Ζμέι και Λίντβερ: οι σοφοί και καταχθόνιοι δράκοι των Σλάβων

«Spirit, lovely guest, who are you?
Whence have you flown down to us?
Taciturn and without a sound
Why have you abandoned us?
Where are you? Where is your dwelling?
What are you, where did you go?
Why did you appear
Heavenly, upon the Earth?»

-The Mysterious Visitor, ποίημα του Vasily Zhukovsky

Prawny (CC0), Pixabay

Ο λόγος φυσικά για τους δράκους. Αυτά τα μεγαλόπρεπα, ερπετόμορφα όντα που στολίζουν με μοναδικό τρόπο, εδώ και αιώνες, τους θρύλους ανά την υφήλιο. Στο παρόν άρθρο όμως θα μας απασχολήσει κυρίως η ιστορία και η εμπνευσμένη προέλευση των δράκων, όπως αυτή αναπαριστάται με γλαφυρό τρόπο στις αφηγήσεις των Σλάβων! Ας ξεκινήσουμε όμως προτού οι δράκοι μας απογειωθούν!

Ένας από τους πρώτους πολωνούς χρονικογράφους, ο Wincenty Kadłubek ο οποίος έδρασε κατά τοn 13ο αιώνα, αναφέρει πως την εποχή της βασιλείας του Κράκους ένας τεράστιος δράκος έφτασε πετώντας στην περιοχή της σημερινής Κρακοβίας κι εγκαταστάθηκε μέσα στο σπήλαιο του λόφου Wawel. Το θηρίο, που έκτοτε ονομάστηκε Δράκος του Wawel (Smok Wawelski) για ευνόητους λόγους, απαιτούσε να του προσφέρεται σε καθημερινή βάση ένας μεγάλος αριθμός από ζώα κι όταν αυτά δεν επαρκούσαν για να κορέσουν την πείνα του τότε τη θέση τους έπαιρναν οι δυστυχείς κάτοικοι της περιοχής και ιδιαίτερα οι νεαρές τους κόρες.

Ενώ όλες οι ιστορίες που αφορούν την ύπαρξη του συγκεκριμένου θρύλου καταλήγουν στο βέβαιο θάνατο του Δράκου, υπάρχει μια πληθώρα παραλλαγών όσον αφορά στην ταυτότητα του ατόμου που κατάφερε να τον σκοτώσει. Σύμφωνα με κάποιες από αυτές, το τέρας σκοτώθηκε από τον ίδιο τον ιδρυτή και τότε βασιλιά της Κρακοβίας, τον Κράκους. Άλλες πάλι υποστηρίζουν πως ο Δράκος έπεσε θύμα της πονηριάς ενός μαθητευόμενου τσαγκάρη, ονόματι Skuba. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη εκδοχή, ο νεαρός Skuba καταφέρνει να ξεγελάσει τον Δράκο και να τον πείσει να φάει ένα πρόβατο το οποίο είχε σκοτώσει και γεμίσει με θειάφι. Το θειάφι προκάλεσε μεγάλη δίψα στο δράκο κι εκείνος ήπιε το νερό ενός ολόκληρου ποταμού προσπαθώντας να την κατευνάσει. Στην προσπάθεια του όμως αυτή, κυριολεκτικά… έσκασε από την τεράστια ποσότητα νερού που συγκεντρώθηκε στο στομάχι του κι έτσι ο Skuba ανακηρύχθηκε σωτήρας της πόλης και επιβραβεύθηκε από τον βασιλιά ο οποίος του προσέφερε το χέρι της κόρης του. Σήμερα, το σπήλαιο Wawel έχει μετατραπεί σε ένα άκρως επιτυχημένο τουριστικό αξιοθέατο που επισκέπτονται κάθε χρόνο χιλιάδες τουρίστες, οι οποίοι εξερευνούν τα αχανή δώματα του και φωτογραφίζονται με το ευφάνταστο γλυπτό που κοσμεί την είσοδο του και είναι φυσικά εμπνευσμένο από τον τερατόμορφο πρώην ένοικο του.

