J. R. R. Tolkien: Hobbit και άλλα παραμύθια
Ο J. R. R. Tolkien είναι ένας από τους μεγαλύτερους -για αρκετούς ο μεγαλύτερος- συγγραφείς της Ηρωικής Φαντασίας. Γνωστός παγκοσμίως για την τριλογία Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών –σε αυτό συνετέλεσαν και οι ταινίες – αλλά και γενικότερα, για τον κόσμο της Μέσης Γης που δημιούργησε, είναι σαφέστατα και πέραν κάθε αμφιβολίας ο επιδραστικότερος συγγραφέας της Λογοτεχνίας του Φανταστικού. Λιγότεροι είναι εκείνοι, όμως, που γνωρίζουν ότι ο Tolkien ήταν ένας ευφάνταστος παραμυθάς (ειρωνεία για κάποιον που απεχθανόταν τα κλασικά παραμύθια των Andersen, Grimm, Caroll). Άνθρωπος με ιδιαίτερο ταλέντο στο να σκαρφίζεται ιστορίες με την παραμικρή αφορμή, που μάλιστα συνήθιζε να τις γράφει εκείνη τη στιγμή και στα πιο περίεργα σημεία… στο περιθώριο ενός βιβλίου, ενός τετραδίου, σε τσαλακωμένα χαρτιά ακόμα και σε κόλλες εξετάσεων σπουδαστών! Ιστορίες που είτε τις χρησιμοποιούσε για να απλοποιήσει και να κάνει πιο θελκτικό για τους σπουδαστές του το μάθημα φιλολογίας και αγγλοσαξονικών, είτε για να μαγέψει και να συνεπάρει τα αγαπημένα του παιδιά. Κατά καιρούς και με αφορμή αρκετά αφιερώματα, βιογραφίες ή εργασίες πάνω στον καθηγητή, πολλοί από τους σπουδαστές του και τα ίδια του τα παιδιά έχουν αναφερθεί σε αυτήν του την ικανότητα. Είμαστε, μάλιστα, τυχεροί που πολλές από αυτές τις ιστορίες και παραμύθια, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κατάφεραν να βρουν τον δρόμο προς το τυπογραφείο και την έκδοση. Ας δούμε, λοιπόν, το Χόμπιτ, τα Παραμύθια και τις ιστορίες που κρύβονται πίσω από αυτά.
1920-1942: Letters from Father Christmas, 1977:
Τι κάνει ένας γονιός με οικονομικές δυσκολίες, για να ικανοποιήσει τις ανάγκες των παιδιών του; Πώς ανταποκρίνεται στις επιθυμίες τους την “απαιτητική” περίοδο των Χριστουγέννων, όταν τα δώρα φαντάζουν αδύνατα; Εάν είσαι ο Ronald Tolkien, μπορεί και θαύματα.
Μία από τις πιο ανθρώπινες και συγκινητικές ιστορίες ήταν εκείνες των γραμμάτων από τον Βόρειο Πόλο. Ο Tolkien, όντας οικονομικά στενάχωρος, επιστράτευσε τη φαντασία του για να καλύψει την έλλειψη πολλών και ακριβών δώρων για τα παιδιά του. Άρχισε από τα Χριστούγεννα του 1920 έως και του 1942, να στέλνει σπίτι του γράμματα και ζωγραφιές από τον Άι-Βασίλη. Στη συνέχεια, έρχονταν γράμματα και από τους βοηθούς του, την Πολική Αρκούδα, τον Χιονάνθρωπο και το ξωτικό Ίλμπερεθ, προς τα παιδιά του. Σε αυτά εξιστορούνταν οι περιπέτειες του Άι-Βασίλη, των βοηθών του, των κακών Γκόμπλιν και κάποιων πνευμάτων. Πώς οι τάρανδοι λύθηκαν και τα δώρα σκόρπισαν παντού, πώς ο άτυχος Πολικός Αρκούδος έπεσε από τον Βόρειο Πόλο, πώς έσπασε το φεγγάρι σε τέσσερα κομμάτια.
Τα Γράμματα συγκεντρώθηκαν από τον υιό του Christopher και εκδόθηκαν το 1977, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του Ronald Tolkien.
