Green Man – το αρχέγονο πρότυπο γονιμότητας και αναγέννησης
Art by Brian Froud
Απαρχές, συμβολισμός και σημασία:
Το αρχέτυπο -η σκεπτομορφή, αν θέλετε- του Green Man, είναι πολύ παλιό και συναντάται σε πολλές κουλτούρες ανά τον κόσμο, με ποικίλες παραλλαγές όσον αφορά τη μορφή και τη σημασία του. Ως “οντότητα”, συνδέεται με διάφορες πτυχές γνωστών θεοτήτων που έχουν να κάνουν με τη γονιμότητα. Μερικά παραδείγματα, περιλαμβάνουν τον Cernunnos, τον κερασφόρο θεό των αρχαίων Κελτών -που πέρα από τη γονιμότητα, έχει να κάνει με τα ζώα και τα φυτά, τον υλικό πλούτο, το Αστρικό Πεδίο και τον Κάτω Κόσμο-, αλλά και με τον δικό μας θεό Πάνα, τον Διόνυσο, ακόμα και τον Άδωνη. Αντιστοιχίες θα βρει κανείς και στο ρωμαϊκό πάνθεο, με τον Silvanus, προστάτη των δασών, των κοπαδιών και της σοδειάς και τον Viridius, θεότητα που έχει να κάνει με τη βλάστηση. Συνδέεται επίσης με τον αιγυπτιακό Osiris, θεό του Κάτω Κόσμου, της αναγέννησης και της βλάστησης, τον βαβυλώνιο θεό Tammuz, αλλά και τους Freyr και Odin του σκανδιναβικού πάνθεου, ακόμα και με τον Ιησού Χριστό, όσον αφορά τη μετάβαση σε μια νέα ζωή μετά από τελετουργικό θάνατο, αλλά και με τον Άγιο Γεώργιο, ως προστάτη της γεωργίας.
Η ευρέως διαδεδομένη μορφή ακόμη και σήμερα, είναι αυτή ενός πλάσματος -συνήθως αντρικού φύλου- καλυμμένου σχεδόν εξ ολοκλήρου με διάφορες πρασινάδες, κισσούς ή αμπελόκλαδα, λουλούδια κ.τ.λ.. Σημασιολογικά έχει να κάνει με την εξωστρεφή ζωτικότητα της αρσενικής ενέργειας, την αναγέννηση της φύσης μετά από κάθε χειμώνα, την κυκλικότητα των εποχών και της φυτικής ζωής του πλανήτη, τη ζωοποιό σεξουαλικότητα που διακατέχει κάθε ζωντανό πλάσμα και, εν τέλει, με τη σοφία, την ισορροπία και τη γαλήνη που προσδίδει η αρμονική επαφή με τη Μητέρα Φύση.
Τυπικά, τέτοια αρχέτυπα συνδέονται και με συμβολικές πρακτικές “διαμελισμού, διασκορπισμού και επανεισαγωγής” στον κύκλο της ζωής, συνήθως μέσω κάποιου εποχιακού τελετουργικού (συχνά την Πρωτομαγιά, αρχή της άνοιξης και του νέου κύκλου γονιμότητας της γης), που τα αρχαία χρόνια είχε και θρησκευτική σημασία για πολλούς πολιτισμούς. Έτσι λοιπόν, βρίσκουμε δομικές ομοιότητες στον μύθο του Green Man με διάφορες ιστορίες Κοσμογονίας, σύμφωνα με τις οποίες από την πρωτόλεια Θεϊκή Μορφή πηγάζουν ποικιλόμορφες πτυχές της Ύπαρξης.
The Green Man, gouache, Vinod Rams
Διαδεδομένες απεικονίσεις στο Φανταστικό:
Σε πιο γνωστά λημέρια, πτυχές του Green Man εμφανίζονται με διάφορες μορφές στη σύγχρονη λαογραφική κουλτούρα, ως “αστικοί “ μύθοι, λογοτεχνικοί χαρακτήρες, τοπικοί ή ακόμα και χάρτινοι ήρωες.
