A Song of Ice and Fire: Ένα τραγούδι για την ειρήνη, σε πολεμικό συγκείμενο

Mother’s Hymn

Gentle Mother, font of mercy save our sons from war, we pray, stay the swords and stay the arrows, let them know a better day. Gentle Mother, strength of women, help our daughters through this fray, soothe the wrath and tame the fury, teach us all a kinder way.

Ο ύμνος στη Μητέρα

(μετάφραση)

Γλυκιά Μητέρα, πηγή του ελέους, σώσε τους γιους μας, σε ικετεύουμε, σταμάτα τα βέλη, σταμάτα τα σπαθιά, χάρισέ τους καλύτερες μέρες. Γλυκιά Μητέρα, δύναμη των γυναικών, βοήθα τις κόρες μας στη δοκιμασία, μαλάκωσε την οργή και ησύχασε τη λύσσα, δίδαξέ μας ευγενικά να ζούμε.

Η παραπάνω προσευχή προέρχεται από μία σκηνή που πρακτικά έχει κοπεί από τη σειρά Game of Thrones του HBO, στον δεύτερο κύκλο. Στη σειρά, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του King’s Landing, οι γυναίκες περιμένουν τη μοίρα τους καθώς η μάχη μαίνεται και η Sansa Stark τραγουδάει αυτούς τους στίχους, για να διακοπεί τελικά. Στο βιβλίο, όμως, τα γεγονότα παίρνουν μια διαφορετική τροπή. Η Sansa πηγαίνει στο δωμάτιο της, περιμένοντας την έκβαση της μάχης και φοβούμενη ότι θα πεθάνει. Εκεί την περιμένει ο Sandor Clegane, ο Hound, ο οποίος έχει χάσει τα λογικά του από τις φλόγες στο πεδίο της μάχης και έχει αποφασίσει να βιάσει τη Sansa και να φύγει από την πόλη. Απειλώντας την κοπέλα με ένα μαχαίρι στον λαιμό, της ζητάει να του τραγουδήσει ένα ερωτικό τραγούδι. Η Sansa, όμως, τρομοκρατημένη, δεν θυμάται τους στίχους και τραγουδάει το πρώτο πράγμα που της έρχεται στο μυαλό: έναν ύμνο στη Μητέρα, για το τέλος του πολέμου. Ο Hound συγκινείται βαθιά, παρατάει τη βασιλική φρουρά και εγκαταλείπει την πόλη, αλλαγμένος για πάντα.

Η παραπάνω σκηνή είναι απλή σχετικά, με σχεδόν παραμυθιακή δομή και κάτι παραπάνω από ουτοπικό νόημα. Αποτελεί, ωστόσο, τον πυρήνα της σειράς A Song of Ice and Fire. H Sansa δεν είναι από τους αγαπημένους χαρακτήρες των αναγνωστών και των θεατών. Είναι η πιο αδύναμη και αφελής από τους πρωταγωνιστές και ζει στο πετσί της την καταπίεση και τον σεξισμό της εποχής. Όλοι σχεδόν προτιμούν να διαβάζουν/βλέπουν τις ιστορίες των αδερφών της, τις περιπέτειες, τις μάχες και τις ανατροπές. Ωστόσο, από όλα τα κατορθώματα και τους ηρωισμούς, τους θριάμβους και τους θανάτους, αυτή η μικρή σκηνή ξεχωρίζει. Η Sansa πετυχαίνει να μετατρέψει έναν άνθρωπο από λυσσασμένο σκυλί του πολέμου σε φύλακα και ειρηνιστή, σε έναν χαρακτήρα που γίνεται από τους αγαπημένους θεατών και αναγνωστών. Δεν είναι τυχαίο το ότι αυτή η μετατροπή συμβαίνει στο σύμπαν του G.R.R.Martin, όπου το παραμικρό παραστράτημα από τη σκληρότητα και τις δολοπλοκίες σημαίνει σχεδόν βέβαιο θάνατο. Και, όμως, σε έναν κόσμο τόσο σκληρών κανόνων, η ελπίδα και η αγάπη, ακόμα και στην πιο απλοϊκή τους μορφή, καταφέρουν να επιφέρουν τη μεγαλύτερη αλλαγή∙ και εκεί ακριβώς βρίσκεται το νόημα ολόκληρου του έργου.

