι.
Πριν από αιώνες, οι Ιάπωνες πίστευαν ότι δεν ήταν μόνο τα «καλά» πνεύματα των προγόνων τους που έκαναν το ταξίδι πίσω στη χώρα των ζωντανών κατά τη διάρκεια του Obon, αλλά και κάποια πιο μοχθηρά. Πολλοί Ιάπωνες εξακολουθούν να θεωρούν ότι αυτή η περίοδος είναι επικίνδυνη για να επισκεφτούν κάθε τι υδάτινο. Η δεισιδαιμονία λέει ότι οι ψυχές επιστρέφουν στον κόσμο των ζωντανών μέσω του νερού. Κάθε άνθρωπος που πηγαίνει για κολύμπι θα μπορούσε να πιαστεί από περιπλανώμενες ψυχές και να συρθεί στον κόσμο των νεκρών.
Όπως πολλές δεισιδαιμονίες, έτσι κι αυτή ενέχει κάποια βάση αλήθειας. Τον Αύγουστο, παρατηρούνται υπεράκτια ρεύματα και παλίρροιες στην Ιαπωνία. Λόγω των καιρικών φαινομένων, τα κύματα σε πολλές ιαπωνικές ακτές είναι πιο δυνατά από ό,τι συνήθως κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου του χρόνου. Φυσικά, οι άνθρωποι που ζούσαν σε παλιότερες, πιο δεισιδαιμονικές εποχές με λιγότερη κατανόηση του καιρού πίστευαν ότι ο λόγος για την οργή του ωκεανού ήταν λόγω των πνευμάτων που εμφανίζονταν κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής.
Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ κι ενώ βρίσκεστε στο σπίτι μιας ιαπωνικής οικογένειας, θα δείτε ένα κερί να είναι αναμμένο σε ένα οικιακό ιερό που ονομάζεται butsudan. Τα μέλη της οικογένειας θα προσφέρουν στους προγόνους τους τρόφιμα ενώ στο τέλος του Obon η οικογένεια θα μεταφέρει τους προγόνους της πίσω στους τάφους τους, σύμφωνα με μια παράδοση που ονομάζεται okuribi.
Μπορεί όλα αυτά να σας ακούγονται μάλλον συγκινητικά και μακριά από τις απαίσιες απεικονίσεις ιαπωνικών πνευμάτων που βλέπετε σε βιβλία ή ταινίες. Η εισαγωγή των βουδιστικών εθίμων στην πραγματικότητα θεωρείται ότι είναι η αιτία για την εμφάνιση δεισιδαιμονιών σχετικά με πιο κακόβουλα πνεύματα στην Ιαπωνία. Πριν ο Βουδισμός γίνει η κυρίαρχη θρησκεία, ο Σιντοϊσμός κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Πνεύματα υπήρχαν επίσης στον Σιντοϊσμό, αλλά ήταν κυρίως καλοπροαίρετα ή αβλαβή.
Ο Βουδισμός εισήγαγε την ιδέα ότι τα άτομα που είχαν δολοφονηθεί ή πεθάνει με κάποια μεγάλη λύπη μπορούσαν να επιστρέψουν ως εκδικητικά πνεύματα για να εκδικηθούν τους ζωντανούς. Από εδώ προήλθε η εμφάνιση των ιαπωνικών φαντασμάτων yurei.