Από τις πιο γνωστές συνδέσεις είναι αυτή του Robin Hood, του ευρέως διαδεδομένου λαϊκού ήρωα του Ηνωμένου Βασιλείου, ο οποίος εμφανίζεται ως όνομα ήδη από τον 13ο αιώνα, ενώ μετά το 1400 μ.Χ. εξυμνείται όλο και πιο συχνά σε ποιήματα, τραγούδια, μπαλάντες, θεατρικά έργα, λογοτεχνικά συγγράμματα και πολύ αργότερα στον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Κατά τον 15ο και 16ο αιώνα υπήρξαν και πανηγύρια προς τιμήν του, τα λεγόμενα Robin Hood games, όπου συχνά έπαιρνε τον ρόλο του May King, πάντα ντυμένος στα καθιερωμένα πράσινα, φέρνοντας καλή τύχη, γονιμότητα και καλή σοδειά τη μέρα της Πρωτομαγιάς, κατά την οποία συνήθως γίνονταν αυτές οι γιορτές.
Συνδεόμενος με τους Αρθουριανούς Μύθους, μια πτυχή του Green Man υπάρχει ως αναφορά στο ποίημα του 14ου αιώνα Sir Gawain and the Green Knight, όπου αναλαμβάνει κυρίως τον ρόλο του ηθικού κριτή των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης, θέτοντάς τους δοκιμασίες και κερδίζοντας τον σεβασμό αλλά και το δέος τους, παραμένοντας ένα μυστήριο. Κατά τον J.R.R. Tolkien μάλιστα, “ήταν ο πιο δύσκολος χαρακτήρας προς ερμήνευση”. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ήταν όλος πράσινος, καβάλα σε πράσινο άλογο, κουβαλώντας ένα κλαδί από γκυ και εξαιτίας της σημειολογίας του πράσινου χρώματος ως σύμβολο γονιμότητας, αναγέννησης, αγάπης, αλλά και του πνευματικού αλλόκοσμου, της μαγείας, των ξωτικών και της φθοράς, υπάρχει μια σχολή σκέψης που βλέπει τον Green Knight ως αναλογία του βασιλιά του Κάτω Κόσμου, Άδη, που έρχεται να προκαλέσει και να δοκιμάσει τους Ιππότες. Υπό αυτό το πρίσμα, δρα ως ανταγωνιστής, αλλά και ως μέντορας του Sir Gawain, καταφέρνοντας να ενώσει τις προ-χριστιανικές του ρίζες με τον μύθο του Χριστιανού Αρθούρου και των Ιπποτών του.
Μια άλλη φιγούρα που συχνά συνδέεται με το αρχέτυπο του Green Man, είναι αυτή του Puck, ή Robin Goodfellow, ενός σκανταλιάρικου, ημιάγριου πλάσματος των δασών, ξωτικό, που συχνά κάνει τους ταξιδιώτες να χάνουν τον δρόμο τους χρησιμοποιώντας αντιλαλιές και φώτα σε σκοτεινά μονοπάτια στο νυχτερινό δάσος ή ξινίζοντας το γάλα στα αγροτόσπιτα. Η πλέον διαδεδομένη εκδοχή του Puck είναι φυσικά αυτή από το θεατρικό του William Shakespeare, A Midsummer Night's Dream, όπου έχει τον ρόλο του γελωτοποιού της Αυλής του βασιλιά των Ξωτικών Oberon, καθώς και τον ρόλο του κατεργάρη που σκαρώνει φάρσες ξεγελώντας τους πάντες. Και όλα αυτά, για να φέρει εις πέρας τις εντολές του κυρίου του, σχετικά με το αν ίδιος ο Oberon ή η Ξωτικο-βασίλισσά του, η Titania, θα καταφέρει να κρατήσει για τον εαυτό του το μήλο της Έριδος μεταξύ τους, το μισοξωτικό (changeling) αγόρι από την Ινδία. Σε συσχετισμό με τον χαρακτήρα του Puck, μια μετέπειτα πτυχή του Green Man, μπορεί να θεωρηθεί και ο Peter Pan, το σκανταλιάρικο αγόρι που δεν μεγάλωσε ποτέ και έχει εξυμνηθεί αμέτρητες φορές σε πολλές παραλλαγές.
