Βασιλίσκος ή Cockatrice, o τρομερός «Βασιλιάς των φιδιών»
«Την τελευταία φορά που άνοιξε η κάμαρα με τα μυστικά ένας λασποαίματος πέθανε.»
Ντράκο Μαλφόι, O Χάρι Πότερ και η Κάμαρα με τα Μυστικά
Φοβερά και τρομερά πλάσματα έχουν γεννηθεί κατά καιρούς από την φαντασία των ανθρώπων. Άλλα γιγάντια ή με τρομακτική όψη και άλλα καταστροφικά στο πέρασμα τους. Όμως από όλα τα πλάσματα που λένε οι ιστορίες, τούτο που προέκυψε όταν ένας βάτραχος κλώσησε το αυγό που γέννησε ένας κόκορας είναι το τρομερότερο. Λένε πως το τέρας που γεννήθηκε απέκτησε κεφάλι, λαιμό και πόδια κόκορα, φιδίσια ουρά και φτερά δράκου, και είναι το φοβερότερο από τα τέρατα της φαντασίας του ανθρώπου. Δικαίως λοιπόν κατέχει την ονομασία Βασιλίσκος (δηλαδή «μικρός βασιλιάς»).
Οι ιστορίες για τον Βασιλίσκο ξεκινάνε από την αρχαία Ελληνική και Ρωμαϊκή μυθολογία και φτάνουν μέχρι και τις μέρες μας. Η διάσημη «μητέρα» του Harry Potter, η J.K. Rowling, στο βιβλίο της O Χάρι Πότερ και η Κάμαρα με τα Μυστικά αναφέρει πως ο Βασιλίσκος ήταν ένα τεράστιο φίδι μήκους 50 ποδιών, με σκουρόχρωμο δέρμα γεμάτο φολίδες που μπορούν να αποκρούσουν και τα πιο ισχυρά ξόρκια και μάτια που πετρώνουν όποιον τα αντικρίσει.
Όμως ο Βασιλίσκος έχει και άλλες μορφές που αναφέρονται από την αρχαία εποχή. Ο Πλίνιος στη Φυσική Ιστορία του αναφέρει ως Βασιλίσκο ένα πλάσμα που μοιάζει με δηλητηριώδες φίδι στη περιοχή της Κυρήνης. Λένε πως ήταν τόσο θανατερό το άγγιγμά του και η αναπνοή του που θανάτωνε τα πάντα στο πέρασμα του. Ακόμα και με την ματιά του πέτρωνε τους ανθρώπους ή μάραινε τα λουλούδια. Στην ελληνική φαντασία έχει τη μορφή ερπετού με λοφίο και γι’ αυτό θεωρείται «βασιλιάς των φιδιών», αφού το λοφίο του δεσπόζει σαν κορώνα πάνω στο τρομακτικό του κεφάλι. Ο «μικρός» αυτός «βασιλέας» καθόλου μικρός δεν είναι, αν αναλογιστεί κανείς τα δεινά που προκαλούσε η κατά πρόσωπο συνάντηση με αυτόν. Ο άτυχος που θα τον αντίκριζε θα ένιωθε για τα καλά την παγερή ανάσα του θανάτου πάνω του καθώς ο Βασιλίσκος θα τον κατακεραύνωνε με τη ματιά του.
Ο Βασιλίσκος στη λατινική γλώσσα μεταφράζεται ως regulus (και πάλι δηλαδή «μικρός βασιλιάς») ενώ ο Άγιος Ισίδωρος της Σεβίλλης τον ονομάζει sibilus, δηλαδή συριστή, καθώς λέγεται ότι μπορούσε να σκοτώσει με συριγμό τα θύματα του. Το τρομερό αυτό τέρας, λόγω και των αναφορών του Πλίνιου ότι έδρασε στην περιοχή της Β. Αφρικής, συχνά αποκαλείται αιγυπτιακή κόμπρα, καθότι και αυτό το φίδι συνηθίζει να κινείται ορθώνοντας το μπροστινό μέρος του σώματος του πάνω από το έδαφος, όπως και ο Βασιλίσκος. Έτσι, μερικοί ιστορικοί ερευνητές λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις εκτιμήσεις πιστεύουν ότι στις τοιχογραφίες των φαραώ που απεικονίζουν κάποιο φίδι, το φίδι αυτό είναι Βασιλίσκος και όχι κάποιο συνηθισμένο ερπετό. Ακόμη και βιβλικές αναφορές συναντάμε για τον Βασιλίσκο, σύμφωνα με τις οποίες υπήρχε ένα είδος δηλητηριώδους φιδιού που ζούσε στην περιοχή της Παλαιστίνης, έχοντας στο κεφάλι του ένα στίγμα όμοιο με βασιλικό στέμμα. (Ησαΐας 11:8, 14:29, Ιερεμίας 8:17).
