Cursed: η νέα, πολυαναμενόμενη σειρά για την αρθουριανή εποχή και ο θρύλος της Κυράς της Λίμνης
The boat had touched this silver strand
Just as the Hunter left his stand,
And stood concealed amid the brake,
To view this Lady of the Lake.
The maiden paused, as if again
She thought to catch the distant strain.
With head upraised, and look intent,
And eye and ear attentive bent,
And locks flung back, and lips apart,
Like monument of Grecian art,
In listening mood, she seemed to stand,
The guardian Naiad of the strand.
- The Lady of the Lake, Walter Scott, 1810
Art by Tiago Sousa
Η αρθουριανή εποχή, ο κόσμος όπου έδρασαν τα μυθικά σχεδόν πρόσωπα του ηρωικού Βασιλιά Αρθούρου, της πανέμορφης βασίλισσας Γκουίνεβιρ, του μάγου-δρυΐδη Μέρλιν, του ιππότη Λάνσελοτ και των άλλων ηρώων της Στρογγυλής Τραπέζης, πρόσωπα που έχουν σημαδέψει την παγκόσμια μυθοπλασία, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο και γενικότερα το κοινωνικό γίγνεσθαι. Ο αρθουριανός μύθος με τις κέλτικές του επιρροές χρησιμοποιήθηκε για να ενσωματώσει στην παγκόσμια ιστορία τη Βρετανία ως οντότητα και να περιγράψει κατά τον Μεσαίωνα τα ιδεώδη του ενάρετου ιππότη –ενός ιππότη ανιδιοτελή, ειρηνικού και σπλαχνικού προς κάθε αδύναμο πλάσμα του βασιλείου που υπερασπιζόταν–, αλλά και να δώσει νέα υπόσταση στον επικό και συνάμα τραγικό έρωτα μέσα από ιστορίες όπως του Τριστάνου και Ιζόλδης. Σήμερα είναι πηγή έμπνευσης για αμέτρητους δημιουργούς και καλλιτέχνες σε ένα ευρύ καλλιτεχνικό φάσμα, καθώς επίσης και για την ιστορική μελέτη αυτών των περιόδων και των επιρροών τους στην Ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία.
Μεσαιωνικοί συγγραφείς και ποιητές συνέθεσαν, περιέγραψαν και παρέθεσαν αμέτρητους μύθους γύρω από τον Βασιλιά Αρθούρο, τους Ιππότες του και τις περιπέτειες που μοιράζονταν. Μίλησαν για τον έρωτά του για τη Γκουίνεβιρ, την προδοσία του από τον Λάνσελοτ, τη δημιουργία του ιδανικού του βασιλείου Κάμελοτ, καθώς επίσης και για την αναζήτηση του Ιερού Δισκοπότηρου. Πρόκειται για το σκεύος από το οποίο ήπιε ο Χριστός στον Μυστικό δείπνο, το ίδιο σκεύος που συνέλλεξαν το αίμα του καθώς βρισκόταν στον σταυρό, και τέλος το ίδιο σκεύος που όπως λέγεται, ο Ιωσήφ της Αριμαθαίας μετέφερε αργότερα και έκρυψε κάπου στη Βρετανία. Η Βρετανία τους προσεχείς αιώνες αποτίναξε τους ζυγούς της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που κατέρρεε από τις επιθέσεις γερμανικών και άλλων φύλων, λίγο πριν οι Σάξονες αρχίσουν τις αποβάσεις και σύντομα τη μόνιμη εγκατάστασή τους στην νοτιοανατολική χώρα. Το μέρος εκείνο, αιώνες αργότερα, θα γινόταν το βασίλειο του Ουέσεξ και εν τέλη η σύγχρονη Αγγλία την εποχή του Αλφρέδου του Μέγα και των διαδόχων του, κάτι που στα πλαίσια της τέχνης μπορούμε να γνωρίσουμε από τη σειρά βιβλίων του Bernard Cornwell, The Saxon Stories, και τη μεταφορά τους στη μικρή οθόνη, στη σειρά The Last Kingdom. Κάπου εκεί, στις ομιχλώδεις και λοφώδεις εκτάσεις της Βρετανίας, στις νεροσκέπαστες πεδιάδες του αγγλικού νότου, ανάμεσα σε σκοτεινά δάση και ράθυμα ποτάμια, στη σκιά των ρωμαϊκών ερειπίων που αφήνονται στα άσπλαχνα νύχια του χρόνου, εκεί είναι που γεννιέται ο θρύλος του βασιλιά Αρθούρου και οι μύθοι που τον συνοδεύουν και εξάπτουν τη φαντασία μέχρι σήμερα.