Art by Brian Froud
Μια ακόμα πιο ενδιαφέρουσα πτυχή του αρχετύπου μπορεί να θεωρηθεί και ο Tom Bombadil και τα Ents, από το Lord of the Rings (o Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, εκδ. Κέδρος) του J.R.R. Tolkien. O Bombadil, παρόλο που έπαιξε πολύ μικρό ρόλο στην τριλογία, εντούτοις άφησε ανεξίτηλα το σημάδι του στο έργο. Πρόκειται για ένα πλάσμα γαλήνιο και χαρωπό, με έξυπνο χιούμορ και κοφτερό μυαλό, μιλάει πάντα με ρύμες και η φωνή του μπορεί να μαγέψει τους πάντες. Είναι απόλυτος κυρίαρχος του τόπου του, του κάθε λόγγου, δάσους και ρυακιού που βρίσκεται υπό την προστασία του, είναι σύζυγος της Goldberry, της ”Κόρης του Ποταμού”, και διαθέτει τεράστια γνώση και δύναμη, πραότητα και καλοσύνη. Είναι ένα πλάσμα τόσο αρχαίο και τόσο σε γαλήνη με τον εαυτό του και τη φύση των πραγμάτων, που βλέπει τα πάντα αποστασιοποιημένα και εκτός του δίπτυχου Καλό-Κακό/Σωστό-Λάθος που διαπραγματεύεται η τριλογία. Και εξαιτίας της ιδιότητάς του ως παρατηρητής, αν θέλετε, είναι και ανεπηρέαστος από τη δύναμη του Ενός Δαχτυλιδιού. Για τον ίδιο, το Δαχτυλίδι θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ένα μπιχλιμπίδι άνευ σημασίας. Υπάρχει μια θεωρία που περιγράφει τον Bombadil ως έναν από τους Maiar, τα πλάσματα που ήρθαν να κατοικήσουν στην Eä (το σύμπαν που προέκυψε από το Τραγούδι της Δημιουργίας του Eru, του Ενός, Πατέρα Όλων, και που απέκτησε υλική υπόσταση στην κοσμογονία του Tolkien), στις απαρχές του Χρόνου. Και μάλιστα, είναι τόσο αρχαίος που προηγείται της εμφάνισης του Sauron: «He knew the dark under the stars when it was fearless -before the Dark Lord came from Outside.» (Ήξερε το σκότος κάτω απ' τ' αστέρια, όταν αυτό δεν είχε φόβο -πριν ο Σκοτεινός Άρχοντας έρθει από Έξω). Πιθανότατα έγινε μάρτυρας των γεγονότων της Πρώτης Εποχής, καθώς και της μείωσης των μεγάλων δασών της Μέσης-Γης, μαζί ίσως και των δικών του δυνάμεων, που συνδέονται με τη φύση. Χαίρει σεβασμού από όλες τις φυλές της Μέσης-Γης, μιας και κατέχει τη σοφία, αλλά και κάτι από την ξεχασμένη πλέον αίγλη των πρώτων Valar, των Δυνάμεων του Κόσμου, αυτών που δημιούργησαν την Arda -τη Γη κατά Tolkien-, με το Τραγούδι τους της Δημιουργίας. Κατά μία έννοια, θα μπορούσε να είναι μια προσωποποίηση του ίδιου του τόπου που διαφεντεύει, η “ζώσα ψυχή” της κοιλάδας του ποταμού Withywindle, ανατολικά του Shire, πατρίδα των Hobbits.
