Ο Καρυοθραύστης, το παραμύθι πίσω από την εμβληματική παράσταση μπαλέτου
Art by Rebecca Guay
Μια φορά και έναν καιρό, κάπου εκεί στο 1816, ο Γερμανός συγγραφέας Ernst Theodor Amadeus Hoffmann (γεννημένος σαν Ernst Theodor Wilhelm Hoffmann) αποφάσισε να γράψει μια χριστουγεννιάτικη ιστορία. Και όπως αρμόζει σε μια τέτοια περίσταση, η ιστορία αυτή έπρεπε να έχει μυστήριο, ζεστασιά, αγωνία και, φυσικά, χαρούμενο τέλος. Το παραμύθι που έγραψε έγινε τελικά τόσο γνωστό, που ένας Ρώσος συνθέτης με το όνομα Pyotr Ilyich Tchaikovsky, μαζί με τους χορογράφους Marius Petipa και Lev Ivanov, πήραν το κείμενο του και το μετέτρεψαν σε μία από τις πιο γνωστές παραστάσεις μπαλέτου στον κόσμο. Αυτό το τόσο όμορφο παραμύθι, λοιπόν, που αγαπήθηκε από πολλούς ενήλικες και άλλα τόσα παιδιά, δεν ήταν άλλο από τον Καρυοθραύστη και πήγαινε κάπως έτσι:
Είναι παραμονή Χριστουγέννων και βρισκόμαστε στο σπίτι των Stahlbaum (Ατσαλόδεντρο η ακριβής μετάφραση) και τα δύο αδέρφια, η Marie και ο Fritz, περιμένουν με αγωνία τον νονό τους και το θαυμαστό δώρο που θα έφερνε μαζί του. Γιατί θαυμαστό; Μα γιατί ο κύριος Drosselmeier, εκτός από ωρολογοποιός ήταν και φοβερός εφευρέτης και τους έφερνε πράγματα και θαύματα, πέραν από κάθε φαντασία. Όταν επιτέλους τους επιτράπηκε να μπουν στα σαλόνι όπου κάθονταν οι «μεγάλοι», αντίκρισαν γεμάτα ενθουσιασμό ένα κάστρο γεμάτο μηχανικούς ανθρώπους μέσα του και το παιχνίδι ξεκίνησε. Δεν είναι παρά λίγη ώρα αργότερα, όταν η Marie βρίσκει έναν ξύλινο στρατιώτη και με την άδεια του πατέρα της, αναλαμβάνει αυτή την ειδική φροντίδα του.
Και πράγματι, όταν o Fritz, η ίδια και η αδερφή τους Louise, ξεκίνησαν να παίζουν μαζί του, τα πράγματα έγιναν λίγο πιο δραματικά και ο μικρός στρατιωτάκος θα χρειαζόταν σύντομα τη βοήθεια της. Βλέπετε, τα παιδιά βρήκαν το περίεργο ξύλινο στόμα του πρακτικό για να σπάνε καρύδια και αυτό ήταν μάλλον αστείο και διασκεδαστικό, μέχρι τη στιγμή που ο Fritz το παράκανε. Έβαλε ένα αρκετά μεγάλο καρύδι στο στόμα του μικρού Καρυοθραύστη, αλλά το σαγόνι του δυστυχώς δεν άντεξε, και έσπασε. Απαρηγόρητη η μικρή Marie, το έδεσε πίσω στη θέση του, χρησιμοποιώντας ύφασμα από το φουστάνι της.
Don Daily ~ The Nutcracker and the Mouse King
Όταν τα υπόλοιπα αδέρφια της έπρεπε να πάνε για ύπνο, αυτή ικέτεψε τον πατέρα της να μείνει λίγο παραπάνω μαζί με τον αγαπημένο της στρατιώτη και αυτός το επέτρεψε. Η Marie, ακόμη στεναχωρημένη με αυτό που συνέβη, υπόσχεται στον μικρό Καρυοθραύστη ότι θα τον πάει στον νονό της και εκείνος θα τον φτιάξει σαν καινούργιο και σαν απάντηση στα δάκρυα της μικρούλας, το πρόσωπο εκείνου ζωντανεύει για λίγο.