Πρόσφατο παράδειγμα της διαχρονικής επιρροής της αρθουριανής μυθοπλασίας, η νέα σειρά του Netflix, Cursed, οι Καταραμένοι, η οποία είναι βασισμένη στη νουβέλα του Tom Wheeler, με την Catherine Langford (13 Reasons Why, Love, Simon) να λαμβάνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η σειρά προσφέρει μια νέα οπτική στη μυθοπλασία του Αρθούρου, με τη νεαρή πολεμίστρια να είναι αυτή που θα βοηθήσει στην άνοδο του Αρθούρου στην εξουσία, δίνοντάς του το μαγικό σπαθί Εξκάλιμπερ. Το Cursed έρχεται να προσθέσει κάτι καινούριο στον θρύλο, περιέχοντας εκείνα τα μικρά στοιχεία από την μεσαιωνική αφήγηση των παλαιότερων. Το μόνο που μένει είναι να την παρακολουθήσουμε.
Το σημαντικότερο συνδετικό κομμάτι της σειράς -που αναμένεται να κυκλοφορήσει στις 17 Ιουλίου- με τοn μύθο του Αρθούρου, του Άβαλον και του Κάμελοτ, είναι η ύπαρξη του θηλυκού στοιχείου που συμβάλλει στην ολική επιτυχία του Αρθούρου. Γυναίκες υπάρχουν πολλές στη μυθοπλασία της περιόδου. Η πανέμορφη Γκουίνεβιρ, η μυστηριώδης Μοργκάνα Λα Φέι, η μεγαλύτερη αδερφή του Αρθούρου, καθώς και η νεότερη Νίμουε, που αποτελεί ταυτόχρονα και το όνομα της πρωταγωνίστριας στη σειρά.
Μετά τη Γκουίνεβιρ και τη Μοργκάνα, η Κυρά της Λίμνης είναι ο χαρακτήρας που παίζει τον πλέον σημαίνοντα ρόλο στην εξέλιξη του αρθουριανού μύθου και της πολεμικής εποποιίας του. Ταυτόχρονα είναι και ο πιο σκιώδης. Με το πέρασμα του χρόνου, πολλοί χαρακτήρες έχουν ταυτιστεί μαζί της, έτσι η Κυρά της Λίμνης μπορεί να ονομάζεται Nimue, Viviane, Elaine, Nyneve, Niniane και άλλα, αποτέλεσμα των πολλών διαφορετικών πηγών που έχουμε για τον μύθο, από δεκάδες συγγραφείς και ποιητές του Μεσαίωνα.
Μεταξύ άλλων, οι σημαντικότερες αναφορές και συνεισφορές της Κυράς της Λίμνης είναι οι παρακάτω: είναι το πρόσωπο που δίνει στον Αρθούρο το μαγικό του σπαθί Εξκάλιμπερ, σε αντίθεση με άλλες αφηγήσεις που περιγράφουν να το βγάζει από ένα βράχο. Είναι το πρόσωπο που μεταφέρει τον βαριά τραυματισμένο Αρθούρο που αργοπεθαίνει μετά την τελική Μάχη του Κάμλαν (Battle of Camlann) με τον Μόρντρεντ, τη νέμεση του Αρθούρου, που παρουσιάζεται ως γιος ή ανιψιός του. Είναι το πρόσωπο που σαγηνεύει με την ομορφιά της τον Μάγο Μέρλιν, όπως και το πρόσωπο που ανατρέφει τον Λάνσελοτ μετά τον θάνατο του πατέρα του, του βασιλιά Μπαν (Ban), στη διαμάχη του με τον βασιλιά Claudas.