Κατ’ αντιστοιχία, βρίσκουμε σε μια άλλη εποποιία, στη σειρά Wheel of Time του Robert Jordan (Ο Τροχός του Χρόνου, εκδ. Φανταστικός Κόσμος), άλλη μια εκδοχή του αρχετύπου του Green Man. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τον Someshta, ή Green Man, ένα από τα εναπομείναντα μέλη της φυλής των Nym. Οι Nym ήταν μια αρχαία φυλή πλασμάτων-φυτών που διέθεταν νοημοσύνη και μπορούσαν να μιλήσουν τις γλώσσες των ανθρώπων. Επιτηρούσαν και φρόντιζαν τις τεράστιες φάρμες και τους κήπους που υπήρχαν κατά την Εποχή των Θρύλων, στην κοσμολογία του Jordan. Είχαν την εμφάνιση ανθρώπων, αλλά με βελανίδια για μάτια, βλαστάρια για μαλλιά και ύψος που πέρναγε τον μέσο Ογκιρανό, όσο ο μέσος Ογκιρανός περνάει σε ύψος τον μέσο άνθρωπο. Είχαν την ικανότητα να χρησιμοποιούν το τραγούδι τους για να κάνουν τα φυτά να μεγαλώνουν πολύ παραπάνω από το αναμενόμενο και να τα διατηρούν σε υγιή κατάσταση. Λεγόταν ότι ένας Nym δεν μπορούσε να πεθάνει όσο φύτρωναν φυτά στη γη και ότι, όπου πατούσε ένας Nym, κάθε λογής φυτά και πρασινάδες ευδοκιμούσαν. Δυστυχώς, ξεκληρίστηκαν κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Σκιών. Ο Someshta ήταν ένας από τους τελευταίους που είχε μείνει ζωντανός στο πρώτο βιβλίο της σειράς, The Eye of the World (Ο Οφθαλμός του Κόσμου), και είχε το χρέος να φυλάει τον ίδιο τον Οφθαλμό, που είναι μια θρυλική τοποθεσία όπου περιέχει μια πηγή αμόλυντου σαϊντίν -η αρσενική όψη της Μιας Δύναμης- στην κοσμολογία του Jordan, καθώς και το Λάβαρο του Δράκου και το Κέρας της Βάλαρ, που θα μπορούσαν να καταδείξουν τον Αναγεννημένο Δράκοντα -κατά κόσμο Rand al'Thor-, και κατ' επέκταση, τον σωτήρα του κόσμου.
Παρεκκλίνοντας σε ένα άλλο μέσο, το αρχέτυπο του Green Man βγαίνει ασπροπρόσωπο στη μορφή του Swamp Thing, χάρτινου ήρωα της DC Comics. Δημιουργός του είναι ο συγγραφέας Len Wein και ο καλλιτέχνης που του έδωσε την πρώτη του μορφή, ο Bernie Wrightson. Πρόκειται για ένα “τέρας” του βάλτου, που έχει τη μορφή ανθρωπόμορφου σωρού από βλάστηση, με ανθρώπινη νοημοσύνη και σκοπό να προστατεύσει τον βάλτο που αποκαλεί σπίτι, αλλά και το περιβάλλον γενικότερα, από διάφορες ανθρώπινες, τρομοκρατικές και υπερφυσικές απειλές. Πρωτοεμφανίστηκε στον τίτλο της DC House of Secrets #92 (Ιούλιος 1971) και έκτοτε έχει επεκταθεί ως αυτούσια σειρά κόμιξ, έχει μεταφερθεί στη μεγάλη και μικρή οθόνη και έχει γίνει και σειρά κινουμένων σχεδίων.
Όσον αφορά το origin του χαρακτήρα, έχει ως εξής: To timeframe είναι οι απαρχές του 20ου αιώνα.
Ο επιστήμονας Alex Olsen παγιδεύεται στην έκρηξη του εργαστηρίου όπου δούλευε, την οποία είχε προκαλέσει ο συνεργάτης του, Damian Ridge, που σκόπευε να τον δολοφονήσει για να του κλέψει τη σύζυγο του Linda, την οποία ποθούσε παράφορα. Ο Olsen όμως δεν πεθαίνει, αλλά παραμορφώνεται από τα χημικά που υπήρχαν στο εργαστήριο, σε συνδυασμό με τα στοιχεία που υπήρχαν στον βάλτο που βρισκόταν κοντά στο εργαστήριο. Μεταμορφώνεται λοιπόν σε ένα τερατώδες πλάσμα που σκοτώνει τον Ridge πριν εκείνος καταφέρει να δολοφονήσει και τη Linda, η οποία είχε αρχίσει να υποψιάζεται ότι ο Ridge δολοφόνησε τον σύζυγό της. Δυστυχώς, η Linda δεν καταφέρνει να αναγνωρίσει τον Alex μετά την παραμόρφωσή του, έτσι αυτός ξαναγυρνάει στον βάλτο ηττημένος.
