Βρικολακονήσια, τα creepy νησιά της Ελλάδας
Vampire, 1893 by Edvard Munch
Το καλοκαίρι διανύει θριαμβευτικά το πορφυρό μονοπάτι του, προκαλώντας μας για όμορφες μακρινές ή κοντινές εξορμήσεις σε παραλίες και νησιά. Στις επιλογές μας υπάρχουν πολλά ασπρογάλαζα νησιά των Κυκλάδων ή κάποιο νησί του Ιονίου. Νησιά με πλούσιο τουρισμό ή εναλλακτικό για τους λάτρεις του είδους. Αυτή είναι η χώρα μας. Η Ελλάδα του γαλάζιου ουρανού και του φωτός. Πίσω όμως από αυτή την Ελλάδα, υπάρχει και η Ελλάδα του σκοταδιού, η στοιχειωμένη και μυστηριακή, η Ελλάδα των Νεράιδων και των Βρικολάκων.
Δεν είναι δύσκολο να το ανακαλύψει κάποιος, αρκεί να ανοίξει έναν ταξιδιωτικό χάρτη και να αφήσει το βλέμμα του να ταξιδέψει στα τόσα μέρη της χώρας μας. Ανάμεσα στα γνωστά ή λιγότερο γνωστά νησιά μας θα βρει νησιά με ονόματα τρομακτικά, που καλύπτονται από ένα πέπλο μυστηρίου και δεισιδαιμονιών. Ιστορίες βγαλμένες από μύθους και γεγονότα που δύσκολα εξηγούνται με την κοινή λογική κυκλοφορούν ελεύθερα ανάμεσα σε αυτά τα πεταμένα «βραχάκια» στη μέση των θαλασσών από το χέρι του Θεού.
Αν σταματήσει, λοιπόν, το μάτι μας πανω στη θάλασσα της χώρας μας, θα δούμε το Βρικολακονήσι ή τα Βρικολακονήσια στη Σκύρο. Αυτά τα νεκροταφεία Βρικολάκων υπάρχουν σε αφθονία στην Ελλάδα, κι αυτό γιατί οι νησιώτες πίστευαν πως για να προφυλαχτούν από κάποιον πεθαμένο που θα βρικολακιάσει, τον έθαβαν σε γειτονικά ερημονήσια, για να μην μπορεί να περάσει απέναντι. Τι ήταν, όμως, ο βρικόλακας της ελληνικής λαογραφίας και γιατί οι άνθρωποι τρόμαζαν πολύ και μόνο στο άκουσμα του ονόματός του;
Η λέξη βρικόλακας (και βουρκόλακας και βουλκόλακας) είναι μεσαιωνική. Προέρχεται από το βουλγαρικό valkolak/ virkolak, που ανάγεται σε παλαιό σλαβικό vulku = λύκος. Οι βρικόλακες, σύμφωνα με τον Μ. Γ. Μερακλή, μέγα λαογράφο, είναι πειρακτικοί-βλαπτικοί νεκροί που επισκέπτονται τον κόσμο των ζωντανών για να ενοχλούν τους τελευταίους, κάποτε μάλιστα με ολέθριο τρόπο.
Η εμφάνισή τους είναι αποκρουστική: παρουσιάζονται παραμορφωμένοι, αιμόφυρτοι, μισολιωμένοι, με σκισμένα ρούχα. Είναι πολύ πιθανό η απαίσια θέα των άλιωτων νεκρών, που οφείλεται συχνά στην ιδιάζουσα σύσταση του εδάφους, να οδήγησε τους ανθρώπους στη δημιουργία των δοξασιών για τους βρικόλακες. Οι απλοϊκοί και φοβισμένοι άνθρωποι πίστευαν ότι για τη μεταθανάτια κατάσταση των νεκρών, υπεύθυνες ήταν οι αμαρτίες που είχαν κάνει όταν ζούσαν.
Έτσι, βρικόλακες γίνονταν σύμφωνα με τις παραδόσεις των παλιών όσοι ήταν άπιστοι ή άνομοι γενικά και αμαρτωλοί, ακόμα και αυτοί που έμεναν άψαλτοι, οι μαγεμένοι από μάγισσες, όσοι αυτοκτόνησαν, όσοι κατανάλωναν αρνί που το είχε σκοτώσει λύκος, τα αβάπτιστα μωρά. Πολλοί θανατώθηκαν γιατί πιστεύονταν ότι είναι βρικόλακες επειδή είχαν νεκροφάνεια.
