BANSHEE: Η Κλαίουσα γυναίκα της Ιρλανδίας
Φανταστείτε έναν Ιρλανδό να διασχίζει ένα δάσος στη μέση της νύχτας υπό το άγρυπνο βλέμμα της ασημένιας σελήνης. Όλα γύρω του μοιάζουν γαλήνια και το μόνο που ακούγεται είναι το ελαφρύ θρόισμα των φύλλων. Η φύση έχει αφεθεί στην ηρεμία της νύχτας και η καρδιά του διαβάτη βυθίζεται σε μια άβυσσο ζεστασιάς κι ασφάλειας. Ξαφνικά, η σιωπή σπάει από το μακρινό κι απόκοσμο ουρλιαχτό μιας γυναίκας. Ο οποιοσδήποτε θα πίστευε ότι επρόκειτο για μία αβοήθητη κοπέλα που έπεσε θύμα κάποιου άγριου ζώου ή κάποιου ληστή. Μα ο γηγενής γνωρίζει πολύ καλά πως αυτός που κινδυνεύει πραγματικά είναι ο ίδιος, γιατί η γυναίκα που ουρλιάζει είναι μια Banshee, ένα πνεύμα που προμηνύει τον θάνατο.
Η Banshee είναι ένας αρχαίος μύθος από την εποχή των Κελτών κιόλας, που καταφέρνει να επιβιώσει μέχρι σήμερα σε περιοχές με Γαελική παράδοση. Προτού όμως κάνουμε μια αναδρομή στο μακρινό παρελθόν και δούμε πώς προέκυψε ο μύθος, θα πρέπει να μιλήσουμε για το βασικό χαρακτηριστικό της Banshee. Αυτό θα είναι και ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην πραγματικότητα και τον μύθο.
Κατά κύριο λόγο, η Banshee αποτελεί προοικονομία θανάτου ή και την ανακοίνωση αυτού μέσω των ουρλιαχτών της, τα οποία είναι τόσο δυνατά που αρκούν για να ραγίσουν ένα γυαλί. Μερικές παραλλαγές του μύθου, τη θέλουν να αναγγέλλει τον επικείμενο θάνατο με πιο ήρεμο τόνο, τραγουδώντας γλυκά και πάντα πένθιμα, ενώ υπάρχει και η πεποίθηση ότι η φωνή της θυμίζει τους ήχους της κουκουβάγιας. Για κάθε τρόπο με τον οποίο προμηνύει το μεγάλο πέρασμα ενός ανθρώπου, υπάρχει και η αντίστοιχη ιστορική εξήγηση.
Αν ταξιδεύαμε στην αρχαιότητα, θα βλέπαμε στρατούς να παρατάσσονται σε κοιλάδες και απέραντες πεδιάδες με σκοπό την πολεμική αναμέτρηση. Αυτό συνήθως γινόταν λίγο πριν την αυγή, όταν τα πλάσματα της νύχτας ήταν έτοιμα να αλλάξουν θέση με όσα ευδοκιμούσαν το πρωί· ανάμεσα σε αυτά ήταν και οι κουκουβάγιες. Όταν άκουγαν τους στρατούς να περνάνε ανάμεσα από τα δέντρα τους και να διαταράσσουν την ηρεμία τους, παραπονιόντουσαν με φωνές και έπειτα πετούσαν μακριά αναζητώντας πιο ήσυχα κλαδιά. Η απόκοσμη αίσθηση που προξενούσε η αντίδραση τους στη διάρκεια της πιο σκοτεινής στιγμής της νύχτας οδήγησε τον άνθρωπο στην πεποίθηση ότι η κουκουβάγια ήταν αγγελιοφόρος θανάτου. Κι αυτό γιατί πέθαιναν πολλοί στις μάχες που ξεκινούσαν με τις πρώτες ακτίνες του ήλιου. Για κάτι τόσο αναμενόμενο δόθηκε μια υπερφυσική επεξήγηση, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να υπήρχε και κάποια σύγχυση ανάμεσα στη Banshee και με την αρχαία θεά του πολέμου, Badb, η οποία είχε την μορφή κόρακος. Το αποτέλεσμα ήταν να είναι αντικείμενο συζήτησης αν η Banshee έλεγχε τα κοράκια, όταν διέσχιζε τα δάση μέσα στην άγρια νύχτα. Εντούτοις, αν και ο μύθος της έχει κέλτικες ρίζες, δεν φαίνεται να συνδέεται πράγματι με την Badb.