1925: Roverandom, 1998:
Φανταστήκατε ποτέ πού μπορεί να βρίσκεται ένα παιχνίδι σας που έχετε χάσει; Κείτεται κάπου παρατημένο, ξεχασμένο ή μήπως συμβαίνει κάτι άλλο… μαγικό;
Το 1925 η οικογένεια Tolkien παραθερίζει στο Finley. Ο μικρός Michael, όντας απρόσεχτος χάνει στην παραλία ένα μικρό μολυβένιο σκυλάκι. Ο Ronald, για να μετριάσει τη στεναχώρια του γιου του, γράφει μια ιστορία για ένα άτακτο σκυλάκι, τον Rover, που μεταμορφώνεται από έναν μάγο σε παιχνίδι. Το παιχνίδι χάνεται σε μια παραλία από ένα παιδί, φτάνει στο φεγγάρι, κι ύστερα ως κάτω στον βυθό της θάλασσας. Kαι πόσους γνώρισε! Mάγους, νεράιδες, φάλαινες, αράχνες, μέχρι και μαγεμένους σκύλους που είχαν το ίδιο όνομα μ’ αυτόν. Kαι βέβαια, έβγαλε φτερά για να πετά και πτερύγια για να κολυμπά. Όταν δε τα βαρέθηκε όλα αυτά –τρομερούς φόβους, τρελές περιπέτειες, απρόβλεπτα γεγονότα– ήθελε να γυρίσει πίσω στον Michael. Το 1937 και μετά την επιτυχία του Χόμπιτ, ο Ρόναλντ το προτείνει στους εκδότες του, ως πιθανή συνέχεια του Χόμπιτ. Η πρόταση -προς μεγάλη του λύπη- απορρίπτεται, το βιβλίο μένει στο συρτάρι και εκδίδεται και εκείνο αρκετά μετά τον θάνατο του συγγραφέα, το 1998.
1932: Adventures of Tom Bombadil, 1962:
Τελικά, όλοι χρωστάμε πολλά στον γιο του Tolkien, Michael. Άθελά του υπήρξε έμπνευση για τον ευφάνταστο πατέρα του. Ο Tolkien έχει αγοράσει μια αρκετά ακριβή για τα δεδομένα του, ολλανδική κούκλα για τον Michael. Αρκετά όμορφη κούκλα με ένα χαρακτηριστικό γαλάζιο φτερό στο καπέλο της. Ο Michael άρχισε σύντομα να την αγνοεί και ο σκανδαλιάρης αδελφός του John, την έκρυβε κάτω από τον νιπτήρα της τουαλέτας. Ο Ronald βρήκε έναν “ιδιαίτερο” τρόπο για να ενεργοποιήσει την αγάπη του Michael για την κούκλα. Έτσι, ο Tom (το όνομα της κούκλας) Bombadil, που ζει στο βασίλειο του Βασιλιά Bonhedig, συναντά την κυρά Ποταμιά, τη Χρυσομουριά, τον Γέρο-Ιτιά και ένα φάντασμα ενός αρχαίου τάφου και ξεκινά μια σειρά περιπετειών. Το ποίημα με τις πρώτες περιπέτειες κυκλοφορεί το 1934 στο ακαδημαϊκό Oxford Magazine. Στη συνέχεια, όμως, αποτυγχάνει να βρει εκδότη. Η συλλογή ποιημάτων με τον αντίστοιχο τίτλο κυκλοφορεί τελικά το 1962. Ο Tolkien, όμως, δεν είναι άνθρωπος που θα δεχόταν συνέχεια απορρίψεις. Με έναν έξυπνο τρόπο ενσωματώνει τον Tom μέσα στις σελίδες του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, δημιουργώντας έναν από τους πιο αμφίσημους ήρωες του.
1937: Farmer Giles of Ham, 1949:
Ο Ronald –ως οφείλει κάθε παραμυθάς που σέβεται τον εαυτό του- είχε από μικρός μια ιδιαίτερη αγάπη για τους δράκους και στα συρτάρια του είχε πολλές μικρές ιστοριούλες με τα ξεχωριστά αυτά όντα. Ανατρέχοντας σε αυτές, βρήκε έμπνευση για τον Giles. Σε μια σκοτεινή και παράξενη εποχή, τότε που οι γίγαντες περπατούσαν στη γη και οι δράκοι πετούσαν στους ουρανούς, ζούσε και ο Giles, ένας απλός αγρότης, που ποτέ δεν είχε όρεξη για ηρωισμούς αλλά για πολύ και καλό φαγητό και μπίρα. Όπως, όμως, γίνεται πάντα στις ιστορίες αυτές, η τύχη θέλησε να αντιμετωπίσει και να νικήσει –κατά λάθος– έναν τρομερό γίγαντα (βασικά, λιγάκι κουφό και λιγάκι τυφλό γίγαντα). Έτσι, ο ήσυχος αγρότης γίνεται ήρωας, κι όταν πέφτει στα χέρια του –πάλι κατά λάθος– το μαγικό σπαθί Kερκοφάγος, όλοι πια πιστεύουν ότι είναι ικανός ν’ αντιμετωπίσει κι έναν τρομερότερο κίνδυνο, τον δράκο Xρυσοφύλακα (έναν μάλλον μπλαζέ και τεμπέλη δράκο) που καίει κι αφανίζει τη χώρα. Στο τέρμα αυτής της περιπέτειας, περιμένουν τον Giles ο αμύθητος θησαυρός του δράκου κι ο βασιλικός θρόνος. Με έναν σαφώς τόνο παρωδίας, ο Tolkien δημιουργεί μια πρόζα σε μεσαιωνικό ύφος και περιπαιχτική διάθεση και έναν ήρωα εμφανώς επηρεασμένο από τα γνωστά μας Χόμπιτ.