Victor Vasnetsov. Fight the Dobrynya Nikitich with Zmey Gorynych (dragon). 1913-1918. The Victor Vasnetsov Home-Museum, Moscow, Russia.

Στη Σλοβενία, οι παραδόσεις που αφορούν τα κατορθώματα αυτών των πλασμάτων είναι τόσο πολυάριθμες όσο και οι ονομασίες τους, καθώς οι δράκοι είναι γνωστοί ως: λίντβερ (lintver), ζμιν (zmin), παζόι (posoi), βίζα (viza), ίζα (iza) και πριμόγκ (premog). Οι άνθρωποι πίστευαν πως οι δράκοι χρησιμοποιούσαν το τεράστιο σώμα τους για να σταματήσουν τη ροή των ποταμών ή ακόμη και να δημιουργήσουν νέες πηγές. Το τελευταίο μάς παρουσιάζεται με αρκετά παραστατικό τρόπο στην ιστορία που αφορά τη δημιουργία του ποταμού Lintvern, του οποίου οι πηγές βρίσκονται στο χωριό Zaplana, στα δυτικά της χώρας. Σύμφωνα λοιπόν με το θρύλο: «εκεί όπου βρίσκεται ξαπλωμένος ο δράκος, υπάρχει μια πηγή. Όταν γύρω από το σώμα του συγκεντρώνεται πολύ νερό, τότε εκείνος μετακινείται και το αφήνει να κυλήσει μακριά. Αυτό επαναλαμβάνεται συνεχώς. Όσο ο δράκος βρίσκεται κάτω από τη γη θα ζήσει, ακόμη κι αν περάσουν χιλιάδες χρόνια. Όταν όμως θα θελήσει να αφήσει τη γη και να πετάξει στον ουρανό τότε όλα κάτω από τα πόδια του θα καταστραφούν και θα βυθιστούν στη γη, σκοτώνοντάς τον».

Στους θρύλους που σχετίζονται με τα συγκεκριμένα πλάσματα, συχνά αναφέρεται ότι αυτά εκκολάπτονταν από ένα αυγό, όπως στην περίπτωση του δράκου που ζούσε κάτω από τα νερά της λίμνης Solčava. Συγκεκριμένα, το αυγό θα έπρεπε να προέρχεται από έναν κόκορα μαύρο ή πολύχρωμο, ηλικίας εφτά ή εκατό χρονών ή από μια μαύρη κότα αντίστοιχης ηλικίας. Μόλις γεννιόταν, σύμφωνα με την παράδοση το αυγό κυλούσε πάνω στη λάσπη, στο χώμα και τα νερά ενός βάλτου, για να καταλήξει ανάμεσα στις πέτρες κάποιου ποταμού ή κάποιας λίμνης μέχρι να εκκολαφθεί ο νεογέννητος δράκος. Οι δράκοι, ως επί το πλείστον, θεωρούνταν προστάτες των καλλιεργειών αλλά και υπεύθυνοι για τη δημιουργία των περισσότερων ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως οι δυνατές καταιγίδες και οι άνεμοι. Πίστευαν πως το μόνο πράγμα που μπορούσε να εμποδίσει την καταστροφική δύναμη αυτών των όντων ήταν η μαγεία και μάλιστα όταν αυτή εξασκούταν από συγκεκριμένα άτομα που είχαν μαθητεύσει σε ειδικές σχολές και εντρυφήσει σε κάποιες μυστικές ικανότητες. Αυτά τα άτομα που ονομάζονταν Črnošolec –μαθητευόμενοι μάγοι δηλαδή – θεωρούνταν πως είχαν τη δυνατότητα να καλέσουν ένα δράκο από τα έγκατα μιας λίμνης, να τον καβαλικέψουν και να ταξιδέψουν μαζί του στη «χώρα του ανατέλλοντος ηλίου». Επίσης, ήταν σε θέση να γνωρίζουν που βρίσκονταν κρυμμένοι οι θησαυροί που φυλάσσονταν από τους δράκους.

Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να αναφερθούμε σύντομα και στους θρύλους που προέρχονται από τα μέρη της Κροατίας των οποίων οι κάτοικοι μεταχειρίζονται σε μεγάλο βαθμό τη γλώσσα kaj. Οι κάτοικοι λοιπόν αυτών των περιοχών υποστήριζαν πως μόνο οι μάγοι-νεκρομάντεις που είχαν μαθητεύσει στη 13η σχολή της Μπολόνια, μπορούσαν να χειριστούν τις μαγικές δυνάμεις που απαιτούνταν προκειμένου να εξολοθρεύσουν ένα δράκο προτού αυτός εκκολαφθεί από το αυγό. Λέγεται πως είχαν στην κατοχή τους ένα μεγάλο τροχό με δεκατρείς ακτίνες, τον οποίο τοποθετούσαν στο έδαφος και τον περιέστρεφαν με μεγάλη ταχύτητα μέχρι εκείνος ν’ ανυψωθεί. Ο πρώτος μάγος, του οποίου ο τροχός θα ανυψωνόταν, θεωρούταν υπεύθυνος για το κυνήγι του δράκου.

Για ν’ ανακαλύψουμε την ιστορία του πιο διάσημου δράκου της Σλοβενίας, θα πρέπει σίγουρα να ανατρέξουμε για λίγο και στην ελληνική μυθολογία και συγκεκριμένα στα χρονικά της Αργοναυτικής εκστρατείας. Ο Έλληνας ιστορικός Ζώσιμος, ήταν ίσως ο πρώτος ο οποίος συνέδεσε την Εμόνα –τη σημερινή Λιουμπλιάνα– με τα γεγονότα της αργοναυτικής εκστρατείας. Σύμφωνα με τον Ζώσιμο, οι αργοναύτες έφτασαν στην Εμόνα μέσω του ποταμού Λιουμπλιάνα κι εκεί συνάντησαν τον περίφημο δράκο της περιοχής ο οποίος, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Έλληνα ιστορικού, ζούσε μέσα σε έναν τεράστιο τεχνητό κρατήρα, στο εσωτερικό του οποίου υπήρχαν θησαυροί ανεκτίμητης αξίας. Πιθανότατα ανάμεσα τους να βρισκόταν και το περιβόητο χρυσόμαλλο δέρας, το οποίο ο Ιάσονας απέκτησε αφού κατάφερε να εξολοθρεύσει τον δράκο. Η σκήνη της μάχης ανάμεσα στον ήρωα και τον δράκο-προστάτη του δέρατος αναπαρίσταται στο ιστορικής σημασίας οικόσημο της Λιουμπλιάνα.

Αφήνοντας τη Σλοβενία, θα μεταφερθούμε στη γειτονική μας Βουλγαρία όπου οι δράκοι ή Ζμέι (Змей) θεωρούνταν όχι μόνο καλοπροαίρετοι ως προς τους ανθρώπους, αλλά σε πολλές περιπτώσεις αναλάμβαναν και τη φύλαξη θησαυρών ή περιουσιών. Συνήθως παρουσιάζονταν σαν γιγαντιαία, μονόφθαλμα ερπετά αλλά ενίοτε έπαιρναν και ανθρώπινη μορφή, κυρίως όταν επρόκειτο να διεκδικήσουν την εκλεκτή της καρδιάς τους. Οι θηλυκοί δράκοι θεωρούνταν πως είχαν παρόμοιες δυνάμεις με τους αρσενικούς αλλά ήταν λιγότερο καλοπροαίρετοι και συχνά επενέβαιναν με καταστρεπτικό τρόπο στην καθημερινότητα των ανθρώπων.