Κατά τον Μεσαίωνα, στον Βασιλίσκο προσδόθηκαν πολλά χαρακτηριστικά πουλιών. Η προέλευση αυτής της πεποίθησης βρίσκεται στις ιστορίες της Αίγυπτου, στις οποίες μερικοί ερευνητές τον συσχετίζουν με την ιερή ίβιδα, ένα ολόλευκο πουλί με μαύρο κεφάλι και λαιμό. Τα αυγά των ερπετών είναι η αγαπημένη της λιχουδιά. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η ιερή ίβιδα έβαζε μερικές φορές αυγά φιδιού στη φωλιά της και τα κλωσούσε. Ο Ρωμαίος συγγραφέας Kassian υποστηρίζει κι αυτός ότι οι Βασιλίσκοι προέρχονται από τέτοια πουλιά.
Ο φοβερός Βασιλίσκος με τις υπερφυσικές ιδιότητες, σύμφωνα με τους μύθους, από όποιο ποτάμι πιει αυτό μολύνεται μόνιμα. Ο ιδρώτας του είναι τοξικός, το ίδιο και το σάλιο του, που φτύνοντάς το στον αέρα θανατώνει τα πουλιά που τυχαίνει να περνάνε εκείνη τη χρονική στιγμή. Παντού αφήνει ερημιά και θάνατο. Και για αυτό λένε πως του αρέσει να ζει στα ερημικά και ξερά μέρη σαν τους σκορπιούς. Οι σκοτεινές σπηλιές και η έρημος είναι τα αγαπημένα του μέρη και αλίμονο στον διαβάτη που σκεφτεί να ξαποστάσει και να κοιμηθεί στο βάθος κάποια σπηλιάς.
Μόνο τρία πλάσματα μπορούν να αντιμετωπίσουν τον τρομερό Βασιλίσκο. Αφενός η νυφίτσα, που είναι άτρωτη στο θανατηφόρο βλέμμα του. Σύμφωνα μάλιστα με το μύθο, κάποτε ο Βασιλίσκος βρέθηκε σε μια τρύπα όπου ζούσε μια νυφίτσα και η δυσωδία της ήταν τόσο μεγάλη που τον σκότωσε· γι’ αυτό και οι άνθρωποι τη βάζουν στην φωλιά του. Ο κόκορας μπορεί επίσης να αντιμετωπίσει το Βασιλίσκο, γιατί το εντυπωσιακό λειρί του κάνει το φίδι να το βάλει στα πόδια ενώ ακόμα και το λάλημα του μπορεί να τον σκοτώσει· γι’ αυτό συμβούλευαν όσους ταξίδευαν σε απομονωμένα μέρη να έχουν μαζί τους κι ένα κοκόρι μην τυχόν και συναντήσουν κάποιον Βασιλίσκο. Τέλος, υπάρχει κι ένα φυτό που αντέχει το δηλητήριο του Βασιλίσκου και το οποίο χρησιμοποιούν οι νυφίτσες αν τραυματιστούν από την μάχη μαζί του· το φυτό αυτό μπορεί να τον απομακρύνει στα σίγουρα.
Ένας εξίσου σημαντικός τρόπος εξολόθρευσης του Βασιλίσκου ήταν η χρήση ενός καθρέφτη, καθώς βλέποντας το είδωλο του πέτρωνε ο ίδιος. Κάποιοι μύθοι, βεβαίως, αναφέρουν πως ο Μέγας Αλέξανδρος εφηύρε έναν ακόμα τρόπο εξολόθρευσης Βασιλίσκων, όταν συνάντησε έναν τους: Έβαλε έναν καθρέφτη κάτω και όταν ο Βασιλίσκος εκτόξευσε το δηλητήριο του, αυτό γύρισε καταπάνω του. Έτσι ο Βασιλίσκος βρήκε φριχτό θάνατο.
