Πετροκάραβα, τα μαρμάρινα πλεούμενα των θαλασσινών μας μύθων

Photo source here — *Photo source* *here*

Η πατρίδα μας με τις αναρίθμητες νησίδες και τις βραχονησίδες, με τα πελαγίσια νερά και τα άσπρα σπιτάκια των αιγαιοπελαγίτικων νησιών να μοιάζουν σαν γλάροι που κουρνιάζουν στις φωλιές τους, κουβαλάει στα θαλάσσια σπλάχνα της μύθους και ιστορίες. Τούτες οι ιστορίες ειπώθηκαν από στόματα ναυτικών και περιπλανώμενων, και ταξίδεψαν άλλοτε πάνω στα αφρισμένα κύματα με τις μπρατσέρες και άλλοτε στα καφενεία που στεριανοί πια οι πολυταξιδεμένοι ναυτικοί μολογούσαν τα πάθη τους. Λέγανε λοιπόν, πως με τα μάτια τους είχαν δει πράγματα και θάματα: νεράιδες, αερικά, πειρατές και ό,τι βάζει ο νους του ανθρώπου. Οι πιο φοβερές τους ιστορίες, βέβαια, ήταν για τα πετροκάραβα, τα καράβια που ξέμειναν μαρμαρωμένα και στοιχειωμένα καταμεσής της σκοτεινής και απέραντης θάλασσας.

Οι θρύλοι, λοιπόν, που τα περιβάλλουν επιβεβαιώνουν τη σύνδεση της ψυχής και της λαϊκής σοφίας με τη θάλασσα σε όλη την Ελληνική θαλάσσια επικράτεια. Τα πετροκάραβα έχουν βυζαντινή, χριστιανική προέλευση όμως πολλά πρόσωπα συνθέτουν την ιστορία τους. Από την Κέρκυρα μέχρι την Πάτμο και τη Σάμο πειρατές, μυθολογικά πρόσωπα και απλοί θνητοί έγιναν θεατές των ιστιοφόρων αυτών που πέτρωσαν στα ανοιχτά, υπενθυμίζοντας τη σχέση του ανθρώπου με τους θεούς.

Τα λείψανα τούτα του παλιού καιρού με το καραβίσιο σχήμα κουβαλούν μύθους που ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή.

Στην Παλαιοκαστρίτσα, στην Κέρκυρα, όπου οι αρχαίοι πίστευαν πως η Ναυσικά βρήκε τον Οδυσσέα στην ακτή, δεσπόζει ο «Πετροκάραβος». Λένε λοιπόν πως ο θεός της θάλασσας, ο φοβερός Ποσειδώνας, οργίστηκε πολύ όταν οι Φαίακες βοήθησαν τον Οδυσσέα να φτάσει στην πολυπόθητη Ιθάκη του και πέτρωσε το καράβι τους καταμεσής της θάλασσας. Αργότερα, μια λαογραφική παράδοση για το ίδιο μαρμαρωμένο πλεούμενο της Κέρκυρας αναφέρει πως ένα πειρατικό, αλγερινό καράβι, πλησίασε στα ανοιχτά το μοναστήρι κοντά στο βουνό του Παντοκράτορα. Σαν το είδαν από μακριά οι καλόγεροι τρομάξαν. Τότε ο ηγούμενος με το θυμιατό στο χέρι, παρακάλεσε τον Θεό αν το καράβι ερχόταν για κακό να γίνει πέτρα. Και πράγματι το καράβι μαρμάρωσε.