Λίγο ήξερε η εφτάχρονη μικρούλα, ότι σε λίγο μια τρομερή μάχη θα διαδραματίζονταν. Μια μάχη που θα περιλάμβανε ποντίκια –ναι, καλά ακούσατε- και κούκλες. Και φυσικά, τον γενναίο της στρατιώτη. Πράγματι, όταν το μεγάλο ρολόι του τοίχου χτύπησε, μια ορδή από αυτά τα μικρά τριχωτά τρωκτικά ξεκίνησε να βγαίνει κάτω από τα σανίδια και μαζί με αυτά, ο φοβερός αρχηγός τους, ο επτακέφαλος βασιλιάς των Ποντικιών. Οι κούκλες όμως δεν θα έπεφταν χωρίς μάχη. Ο νεαρός Καρυοθραύστης ηγήθηκε της ομάδας των παιχνιδιών και όλα έδειχναν ότι θα κέρδιζαν αυτή την άνιση σύγκρουση, αλλά δυστυχώς τα ποντίκια ήταν πολύ περισσότερα και έτσι τους περικύκλωσαν για τα καλά. Σε μια προσπάθεια να σώσει την αγαπημένη της κούκλα, η νεαρή Marie τραυματίστηκε βαριά, χάνοντας τις αισθήσεις της.
Όταν το επόμενο πρωί ξυπνάει στο κρεβάτι της με το χέρι της δεμένο, λέει την ιστορία στους γονείς της, οι οποίοι, φυσικά, δεν την πιστεύουν. Η μικρή Marie, όμως είναι σίγουρη και δεν πτοείται από την άρνηση των γονιών της να καταλάβουν, είναι άλλωστε ευρέως γνωστό ότι οι περισσότεροι ενήλικες δεν μπορούν να δουν άλλο τα θαύματα της παιδικής φαντασίας (ελεγμένο, το έχει πει και ο Ασλάν, το μεγάλο λιοντάρι της Νάρνια). Το κέφι της φτιάχνει λίγο παραπάνω, όταν τις επόμενες μέρες περνάει από το σπίτι ο νονός της και της φέρνει πίσω τον Καρυοθραύστη, επιδιορθωμένο σαν καινούργιο και της αφηγείται και την ιστορία της πριγκίπισσας Pirlipat και της βασίλισσας των Ποντικιών, γνωστή στους κύκλους της με το όνομα κυρία Mouserinks, η οποία εξηγούσε πώς φτιάχνονται οι Καρυοθραύστες και γιατί δείχνουν όπως δείχνουν.
Vintage nutcracker ballet illustrations, art source here
Και αυτή η ιστορία, μέσα στην ιστορία μας, είχε ως εξής:
Μια άλλη φορά και κάποιον άλλο καιρό, η βασίλισσα των ποντικιών κορόιδεψε τη μητέρα μιας νεαρή πριγκίπισσας ώστε να αφήσει αυτήν και τα παιδιά της να κατασπαράξουν το λαρδί που πήγαινε στο λουκάνικο του βασιλιά. Εκείνος πολύ θύμωσε με την ποντικοβασίλισσα και διέταξε τον βασιλικό εφευρέτη, που κατά σύμπτωση λεγότανε Drosselmeier, να φτιάξει ποντικοπαγίδες για αυτήν και τα παιδιά της. Ο νεαρός εφευρέτης, μην έχοντας άλλη επιλογή, τις φτιάχνει και αυτές δουλεύουν, σκοτώνοντας όλα τα παιδιά της ποντικοβασίλισσας, η οποία θυμωμένη ορκίζεται να εκδικηθεί τη μικρή πριγκίπισσα.