Καθώς περνούσαν τα χρόνια, η λαϊκή φαντασία μεταμόρφωσε κι άλλο τον Βασιλίσκο μεγαλώνοντας τον σε μέγεθος, προσθέτοντάς του κεφάλι κόκορα και κάνοντας τον να μοιάζει περισσότερο με ένα άλλο μυθολογικό πλάσμα, τον Cockatrice. Έτσι η εχθρική σχέση του κόκορα με τον Βασιλίσκο έγινε φιλική –και πολύ στενή μάλιστα– μιας και διάφορες αναφορές λέγανε πως για να γεννηθεί ένας Cockatrice πρέπει να κλωσήσει κόκορας επτά χρονών το χωρίς τσόφλι αυγό ενός ερπετού. Έτσι δημιουργήθηκε ένα νέο είδος πλάσματος από την συγχώνευση των δύο πλασμάτων αυτών, με ιδιότητες παρόμοιες με του Βασιλίσκου.
Την εποχή του Μεσαίωνα πολλές ιστορίες πλάστηκαν με πρωταγωνιστή τον Βασιλίσκο ή Cockatrice, ως αποτέλεσμα ενός συνονθυλεύματος ιστορικών αναφορών και μύθων: Σε μια μάχη που έδωσε ένας ιππότης με το τρομερό αυτό τέρας, του κατάφερε ένα χτύπημα αφήνοντας το πλάσμα άψυχο. Το δηλητήριο του τέρατος όμως πέρασε μέσα από την λόγχη του, σκοτώνοντας ακαριαία τόσο τον ίδιο τον ιππότη όσο και το άλογό του. Σε μία άλλη ιστορία, στην Αγγλία υπήρχε μία καλόγρια που βρήκε στο κελάρι του σπιτιού της ένα πλάσμα και το κράτησε για κατοικίδιο. Ήταν μισός κόκορας μισός ερπετό. Δεν ήξερε καν το όνομα του. Ήταν ένας Cockatrice. Το πλάσμα αυτό έκανε το κελάρι της καλόγριας φωλιά και έβγαινε μόνο για να τραφεί. Έτρωγε τα ζωντανά των χωρικών και απελπισμένοι εκείνοι άρχισαν να προσπαθούν να λυτρωθούν από αυτόν. Οι απόπειρές τους ήταν μάταιες, μέχρι τη στιγμή που πέρασε από το χωριό ένας διαβάτης που γνώριζε την λύση στο πρόβλημα τους. Γνώριζε πως το βλέμμα του τέρατος μπορούσε να σκοτώσει. Έτσι σύστησε να βάλουν κρυφά έναν καθρέφτη στο κελάρι. Όταν το τρομερό πλάσμα γύρισε, προσπάθησε να επιτεθεί με το θανατηφόρο βλέμμα στο είδωλό του σκοτώνοντας έτσι τον εαυτό του.
Στη Βαρσοβία υπάρχει ένας μύθος για το τέρας αυτό αλλά και ένα άγαλμα για να θυμίζει στους κατοίκους την παρακάτω ιστορία: Λένε ότι στα πολύ παλιά χρόνια, στα σκοτεινά υπόγεια ενός κάστρου, ζούσε ένας Βασιλίσκος που τη μέρα κοιμόταν και όταν έπεφτε το βράδυ έβγαινε και προκαλούσε μεγάλα δεινά σε όποιον συναντούσε μπροστά του. Οι κάτοικοι της κοντινής πόλης είχαν αποδεχθεί τη μοίρα τους, έως ότου έφτασε εκεί ένας ράφτης, ονόματι Γιαν Σλάζακ. Ο ράφτης αρχικά κατηγορήθηκε άδικα για φόνο και θα τον καταδίκαζαν σε θάνατο. Όμως ένας σιδεράς, του οποίου το παιδί είχε πρόσφατα πετρώσει ο Βασιλίσκος, πρότεινε να μην καταδικαστεί ο Σλάζακ αν κατάφερνε να σκοτώσει το κτήνος. Το δημοτικό συμβούλιο συμφώνησε και ο ράφτης ετοιμάστηκε να αντιμετωπίσει τον Βασιλίσκο αγοράζοντας έναν μεγάλο καθρέπτη. Όταν έπεσε το σκοτάδι, χώθηκε στη φωλιά του Βασιλίσκου που κοιμόταν, έβαλε τον καθρέφτη μπροστά του κι έκανε θόρυβο για να τον ξυπνήσει. Ο Βασιλίσκος με το που κοίταξε την αντανάκλασή του στον καθρέφτη αμέσως πέτρωσε. Έτσι ο Σλάζακ έγινε ήρωας. Ακόμα και σήμερα η Βαρσοβία θυμάται τον Βασιλίσκο, έχοντας τοιχογραφίες που τον απεικονίζουν σε διάφορα σημεία της πόλης. Έξω από ένα εστιατόριο δεσπόζει και το άγαλμά του, παρατηρώντας τους περαστικούς με την βλοσυρή του ματιά· το εστιατόριο ονομάζεται «Bazyliszek Restaurant», έχοντας λάβει το όνομά του από το πλάσμα αυτό.