Οι βασικές πηγές για την ύπαρξη των τόπων αυτών είναι τα λεγόμενα Itineraria (οδοιπορικά) των περιηγητών του προηγούμενου αιώνα και οι Παραδόσεις του πατέρα της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαου Πολίτη.
Ο Γάλλος ιερωμένος Francois Richard ήταν από τους πρωτοπόρους της εκστρατείας προσηλυτισμού στο Αιγαίο. Έζησε πολλά χρόνια στη Σαντορίνη και ταξίδεψε και σε άλλα νησιά του Αιγαίου γύρω στο 1650. Το χρονικό του, που κυκλοφόρησε στο Παρίσι γύρω στο 1657, μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για τα νησιά. Η Σαντορίνη εκείνη την εποχή είχε 7.000 κατοίκους, 700 από τους οποίους ήταν Καθολικοί και 300 εκκλησίες.
Ολόκληρο κεφάλαιο του χρονικού του Richard αναφέρεται στις δοξασίες περί βρικολάκων. Ο τίτλος του είναι: «Οι Ψευδοαναστημένοι που οι Έλληνες ονομάζουν βρικόλακες». Περιγράφει τρομακτικά περιστατικά και δεν αμφισβητεί την ύπαρξη των βρικολάκων.
Ο Richard περιγράφει την ιστορία ενός παπουτσή από τον Πύργο της Σαντορίνης που βρικολάκιασε, ενώ στη συνέχεια γράφει:
«Έμαθα από ένα αξιόπιστο πρόσωπο πως στην Αμοργό αυτοί οι βρικόλακες έχουν τόσο αποχαλινωθεί, που δεν τρέχουν μονάχα εδώ κι εκεί τις νύχτες, αλλά παρουσιάζονται και μέρα μεσημέρι πολλές φορές πέντε μαζί στα χωράφια και μαζεύουν φάβα. Ήθελα να έλθουν εδώ μερικοί από τους δικούς μας τους άθεους της Γαλλίας, όχι για ν’ ακούσουν, αλλά για να δουν με τα μάτια τους στο φως της ημέρας και να βεβαιωθούν πόσο άδικο έχουν που πιστεύουν ότι σαν πεθαίνει ο άνθρωπος όλα πεθαίνουν μαζί του».
Credit: Corbis
Για τους βρικόλακες στη Σαντορίνη αναφέρεται και ο Sauger στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1699. Γράφει χαρακτηριστικά:
«Το λιμάνι της Σαντορίνης είναι άπατο, ακόμα κι ένα βήμα από την ακτή. Άβυσσος που είναι αδύνατο να τη βυθομετρήσει κανείς. Σ’ αυτό το νησί συμβαίνει κάτι ασύλληπτο για μένα. Μερικοί από τους πεθαμένους ξαναγυρίζουν στα σπίτια τους λίγες μέρες ύστερα από την ταφή τους. Και κανείς δεν ξέρει τι είναι αυτό που τους ξαναζωντανεύει. Οι Σαντορινιοί τους λένε βουκόλακες».
Για τους βρικόλακες γράφει και ο Γάλλος περιηγητής Thevenot που ταξίδεψε στο Αιγαίο γύρω στο 1655. Στη Χίο διάβασε ένα υπόμνημα με πληροφορίες για τα χωριά του νησιού και τις δεισιδαιμονίες των κατοίκων. «Οι κάτοικοι αυτού του τόπου (του Κάστρου της Αγίας Ελένης) πιστεύουν ότι το πτώμα που δεν θα λιώσει σε σαράντα μέρες γίνεται βρικόλακας».
Μια ανατριχιαστική ιστορία βρικολάκων αφηγείται ο Γάλλος περιηγητής Pitton de Tournefort, στην οποία ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Το περιστατικό διαδραματίστηκε στη Μύκονο το χειμώνα του 1700. Ένας δύστροπος Μυκονιάτης χωρικός σκοτώθηκε, άγνωστο πώς. Μετά από δύο μέρες τον είδαν να περπατάει τη νύχτα, να μπαίνει σε σπίτια και να προξενεί μεγάλες ζημιές. Η δράση του βρικόλακα, παρά τις όποιες προσπάθειες έγιναν, ήταν ανεξέλεγκτη και είχε προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση στο νησί.