Η βασίλισσα (των ανθρώπων), κατατρομαγμένη από τον θυμό της ποντικομάνας, βάζει στο δωμάτιο της μικρής Pirlipat, γκουβερνάντες που η μόνη τους δουλειά είναι να χαϊδεύουν τις πάμπολλες γάτες που βρίσκονταν εκεί και έτσι να τις κρατάνε ξύπνιες. Αλλά όπως όλοι μας ξέρουμε, τα μάτια κάποια στιγμή κλείνουν, και έτσι οι γυναίκες αποκοιμήθηκαν και μαζί τους και οι γάτες, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο για την ποντικοβασίλισσα. Και πράγματι, εκείνη άδραξε την ευκαιρία και βρήκε τη νεαρή πριγκίπισσα και την έκανε άσχημη, τόσο άσχημη που το μεγάλο κεφάλι της και το γεμάτο δόντια πλατύ στόμα της, σε συνδυασμό με την αφράτη γενειάδα της, την έκανε να μοιάζει με τη μορφή που όλοι σήμερα γνωρίζουμε ως Καρυοθραύστη. Φυσικά ο βασιλιάς κατηγόρησε τον Drosselmeier και του έδωσε τέσσερις εβδομάδες καιρό, για να βρει ένα γιατροσόφι.
Ο εφευρέτης όμως δεν μπορούσε να βρει γιατρικό, άλλωστε δεν ήταν και το πεδίο του, οπότε επισκέφτηκε ένα φίλο του αστρολόγο, με την ελπίδα ότι διαβάζοντας το ωροσκόπιο της νεαρής πριγκίπισσας, θα έβρισκε τη λύση. Και πράγματι, με τη βοήθεια του τη βρήκε, αν και δεν ήταν τόσο απλή, καθώς οι δύο άντρες έπρεπε να της δώσουν να φάει ένα καρύδι Crackatook, το οποίο έπρεπε να ανοιχτεί και να της δοθεί από έναν άντρα, που δεν έχει ξυριστεί ποτέ στη ζωή του ή έχει φορέσει μπότες, και που έπρεπε χωρίς να ανοίξει τα μάτια του, αφού της δώσει τον καρπό, να κάνει και εφτά βήματα πίσω χωρίς να σκοντάψει.
Οι δύο άντρες ταξίδεψαν για πολλά-πολλά χρόνια ψάχνοντας το καρύδι και τον άντρα αυτόν, γιατί φοβόντουσαν τον βασιλιά, που τους είχε τάξει ένα επώδυνο θάνατο αν επέστρεφαν με άδεια χέρια. Δυστυχώς, η προσπάθεια τους ήταν μάταιη. Δεν βρήκαν μήτε το καρύδι, μήτε τον άντρα που θα το πρόσφερε. Έτσι επέστρεψαν πίσω στη Νυρεμβέργη και χάρη στο χαμόγελο της θεάς τύχης, βρήκαν το Crackatook στο μαγαζί του ξαδέρφου του Drosselmeier, που έφτιαχνε κούκλες. Έχοντας βρει τη μισή λύση, ο βασιλιάς υποσχέθηκε το χέρι της πριγκίπισσας σε όποιον κατόρθωνε να ανοίξει το καρύδι και πράγματι, αυτός ο λόγος ήταν αρκετός ώστε το παλάτι να πλημμυρίσει από νεαρούς άντρες που προσπαθούσαν, αν και μάταια, να το σπάσουν. Μέχρι τη στιγμή που το παλάτι επισκέφτηκε ο γιος του κουκλοποιού, και χωρίς δυσκολία έσπασε το σκληρό κέλυφος, ενώ οι άλλοι επίδοξοι μνηστήρες, είχαν χάσει κάμποσα δόντια στην προσπάθεια.