1964-1966: Smith of Wootton Major, 1967:
Το 1963 ο επιστήθιος φίλος του Ronald, Clive Staples Lewis, πεθαίνει. Για έξι μήνες περνάει μια καταθλιπτική περίοδο. Στην προσπάθειά του να επιστρέψει στην συγγραφή, αναλαμβάνει να γράψει πρόλογο, στην περίφημη νεραϊδοιστορία του G. McDonald «Golden Key», όπου θα έκανε μία ανάλυση του όρου Νεράιδα. Όμως ο πρόλογος πήρε τον δικό του δρόμο και έγινε μία πλήρης μικρή ιστορία. Η ιστορία μας πάει στο Μεγάλο Δασοχώρι, που ήταν πασίγνωστο για τις εορτές του. Η μεγαλύτερη όλων κάθε 24 χρόνια ήταν η Εορτή των Καλών Παιδιών, με αποκορύφωμα τη στιγμή του μεγάλου κέικ. Τότε, τα 24 παιδιά που είχαν επιλεχθεί, έπαιρναν κομμάτια του γλυκού στο οποίο είχαν κρυφτεί μικρό-δωράκια. Τη χρονιά της ιστορίας μας ανάμεσα στα δωράκια ήταν και ένα μικρό αστέρι, που ο ζαχαροπλάστης βρήκε σε ένα κουτί μπαχαρικών και το θεώρησε ψεύτικο. Το αστέρι, κατά λάθος το κατάπιε ο μικρός υιός του Σιδερά, ο οποίος δεν ενοχλήθηκε και δεν αισθάνθηκε τίποτα. Έως τα δέκατα γενέθλιά του, όπου το αστέρι εμφανίστηκε στο μέτωπό του ως σημάδι και το οποίο του επέτρεπε να επισκέπτεται τη Νεράιδο-χώρα, προστατεύοντάς τον ταυτόχρονα από τους κινδύνους ενός τέτοιου ταξιδιού. Μέσα από όλα αυτά τα ταξίδια και τις περιπέτειές του καταφέρνει στο τέλος να γνωριστεί με τη βασίλισσα και τον βασιλιά των Ξωτικών. Το αστέρι-δώρο επιστράφηκε στην επόμενη Εορτή των Καλών Παιδιών, ως όφειλαν και τα 24 παιδιά να κάνουν με τα δώρα τους και ο μεγάλος πλέον Σιδεράς επέστρεψε στη φυσιολογική ζωή του. Ο Τόλκιν σκιαγράφησε τον Σιδερά, βάσει των δικών του ταξιδιών στην Μέση–Γη και της τωρινής βαριάς του διάθεσης και τη χαρακτήρισε ως «την ιστορία ενός γέρου γεμάτη από τα προμηνύματα της απώλειας». Ήταν και το τέλος της συγγραφικής του ζωής. Εκδόθηκε το 1967.
1928: The Hobbit, or There and Back Again
Καλοκαίρι του 1928 και ο Roland, για να αυξήσει τα έσοδά του, διορθώνει γραπτά σπουδαστών. Μια βαρετή και κουραστική εργασία. Κάποιος σπουδαστής είχε αφήσει μια λευκή κόλλα. Ο Ronald σε μια στιγμή έμπνευσης έγραψε σε αυτήν, «Μέσα στο χώμα, σε μια τρύπα ζούσε κάποτε ένα Χόμπιτ». Ο Tolkien συμπλήρωνε σποραδικά αυτή την περίεργη πρόταση, δημιουργώντας σιγά-σιγά μια παιδική ιστορία. Ουσιαστικά, τα πρώτα κεφάλαια δεν ολοκληρώθηκαν πριν το διάστημα 1932-1934. Γραπτά τα οποία αφηγούνταν στα παιδιά του. Όμως ξαφνικά, ο Tolkien σταματά τη συνέχεια της ιστορίας. Ο λόγος είναι ότι τα παιδιά του είχαν ήδη μεγαλώσει και σταματήσει να του ζητούν τη συνέχεια του Χόμπιτ. Χωρίς το αγαπημένο του ακροατήριο δεν υπήρχε λόγος να συνεχίσει να γράφει για τον Gandalf, τον Bilbo και τους νάνους. Εδώ συνέβη ένα γεγονός το οποίο έμελλε να αλλάξει τον ρου της συγγραφικής και όχι μόνο ζωής του Tolkien, αλλά και όλων όσων εμείς γνωρίζουμε για τη λογοτεχνία της ηρωικής φαντασίας.