Στους Οθωνούς, στο δυτικότερο σημείο της Ελλάδας, συναντάμε μια βραχονησίδα με το όνομα «Καράβι». Κι εδώ πρωταγωνιστεί το μυθολογικό πρόσωπο της Οδύσσειας, μιας και ο μύθος λέει πως ο βράχος αυτός είναι το καράβι του Οδυσσέα το οποίο πέτρωσε ο Ποσειδώνας. Μια άλλη ιστορία που συζητιέται ακόμα ανάμεσα στις δαντελωτές ακρογιαλιές και στις όμορφες γειτονιές με τους βασιλικούς, της μικρής αυτής κουκίδας του χάρτη για το «Καράβι» είναι πως κάποτε εκεί υπήρξε μια πόλη με το όνομα Παμφλαγώνα. Η βασίλισσα της πόλης είχε αδελφή την βασίλισσα της Κέρκυρας. Η όμορφη βασίλισσα πικράθηκε όταν μια μέρα έμαθε πως ο βασιλιάς άντρας της ξεμυαλίστηκε από μια όμορφη βασιλοπούλα στην Αραβία που πήγε να πολεμήσει. Σαν είδε από μακριά το καράβι του να επιστρέφει πίσω, παρακάλεσε τον Άγιο Νικόλαο, τον προστάτη των ναυτικών, να τον τιμωρήσει. Ο άγιος την άκουσε και βλέποντας την πίκρα της τιμώρησε τον άντρα κάνοντας πέτρινο ολόκληρο το καράβι του, που αιώνια πια στέκει στο πέλαγος.

Στα όμορφα Επτάνησα υπάρχει ακόμα ένα πέτρινο καράβι, στο νησί του σεμπρεβίβα, του κίτρινου λουλουδιού που μένει πάντα αθάνατο. Το πετροκάραβο των Κυθήρων βρίσκεται απέναντι στη θάλασσα, στην περιοχή των Μυρτιδίων. Η ιστορία είναι σχεδόν ίδια με την ιστορία του «Πετροκάραβου» της Κέρκυρας μιας και τα πετροκάραβα θεωρούνταν σαν μέτρο και σύμβολο της πίστης. Αποτελούν δηλαδή μαρτυρία πως η πίστη των ανθρώπων στο Θεό τους έσωσε τιμωρώντας τους κακούς, στη προκειμένη περίπτωση, πειρατές. Έτσι οι ντόπιοι κάτοικοι λένε πως τα παλιά τα χρόνια, Αγαρηνοί κουρσάροι πλησίασαν προς τη στεριά για να ληστέψουν το μοναστήρι της Παναγιάς της Μυρτιδιώτισσας. Τότε οι μοναχοί προσευχήθηκαν στον Θεό να τους γλιτώσει και μεμιάς το πειρατικό καράβι μαρμάρωσε πριν φτάσει και τους κάνει κακό.

Αν ταξιδέψουμε νοερά, αναζητώντας και άλλο πετροκάραβο στην όμορφη και θαλασσινή πατρίδα μας, θα φτάσουμε στο Πόρο, στην Αίγινα και τα Μέθανα. Εκεί, στα νερά του Αργοσαρωνικού, ανάμεσα από αυτές τις περιοχές, κείτεται το μαρμαρωμένο καράβι που κουβαλάει στα έγκατά του έναν όμορφο μύθο. Λένε πως δεν ήταν κάποτε βραχονησίδα αλλά μεγάλη μπρατσέρα με αφέντρα μια όμορφη Νεράιδα. Σαν είδε το φεγγάρι ψηλά στον ουρανό μια ξάστερη βραδιά, γεμάτη περηφάνια θέλησε να αναμετρηθεί μαζί του για να δει ποιος από τους δυο θα νικήσει. Ήθελε η Νεράιδα να γίνει και αφέντρα του ουρανού. Το φεγγάρι συνέχιζε τον δρόμο του πάνω στην ήσυχη νυχτερινή θάλασσα και η Νεράιδα το ακολουθούσε. Τρεις νύχτες πάλευε να το περάσει αλλά μάταια. Το φεγγάρι ήταν ο αφέντης του ουρανού και κανείς δεν μπορούσε να το νικήσει. Θυμωμένη η Νεράιδα άρχισε να καταριέται τη μάνα της. Τότε άφρισαν τα κύματα και ένα αστροπελέκι πέτρωσε το καράβι. Πολλοί ναυτικοί μολογούν πως, αν περάσεις νύχτα από κει, θα δεις μια γυναίκα ντυμένη στα λευκά να κρατάει στα χέρια της ένα φως. Άλλοι λένε πως ακούνε και το μοιρολόι της. Ψέματα ή αλήθεια, ποιός τολμάει να περάσει νύχτα από κει… Τούτη την παράδοση την συναντάμε στις «Παραδόσεις» του λαογράφου μας, Νικόλαου Πολίτη.