Ο νεαρός έδωσε στην Pirlipat τον καρπό και καθώς εκείνη κατάπιε την τελευταία μπουκιά, ευθύς αμέσως έγινε όσο πανέμορφη ήταν και στην αρχή. Τότε ο ανιψιός του Drosselmeier έκλεισε τα μάτια του και ξεκίνησε να περπατάει προς τα πίσω, αλλά η ποντικοβασίλισσα, μην έχοντας ξεχάσει το κακό που της είχανε κάνει, μπλέχτηκε στα πόδια του, κάνοντας τον να πέσει. Και με αυτό, να τραβήξει και την κατάρα επάνω του, δίνοντας του ένα μεγάλο κεφάλι και ένα πλατύ στόμα γεμάτο δόντια, μαζί με μια αφράτη πουπουλένια γενειάδα, κάνοντας τον στην πράξη έναν Καρυοθραύστη. Η μικρή πριγκίπισσα, βλέποντας πόσο άσχημος είχε γίνει πλέον ο σωτήρας της, αρνήθηκε τον γάμο μαζί του και τον έδιωξε από το παλάτι κακήν κακώς.
Αλλά ας επιστρέψουμε στην πρώτη μας ιστορία, ακριβώς τη στιγμή που η μικρή ταλαιπωρημένη Marie, ακούει μέσα στον ύπνο της τον βασιλιά Ποντίκι, απόγονο της εκδικητικής ποντικοβασίλισσας, να της ψιθυρίζει ότι θα κάνει τον αγαπημένο της Καρυοθραύστη κομμάτια, αν δεν του φέρει γλυκά και άλλες νοστιμιές. Μην έχοντας άλλη επιλογή, το μικρό κορίτσι κάνει αυτό που το ζήτησε ο μεγαλόσωμος ποντικός, ο οποίος, παρασυρμένος από τα καλούδια που παραλάμβανε, απαιτούσε όλο και περισσότερα.
E.T.A. Hoffmann | The Nutcracker, art by Gennady Spirin
Ο ξύλινος Καρυοθραύστης όμως δεν μπορούσε να παραμείνει άπραγος και έτσι, αφού της ζήτησε και εκείνη του έδωσε ένα σπαθί από ένα παιχνίδι του αδερφού της, πήγε να αντιμετωπίσει το κακόβουλο ποντίκι. Την επόμενη μέρα, επέστρεψε και πρόσφερε στη μικρή Marie, το στέμμα του επτακέφαλου ποντικού και παίρνοντας την από το χέρι, την οδήγησε στο βασίλειο με τις κούκλες, όπου η μικρή μας είδε καταπληκτικά και πανέμορφα πράγματα. Ήταν μάλιστα τόσα πολλά, που κάποια στιγμή έγειρε από την εξάντληση και αποκοιμήθηκε. Το πρωί που ξύπνησε, είδε ότι βρίσκονταν και πάλι στο δωμάτιο της, και όσο κι αν προσπάθησε να περιγράψει στη μητέρα της τα υπέροχα πράγματα που είχε δει, εκείνη δεν την πίστεψε, και μάλιστα της απαγόρευσε να μιλάει για αυτά τα τρελά της όνειρα.
Έτσι, η μικρή Marie, μην έχοντας πουθενά να πει όλα αυτά που της είχαν συμβεί, πήγε από το μαγαζί του νονού της για να του κρατήσει παρέα όσο αυτός επισκεύαζε ένα ρολόι του πατέρα της. Καθώς εκείνος δεν μιλούσε, λες και της άφηνε χώρο να πει αυτά που εκείνη ήθελε να πει, το μικρό κορίτσι δεν άντεξε και άρχισε να μουρμουρίζει ότι αυτή δεν θα φερόταν ποτέ σαν την πριγκίπισσα Pirlipat και ότι θα αγαπούσε τον νεαρό, όπως και να έδειχνε. Τότε ήταν που τους διέκοψε η μητέρα της, λέγοντας ότι ο νεαρός ανιψιός του Drosselmeier, μόλις ήρθε από την Νυρεμβέργη και καθώς εκείνος συστήθηκε στη μικρούλα Marie, της είπε ότι με τα λόγια της, του έλυσε τα μάγια και αν ήθελε, θα την ήθελε για γυναίκα του.