Art by Nick Harris
Μετά την επιτυχία αυτής της πρώτης ιστορίας, το Swamp Thing έγινε αυτόνομη σειρά και ο χαρακτήρας επανασχεδιάστηκε και εκμοντερνίστηκε περαιτέρω. Στο Swamp Thing #1 (Οκτώβρης–Νοέμβρης 1972), οι δημιουργοί μετέφεραν το timeline κάπου στο 1970 και εμφάνισαν μια νέα εκδοχή του χαρακτήρα, τον Alec Holland, επιστήμονα που δούλευε στους βάλτους της Louisiana, προσπαθώντας να δημιουργήσει μια μυστική βιο-φόρμουλα που θα «μετατρέπει τις ερήμους σε δάση». Ο Holland όμως πέφτει θύμα βομβιστικής επίθεσης από τον villain της υπόθεσης, τον μυστηριώδη Mr. E (Nathan Ellery), που θέλει τη φόρμουλα για τον εαυτό του. Κατά τη διάρκεια της έκρηξης, ο Holland πέφτει στον βάλτο λουσμένος με τα χημικά του εργαστηρίου του και μετά από λίγο αναδύεται ως το ανθρωπόμορφο πλάσμα-φυτό γνωστό ως Swamp Thing.
Αλλά εγώ θα σταθώ στην εκδοχή που έγραψε αργότερα ο Alan Moore: Σύμφωνα με αυτήν, το Swamp Thing επανεφευρέθηκε ως μια στοιχειακή οντότητα που δημιουργήθηκε μετά τον θάνατο του Alec Holland, έχοντας κάπως απορροφήσει τις μνήμες και την προσωπικότητα του τελευταίου. Περιγράφεται σαν ένα φυτό που νόμιζε ότι ήταν ο Alec Holland, ένα φυτό που έκανε τα αδύνατα δυνατά για να είναι ο Alec Holland. Ως αποτέλεσμα, υπέστη μια προσωρινή κρίση ταυτότητας, όταν προσπάθησε να παραδοθεί πλήρως στη στοιχειακή φυτική του πλευρά, όταν ανακάλυψε ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να “ξαναγίνει” άνθρωπος, αφού ο πραγματικός Holland ήταν ήδη νεκρός. Τελικά όμως, κατάφερε να συμφιλιωθεί με τις δύο του αντιμαχόμενες πλευρές, μετά την αναμέτρησή του με τον Floronic Man, ενός πλάσματος εξόριστο από έναν παράλληλο κόσμο, τη Floria, που κατοικείται από δρυάδες και μπορεί και αυτό να ελέγχει τα φυτά, όπως και το Swamp Thing.
Κλείνοντας, θα ήθελα να κάνω και μια σύντομη αναφορά σε σχετικά θέματα στη μεγάλη οθόνη. Συγκεκριμένα, αναφέρομαι στο The Odd Life of Timothy Green, (2012) του στούντιο Walt Disney Pictures, που έχει να κάνει με την επιθυμία ενός αντρόγυνου να αποκτήσουν παιδί και πώς ονειρεύονται να είναι αυτό το παιδί. Και ξαφνικά, το παιδί εμφανίζεται κομμένο και ραμμένο όπως το ζητήσανε στην ευχή τους, μέσα από μια τρύπα στον κήπο του σπιτιού τους, αλλά έχοντας ένα κουσούρι: τα πόδια του είναι μονίμως καλυμμένα με φύλλα, λες και φυτρώνουν εκεί. Κυρίως όμως, θέλω να αναφερθώ στη βρετανική ταινία του 1973, The Wicker Man, γραμμένο από τον Anthony Shaffer και σε σκηνοθεσία του Robin Hardy, βασισμένο στο μυθιστόρημα του David Pinner, Ritual, του 1967. Η ταινία χαίρει της εξαίσιας ερμηνείας του αείμνηστου Christopher Lee ως λόρδου Summerisle και villain της ταινίας. Έχει να κάνει με την έρευνα για την εξαφάνιση ενός κοριτσιού στο νησί Summerisle της Σκωτίας, από τον πρωταγωνιστή της ταινίας, τον αστυνομικό Neil Howie, την ανακάλυψη μιας παγανιστικής σέκτας που αρέσκεται στο να κάνει ανθρωποθυσίες στους παλιούς, παγανιστικούς θεούς της γονιμότητας κατά τη διάρκεια των πρωτομαγιάτικων εορτασμών, όταν δεν έχουν καλή σοδειά, στον υποκινητή όλης αυτής της τραγωδίας και, φυσικά, στο αποκορύφωμα της ίδιας της θυσίας.