Μια άλλη θεωρία, προερχόμενη πάλι από την αρχαιότητα, ταυτίζει την Banshee με τις μοιρολογίστρες της Ιρλανδίας και της Σκοτίας, γνωστές και ως bean chaointe ή keening women. Αυτές οι γυναίκες θρηνούσαν επαγγελματικά νεκρούς ή ετοιμοθάνατους για αρκετούς αιώνες μέχρι και τον πρώιμο μεσαίωνα. Από τον 8ο αιώνα και μετά, δεν ήταν το ίδιο δημοφιλείς και η ύπαρξη τους μετατράπηκε σε μύθο, πολύ πιο γνωστό από τις ξεχασμένες πια μοιρολογίστρες. Υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες βασιλέων και ευγενών της Αυλής που αναφέρουν ότι κάποια παγερή νύχτα, άκουσαν τον σπαραγμό της Banshee. Καταλαβαίνουμε ότι δεν πρόκειται απλά για ένα παραμύθι ενηλίκων, αλλά για μια βαθύτερη πεποίθηση.
Πιο απλές παραλλαγές του μύθου, μιλάνε για φαντάσματα γυναικών που πέθαναν στην γέννα ή δολοφονήθηκαν, ενώ υπάρχουν κι αυτές που τις παρουσιάζουν να είναι εξ αρχής πνεύματα, όχι όμως με τόσο τρομακτική χροιά. Ίσως ήταν συγγενείς των νεραϊδογυναικών που εκδιώχθηκαν από την επιφάνεια της γης, όταν εξαπλώθηκε ο άνθρωπος, ή απογόνων αρχαίων θεοτήτων της φύσης. Επιπλέον, απέδιδαν την προέλευση της και στην Aes Sídhe, μια νεράιδα που επέλεγε μια ευκατάστατη οικογένεια και την προστάτευε μέσα στους αιώνες. Ο δεσμός της μαζί τους ήταν τόσο στενός, που μπορούσε να αισθανθεί το επικείμενο τέλος κάποιου μέλους της οικογένειας και να τον θρηνήσει πριν καν αφήσει την τελευταία του πνοή, είτε από θλίψη, είτε για να προειδοποιήσει την υπόλοιπη οικογένεια. Μεταγενέστερα, η πρακτική της νεράιδας αποδόθηκε και στην Banshee, η οποία λέγεται οτι προσκολλούταν σε εύπορες φατρίες και έκλαιγε πένθιμα όταν χανόταν ένα μέλος τους. Απέκτησε όμως πιο κακή φήμη από τις νεράιδες, παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχαν ιστορίες στις οποίες οδήγησαν κάποιον στον θάνατο, τουλάχιστον ηθελημένα. Αν πέθαινε κανείς από φόβο ακούγοντας την προειδοποίηση της, δεν θεωρούταν πραγματικά υπεύθυνη.
Banshee by Iris Compiet
Η φύση της φαντάζει αρκετά χθόνια, αλλά δεν έχει κακό σκοπό. Το μόνο που επιθυμεί είναι να προειδοποιήσει για κάτι τόσο τραγικό, όπως ο θάνατος. Κι ακριβώς επειδή τον διαισθάνεται είναι έρμαιο της μελαγχολίας της. Αυτό όμως δεν την καθιστά μίζερη σε βαθμό να θέλει να προκαλέσει πόνο στους θνητούς. Εκείνοι βέβαια τη φοβούνται, αφού για τη λαογραφία τους είναι ένα ταραχώδες φάντασμα, αλλά ποτέ δεν έχει καταραστεί κάποιον, όπως συνηθίζουν αρκετά άλλα πνεύματα. Όπως και να έχει, η μόνη περίπτωση να σκοτώσει έναν άνθρωπο, εκτός από τον τρόμο που μπορεί να του προκαλέσει με το ουρλιαχτό της, είναι αν εκείνος δοκιμάσει να την αιχμαλωτίσει. Επιπλέον, αν κάποιος διαβάτης συναντήσει στον δρόμο μια τούφα από τα μαλλιά της, καλό θα είναι να μην την αγγίξει, διαφορετικά θα γίνει πνεύμα σαν την ίδια.