Φυσικά η Marie, του απάντησε «ναι» και έτσι 1 χρόνο και 1 ημέρα μετά, ο νεαρός πρίγκιπας ήρθε και την πήρε στο βασίλειο με τις κούκλες και κάπως έτσι, έζησαν αυτοί καλά… Και εμείς καλύτερα!
Λίγα πράγματα για τον συγγραφέα
O Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, ή αλλιώς E.T.A. Hoffmann, ήταν ένας Πρώσος συγγραφέας του φανταστικού αλλά και γοτθικού τρόμου, συνθέτης, κριτικός μουσικής, γελοιογράφος και γενικά πολυπράγμων άνθρωπος, που γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1776. Ήταν και παραμένει ένας από τους καλύτερους αντιπροσώπους του γερμανικού ρομαντισμού και πρωτοπόρος στο είδος του φανταστικού, αν και τα έργα του έκρυβαν πάντα μια μακάβρια νότα, άψογα όμως συνυφασμένη με τον ρεαλισμό. Με βάση αυτό, μπορούμε να διακρίνουμε το συγγραφικό του ύφος σε μια πληθώρα γνωστών συγγραφέων μεταξύ των οποίων οι Edgar Allan Poe, Charles Dickens, Franz Kafka, Fyodor Dostoevsky και φυσικά ο Alfred Hitchcock.
Ο Hoffmann σπούδασε νομικά, όπως είχαν κάνει και οι γονείς του, αλλά αυτή ήταν μια τέχνη την οποία εγκατέλειψε, καθώς αποφάσισε να ακολουθήσει την κλίση του στη μουσική. Περίπου στα τριάντα του, διέκρινε ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει όσο επιτυχημένος μουσικός θα ήθελε -όσο ήταν και ο Mozart δηλαδή, που ήταν και το ίνδαλμα του- και έτσι αποφάσισε να τα παρατήσει και να γίνει συγγραφέας.
Αυτή ήταν μια εξαιρετική απόφαση, καθώς σε πολύ γρήγορο διάστημα έγινε ένας από τους πιο γνωστούς συγγραφείς της εποχής του. Πολεμώντας διαρκώς τους δικούς του δαίμονες, έδινε στους ήρωες του μια διπολικές, διχασμένες προσωπικότητες, που άλλαζαν στάσεις και απόψεις όπως μέρα με τη νύχτα. Το διήγημα του «Η Δεσποινίς ντε Σκιντερί», θεωρείται προάγγελος τόσο του έργου του Poe, όσο και ενός αστυνομικού μυστηρίου της Agatha Christie.
Καρυοθραύστης και μπαλέτο
Φυσικά, αυτή η τόσο όμορφη ιστορία δεν θα μπορούσε παρά να συνεχίσει να απεικονίζεται και σε άλλες μορφές θεάματος. Αυτό σκέφτηκε και ο πολύ γνωστός Ρώσος συνθέτης Tchaikovsky και το έκανε πράξη, δημιουργώντας μαζί με τους χορογράφους Marius Petipa και Lev Ivanov, ένα από τα πιο γνωστά έργα στον κόσμο αυτού του γοητευτικού χορού. Για τη δημιουργία αυτού τελικά βασίστηκαν στη μεταφορά του πολύ γνωστού συγγραφέα Alexandre Dumas, του οποίου το έργο ήταν σχεδόν πιστό αντίγραφο του πρωτότυπου, αν και στο μπαλέτο η μικρή Marie ονομάζεται συνήθως Clara. Άλλα έργα αυτού του τόσο ταλαντούχου δημιουργού, που μεταφέρθηκαν σε παραστάσεις μπαλέτου, είναι η «Λίμνη των Κύκνων» και η «Ωραία Κοιμωμένη». Φυσικά ο ίδιος δεν σταμάτησε μόνο σε αυτά, καθώς έχει συνθέσει τουλάχιστον δέκα όπερες, περίπου άλλες τόσες συμφωνίες, καθώς και πολλά κονσέρτα.