Σε αυτήν την εκδοχή, το αρχέτυπο του Green Man παίρνει την πιο σκοτεινή και χθόνια χροιά του και μας εξιτάρει με έναν τρόπο αρχέγονο και καθόλα υπαρκτό, ακόμα και τη σημερινή εποχή της τεχνολογίας, της επιστήμης, αλλά πάνω απ’ όλα, της τελετουργίας...
Πηγές:
Green man:
https://en.wikipedia.org/wiki/Green_Man
http://www.greenmanenigma.com/index.html
http://www.mikeharding.co.uk/greenman/
http://www.indigogroup.co.uk/edge/greenmen.htm
συνδεόμενες θεότητες:
https://en.wikipedia.org/wiki/Silvanus_(mythology)
https://en.wikipedia.org/wiki/Viridios
https://en.wikipedia.org/wiki/Tammuz_(deity)
Robin Hood:
https://en.wikipedia.org/wiki/Robin_Hood
Sir Gawain and the Green Knight:
https://en.wikipedia.org/wiki/Green_Knight
Tom Bombadil:
https://en.wikipedia.org/wiki/Tom_Bombadil
http://lotr.wikia.com/wiki/Tom_Bombadil
http://lotr.wikia.com/wiki/Arda
Nym:
http://wot.wikia.com/wiki/Constructs#Nym
Swamp Thing:
https://en.wikipedia.org/wiki/Swamp_Thing
Ταινίες:
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Wicker_Man
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Odd_Life_of_Timothy_Green
Βιβλιογραφία:
Sir Gawain and the Green Knight:
http://d.lib.rochester.edu/teams/text/hahn-sir-gawain-greene-knight#488
http://aaaaarg.fail/upload/ronald-johnson-the-book-of-the-green-man-1.pdf
The Chesterton Review: J. R. R. Tolkien , Mythos and Modernity in Middle-Earth
Robert Jordan (1948-2007),1990, The Wheel of time, book 1: The Eye of the World, Tor Fantasy
Ronald Johnson (1935-1998), 1967, The book of the Green Man, WW Norton & Co Inc
Cover art by Brian Froud
Η Γιώτα Τσιμπαλίδη σπούδασε Εφαρμοσμένες Τέχνες στο ΤΕΙ Αθηνών και Κόμιξ στη σχολή Ορνεράκη. Ασχολείται με την γραφιστική και το design, την εικονογράφηση, τα κόμικς, τη φωτογραφία, τα παιχνίδια ρόλων και την οπτική τέχνη γενικά όπου τη βρίσκει εύκαιρη. 'Εχει συνεργαστεί με διάφορους εκδοτικούς οίκους όσον αφορά την εικονογράφηση και σχεδιασμό βιβλίων και μικρά κομιξάκια της θα βρείτε στα fanzines “Zine of Synergy 1-3”, και στην συλλογή “Εν Αιθρία,” 2016.
Τελευταία, το έχει ρίξει στην μελέτη και πρακτική εφαρμογή της φιλοσοφίας του ευ ζην, στις εναλλακτικές θεραπείες κ στην διεύρυνση του νου και κυρίως της καρδιάς. Αρέσκεται στο να διαβάζει πολύ, να χαϊδεύει (και να σχεδιάζει) γατιά, να geek-ιάζει με Netflix και RPGs και να σκέφτεται συχνά-πυκνά ότι «και πολύ το άργησαν το VR, ρε παιδιά”.
Ευελπιστεί να αλλάξει τον κόσμο με την δύναμη της αγάπης, του κάλλους και της επικοινωνίας σε ό,τι επίπεδο αυτό είναι εφικτό.
Δουλειά της θα βρείτε στους παρακάτω συνδέσμους:
Website: animafelis.deviantart.com
Website: www.facebook.com/ANIMAfelis