Επικρατεί η εντύπωση ότι η σειρά βιβλίων A Song of Ice and Fire και η τηλεοπτική μεταφορά της, Game of Thrones, είναι μια σειρά για τη βία, τις δολοπλοκίες, το σεξ, τους δράκους και τον πόλεμο. Οι πρωταγωνιστές βρίσκονται συνέχεια σε κίνδυνο, πολλοί πεθαίνουν και η αγωνία βρίσκεται συνέχεια στο έπακρο. Και πράγματι, τα παραπάνω αποτελούν μερικά από τα κύρια εμπορικά στοιχεία της σειράς. Είναι, όμως, όντως αυτός ο στόχος της; Ας σταθούμε στις μάχες της σειράς. Στην πολιορκία του King’s Landing, ο Tyrion κοιτάει με φρίκη ανθρώπους να καίγονται ζωντανοί, και ο Hound τρελαίνεται. Στη Μάχη των Μπάσταρδων, ο Jon Snow σχεδόν πνίγεται κυριολεκτικά μέσα σε έναν σωρό από πτώματα. Είναι όντως ο πόλεμος καλός; Οι δράκοι δεν είναι σοφά ή πονηρά πλάσματα με ομιλία, αλλά μηχανές καταστροφής. Το σεξ δεν χρησιμοποιείται ως έκφραση αγάπης, αλλά ως μέσο εκμετάλλευσης και χειρισμού. Αν όντως αυτά είναι τα θέματα της σειράς, τότε ο συγγραφέας σίγουρα δεν τα έχει σε μεγάλη υπόληψη. Ο πόλεμος δεν είναι η ένδοξη στιγμή των επών και οι μεγάλες αγάπες δεν υπάρχουν.

Το A Song of Ice and Fire είναι ένα έργο αντιπολεμικό. Αν κοιτάξουμε τη ζωή και το έργο του George Martin, αυτό γίνεται προφανές. Σε όλα του τα διηγήματα ο πόλεμος παρουσιάζεται ως μια πραγματικότητα φρικτή. Σε αντίθεση με τον Tolkien, ο Martin δεν έχει πάει ποτέ στον πόλεμο, καθώς δήλωσε αντιρρησίας συνείδησης στο πόλεμο του Βιετνάμ. Ωστόσο, η μνήμη του πολέμου για το πώς τον βιώνει μια κοινωνία είναι κύριο σημείο του έργου του. Στην πρώτη του ιστορία The Hero (1971) ο πρωταγωνιστής εκτελείται γιατί εκφράζει την επιθυμία να συνταξιοδοτηθεί μετά από έναν ατέρμονο πόλεμο. Σε όλα του τα βιβλία και τις ιστορίες ο πόλεμος μπορεί να μην είναι απαραίτητα εκεί, αλλά είναι το φάντασμα που σκιάζει όλα τα γεγονότα. Όμοια και στο A Song of Ice and Fire, όπως αποδεικνύεται από τρία σημεία:

Καταρχάς, παρότι η ιστορία έχει τη διαμάχη των διαφορετικών οίκων ως επιφανειακό θέμα, βλέπουμε διαφορετικούς πρωταγωνιστές να ζουν τα γεγονότα από όλες τις πλευρές, αμφιταλαντευόμενοι σε ερωτήματα γκρίζας ηθικής. Δεν υπάρχει άλλη πλευρά, γιατί ακόμα και αυτοί που θεωρούμε κακοί αποδεικνύονται άνθρωποι, όταν πάμε από την πλευρά τους, κάτι που φαίνεται ιδιαίτερα στην ιστορία του Jaime Lannister. Εδώ μπορεί κανείς να αντιτάξει το επιχείρημα ότι υπάρχουν και οι White Walkers, οι οποίοι είναι ξεκάθαρα μη άνθρωποι και ο ένας πραγματικός εχθρός τον οποίο η ανθρωπότητα πρέπει σύσσωμη να αντιμετωπίσει. Παρ’ όλ’ αυτά, στο βιβλίο λέγονται The Others (Οι Άλλοι) και περιγράφονται ως ένας απόκοσμος, αλλά μυστηριωδώς όμορφος λαός. Και εδώ είναι που αξίζει να ρίξουμε μια ματιά στη γεωγραφία του Westeros. Οι Others βρίσκονται βόρεια του Τείχους. Ο κόσμος, λοιπόν, είναι διαιρεμένος από ένα τεράστιο τείχος και είναι αντιμέτωπος με τους άλλους που βρίσκονται από την αντίθετη μεριά. Η μεταφορά είναι ξεκάθαρη. Τέλος, είναι ο θάνατος. Στο A Song of Ice and Fire ο θάνατος ακόμα και των πιο αδιάφορων χαρακτήρων έχει συνέπειες, κάτι το οποίο είναι μοναδικό στο χώρο του fantasy. Οι οικογένειες θρηνούν για αυτούς και ζητούν από τους πρωταγωνιστές μας να πληρώσουν ή ακόμα περισσότερο, αναλαμβάνουν οι ίδιοι να φέρουν εις πέρας την εκδίκησή τους με τους πιο φρικτούς τρόπους. Χαρακτηριστικά, οι συνέπειες του Red Wedding εξαπλώνονται προς κάθε κατεύθυνση σε όλα τα επόμενα βιβλία. Το μίσος και ο θάνατος φέρνουν ακόμα περισσότερο μίσος και ακόμα περισσότερους νεκρούς.

Ποια είναι, λοιπόν, η λύση σε όλα αυτά; Πώς ο κόσμος θα γλιτώσει από τον πόλεμο; Ακόμα και ο Martin δεν έχει άμεση απάντηση, παρότι συμμετείχε ενεργά σε αντιπολεμικά κινήματα για μεγάλο μέρος της ζωής του. Δημιουργεί, όμως, τη Sansa. H Sansa δεν είναι πρότυπο για καμία γυναίκα. Αιθεροβατεί, είναι θύμα των ισχυρότερων χαρακτήρων γύρω της και όσοι τη συμπαθούν είναι είτε λόγω της εμφάνισής της, είτε λόγω της κοινωνικής της θέσης. Δεν κινητοποιείται ποτέ μόνη της, είναι ανίκανη να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της και η αδυναμία της την ωθεί σε όλο και χειρότερες συγκυρίες. Φοβάται και είναι μόνη. Και μέσα σε όλα αυτά, διατηρεί έστω και σε θραύσματα την αθωότητά της. Στα βιβλία (όχι στη σειρά) συγχωρεί και, όταν της δοθεί η ευκαιρία, εκφράζει αγάπη. Και είναι αυτή ακριβώς η μίξη αθωότητας και αγάπης που μετατρέπει το φάντασμα του πολέμου, τον Sandor Clegane, σε πιστό φύλακα. Όλοι διασκεδάζουμε με τις περιπέτειες που έχει μετά με την Arya. Μπορεί να είναι ακόμα σκληρός και άξεστος, αλλά πλέον καταλαβαίνει ότι έχει κάποιον να προστατεύσει και για την ώρα έχει παρατήσει τα όπλα (στο βιβλίο) και ζει στην ανωνυμία. Αυτό οφείλεται ακριβώς στο ότι στη χειρότερη στιγμή του, αντί για μίσος του έδειξαν αγάπη και αυτό είναι το νόημα του A Song of Ice and Fire. Ας μην ξεχνάμε ότι η σειρά τιτλοφορείται ως τραγούδι.