Άλλες ικανότητες της είναι σαφώς η τηλεμεταφορά και η υπερφυσική ταχύτητα, αφού μιλάμε για ένα αερικό. Κι ακριβώς επειδή δεν είναι ύλη, μπορεί επίσης να περνά μέσα από αντικείμενα και φυσικά εμπόδια. Ωστόσο, αυτό δεν την καθιστά άτρωτη, αφού είναι ευάλωτη στο σίδερο και το αλάτι. Με τη βοήθεια αυτών μπορεί να κρατηθεί μακριά από σπίτια, ενώ σε περίπτωση που πρόκειται πράγματι για την ανήσυχη ψυχή μιας νεκρής, μπορεί κανείς να την οδηγήσει σε πιο γαλήνιους κόσμους με το αλάτισμα και το κάψιμο της σορού της.
Όσον αφορά την εξωτερική εμφάνιση της Banshee, υπάρχει πληθώρα απόψεων. Παρουσιάζεται πάντα ως γυναίκα, αλλά κάθε ηλικίας. Φοράει άσπρα ή γκρι ρούχα, χρώματα που κάνουν την εικόνα της ακόμα πιο απόκοσμη, ή κόκκινα και πράσινα, τα χρώματα της Ιρλανδίας. Πάντως, είτε είναι νέα και όμορφη ή γριά με έντονες ρυτίδες και χαρακιές στο μέτωπο, είτε είναι ντυμένη με φορέματα ή σάβανα, ή ακόμα κι αν κρύβει το πρόσωπο της με πέπλο, τα μαλλιά της είναι πάντα μακριά και ανάκατα σε άσπρο χρώμα. Τα μάτια της έχουν μία κόκκινη απόχρωση εξαιτίας του συνεχούς κλάματος και γύρω τους δεσπόζουν μαύροι κύκλοι. Σπανιότερα, η θέα της είναι αποκρουστική, διότι απουσιάζει το κεφάλι της.
Στην ιρλανδική σκέψη, λοιπόν, ο αγγελιοφόρος θανάτου έρχεται συνήθως από τον κόσμο των νεραϊδών και των πνευμάτων και η παρουσία της γίνεται ιδιαίτερα αισθητή. Στην σκοτσέζικη εκδοχή της Banshee, την Bean Nighe, το πνεύμα δεν είναι το ίδιο τρομακτικό. Πρόκειται αποκλειστικά για μία γυναίκα που έχασε νωρίς την ζωή της, αλλά δεν είναι καταδικασμένη να περιφέρεται αιώνια στον θνητό κόσμο σε κατάσταση πένθους. Όταν φτάσει στο έτος που ήταν γραφτό να πεθάνει, σε προχωρημένη ηλικία, τότε η Bean Nighe παύει να είναι δέσμια σε ένα ατελείωτο μοιρολόι.
Εκτός όμως από την ελευθερία που κάποια στιγμή θα αποκτήσει, μια άλλη βασική διαφορά της με την Banshee είναι ο τρόπος που αναγγέλλει τον θάνατο ενός ανθρώπου. Δεν επιδίδεται σε σπαρακτικές κραυγές ή λυπητερά τραγούδια, αλλά κάθεται στην όχθη ενός ποταμού και πλένει ένα ματωμένο σάβανο. Αν λοιπόν ένας περαστικός αντικρίσει αυτό το θέαμα, τότε πρέπει να τρέξει στο σπίτι του, γιατί κάποιος συγγενής ή φίλος είναι έτοιμος να διαβεί το κατώφλι του θανάτου. Επιπλέον, σε κάποιες ιστορίες, παρουσιαζόταν να έχει κοινωνικές συναναστροφές με θνητούς, στις οποίες έκανε σε έναν άνθρωπο τρεις ερωτήσεις. Για κάθε απάντηση που λάμβανε του πραγματοποιούσε μία ευχή. Αυτό βέβαια δεν σήμαινε πως ο κόσμος επιδίωκε να τη συναντήσει, γιατί παρέμενε ένα αλλόκοτο πνεύμα από το υπερπέραν. Είχε όμως περισσότερες σχέσεις μαζί τους απ’ ότι η Banshee.