«…Από το θυμό και τη ντροπή της άρχισε να βρίζη και να καταριέται τη μάνα της. Τότε σηκώνεται μεγάλη θαλασσοταραχή, κι’ ένα αστροπελέκι πέτρωσε το καράβι…»

Κάπου ανάμεσα στο Βόρειο Αιγαίο, στη Σάμο και τα νησιά των κουρσάρων, τους Φούρνους, λέει η λαογραφία μας πως υπάρχει η «Καραβόπετρα». Ένα εχθρικό καράβι πλησίασε ένα μεγάλο κτίριο που υπήρχε εκεί από τα αρχαία χρόνια και με κανονιές θέλησε να το γκρεμίσει. Όμως εκεί σε μια κολόνα, που στέκει ακόμα αγέρωχη, ζούσε ένα στοιχειό. Το τρομερό στοιχειό, θυμωμένο, καταράστηκε και μαρμάρωσε το καράβι να δέρνεται πια κείνο από τα άγρια κύματα του Ικάριου Πελάγους, σαν πέτρινο κουφάρι με όλα του τα ξάρτια, τα άρμενα και τα κανόνια ακόμα σηκωμένα.

Κοντά στα μέρη τούτα υπάρχει και ένα ακόμα νησί που έχει μεγάλη θρησκευτική ιστορία και παράδοση. Είναι το νησί της Πάτμου. Το νησί της Αποκάλυψης, ή η Ιερουσαλήμ του Αιγαίου όπως την αποκαλούν πολλοί, θα μπορούσε ακόμα να θωρηθεί και νησί των θαυμάτων μιας και το πετροκάραβο που δεσπόζει στα νερά του νησιού κρύβει πολλά μυστικά. Το πέτρινο καράβι της Πάτμου λέγεται και «Δασκαλειό» κι αυτό γιατί η τοπική παράδοση θέλει το νησάκι τούτο να ήταν την περίοδο της Τουρκοκρατίας κρυφό σχολειό με σκοπό να μεταφέρει στα μικρά Ελληνόπουλα την ελληνική γλώσσα αλλά και τα ήθη και τα έθιμα της χώρας. Όμως η κοινή λογική λέει πως κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο γιατί το νησί αυτό είναι πάρα πολύ μικρό για να λειτουργήσει εκεί σχολείο, ενώ επίσης η απόσταση από την Πάτμο και την Ικαρία είναι μεγάλη. Αν σκεφτεί κανείς κιόλας τις φουρτούνες, η πρόσβαση θα ήταν πολύ δύσκολη. Πόσιμο νερό δικό του δεν είχε, ούτε τρόπο να επιβιώσει κάποιος εκεί.

Αν το δει κάποιος και από την ιστορική σκοπιά, δεν υπήρχε λόγος να λειτουργεί εκεί κρυφό σχολειό αφού η Πάτμος ήταν Ενετοκρατούμενη. Αυτό σημαίνει πως δεν χρειάζονταν να εκπαιδευτούν τα Ελληνόπουλα κρυφά, αφού η ελληνική παιδεία ήταν ελεύθερη και φανερή. Τώρα, το πώς προέκυψε το πετροκάραβο να λέγεται και «Δασκαλειό» είναι ένα αναπάντητο ερώτημα. Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν πως προέκυψε από την ιταλική λέξη scoglio που σημαίνει βράχος, βραχονησίδα και που στα ελληνικά ηχητικά μοιάζει με τη λέξη σχολείο. Οι Έλληνες ναυτικοί που ταξίδευαν με ενετικά καράβια χρησιμοποιούσαν και όρους ιταλικούς στους ναυτικούς τους χάρτες, έτσι βάζοντας μπροστά στη λέξη «scoglio» το ιταλικό άρθρο «del» ή τις προθέσεις «da» ή «di» μετέτρεψαν το σχολειό σε δασκαλειό. Άλλοι υποστηρίζουν πως ίσως κάποτε έζησε εκεί κάποιος καλόγερος ερημίτης, πολύ μορφωμένος και φωτισμένος διδάσκαλος που οι ντόπιοι τον αποκαλούσαν δάσκαλο και πιθανόν έτσι να προέκυψε και η ονομασία του πετροκάραβου. Ίσως η αλήθεια να είναι στη μέση ή και πουθενά· ίσως να είναι ένα ψέμα ή ένα παραμύθι. Τούτες οι απαντήσεις κρύβονται καλά από χρόνια μέσα στα σεντούκια της τοπικής παράδοσης που ακόμα λικνίζεται ανάμεσα στο όνειρο και τη πραγματικότητα.