Η αντίληψη για τα πνεύματα των νεκρών στην Ιαπωνία έχει κάποιες ομοιότητες με το πώς απεικονίζονται τα φαντάσματα σε άλλες χώρες. Τα φαντάσματα στην Ιαπωνία ονομάζονται, όπως προείπαμε, yurei, που μεταφράζεται σε «ασθενές πνεύμα». Όπως τα φαντάσματα στη δύση, έτσι και τα ιαπωνικά φαντάσματα συχνά απεικονίζονται στην αφήγηση και στην τέχνη ως χλωμές και αιωρούμενες φιγούρες, ντυμένες με λευκά φορέματα. Ένα πανί διπλωμένο σε σχήμα τριγώνου που ονομάζεται hitaikakushi είναι συνήθως στερεωμένο στο μέτωπό τους. Τα μαλλιά ενός yurei είναι συνήθως μακριά, μαύρα και ατημέλητα. Παραδοσιακά, οι Γιαπωνέζες μάκραιναν τα μαλλιά τους έχοντάς τα μαζεμένα αλλά τα άφησαν κάτω στην τελετουργία μιας κηδείας. Τα Yurei επίσης δεν έχουν πόδια. Αντί να περπατούν, παρασύρονται υπερφυσικά, με τα χέρια απλωμένα και τους καρπούς χαλαρούς, σχεδόν σαν ζόμπι. Αυτή τους η μορφή απεικονίστηκε για πρώτη φορά στα έντυπα της εποχής Έντο (1600-1868) και αργότερα υιοθετήθηκε στο θέατρο kabuki. Οι ηθοποιοί είτε φορούσαν μακριά κιμονό είτε σηκώνονταν στον αέρα με ένα σύστημα τροχαλιών.
Παραδοσιακά, στην Ιαπωνία πιστεύεται ότι όταν ένα άτομο πεθαίνει, το πνεύμα του φεύγει από το σώμα του. Για να περάσει το πνεύμα με ασφάλεια στη μετά θάνατον ζωή, πρέπει να εκτελούνται παραδοσιακές τελετουργίες κηδείας για τον αποθανόντα. Εάν ένα άτομο πέθαινε χωρίς τέτοιες τελετουργίες, τότε το πνεύμα του δε θα περνούσε στη μετά θάνατον ζωή. Αντίθετα, θα γινόταν φάντασμα ή «yurei». Το ίδιο θα μπορούσε επίσης να συμβεί αν η ζωή ενός ατόμου τελείωνε απότομα ή ακόμα αν είχε αδικηθεί σοβαρά κατά τη διάρκεια της ζωής του, οπότε και θα μετατρεπόταν σε εκδικητικό πνεύμα «onryo».
Ωστόσο, ο όρος yurei είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται για τα πνεύματα. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία παραλλαγών και οι περισσότερες από τις διακρίσεις έχουν να κάνουν με το πώς πέθαναν ή γιατί επιστρέφουν στον κόσμο των ζωντανών. Για παράδειγμα, τα «funayurei» είναι τα φαντάσματα όσων έχουν πεθάνει στη θάλασσα, ενώ τα «zashiki warashi» είναι τα φαντάσματα των παιδιών. Τα «ubume» είναι τα φαντάσματα των γυναικών που πέθαναν κατά τη διάρκεια του τοκετού και λέγεται ότι είναι καλοπροαίρετα πνεύματα, που συχνά επιστρέφουν για να φροντίσουν το παιδί τους που επέζησε.
Εκτός από τα yurei, η ιαπωνική λαογραφία είναι επίσης πλούσια σε ιστορίες για τα yokai. Τα yokai δεν είναι φαντάσματα, αλλά υπερφυσικοί δαίμονες που μπορούν να πάρουν πολλές διαφορετικές μορφές και εξακολουθούν να είναι δημοφιλείς χαρακτήρες στα ιαπωνικά anime και manga σήμερα. Σε αντίθεση με τα φαντάσματα, τα yokai δεν είναι πνεύματα ανθρώπων, αλλά μπορούν να πάρουν τις μορφές διάφορων όντων όπως ζώων και μυθικών πλασμάτων. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη yokai και μπορούν να είναι είτε εκδικητικά είτε καλοπροαίρετα, όπως ακριβώς τα yurei. Ενώ τα καλοπροαίρετα yokai μπορεί να φέρνουν καλή τύχη, τα εκδικητικά yiokai πιστεύεται ότι είναι υπεύθυνα για την εμφάνιση ασθενειών ή φυσικών καταστροφών.