Ο Καρυοθραύστης στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη
Η ιστορία του γενναίου Καρυοθραύστη έχει μεταφερθεί στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη, σε απλούστερες ή και πιο εμπλουτισμένες μορφές. Η πρώτη του εμφάνιση έγινε το 1973 στη Ρωσία, αλλά από τότε έχει επισκεφτεί τον Καναδά, τη Γερμανία και σιγά-σιγά όλο και περισσότερες χώρες, φτάνοντας κάποια στιγμή στην απόδοση με τον Mickey Mouse, όπου η Minnie ήταν η νεαρή Marie, ο Mickey, ο Καρυοθραύστης και ο Donald Duck, ο βασιλιάς Ποντίκι.
Σε μια πιο εμπορική εκδοχή, η αγαπημένη πολλών κοριτσιών Barbie γνώρισε επίσης τον στρατιώτη – πρίγκιπα, ενώ οι πασίγνωστοι Tom και Jerry, με τη βοήθεια της Warner Bros, έζησαν την ανάλογη ιστορία το 2007. Το παραμύθι του Καρυοθραύστη, έχει επίσης μεταφερθεί και σε μια τριαντάλεπτη ραδιοφωνική εκπομπή για το BBC, η οποία μεταδόθηκε για 4 μέρες τον Δεκέμβριο του 2010.
Βέβαια, αν κάνουμε υπομονή έναν χρόνο ακόμα, θα μπορέσουμε να δούμε την παραγωγή των δύο κολοσσών Walt Disney Pictures και The Mark Gordon Company, με τίτλο The Nutcracker and the Four Realms. Εκεί θα βρούμε πολλούς νέους, αλλά και κάποιους ήδη πασίγνωστους ηθοποιούς στους κεντρικούς ρόλους, μερικοί εκ των οποίων είναι η Keira Knightley, ο Morgan Freeman και η Hellen Mirren.
Με αγωνία για τον επόμενο Δεκέμβρη σας αποχαιρετώ και ας κρατήσουμε στη σκέψη μας, πως τα καλά παραμύθια, δεν παλιώνουν ποτέ.
Πηγές
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Nutcracker_and_the_Mouse_King
https://en.wikipedia.org/wiki/Nutcracker_doll#Design
https://en.wikipedia.org/wiki/E._T._A._Hoffmann
http://kinimato-grafo.blogspot.de/2013/12/nutcracker-in-cinema.html
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Nutcracker_and_the_Four_Realms
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_compositions_by_Pyotr_Ilyich_Tchaikovsky#Ballets
http://www.biblionet.gr/author/14243/Ernst_Theodor_Amadeus_Hoffmann
Guest Post
Η Ιωάννα-Ελίζα Πολιτσοπούλου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Από πολύ μικρή τής άρεσε το διάβασμα και περνούσε πολλές ώρες χαμένη μέσα σε ένα βιβλίο. Καθώς μεγάλωνε, ανέπτυξε μια ιδιαίτερη συμπάθεια στους μύθους, στα παράξενα πλάσματα και στις μαγικές τοποθεσίες. Και ποιο το καλύτερο μέρος γι’ αυτά από την Ιρλανδία και τη Σκοτία; Αγαπώντας ιδιαίτερα την παραδοσιακή τους μουσική αλλά και τις απομονωμένες περιοχές τους, δε θα μπορούσε παρά να έχει γράψει μια ιστορία που να διαδραματίζεται σε αυτά τα μέρη. Πράγματι, με ηρωίδα ένα ασυνήθιστο κορίτσι, μας ταξιδεύει σε πρωτόγνωρους μαγικούς τόπους, που δεν είναι πάντοτε και τόσο ακίνδυνοι.
Η σειρά σύγχρονης μυθοπλασίας που φέρει τον τίτλο Ουροβόρος Κρίνος πραγματεύεται μύθους, δολοφονίες και ιδιαίτερα επικίνδυνες θεωρίες, μα πάνω απ' όλα αφηγείται την ιστορία μιας νεαρής κοκκινομάλλας Κέλτισσας, της Μόριγκαν Κρόου.