Την πρώτη αναφορά στην Κυρά μας δίνει ο Geoffrey του Monmouth, στο έργο του Historia Regum Brittaniae, μία σειρά βιβλίων-χρονικών-μυθοπλασίας των Βρετανών βασιλιάδων, στην οποία φυσικά περιγράφεται με λεπτομέρεια ο κόσμος του Αρθούρου, ο θάνατός του, το μυθικό του βασίλειο και τέλος η Κυρά της Λίμνης· όλα αυτά υπό το πρίσμα της εποχής, του φεουδαλισμού και των βασικότερων αρχών του, μιας και γράφτηκε την περίοδο 1135-1138. Στο έργο του, ο Geoffrey περιγράφει το σπαθί που σφυρηλατήθηκε στο Άβαλον, έναν τόπο που από την αρχή συνδέεται με την Κυρά της Λίμνης, καθώς και τη μεταφορά του θανάσιμα τραυματισμένου Αρθούρου σ’ αυτήν για να γιατρέψει τις πληγές του.
Στα τέλη του 12ου αιώνα, έρχεται ένα νέο έργο για να εμπλουτίσει τον μύθο. Ο Γάλλος Chrétien de Troyes, στο λυρικό έργο του Lancelot, the knight of the Cart, σε μια εποχή έντονου χριστιανικού θρησκευτικού στοιχείου, προσθέτει το Ιερό Δισκοπότηρο, καθώς επίσης και τον έρωτα της Γκουίνεβιρ με τον Λάνσελοτ. Με τον Λάνσελοτ συνδέεται για άλλη μια φορά η Κυρά της Λίμνης, ως γυναίκα που τον ανέθρεψε, και μάλιστα τον προίκισε με μαγική προστασία. Αναφέρεται σε αυτή και ως νεράιδα του νερού. Περισσότερα για την περίοδο που η Κυρά της Λίμνης ανέθρεφε τον Λάνσελοτ, μαθαίνουμε στο γερμανικό έργο Lanzelet, του Ulrich von Zatzikhoven.
Art by Nataša Ilinčić
Εκτενείς αναφορές για την Κυρά της Λίμνης έχουμε και σε ένα άλλο διάσημο λογοτεχνικό έργο, τον Θάνατο του Αρθούρου, (Le Morte D’ Arthur, 1485) του Sir Tomas Malory, στο οποίο η ιστορία πλάθεται ξανά μέσα σε οκτώ τόμους βιβλίων, και μας δίνονται όλες οι εκδοχές της ιστορίας, διανθισμένες και εμπλουτισμένες με επιρροές από διάφορες μεταγενέστερες εποχές του αυθεντικού μύθου.
Σε αυτές αναφέρεται πολλές φορές η Κυρά της Λίμνης, η οποία προσέφερε το Εξκάλιμπερ στον Αρθούρο και μετά το θάνατό του υψώθηκε από την ομιχλώδη λίμνη και το πήρε και πάλι στην υγρή αγκαλιά της. Άλλες ιστορίες αναφέρονται σε αυτήν ως δεσμώτρια του Μέρλιν, λέγοντας πως τον φυλάκισε σε έναν υπόγειο τάφο. Ο Μέρλιν ήταν ερωτευμένος μαζί της από τη στιγμή που τη συνάντησε σε ένα μέρος που αναφέρεται ως Fountain of Barenton, όμως εκείνη θα ανταπέδιδε την αγάπη του μονάχα αν της δίδασκε όλη την αρχαία γνώση των Δρυίδων. Ακόμα και όταν εκείνος δέχθηκε τελικά να το κάνει, εκείνη, λόγω της νέας της δύναμης, αρνήθηκε να ανταποδώσει τα αισθήματά του, και τον παγίδευσε στην κουφάλα ενός δέντρου ή κάτω από ένα μεγάλο βράχο ή σε έναν γυάλινο πύργο ή σε ένα ανήλιαγο μπουντρούμι, ανάλογα με την ιστορία. Το αποτέλεσμα ήταν βέβαια το ίδιο: η Κυρά οδήγησε τον Μέρλιν στον θάνατό του. Το ενδιαφέρον είναι πως ο Μέρλιν ως Δρυίδης με μαγικές δυνάμεις, προέβλεπε το μέλλον και ήξερε το τραγικό της κατάληξης, αλλά αδυνατούσε να ελέγξει τα συναισθήματά του για την Κυρά της Λίμνης και άρα να αλλάξει και το δικό του ζοφερό τέλος.
