Krampus, ο φόβος και ο τρόμος των Χριστουγέννων
Art by Gerald Brom
Οδεύουμε αισίως προς τις γιορτές των Χριστουγέννων και ήδη οι δρόμοι, τα καταστήματα και πολλά σπίτια έχουν γεμίσει με πολύχρωμα φώτα, Αγιοβασίληδες, στολισμένα έλατα και μυρωδάτα γλυκά.
Σίγουρα τους περισσότερους από εμάς, όταν σκεφτόμαστε τα Χριστούγεννα, μας πλημμυρίζει μια γλυκιά αίσθηση καθώς στο μυαλό μας έρχονται εικόνες από στολισμένα σπίτια, γεμάτα δώρα, γιορτινή μουσική και χαμόγελα.
Δεν είναι όμως όλες οι γιορτινές αναφορές τόσο ευχάριστες και λαμπερές. Υπάρχει και η άλλη πλευρά των εορτών, η πιο σκοτεινή, η πιο καταχθόνια, η γεμάτη μανιασμένους καλικάντζαρους και πελώρια τέρατα του χιονιού.
Είναι η πλευρά που βασιλεύει ο Krampus.
Ο Krampus είναι ένα ανθρωπόμορφο φανταστικό πλάσμα που εμφανίζεται στις παραδόσεις αρκετών Ευρωπαϊκών χωρών. Συνήθως απεικονίζεται ως δαιμονική μορφή με μαύρο τριχωτό δέρμα, κέρατα, τεράστια μυτερή γλώσσα και τραγίσια πόδια με διχαλωτές οπλές. Αντιπροσωπεύει το αντίθετο του Άι Βασίλη, δηλαδή αποστολή του είναι να τιμωρήσει τα παιδιά που καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους δεν συμπεριφέρθηκαν σωστά και δημιουργούσαν προβλήματα στους γονείς τους και τους γύρω τους. Για να το πούμε απλά, αν ένα παιδί είναι καλό, έρχεται ο Άγιος Βασίλης -ή ο Άγιος Νικόλαος- και το επιβραβεύει με πλούσια δώρα· όμως αν ένα παιδί είναι άτακτο, έρχεται ο Krampus και το χτυπάει αλύπητα προτού να το σύρει μαζί του πίσω στη φωλιά του.
Ο Krampus κουβαλάει σχεδόν πάντα μαζί του αλυσίδες που πολλές φορές έχουν πάνω τους κουδούνια, ενώ μπορεί να έχει πάνω του και βέργες από σημύδα, τις οποίες χρησιμοποιεί για να χτυπάει άτακτα παιδιά. Δεν περιορίζεται όμως σε αυτό, σε διάφορες απεικονίσεις εμφανίζεται με έναν σάκο, τσουβάλι ή καλάθι ώστε να πάρει μαζί του τα κακά παιδιά. Κάρτες που απεικονίζουν την τερατόμορφη φιγούρα υπήρχαν από τον 19ο αιώνα και σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες η ανταλλαγή τους αποτελούσε παραδοσιακό έθιμο.
Σε πολλές χώρες, όπως η Αυστρία, η Γερμανία, η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Σλοβενία, Κροατία και οι βόρειες περιοχές της Ιταλίας, ο Krampus συνοδεύει τον Άγιο Νικόλαο στο ταξίδι του, ενώ περιγράφεται ως βοηθός του. Παρά το γεγονός αυτό, πολλοί θεωρούν πως η φιγούρα του Krampus έχει προχριστιανικές, παγανιστικές ρίζες, χωρίς η προέλευσή του να είναι απολύτως ξεκάθαρη. Σίγουρα θυμίζει ιδιαίτερα τους Σάτυρους της ελληνικής μυθολογίας, ίσως και τον Πάνα. Πολλές φορές χαρακτηρίζεται ως γιος της Θεάς του Θανάτου και του Κάτω Κόσμου της Σκανδιναβικής Μυθολογίας, Hel. Μέχρι τον 17ο αιώνα ο Krampus είχε ενσωματωθεί στις χριστιανικές παραδόσεις που σχετίζονται με την έλευση του χειμώνα, τον εορτασμό της γέννησης του Χριστού και την καλοσυνάτη φιγούρα που φέρνει τα δώρα, δηλαδή τον Άγιο Νικόλαο.
Η γιορτή του Αγίου Νικόλαου, του δικού μας αντίστοιχου του Santa Claus, είναι στις 6 Δεκεμβρίου. Για τους καθολικούς, σε διάφορες χώρες της Ευρώπης αποτελεί μεγάλη εορτή, ανάλογη του εορτασμού του Αγίου Βασίλειου την πρώτη Ιανουαρίου από τους Ορθόδοξους χριστιανούς.