Το καλοκαίρι στην Ιαπωνία είναι μια απίστευτα ζεστή και υγρή εποχή. Τις ημέρες πριν από τον κλιματισμό, η αφήγηση τρομακτικών ιστοριών με φαντάσματα και κακά πνεύματα θεωρούνταν ένας τρόπος για να δροσιστεί το σώμα το ζεστό καλοκαίρι, καθώς ένα ρίγος θα διαπερνούσε τη σπονδυλική στήλη. Αυτές οι ιστορίες φαντασμάτων, που ονομάζονται «kaidan», έγιναν παράδοση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Μια παράδοση αναφέρει πως τούτη η συνήθεια ξεκίνησε κατά την περίοδο Έντο (1600-1868) από μια ομάδα εκατό πολεμιστών σαμουράι που συγκεντρώθηκαν για να πουν τρομακτικές ιστορίες. Αυτό το έθιμο ήταν γνωστό ως «hyakumonogatari kaidankai», που σήμαινε «συγκέντρωση εκατό τρομακτικών παραμυθιών». Τα hyakumonogatari kaidankai θεωρήθηκαν ως ένας τρόπος για να δελεάσουν τα υπερφυσικά όντα να εμφανιστούν στον φυσικό κόσμο. Θεωρούνταν επίσης ότι ήταν ένας τρόπος για τους σαμουράι να δοκιμάσουν το θάρρος τους. Οι σαμουράι άναβαν εκατό φανάρια ή κεριά μέσα στη νύχτα προτού πάρουν τη θέση τους για να μοιραστούν μια τρομακτική ιστορία με τους άλλους. Μετά από κάθε ιστορία, έσβηνε ένα φως. Αφού τελείωνε το τελευταίο παραμύθι, έσβηνε και το τελευταίο φως. Οι πολεμιστές σαμουράι περίμεναν μετά να δουν αν κάποιο από τα υπερφυσικά πνεύματα θα εμφανιζόταν στο κατάμαυρο σκοτάδι της νύχτας,
Τόσο δημοφιλή ήταν τα hyakumonogatari kaidankai που έγιναν επίσης χόμπι μεταξύ των κατώτερων τάξεων στην Ιαπωνία κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Πολλές από τις ιστορίες που ειπώθηκαν κατά τη διάρκεια των τελετών αυτών γράφτηκαν και τυπώθηκαν σε βιβλία, και το kaidan έγινε σύντομα συνώνυμο με την καυτή εποχή.
Μια παραδοσιακή μορφή ιαπωνικού θεάτρου, το kabuki, υιοθέτησε επίσης την πρακτική της αναπαραγωγής τρομακτικών έργων στο απόγειο του καλοκαιριού γύρω στην περίοδο Έντο. Αυτές οι παραστάσεις ονομάζονται «suzumi shibai» στα ιαπωνικά, που μεταφράζεται σε «ψυχρό παιχνίδι» και θεωρήθηκαν ως ένας άλλος τρόπος ώστε να χαλαρώνει ο κόσμος κατά τη διάρκεια του ζεστού καλοκαιριού.
Οι πράξεις γενναιότητας το καλοκαίρι δεν περιορίζονται μόνο σε πολεμιστές σαμουράι που αφηγούνταν τρομακτικές ιστορίες στο σκοτάδι. Το kimodameshi είναι μια άλλη πανάρχαια καλοκαιρινή παράδοση στην Ιαπωνία, κατά την οποία οι νέοι αποδεικνύουν το θάρρος τους, πηγαίνοντας σκόπιμα σε ένα τρομακτικό μέρος. τη γενναιότητά σου. Τα πιο συνηθισμένα μέρη για να εξασκηθείτε στο kimodameshi είναι τα νεκροταφεία, τα δάση, τα εγκαταλελειμμένα κτίρια ή τα σημεία «shinrei» (μέρη που πιστεύεται ότι στοιχειώνονται από φαντάσματα), συνήθως τη νύχτα. Οι σήραγγες της υπαίθρου είναι ένα ασυνήθιστο αλλά δημοφιλές σημείο για το kimodameshi, καθώς πολλές σήραγγες στην Ιαπωνία είναι αρκετά μεγάλες και αρκετά τρομακτικές, τυλιγμένες στο σκοτάδι.