Εδώ αξίζει να γίνει και μια γενικότερη νύξη σε κάτι που θα επεκταθούμε σε άλλο άρθρο. Στον εξωτερικό παρατηρητή, το Lord of the Rings, το A Song of Ice and Fire και το fantasy εν γένει είναι ένας είδος λογοτεχνίας που ασχολείται με τον πόλεμο με έναν οριακά απλοϊκό τρόπο. Ο καλός θα πολεμήσει τους κακούς και θα τους νικήσει. Ειρήνη θα έρθει και όλα θα είναι καλά για πάντα. Μια πιο προσεκτική επεξεργασία, όμως, αποκαλύπτει ότι μια καλογραμμένη fantasy ιστορία δεν μιλάει ποτέ για έναν πόλεμο απλά. Ο Frodo μετά τα γεγονότα του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών υποφέρει από μεταπολεμικό σοκ (PTSD), o Sandor Clegane, παρότι αλλαγμένος εγκαταλείπει τα εγκόσμια. Όλοι υποφέρουν. Το fantasy με το παραμύθι ως μέσο μπαίνει στην καρδιά του προβλήματος και μέσα από εύληπτους πολέμους και μαγείες μας περνάει βαθύτερες ιδέες σε σχέση με την ειρήνη, τη δύναμη του ατόμου να φέρει την αλλαγή, τη φρίκη του πολέμου, την ατομική υπευθυνότητα και τόσα άλλα, και εκεί ακριβώς έγκειται η δύναμή του.

Σε συνέντευξή του ο George Martin έχει δηλώσει ότι θέλει να τελειώσει το A Song of Ice and Fire με μια γλυκόπικρη νότα, έτσι μπορούμε και εμείς να κλείσουμε σε αυτόν τον τόνο, με έναν τελευταίο προβληματισμό. Είδαμε πώς λειτουργεί το Game of Thrones και το A Song of Ice and Fire κάτω από την επιφάνεια του και πώς αντιμετωπίζει τους ήρωες του. Ίσως, λοιπόν, στο τέλος, μπορούμε να δούμε πώς τους αντιμετωπίζουμε και εμείς και τι λέει αυτό για εμάς. Σίγουρα στην αρχή όλοι ενδιαφερόμαστε για τον πανέξυπνο Tyrion ή τη δυναμική Arya ή την τρομερή Daenerys. Ας δούμε, όμως, τι πράγματι είναι αυτοί οι χαρακτήρες. Ο Tyrion είναι ένας χαρακτήρας που σκοτώνει τον πατέρα του και τη σύντροφό του. Η Arya είναι μια ψυχοπαθής δολοφόνος και η Daenerys εμμένει σε ένα όνειρο εκδίκησης που της το ενέπνευσαν με το που συνειδητοποίησε τον εαυτό της. Είναι αυτοί οι χαρακτήρες που θέλουμε να δούμε να κερδίζουν; Θέλουμε περισσότερο αίμα και πόνο στον κόσμο των πρωταγωνιστών που αγαπάμε; Ή μπορούμε να δούμε τα πράγματα διαφορετικά; Να δούμε τον πόνο του Davos για τα παιδιά που χάνει στο Blackwater, την Catelyn να υποφέρει και να αναγνωρίσουμε ότι δεν φταίει η άλλη πλευρά, αλλά ατομικές συμπεριφορές. Μέσα από την κατανόηση μπορούμε να συγχωρήσουμε. Να σταματήσουμε τα όπλα και να σβήσουμε την οργή. Και έτσι, ως θεατές, καθαρμένοι, να βρούμε έναν δρόμο στην πραγματικότητα μας με περισσότερη ευγένεια και ειρήνη.