Η Κυρά της λίμνης, έπειτα από τον θάνατο του Μέρλιν, πήρε τη θέση του ως συμβουλάτορας στο πλευρό του Αρθούρου. Σταδιακά, όμως, η βασιλεία του Αρθούρου ξεθώριασε, αποδυναμώθηκε και τελικά κατέρρευσε με τον θάνατό του στη Μάχη του Κάμλαν. Μετά το θάνατό του, εκείνη πήρε πίσω το μαγικό σπαθί και το επέστρεψε στα σκοτεινά νερά της λίμνης, ενώ στο τέλος συνόδευσε το νεκρό σώμα του βασιλιά στη μυθική Άβαλον, όπου σύμφωνα με το μύθο συνεχίζει να κοιμάται μέχρι σήμερα, αναμένοντας τη στιγμή που θα επιστρέψει στη ζωή όταν η Αγγλία θα απειλείτο ξανά.
Υπάρχει μια πεποίθηση ή καλύτερα φήμη, πως κατά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ίδιος ο Winston Churchill, πίστευε πως ήταν η κατάλληλη στιγμή για το βασιλιά Αρθούρο να επιστρέψει στη ζωή, δικαιολογημένη πεποίθηση φυσικά, αν αναλογιστούμε τα δεινά που υπέστη η χώρα, και κυρίως τους ασταμάτητους βομβαρδισμούς των σημαντικότερων πόλεων από βομβαρδιστικά και αργότερα από βαλλιστικούς πυραύλους V2 που έσπειραν τον πανικό και το θάνατο.
Στο ίδιο έργο του Malory, η προσφορά του Εξκάλιμπερ συνδεόταν με μια υπόσχεση από πλευράς του Αρθούρου: Να εξοντώσει τον ιππότη Σερ Μπάλιν (Sir Balin), εξαιτίας μια αιματοβαμμένης βεντέτας με την οικογένειά της Κυράς, μιας και σύμφωνα με την ίδια ευθυνόταν για τον θάνατο του αδερφού της. Ο Αρθούρος αρνήθηκε να εκτελέσει τον ιππότη του, όμως σε μια αντιστροφή της μοίρας, ο Σερ Μπάλιν με ένα δικό του μαγικό σπαθί, αποκεφάλισε την Κυρά της Λίμνης και ο Αρθούρος, όταν είδε το κομμένο κεφάλι της, λυπημένος και ταυτόχρονα οργισμένος, εξόρισε τον ιππότη για πάντα.
Γενικότερα, η κέλτικη μυθολογία, από την οποία ως επί το πλείστον πηγάζει όλη η κοσμοπλασία του Αρθούρου συνδυαστικά με διάφορες άλλες πηγές, αγαπάει και τιμά τις υδάτινες θεότητες. Το νερό συμβόλιζε τη ζωή για τους Κέλτες, έτσι αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι τόσο σε θρησκευτικό επίπεδο όσο και σε πρακτικό, με τα αγγλικά νησιά να περιβάλλονται από θάλασσα, ενώ το κλίμα να είναι υγρό, με συχνές βροχές και κατακρημνίσεις. Σύμφωνα με θεωρίες, η Κυρά της Λίμνης είναι το μυθικό κατάλοιπο της Κέλτικης-ρωμαϊκής θεότητας Coventina, που σχετίζεται επίσης με τη ρωμαϊκή Mnemosyne, μια θεότητα που λατρευόταν στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, στη Βρετανία, σε περιοχές της Γαλατίας, μέχρι και περιοχές της Ιβηρικής χερσονήσου. Όλη αυτή η ευρεία αποδοχή της θεότητας, μεταφράστηκε ως αρθουριανός χαρακτήρας στο πρόσωπο της Κυράς της Λίμνης, είτε αυτή ονομαζόταν Νίμουε, είτε Μοργκάνα, είτε Βίβιαν.