Η προέλευση του kimodameshi είναι άγνωστη, αλλά μια θεωρία λέει ότι χρονολογείται από την περίοδο Heian της Ιαπωνίας (794 - 1185) και μπορεί ακόμη και να χρησιμοποιούνταν από τους σαμουράι ως εκπαίδευση για τα παιδιά τους. Αν και είναι ένας τρόπος για να δοκιμάσετε το θάρρος σας, η λέξη «kimodameshi» σημαίνει στην πραγματικότητα «δοκιμάζετε το συκώτι σας» στα ιαπωνικά, καθώς στην Ιαπωνία, το συκώτι συνδέεται με το θάρρος. Σήμερα, πολλά μικρά παιδιά συμμετέχουν σε εκδρομές kimodameshi που οργανώνονται ειδικά από τα σχολεία κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, με δασκάλους και εθελοντές να συμμετέχουν δίνοντας στους μαθητές ευκαιρίες για να τρομάξουν που θα θυμούνται για πάντα.
Παράλληλα με το kimodameshi απολαμβάνουν πιο σύγχρονες μορφές τρομακτικής διασκέδασης όταν η θερμοκρασία αρχίζει να ανεβαίνει. Μια από τις πιο δημοφιλείς είναι τα στοιχειωμένα σπίτια, που ονομάζονται «obakeyashiki». Περίτεχνα και συχνά τρομακτικά, όλα τα είδη στοιχειωμένων σπιτιών μεμονωμένα αλλά και ως θεματικά πάρκα δημιουργούνται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.
Τα στοιχειωμένα σπίτια συνήθως κινούνται γύρω από συγκεκριμένα θέματα και είναι εξαιρετικά δημοφιλή, ειδικά στους νέους. Συνήθως υπάρχει μια πρόκληση που πρέπει να ολοκληρωθεί ή μια ιστορία που πρέπει να ακολουθηθεί στα στοιχειωμένα σπίτια, τα οποία είναι σχολαστικά σχεδιασμένα ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο αληθοφανή. Συχνά βρίσκονται σχεδόν πνιγμένα στο σκοτάδι με διάφορες τρομακτικές πρακτικές που κάνουν το δέρμα να ανατριχιάσει, όπως φώτα που τρεμοπαίζουν ή χαλασμένες τηλεοράσεις που βγάζουν περίεργο θόρυβο. Αν και υπάρχουν πολλοί που ακολουθούν τη γνωστή διάταξη όπου οι επισκέπτες θα πρέπει να περπατήσουν στα δωμάτια του στοιχειωμένου σπιτιού, στα οποία συχνά εμφανίζονται ηθοποιοί που παίζουν τους τρομακτικούς ρόλους των δαιμονισμένων ή βασανισμένων φαντασμάτων, υπάρχουν επίσης διαφορετικές εκδοχές στις οποίες κρατούν τους επισκέπτες σε ένα δωμάτιο ή σε έναν περιορισμένο χώρο αυξάνοντας τον φόβο της αδυναμίας διαφυγής. Τέτοια πάρκα ή κατασκευασμένα στοιχειωμένα σπίτια φυσικά έχουμε συναντήσει ίσως κι εμείς σε κάποια άλλη πόλη του κόσμου ακόμα και στην Ελλάδα.