Το αεράκι του Αιγαίου μας έσπρωξε ακόμα πιο μακριά. Σαν πεταλούδες πετάξαμε μέχρι το νησί των πεταλούδων και των ιπποτών και κλείσαμε το μάτι σε ένα ακόμα πετροκάραβο. Ναι, καλά καταλάβατε, το νησί της Ρόδου, το «σμαραγδένιο» νησί των μεσαιωνικών παραμυθιών έχει κι αυτό ένα παραμύθι για ένα πέτρινο καράβι να μας πει. Το μοτίβο είναι το ίδιο με άλλα πετροκάραβα. Μοτίβο φανταστικό και γεμάτο κουρσάρους. Ο μύθος λέει πως οι αιμοβόροι πειρατές κάποτε λεηλάτησαν το μοναστήρι της Παναγιάς της Σκιαδενής. Έκλεψαν ό,τι πολύτιμο υπήρχε, ακόμα και την εικόνα της Παναγιάς. Σαν όμως πάτησαν το πόδι τους στο καράβι και κίνησαν να φύγουν έμειναν μαρμαρωμένοι γιατί η Παναγιά τους τιμώρησε για την ασέβειά τους. Όπως έλεγαν και οι αρχαίοι, διέπραξαν «ύβριν» οπότε αυτό είχε ως συνέπεια την «νέμεσιν».

Μύθοι για πετροκάραβα της θάλασσάς μας που γεννήθηκαν από το αχαλίνωτο πάθος για μυστήριο φτάνουν στα εσώψυχά μας κάνοντάς μας να συλλογιόμαστε πως αυτά δεν είναι παιδικές φαντασίες ή παραμύθια αλλά αλήθειες ανθρώπων που έζησαν φουρτούνες ή ψέλλισαν με τα χείλη τους προσευχές.

Αν ποτέ στα καλοκαιρινά σας ταξιδέματα τύχει να περάσετε νύχτα δίπλα από αυτά τα καραβίσια απομεινάρια, ίσως ο πολυμήχανος Οδυσσέας, που αιώνια ταξιδεύει, σας γνέψει. Κι ακόμη, αν είστε πιο τυχεροί, θα δείτε και αερικά που κάποτε μπορεί να ήταν άνθρωποι όπως εσείς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Κώστας Ρωμαίος, Το αθάνατο νερό, εκδ. Παπαδογιάννη, 1973

Συλλογικό έργο, Ιστορίες και παραμύθια απ' όλη την Ελλάδα, εκδ. Μίνωας, 2004

Νένα Μπούρα, Κει που λούζονταν νεράιδες, εκδ. Συμπαντικές Διαδρομές, 2017

Αγνή Στρουμπούλη, Το πετροκάραβο, εκδ. Αρμονία, 2010

Νικόλαος Πολίτης , Παραδόσεις, εκδ. Γράμματα, 2014

"Τα πετροκάραβα στη θάλασσα των Κυθήρων", Ελένη Χάρου, https://www.eleniharou.gr/ta-petrokarava-sti-thalassa-ton-kythiron/

"Μια βόλτα στα όμορφα χωριά της Κέρκυρας. ", ΤΑ ΕΦΤΑΝΗΣΑ, http://eftanhsa.blogspot.com/2014/12/blog-post_14.html

"ΙΣΤΟΡΙΕΣ και ΘΡΥΛΟΙ στο νησί της ΡΟΔΟΥ", ΡΟΔΟΣυλλέκτης, http://rokar-rokar.blogspot.com/2016/12/blog-post_2.html