Η Elaine Griffiths, που υπήρξε εξέχουσα φοιτήτρια του καθηγητή και γνώριζε από πρώτο χέρι την ικανότητα του να σκαρφίζεται ιστοριούλες, είχε χάρη σε προσωπικές συστάσεις του Tolkien, βρει εργασία ως μεταφράστρια/επιμελήτρια στον εκδοτικό οίκο Allen & Unwin. Σε μία από τις επισκέψεις της στο σπίτι του Tolkien, ακούει την ανάγνωση ενός εκ των πρώτων κεφαλαίων του βιβλίου. Της εντυπώνεται τόσο πολύ που μιλάει γι’αυτό στην υπεύθυνη εκδόσεων του οίκου, Suzan Dangal. Στην επόμενη της επίσκεψη ρωτά τον καθηγητή για την εξέλιξη του έργου. Μαθαίνοντας για την εγκατάλειψη της συγγραφής, πείθει τον Ronald να συναντηθεί με την Dangal. Αυτή με τη σειρά της εντυπωσιάζεται με το κείμενο και αποφασίζει να προχωρήσει στην έκδοσή του. Η ιστορία του Χόμπιτ δεν είχε φτάσει ούτε μέχρι τα μέσα της και ο Τόλκιν επιδίδεται σε έναν αγώνα δρόμου για να τελειώσει την ιστορία μέσα στις προθεσμίες που του είχαν δοθεί. Λίγο πριν εκδοθεί, το βιβλίο γνωρίζει μια άλλη περίεργη και ενδιαφέρουσα ιστοριούλα. Ο πρόεδρος του οίκου, Stanley Unwin, ζητά μια τελευταία γνώμη από τον δεκάχρονο γιο του Rayner. Του υπόσχεται μια δεκάρα αν το διαβάσει και γράψει μια κριτική. Ο πιτσιρίκος διάβασε το κείμενο, έγραψε την κριτική του, πήρε τη δεκάρα και το βιβλίο πήρε τον δρόμο για την έκδοσή του στις 21 Σεπτεμβρίου 1937. Άλλο ένα ανέκδοτο που σχετίζεται με το Χόμπιτ είναι η πρώτη προσπάθεια του Tolkien να εκδώσει το βιβλίο στη Γερμανία. Οι γερμανοί εκδότες απέρριψαν την έκδοση με ένα ευγενικό γράμμα στο οποίο εξηγούσαν πως σε κανένα λεξικό δεν υπήρχε η λέξη χόμπιτ, και προφανώς αδυνατούν να προχωρήσουν!
Επίλογος
Αυτή, λοιπόν, η λιγότερο γνωστή πτυχή του Ronald Tolkien αποδείχθηκε συντριπτικά καθοριστική για την ύπαρξή του ως μεγάλου δημιουργού της λογοτεχνίας του φανταστικού. Μπορεί η εκ νεαρής ηλικίας επιθυμία του και τα πρώτα κείμενά του να ήταν σχετικά με τη δημιουργία ενός έπους ή μιας μυθολογίας, αλλά για να το καταφέρει αυτό, χρειάστηκε η ικανότητά του να δημιουργεί ιστοριούλες και παραμυθάκια. Διότι, αυτή την πλευρά του γνώρισε και πίστεψε η Elaine Griffiths και ήταν το Χόμπιτ, που ξεκίνησε τόσο περίεργα σαν σύλληψη και συνεχίστηκε ως μία ιστορία ανάγνωσης για τα παιδιά του, που του έδωσε το εισιτήριο προς τον κόσμο των εκδόσεων και την επαφή του με το ευρύ κοινό!
Σαμψώνας Σπύρος aka Glorfindel. Γεννήθηκε πριν πολλά-πολλά χρόνια στην ‘Ξωτική’ Αθήνα. Το καλοκαίρι του 1992 σε ένα βιβλιοπωλείο – στοκατζίδικο πέφτει στα χέρια του, καρμικά, Η Συντροφιά του Δακτυλιδιού. Θύμησες από τις ιστορίες της γιαγιάς και του παππού περί νεραιδών, καλικατζάρων, ξωτικών και στοιχειών τον κατακλύζουν ξανά. Αλλάζει μεμιάς η αναγνωστική του κοσμοθεωρία.
Τον Σεπτέμβριο του 2002 εντάσσεται στον υπό δημιουργία Ελληνικό Σύλλογο Φίλων Τόλκιν-Prancing Pony και έκτοτε τον υπηρετεί ανελλιπώς από διάφορες θέσεις. Συναντήσεις, εκδηλώσεις, ομιλίες, άρθρα και ταξίδια με φόντο τον αγαπημένο Κόσμο της Μέσης–Γης, γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του. Σήμερα είναι γραμματέας του Prancing Pony!