Ο τίτλος Κυρά της Λίμνης, εκτός του γεγονότος ότι δεν συνδέεται με ένα μόνο πρόσωπο, πιστεύεται πως ίσως ήταν ένας γενικότερος τίτλος, ένα αξίωμα, μια υδάτινη νύμφη των σκοτεινών εκείνων εποχών της Βρετανίας που ισορροπούσε ανάμεσα στην πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την άνοδο των Σαξόνων και την αμφισβητούμενη ταυτότητα των γηγενών. Κάτι αντίστοιχο με τον τίτλο Φαραώ της Αιγύπτου, ή τον Μίνωα της Κρήτης, ή ακόμα και τον Μέρλιν της Βρετανίας.
Η σύνδεση και οι πηγές της Κυράς της Λίμνης φτάνουν μέχρι τον ελλαδικό χώρο και την ελληνική μυθολογία. Υπάρχουν σαφείς ομοιότητες μεταξύ της Κυράς της Λίμνης και της Νύμφης Θέτιδας. Και οι δύο είναι υδάτινες θεότητες, και οι δύο ανέθρεψαν γιους που έκαναν ηρωικά κατορθώματα (η πρώτη τον Λάνσελοτ, η δεύτερη τον Αχιλλέα που ήταν επίσης γιος της). Και οι δύο έδωσαν μαγικές δυνάμεις στους γιους τους: ένα δαχτυλίδι που απέτρεπε τη γητειά η πρώτη, επίσης μαγεία για να γίνει άτρωτος ο Αχιλλέας, η δεύτερη. Της πρώτης σύζυγος, σύμφωνα με μερικές πηγές ήταν κάποιος ονόματι Pelleas, της δεύτερης ονόματι Peleus-Πηλέας (εξ ου και Πηλείδης Αχιλλέας).
Photography by Baz Richardson
Μα υπάρχει και η λίμνη! Η Κυρά της Λίμνης θα πρέπει να διαθέτει κάποια λίμνη, κάποιο μέρος στο οποίο διέμενε, κρυβόταν, ή οτιδήποτε άλλο ανάλογα με τις απαιτήσεις. Τουλάχιστον εκεί όπου έκρυβε το μαγικό σπαθί Εξκάλιμπερ. Στη Βρετανία, πολλές λίμνες διεκδικούν τον τίτλο ως κατοικία της μυθικής Κυράς της Λίμνης, με πιο γνωστές τις Dozmary Pool στην Κορνουάλη, την Pomparles Bridge στην επαρχία Σόμερσετ, και την Loch Arthur στη Σκωτία. Πέραν των βρετανικών νησιών, η Κυρά της Λίμνης συνδέεται με το Paimpont forest στη Βρετάνη της Γαλλίας, τον τόπο όπου κάποτε λέγεται πως βρισκόταν το βασίλειο του Μπροσελιάντ που διαφέντευε ο πατέρας του Λάνσελοτ, ο Μπαν.