«Όλο το νησί είχε υποστεί ομαδική παράκρουση. Ακόμα και οι έξυπνοι και οι μορφωμένοι είχαν παρασυρθεί. Ήταν μια αρρώστια του εγκεφάλου επικίνδυνη όπως η μανία ή η λύσσα. Οικογένειες εγκατέλειπαν τα σπίτια τους και έστηναν τα κρεβάτια τους καταμεσίς στην πλατεία για να περάσουν τη νύχτα τους. Δεν υπήρχε άνθρωπος που να μην είχε διαπιστώσει την παρουσία του βρικόλακα. Όλη τη νύχτα άκουγες θρήνους. Πολλοί βγήκαν οικογενειακώς στα χωράφια». Τελικά, παρά τις διάφορες προσπάθειες να τον εξοντώσουν, ο βρικόλακας παρέμενε αλώβητος.
Ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στους βρικόλακες. Σαρανταπέντε από τις παραδόσεις αναφέρονται σ' αυτούς. Είναι αδύνατο να μεταφέρουμε εδώ όλα όσα γράφει. Σημειώνουμε τα μέρη της Ελλάδας απ’ όπου προέρχονται αυτές οι παραδόσεις: Μύκονος, Αμοργός, Κύπρος, Χανιά, Ζάκυνθος, Αιτωλία, Σάμος, Μαντούδι, Σοποτό Καλαβρύτων, Ανώπολη Σφακίων, Θήρα, Γραλίστα Καρδίτσας, Μήλος, Αράχοβα, Μάνη, Λίμπερδο Γυθείου, Πλατανιστός Κορινθίας, Θεσπρωτία, Γιαννίτσα Καλαμάτας και Σύμη.
Ιδιαίτερα στην Κρήτη οι βρικόλακες λέγονται και καταχανάδες. Θα αναφέρουμε μία παράδοση για βρικόλακα που προέρχεται από τον Καρέα της Αθήνας.
«Στο βαθύ ρέμα του Καρέα έβγαινε ένας βουρδούλακας και φουσούραγε (φυσομανούσε) και μαζευόντουσαν τα πρόβατα κουβάρι. Κανείς δεν μπόρηγε να τον ιδεί και μόνο τα πρόβατα βρίσκανε στριμωγμένα σε μια αγκωνή (απόμερη θέση, γωνιά) κουβάρι και ακούγανε και το φουσουρητό.
Ύστερα από κάμποσον καιρό, ο Γιώργης ο Τζανέτος που ήταν αλαφροΐσκιωτος μπόρεσε να ιδεί το βουρδούλακα. Ήταν ένα πράμα σαν τουλούμι, που στεκότανε ορθό και φουσούραγε. Δε χάνει καιρό μόνε αρπάζει με το ζερβί του χέρι ένα κοτρόνι και του το πέταξε καταπάνω του. Και από τότες δεν ξαναφάνηκε ο βουρδούλακας».
Η Ελλάδα, λοιπόν, είναι από τις γενέτειρες των δοξασιών και μύθων μαζί με τη Ρουμανία, την Ουγγαρία, τη Γερμανία, τη Σερβία, τη Ρωσία κ.ά.. Δοξασίες με έντονο το στοιχείο επηρεασμού από την ελληνική μυθολογία. Συγκεκριμένα, στα νησιά του Αιγαίου λέγεται ότι έμεναν βρικόλακες κάθε είδους. Η ελληνική παράδοση είναι γεμάτη με ιστορίες από μικρά και συνήθως έρημα νησάκια που “φιλοξενούσαν” βρικόλακες.
Ο George Horton υπήρξε Αμερικανός πρόξενος στην Αθήνα το 1893, όπου προώθησε ενεργά την αναγέννηση των Ολυμπιακών Αγώνων και ενέπνευσε τη συμμετοχή της Αμερικάνικης ομάδας. Ταξίδεψε πολλές φορές, σ’ ολόκληρη την –τότε– μικρή Ελλάδα και μελέτησε με πάθος τα νέα ελληνικά. Σε μικρό, μάλιστα, χρονικό διάστημα μαθαίνει όχι μόνο να μιλά, αλλά και να γράφει. Το 1911, παράλληλα με το συγγραφικό του έργο, γίνεται Γενικός Πρόξενος των Η.Π.Α. στη Σμύρνη. Ασχολήθηκε με τα ήθη και έθιμα του Ελληνικού λαού, αλλά αυτό που τον εντυπωσίασε περισσότερο ήταν οι απόκρυφες ιστορίες από τα νησιά της Μεσογείου. Στο βιβλίο Νησιά της Ελλάδας – Σπίτι των Νυμφών και των Βρικολάκων, ο Horton καταγράφει την ιστορία ενός «βρικόλακα», ο οποίος, όταν ήταν άνθρωπος, έφθασε σε ένα προχωρημένο στάδιο της ηλικίας του και πέθανε.