Ο Βασιλίσκος με τις μαγικές του ιδιότητες δεν άφησε ανεπηρέαστους και τους αναζητητές της σοφίας και της γνώσης, τους αλχημιστές. Σε πολλά βιβλία για αλχημιστές, περιγραφόταν πώς να δημιουργήσεις ένα Βασιλίσκο ώστε να χρησιμοποιήσεις τις στάχτες του για την παραγωγή ασημιού ή και χρυσού. Παραδείγματος χάρη, ο Theophilus Presbyte, μοναχός και συγγραφέας, καταγράφει στα χειρόγραφά του ότι, χρησιμοποιώντας κανείς το αποξηραμένο αίμα ενός Βασιλίσκου, μπορούσε να μετατρέψει τον χαλκό σε χρυσό.
Με τον ερχομό την Αναγέννησης και του ορθολογισμού, το φοβερό αυτό τέρας παραμένει ακόμα στις γραφές των βιολόγων ως υπαρκτό πλάσμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Albertus Magnus της Κολωνίας, που στο βιβλίο του De Animalibus γράφει για τη φοβερή ματιά του Βασιλίσκου, αλλά αρνείται τις θεωρίες ότι το φίδι τούτο γεννιέται από αυγό που έχει κλωσήσει κόκορας. Ακόμα και ο Leonardo Da Vinci γράφει για το πλάσμα αυτό σαν να είναι πραγματικό. Γράφει πως είναι πολύ αδίστακτο, ότι προσπαθεί να σκοτώσει μονομιάς όποιον αντικρίσει και, αν δεν τα καταφέρει, εξασκείται πάνω στα φυτά και τα κάνει να μαραίνονται. Γράφει επίσης πως η νυφίτσα είναι το μόνο ζώο που μπορεί να τον αντιμετωπίσει.
Art by Tony M. DiTerlizzi
Οι σύγχρονοι βιολόγοι, έχοντας επηρεαστεί από τις αναφορές που προηγήθηκαν όλους αυτούς τους αιώνες, έχουν δώσει το όνομα Βασιλίσκος σε μία οικογένεια σαυρών που ζει στα δάση της Κεντρικής Αμερικής. Η επιστημονική τους ονομασία είναι Basiliscus Vittatus ή καφέ Βασιλίσκος. Το μέγεθος των σαυρών αυτών μπορεί να φτάσει τα 40 με 50 εκατοστά και πήραν το όνομα τους χάρη στο λοφίο που φέρουν στο κεφάλι τους, που θυμίζει τις περιγραφές του μυθικού Βασιλίσκου. Οι σαύρες αυτού του είδους μπορούν να περπατήσουν πολύ γρήγορα και πάνω στο νερό, για αυτό τις λένε και σαύρες του Ιησού Χριστού.