Στη σύγχρονη εποχή, η Κυρά της Λίμνης εμφανίζεται στο ποίημα του Walter Scott, The Lady of the Lake, (1810)· ο συνθέτης Franz Schubert το 1825 εμπνεύστηκε και έγραψε τη μουσική για εφτά κομμάτια, με το πιο γνωστό του, το Ave Maria· το Πανεπιστήμιο της Notre Dame ονομάστηκε στην πλήρη ονομασία του ως Notre Dame du Lac, που μεταφράζεται ως «Η κυρά μας της λίμνης», αναφορά στη μητέρα του Χριστού και την Κυρά της Λίμνης· πιο πρόσφατα, εμφανίζεται στο μιούζικαλ Camelot του 1960, σε κωμική ταινία των Monty Python toy 1975 (Monty Python and Holy Grail), στο μυθιστόρημα The Last Enchantment της Mary Stewart (1979), στη σειρά βιβλίων «Οι Ομίχλες της Άβαλον» (Εκδόσεις Ψυχογιός) της Marion Zimmer Bradley, (1983) και στην τριλογία του Bernard Cornwell, The Warlord Chronicles (στα ελληνικά «Η τριλογία του βασιλιά Αρθούρου», Εκδόσεις Ψυχογιός), στην οποία καθοριστικό ρόλο κατέχει ο χαρακτήρας με το όνομα Νίμουε, που συγκεντρώνει πολλά από τα στοιχεία του μύθου για την Κυρά της Λίμνης. Στην μικρή οθόνη, στη σειρά Merlin, εμφανίζονται επίσης χαρακτήρες με στοιχεία δικά της, το ίδιο και στη μεγάλη οθόνη στην ταινία επικής φαντασίας του 2017, King Arthur: Legend of the Sword. Έτσι λοιπόν, δεν προκαλεί εντύπωση που ακόμα μία σειρά με στοιχεία από τον αρθουριανό μύθο βρίσκεται λίγο πριν την κυκλοφορία της.
Ο άνθρωπος πάντα αισθανόταν μία αγάπη για το παρελθόν. Είναι στα γονίδιά μας, στη φύση μας, είναι ο τρόπος μας να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις του παρόντος, ρίχνοντας μια ματιά στις δοκιμασίες των παλαιότερων. Ένας λόγος παραπάνω όταν έχουμε να κάνουμε με μύθους, πλεγμένους μέσα στα κιτάπια της ιστορίας, με θρύλους που απλώνουν τα πλοκάμια τους, ρίχνοντας μελάνι στα σκονισμένα κατάλοιπα της καταγεγραμμένης ιστορίας του παρελθόντος. Ο αρθουριανός μύθος, ο βασιλιάς Αρθούρος, η Κυρά της Λίμνης, η Γκουίνεβιρ και ο Μέρλιν, είναι πιθανώς αποκυήματα της φαντασίας, στην καλύτερη των περιπτώσεων ιστορίες για υπαρκτά πρόσωπα που έχουν διανθιστεί με το πέρασμα του χρόνου από τις πένες αμέτρητων λογοτεχνών, ποιητών και γραφιάδων, ανθρώπων με φαντασία που άφησαν κάτι επιπλέον ως εχέγγυο, πως αυτός ο μύθος, αυτός ο σκοτεινός κόσμος για τον οποίο γνωρίζουμε μονάχα λίγα, θα συνεχίσει να εξάπτει τη φαντασία μας, να συντροφεύει τις ανθρώπινες υπάρξεις στις αίθουσες των σινεμά, και τις μοναχικές βραδιές με ένα καλό βιβλίο στο χέρι, καθώς από το παράθυρο θα τρεμοπαίζει στη βραδινή αύρα, σαν παλμός, το παρελθόν, που θα κρούει την πόρτα. Και μαζί του, άνθρωποι και πλάσματα που έχουν από καιρό ξεχαστεί στη λήθη του χρόνου.
Πηγές
“Arthurian Legend”, Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/Arthurian-legend, Πρόσβαση, 4/7/2020.
“Lade of the Lake”, Mythology Wiki, https://mythology.wikia.org/wiki/Lady_of_the_Lake, Πρόσβαση 4/7/2020.
Voss Anika, “8 Lady of the Lake Facts That You (Probably) Didn’t Know”, Revited, https://rivetedlit.com/2019/08/26/lady-of-the-lake-facts/, Πρόσβαση 4/7/2020.
“The Lady of the Lake”, Britannia Gateways, https://web.archive.org/web/20070406173409/http://www.britannia.com/history/biographies/nimue.html, Πρόσβαση 4/7/20.
Lady of The Lake, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Lady_of_the_Lake, Πρόσβαση 4/7/2020.
Characters of Arthurian Legend, Lady of the Lake, King Arthur and the Knight of the Round Table, https://kingarthursknights.com/arthurian-characters/lady-of-the-lake/, Πρόσβαση 4/7/2020.