Ως προς την εμφάνιση της, η Bean Nighe έχει ουσιαστικά την ίδια μορφή με την Banshee. Άλλοτε είναι νέα, άλλοτε μεγαλύτερης ηλικίας με αχνά μαλλιά και ρούχα που κυμαίνονται στην ίδια χρωματική παλέτα των ιματίων της ιρλανδικής παραλλαγής της. Η ειδοποιός διαφορά της με την Banshee είναι το ένα της ρουθούνι, τα κρεμαστά στήθη της και τα πόδια της που μοιάζουν με βατράχου.
Ολοκληρώνοντας, οφείλουμε να αναφέρουμε μερικές από τις εμφανίσεις της Banshee στη σύγχρονη κουλτούρα. Στον κόσμο των παιχνιδιών, το ιρλανδικό πνεύμα πρωταγωνιστεί στο Warcraft III: Reign of Chaos, καθώς και στο Fable, όπου κατά καιρούς αποτελεί τον βασικό εχθρό του παίχτη. Αντίστοιχα, στη γνωστή σειρά παιχνιδιών Halo, ένα όχημα ονομάζεται Banshee εξαιτίας του διαπεραστικού του ήχου, ενώ στο Mass Effect 3 υπάρχουν χαρακτήρες που μιμούνται το φάντασμα στην ένταση των ουρλιαχτών τους. Στα κόμικς, τη συναντάμε στους X- men ως κωδικό όνομα ενός Ιρλανδού ήρωα με υπερηχητικές δυνάμεις, αλλά και ως βασική villain εναντίον του Superman στις ανάλογες εικονογραφημένες σελίδες. Στη μεγάλη οθόνη, την είδαμε στο θρίλερ του 2011 με τίτλο Scream of the Banshee, όπου σκότωνε ανθρώπους μόνο με την δύναμη της φωνής της. Σε παραγωγές της μικρής οθόνης εμφανίστηκε σποραδικά σε σειρές που καταπιάνονταν με την παγκόσμια λαογραφία και τους μύθους, όπως το Supernatural και το Charmed, ενώ στο Teen Wolf η Holland Roden μας απέδειξε την αντοχή των φωνητικών της χορδών υποδυόμενη την νεαρή Lydia Martin, την Banshee του Beacon Hills.
Προσοχή λοιπόν! Η νύχτα κρύβει πολλούς εχθρούς, αλλά η Banshee δεν είναι ένας από αυτούς. Να δείχνετε πάντα λίγη συμπόνια σε ένα θλιμμένο πνεύμα, αιώνια δέσμιο του θανάτου.
Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές
"Banshee- Female spirit in irish mythology". Mythology.net, https://mythology.net/mythical-creatures/Banshee/. Accessed 14/10/2019
"Banshee". Mythology Wiki, https://mythology.wikia.org/wiki/Banshee. Accessed 14/10/2019
"Banshee". Unnatural World Wiki, https://unnaturalworld.fandom.com/wiki/Banshee. Accessed 14/10/2019
"Wailing Out the Lament-Filled Legends and Origins of Irish Banshees". Ancient Origins, https://www.ancient-origins.net/myths-legends/wailing-out-lament-filled-legends-and-origins-irish-Banshees-007244. Accessed 14/10/2019
"Songs and Shrouds: The Mythical Banshee and the Bean Nighe as Harbingers". Ancient Origins, https://www.ancient-origins.net/myths-legends-europe/songs-and-shrouds-mythical-Banshee-and-bean-nighe-harbingers-002876. Accessed 14/10/2019
"Irish mythology in popular culture". Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Irish_mythology_in_popular_culture#Banshee. Accessed 14/10/2019