Μετά από κάμποσο καιρό βγήκε από τον τάφο του, περιπλανήθηκε τη νύχτα για δύο εβδομάδες και στο τέλος έφυγε από το νησί που τον είχαν θάψει. Στον νέο του τόπο, ξαναπαντρεύτηκε και απέκτησε παιδιά. Κάθε βδομάδα, από τη νύχτα της Παρασκευής μέχρι την Κυριακή, επέστρεφε στο πρώτο του νησί. Η νέα του σύζυγος, άρχισε να υποψιάζεται ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, όχι μόνο λόγω των απουσιών του Σαββατοκύριακου, αλλά και επειδή διαπίστωσε ότι του άρεσε, ολοένα και πιο έντονα, το άψητο κρέας των ζώων αντί των κανονικών μαγειρευμένων γευμάτων. Στη διήγηση γίνεται παράλληλα κάποιος λόγος και για τα περίεργα χαρακτηριστικά των παιδιών του, όπου ο κόσμος άρχιζε να τα κοιτά με καχυποψία. Τα πάντα, όμως, αποκαλύφθηκαν από τον αδερφό του βρικόλακα, ο οποίος τυχαία επισκέφτηκε το γειτονικό νησί, τον είδε, τον αναγνώρισε και σοκαρίστηκε αφού, φυσικά, ήξερε ότι ο αδελφός του είχε πεθάνει προ πολλού.
Le Vampire, lithograph by R. de Moraine Les Tribunaux
Στη Σαντορίνη υπάρχει το μικρό νησί Καμένη που θεωρούνταν ο πιο ισχυρός τόπος εξορίας βρικολάκων, λόγω του ηφαιστείου και του θειαφιού στην περιοχή. Φοβόντουσαν δε να το πλησιάσουν, γιατί ήταν τόσοι πολλοί οι βρικόλακες, που είχαν φτιάξει μια κοινωνία δική τους.
Ένας ακόμη τόπος εξορίας, στη Μύκονο αυτή τη φορά, ήταν το νησί του Άι Γιώργη και το νησί Μπάου, που λένε πως και σήμερα ακόμη τα πρόσωπα των βρικολάκων είναι ευδιάκριτα αποτυπωμένα στα βράχια.
Στο νησάκι Σιδερώνα στον Σαρωνικό υπάρχει αυτή η παράξενη ιστορία. Το 1846 τρεις άντρες από το Σοφικό της Κορινθίας πήγαν στο Κόρφο. Εκεί μέθυσαν και στη συνέχεια μπήκαν σε μία βάρκα. Ωστόσο μία ξαφνική καταιγίδα, αλλά και η κατάσταση μέθης στην οποία βρισκόντουσαν, τους οδήγησαν στο μοιραίο. Πνίγηκαν κατά τη διάρκεια της νύχτας και τα σώματά τους ξεβράστηκαν στην ακτή.
Οι συγγενείς τους μετέφεραν τα πτώματα στο χωριό προκειμένου να τα θάψουν, ωστόσο ξεσηκώθηκαν οι υπόλοιποι κάτοικοι του χωριού και δεν επέτρεψαν να γίνει η ταφή, αφού σύμφωνα με μία παλιά δεισιδαιμονία, όσοι πνίγονται στη θάλασσα γίνονται βρικόλακες όταν θάβονται στη στεριά.
Οι οικογένειες των νεκρών δεν ήθελαν να πετάξουν τα σώματα των δικών τους στη θάλασσα και αποφασίζουν να τους θάψουν. Λίγους μήνες μετά, οι κάτοικοι εξαγριώθηκαν γιατί ισχυρίζονταν πως οι νεκροί έγιναν βρικόλακες. Έτσι, οι συγγενείς έκαναν εκταφή και τους μετέφεραν στο νησάκι Σιδερώνα.
Χαρακτηριστικά είναι τα ονόματα Δαιμονονήσια στις Σποράδες, Νεκρό και Νεκροθήκες στην Κάλυμνο, η Δαιμονόπετρα στην Ικαρία, το Διαβολολίμανο της Σάμου.
Άλλοι πιστεύουν πως τα βρικολακονήσια πήραν τ’ όνομά τους από το γεγονός ότι είχαν θαφτεί εκεί θύματα κάποιας παλιάς επιδημίας. Η απήχηση αυτών των λαϊκών δεισιδαιμονιών, για τους νεκρούς που δεν-είχαν-ακριβώς-πεθάνει και που έπρεπε να καούν για να σωθεί το χωριό, εμφανίστηκαν μετά την επιδημία που αφάνησε αρκετούς τα χρόνια εκείνα. Ειδικά μέσα στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, ο τρόμος της πανώλης δεν έλειψε ποτέ από το Αιγαίο και τις απέναντι μικρασιατικές ακτές. Όπως να είναι το θέμα, υπάρχουν εκεί στητά και μεσοπέλαγα να μας κάνουν να ανατριχιάζουμε.