Το καλοκαίρι είναι επίσης η εποχή του χρόνου που κυκλοφορούν πολλές ταινίες τρόμου στην Ιαπωνία. Κάθε καλοκαίρι βγαίνουν πολλές νέες τρομακτικές ταινίες ή επαναπροβάλλονται κλασικές ταινίες τρόμου στους κινηματογράφους σε όλη την Ιαπωνία που σκοπό έχουν να τρομοκρατήσουν το κοινό. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί δείχνουν επίσης μια σειρά από εκπομπές τρόμου και ταινίες συνεχίζοντας έτσι την καλοκαιρινή αγάπη της Ιαπωνίας για όλα τα τρομακτικά πράγματα. Γνωστή είναι σε όλους τους λάτρεις των ταινιών τρόμου η Samara από την ταινία The Ring η οποία θεωρείται ως μια σχετικά ακριβής απεικόνιση ενός παραδοσιακού ιαπωνικού φαντάσματος.
Παρ’ όλα αυτά, το κίνητρο για το οτιδήποτε στοιχειωμένο αλλάζει κατά καιρούς καθώς προκύπτουν νέα ζητήματα με την παγκοσμιοποίηση και τον εκσυγχρονισμό. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ακούγονταν θρύλοι για στρατιώτες-φαντάσματα και οι τρομακτικές ιστορίες των ψυχών τους που περιφέρονταν στη γη δεν ήταν ασυνήθιστες.
Στη σύγχρονη εποχή οι ιστορίες φαντασμάτων συχνά υποκινούνται από σύγχρονα προβλήματα, όπως περιστατικά αυτοκτονίας και δολοφονιών στην Ιαπωνία. Γενικά, τα φαντάσματα έχουν γίνει πιο βίαια. Ο γενικός εμπορικός κανόνας είναι: όσο πιο αιματηρό, τόσο το καλύτερο άρα και πιο τρομακτικό.
Τελειώνοντας, αν τύχει και βρεθείτε στην Ιαπωνία το καλοκαίρι, μην παραλείψετε να ακούσετε κάποια ιστορία για κάποιο εκδικητικό φάντασμα ή μην αδιαφορήσετε στη θέα κάποιου στοιχειωμένου σπιτιού για εξερεύνηση. Τώρα, αν δείτε κάποια φιγούρα με άσπρο μακρύ φόρεμα και μαύρα μαλλιά θα σας πρότεινα να τρέξετε, δεν θα είναι για καλό. Τουλάχιστον θα έχετε δροσιστεί αρκετά!
Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές:
Hearn Lafcadio, Ιστορίες φαντασμάτων από την Ιαπωνία, εκδ. Ars Nocturna, 2017
"SUMMER: JAPAN’S GHOST SEASON", To Fugu, https://www.tofugu.com/japan/japanese-ghost-season/?fbclid=IwAR3ph6vanprGKoZKbB5zMnaDQCuM195VHjOyPdIl0h4ZSw0siCCuHbTkplM
"Why Is Summer the Season of Scariness in Japan?", tsunagu japan, https://www.tsunagujapan.com/why-is-summer-the-season-of-scariness-in-japan/?fbclid=IwAR3Wyj5i0UaF5DN7IDsfFaceC3t8ltBSmzUmLWPsVFNl8NQZ0sQ0TbnATvc
"WHY IS SUMMER JAPAN’S GHOST SEASON? ", breaker japan, https://breakerjapan.com/lifestyle/summer-japans-ghost-season/?fbclid=IwAR1qD-uJa5wRZfW5pwiGZrHJrzNSwTNkvY_-mMseIC4MtbVII3K2QiM9CqQ
"Season of Ghosts: The Japanese Tradition of Scary Summer Stories", workin japan, https://workinjapan.today/culture/season-of-ghosts-the-japanese-tradition-of-scary-summer-stories/?fbclid=IwAR1itNXD8c9fDhVp7HFiVSPrxGEPhnILsKTNMKy9JHQFQ
"Summer is the "Ghosts" season in Japan", waku, https://wakuwaku.today/information/summer-is-the-ghosts-season-in-japan-y7j2RUk7?fbclid=IwAR2kms5-k6zg16P27NKTbngjAINk9qrUnq_dv8rZFSDR2bdd18qU