Φτάνουμε στις μέρες μας, στον Harry Potter και την Κάμαρα με τα Μυστικά. Η J.K. Rowling, έχοντας υπόψη της όλα τα φοβερά χαρακτηριστικά του Βασιλίσκου, όπως τη θανατερή ματιά του που πετρώνει τα πάντα, τον χρησιμοποιεί με σκοπό να προκαλέσει πολλά δεινά στο Hogwarts. Στο βιβλίο ο Βασιλίσκος πετρώνει όσους αντικρίζουν την αντανάκλαση του (όπως π.χ. οι Hermione Granger, Justin Finch-Fletchley, Colin Creevey, η γάτα του Filch, ακόμη και το φάντασμα του Σχεδόν Ακέφαλου Νικ). Αντίθετα, η Myrtle Warren, πλέον γνωστή ως η Μυρτιά που Κλαίει, πεθαίνει ακαριαία όταν συναντάει τον Βασιλίσκο, καθώς αντικρίζει απευθείας τα μάτια του. Πώς βρέθηκε όμως ο Βασιλίσκος στη Σχολή Μαγείας;
Ο Βασιλίσκος ανήκε στον Salazar Slytherin, στον ερπετόφωνο συνιδρυτή του Hogwarts που προωθούσε την ιδέα των καθαρόαιμων μάγων. Ο Salazar Slytherin ήταν επίσης ο κατασκευαστής της θρυλικής Κάμαρας με τα Μυστικά, η οποία προοριζόταν να φιλοξενεί μόνο καθαρόαιμους μάγους. O Salazar ανέθρεψε τον Βασιλίσκο και τον άφησε να ζει μέσα στην Κάμαρα σαν κατοικίδιο. Ύστερα, χρησιμοποιώντας την ικανότητά του ως ερπετόφωνος, έβαλε σε λήθαργο τον Βασιλίσκο του, με αποτέλεσμα το φίδι να ζήσει σχεδόν χίλια χρόνια. Ο μόνος που μπορούσε να τον ξυπνήσει και να ανοίξει την Κάμαρα με τα Μυστικά ήταν ένας πραγματικός του απόγονος. Το 1943, λοιπόν, ο απόγονος του, ο Tom Marvolo Riddle (ή Άντον Μόρβολ Χερτ, όπως μεταφράστηκε στα Ελληνικά), ο μετέπειτα Λόρδος Voldemort, άνοιξε την Κάμαρα, ξυπνώντας παράλληλα και τον Βασιλίσκο, γεγονός που επαναλήφθηκε αργότερα μέσω ενός Πεμπτουσιωτή του, το 1992. Ο Χάρι Πότερ όμως κατάφερε να θανατώσει το Βασιλίσκο λαβώνοντας τον με το σπαθί του Godric Gryffindor, που ήταν φτιαγμένο από ασήμι ξωτικών.
Όψη φοβερή, μάτια που σε πετρώνουν στο λεπτό ή σε σκοτώνουν ακαριαία, ανάσα που σου αφαιρεί κάθε ίχνος ζωής. Αν δεν έχεις μαζί σου ένα κοκόρι ή μια νυφίτσα, έναν καθρέφτη ή έστω ένα ασημένιο σπαθί ξωτικών, καλύτερα να εύχεσαι να μην αντικρίσεις μπροστά σου έναν από τους χειροτέρους εφιάλτες σου, το Βασιλίσκο.
«Η Κάμαρα με τα Μυστικά έχει ανοίξει. Εχθροί του κληρονόμου…Φυλαχτείτε».
~Μήνυμα από τον κληρονόμο του Σλίθεριν~ , O Χάρι Πότερ και η Κάμαρα με τα Μυστικά
Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές
“Bazilišek (Kokatris)”, Blog o fantasia, historii a o prirode, http://fantasyghistory.blog.cz/1210/bazilisek-kokatris. Accessed 31 October 2019.
Basilisk , http://www.bestiary.ca/beasts/beast265.htm
“Βασιλίσκος (μυθολογία)”, Wikipedia, https://el.wikipedia.org/wiki/Βασιλίσκος_(μυθολογία). Accessed 31 October 2019.
“Ο «Βασιλίσκος»”, Χείλων, https://chilonas.com/2019/08/26/https-wp-me-p1op6y-diw/. Accessed 31 October 2019. Accessed 31 October 2019.
“ΒΑΣΙΛΙΣΚΟΣ”, Ceramic Art Dragons, https://ceramicartdragons.wordpress.com/2008/11/17//2008/11/17/βασιλισκοσ//. Accessed 31 October 2019.
“Ερπετά που αναφέρονται στην Αγία Γραφή”, Jesus Loves You, http://www.discoverlife.gr/jesuslovesyou/Bible_club/Encyclopedia/Zoo/Reptile.htm##Βασιλίσκος. Accessed 31 October 2019.
Ferran, Alexandri. Ταξίδι στον κόσμο των φανταστικών πλασμάτων. Σαββάλας, 2007.
Allen, Judy. Εγκυκλοπαίδεια των φανταστικών όντων. Πατάκη, 2006.
Μπόρχες, Χόρχε Λούις. Το βιβλίο των φανταστικών όντων. Πατάκη, 2016.