Μαρτυρίες λένε ότι μετά από ανασκαφές σε πολλά νεκροταφεία σε όλη την Ελλάδα, έχουν βρεθεί λείψανα καρφωμένα στα φέρετρά τους. Στη Μυτιλήνη συγκεκριμένα, βρέθηκε σκελετός καρφωμένος στο έδαφος με τεράστιες πρόκες. Στο ίδιο νησί, το 1990 βρέθηκε σε μια κρύπτη λείψανο καρφωμένο στον λαιμό, στα χέρια, στη λεκάνη και στα πόδια με πρόκες μισού μέτρου περίπου. Παρεμφερή ευρήματα έχουν αναφερθεί και στη Δράμα, στη Ζάκυνθο, στην Άρτα, τη Ναύπακτο κ.ά..
Η σχέση των βρικολάκων της ελληνικής παράδοσης, με αυτές των βιβλίων και του κινηματογράφου, είναι μικρή έως ανύπαρκτη. Ο νεοελληνικός βρικόλακας είναι βασικά ένας νεκροζώντανος. Τα βαμπίρ είναι ιδιαίτερα όντα που μοναδικό σκοπό έχουν να πίνουν αίμα ως τροφή και ως δύναμη ζωής. Στις νεοελληνικές παραδόσεις, οι βρικόλακες εμφανίζονται να εκτελούν και βιοποριστικές εργασίες, να τρώνε φαγητά, να κάνουν ζημιές και μερικές φορές είναι εντελώς άκακοι.
Εκτός από τα βρικολακονήσια, στη ελληνική επικράτεια υπάρχουν και άλλες περιοχές με τρομακτικά ονόματα που μπορεί να είναι είτε βραχονησίδες, είτε χωριά επηρεασμένα από διάφορα αιμοβόρα όντα. Μερικά από αυτά: Λάμια, Ανεράδα, Βουρβούλακας, Καταχανάς, Ζούλας, Καρθάκαλας, Κατράμης, Φάντακας, Σαρκωμένος, Ντουσμανής, Κατσικάς και άλλα πολλά.
Κοντά στους Φούρνους Ικαρίας υπάρχει ένα σύμπλεγμα νησίδων με το φοβερό όνομα Μεγάλος και Μικρός Ανθρωποφάγος. Πιστεύεται πως το όνομα δόθηκε λόγω των πολυάριθμων ναυαγίων που έγιναν στην περιοχή από την αρχαιότητα και των ανθρώπινων ψυχών που χάθηκαν σε εκείνα τα νερά και στις απόκρημνες ακτές τους.
Υπάρχουν πολλές ιστορίες, που τα μαρτυρούν αυτά, καλά κρυμμένες ανάμεσα στους βράχους και στα κύματα της ελληνικής θάλασσας.
Αυτή η Ελλάδα του μυστηρίου και των παραδόσεων μας προκαλεί να την ανακαλύψουμε. Τα νησιά αυτά στέκουν αγέρωχα καλώντας τους λάτρεις της περιπέτειας σε ένα διαφορετικό ταξίδι εξερεύνησης. Αφεθείτε σε αυτό το κάλεσμα, με μία μόνο συμβουλή. Να κυκλοφορείτε μέρα, τη νύχτα δεν ξέρουμε τι θα συναντήσετε.
Βιβλιογραφία & Πηγές:
Κυριάκος Σιμόπουλος, «Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, 1500-1700», Εκδ Πιρόγα, 2016
Νικόλαος Πολίτης, «ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ», Εκδόσεις «Γράμματα».
Θανάσης Βέμπος, «Τα Ελληνικά Βρικολακονήσια», περ. Mystery τ. 6, 2005, σελ. 73
Στέλιος Μουζάκης, «Οι Βρικόλακες στους Βυζαντινούς και Μεταβυζαντινούς Νομοκανόνες και στις Παραδόσεις του Ελληνικού Λαού», Εκδ. Βιβλιοπωλείο Βιβλιόφιλων, 1989
Αντώνη Μπουλούτζα, «Η Παναγία των Αγγέλων» Εκδ. Καστανιώτη, 2003
Benny Bοdker «Η γιορτή των βρικολάκων», Εκδ. Πατάκη, 2011
https://truestory.gr/2018/07/29/vrikolakes-stin-ellada/