Η προηγουμένη νύχτα όμως, η νύχτα της 5ης Δεκεμβρίου είναι αφιερωμένη στον Krampus (Krampusnacht). Είναι η νύχτα που ο Krampus θα επισκεφθεί τα ζωηρά και κακά παιδιά και θα τα τιμωρήσει για τη συμπεριφορά τους. Σήμερα, σε πολλές χώρες των Άλπεων, όπως για παράδειγμα στην Αυστρία και τη Γερμανία, οργανώνονται διάφορα φεστιβάλ προς τιμήν του Krampus, όπου μπορεί όποιος θέλει να πάρει μέρος και να ντυθεί σαν εκείνον. Οι παρελάσεις αυτές (Krampuslauf) αποτελούν πλέον τουριστικά δρώμενα, ενώ λαμβάνουν χώρα αρκετές φορές κυρίως μέσα στον Δεκέμβριο.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως πολλά από τα έθιμα που σχετίζονται με τον Krampus είχαν απαγορευτεί κατά καιρούς, τόσο από την Καθολική Εκκλησία όσο και από το αυστριακό φασιστικό καθεστώς, ίσως λόγω της τρομακτικής φύσης τους. Τα τελευταία χρόνια, όμως, ο Krampus ανακτά την ξεχασμένη δημοφιλία του, γεγονός που αντικατοπτρίζεται όχι μόνο στα πάμπολλα φεστιβάλ στην Ευρώπη και την Αμερική, αλλά και στις εμφανίσεις του στην ποπ κουλτούρα.
Ο Krampus αποτέλεσε έμπνευση και για τον υπέροχο καλλιτέχνη του φανταστικού Gerald Brom που αφιέρωσε το ομώνυμο βιβλίο του Krampus the Yule Lord (2012) στον κερασφόρο γιορτινό δαίμονα. Στο εικονογραφημένο βιβλίο, ο Krampus εξαπολύει την οργή του και τη δίψα του για εκδίκηση εναντίον του Santa Claus, καθώς ο τελευταίος τον φυλάκισε πριν από αιώνες και του έκλεψε τις μαγικές του ιδιότητες. Ο Krampus όχι μόνο θέλει να εκδικηθεί τον κοκκινοφορεμένο Άγιο, αλλά και να ανακτήσει αυτό που θεωρεί δικαιωματικά δικό του, τον εορτασμό των Χριστουγέννων.
Το 2015 κυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες το Krampus, από τον σκηνοθέτη Michael Dougherty. Σε αυτήν την κωμωδία τρόμου, μια προβληματική Αμερικανική οικογένεια συγκεντρώνεται σε ένα σπίτι ώστε να γιορτάσουν όλοι μαζί τις ημέρες των Χριστουγέννων. Η γιορτινή και ονειρική ατμόσφαιρα, όμως, σύντομα μετατρέπεται σε εφιάλτη, καθώς στην πόλη τους παραφυλάει ο Krampus, έτοιμος να τιμωρήσει παραδειγματικά εκείνους που δεν συμβαδίζουν με το πνεύμα των Χριστουγέννων.
Στην αμερικανική τηλεόραση, ο Krampus έχει εμφανιστεί αρκετές φορές ή έχουν γίνει αναφορές σε αυτόν σε σειρές όπως το American Dad!, το Supernatural, και το Grimm. Επίσης, έχει κυκλοφορήσει και ομώνυμο κόμικ από την Image Comics, με πρωταγωνιστή τον δαίμονα των Χριστουγέννων.
Με τον Krampus να κυκλοφορεί εκεί έξω, τελικά μήπως να το ξανασκεφτούμε προτού απαντήσουμε στο αιώνιο ερώτημα: naughty or nice;
Πηγές:
https://news.nationalgeographic.com/news/2013/12/131217-krampus-christmas-santa-devil/
https://news.nationalgeographic.com/2015/12/151204-krampus-movie-christmas-demon-santa-holiday-folklore/
https://www.salzburg.info/en/salzburg/advent/krampus-percht
http://www.muenchen.de/int/en/events/christmas-market/krampus-run.html
http://mentalfloss.com/article/71999/9-facts-about-krampus-st-nicks-demonic-companion
https://en.wikipedia.org/wiki/Krampus
Krampus the Yule Lord, Gerald Brom, Harper Voyager, 2012
https://en.wikipedia.org/wiki/Krampus_(film)
https://imagecomics.com/comics/series/krampus
Guest Post
Η Αµαλία Κουλακιώτη γεννήθηκε και µεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο και στη συνέχεια φοίτησε στο Εργαστήρι Επαγγελµατικής Δηµοσιογραφίας στην Αθήνα. Εργάστηκε ως αρθρογράφος σε γνωστές ενηµερωτικές ιστοσελίδες, ενώ είναι κάτοχος µεταπτυχιακού από το Πανεπιστήµιο του Stirling της Σκοτίας µε θέµα τις εκδόσεις. Κείµενά της έχουν δηµοσιευθεί σε εφηµερίδες και ιστοσελίδες της Ελλάδας και του εξωτερικού. Τα τελευταία χρόνια ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Οι «Σεληνοφώτιστες Ιστορίες» είναι το πρώτο της βιβλίο.