Το οικόσημο της Λιουμπλιάνα

Η ανθρωπόμορφη διάσταση των δράκων παρουσιάζεται πολύ συχνά και στα μυθολογικά έπη των Σέρβων και πιο συγκεκριμένα σε μια από τις πιο γνωστές καταγεγραμμένες ιστορίες ηρωικών κατορθωμάτων, εκείνη της βασίλισσας Μιλίτσα και του δράκου του Γιάστρεμπατζ. Σύμφωνα με τον θρύλο, ο δράκος επισκεπτόταν  τη βασίλισσα στα ιδιαίτερα διαμερίσματα της για να πλαγιάσει μαζί της κάθε βράδυ επί ένα χρόνο. Όταν η νεαρή γυναίκα βρήκε το θάρρος να περιγράψει τα γεγονότα στον άντρα της, τον βασιλιά Λαζάρ, εκείνος της πρότεινε να ρωτήσει το δράκο εάν υπήρχε κάποιος που να φοβάται όσο τον Θεό και να τον θεωρεί ισάξιο του σε δύναμη. Το ίδιο βράδυ λοιπόν, ο δράκος αποκάλυψε στη βασίλισσα πως μόνο ένας άνθρωπος θεωρούταν ισάξιός του κι αυτός ήταν ο Βουκ ο Δρακοκτόνος. Ο βασιλιάς ειδοποίησε τελικά τον Βουκ, ο οποίος έπειτα από μια τρομερή μάχη κατάφερε να σκοτώσει τον δράκο.

Επόμενος και τελικός σταθμός του ταξιδιού μας θα είναι η αχανής και πανέμορφη γη της Ρωσίας. Στη Ρωσία οι δράκοι θεωρούνταν σύμβολα της κοσμικής σοφίας και προστάτες της γονιμότητας του εδάφους. Παρόλα αυτά, η φύση τους δεν ήταν πάντοτε καλοκάγαθη όπως επιβεβαιώνεται κι από τις πολυάριθμες αναφορές στα κακεντρεχή κατορθώματά τους που φυσικά έβρισκαν άδοξο τέλος από το σπαθί κάποιου ηρωϊκού μπαγκάτιρ (богатырь), δηλαδή ιππότη. Τα κατορθώματα των μπαγκάτιρ και οι θρύλοι που τα συνόδευαν εξιστορούνταν στα προφορικά επικά ποιήματα μπιλίνι (были́ны). Ένας από τους πιο γνωστούς θρύλους είναι αυτός που αφορά τη μάχη ανάμεσα στον ξακουστό μπαγκάτιρ Ντομπρίνια Νικίτιτς (Добры́ня Ники́тич) και το δράκο από τα Βουνά των Σαρακηνών (Змей Горыныч).

Κατά την κοπιαστική περιπλάνηση του στα Βουνά των Σαρακηνών, ο Ντομπρίνια αποφάσισε να κάνει μπάνιο στα νερά μιας λίμνης, χωρίς να γνωρίζει φυσικά ότι η συγκεκριμένη λίμνη ήταν το καταφύγιο ενός τρομερού δράκου με τρία κεφάλια. Ο δράκος βγήκε από το νερό και ο Ντομπρίνια τράβηξε το μαχαίρι του και προσπάθησε να κόψει ένα από τα κεφάλια του τέρατος. Ο δράκος, πεπεισμένος πως δεν μπορούσε να γλυτώσει εύκολα, πρότεινε στον μπαγκάτιρ μια συμφωνία. Του είπε πως αν εκείνος έπαυε να περιπλανιέται στα βουνά των Σαρακηνών σκοτώνοντας κι άλλους από το είδος του, τότε εκείνος θα έμενε μακριά από τα εδάφη της Ρωσίας και δεν θα ξαναενοχλούσε τους κατοίκους της. Ο Ντομπρίνια δέχθηκε να τηρήσει τη συμφωνία και χάρισε τη ζωή στο δράκο. Όμως μετά από κάποια χρόνια, όταν ο δράκος θέλησε να πάρει εκδίκηση, επιτέθηκε στο παλάτι του αδερφού του Ντομπρίνια και απήγαγε την ανιψιά του. Μετά από εντολή του βασιλιά και αδερφού του, ο Ντομπρίνια κατευθύνθηκε για άλλη μια φορά προς τα βουνά των Σαρακηνών για να σώσει τη νεαρή κοπέλα. Όταν έφτασε εκεί, βρήκε τον δράκο δίπλα στον ποταμό Πουκάι και ξεκίνησε μια μάχη που διήρκησε για τρεις ολόκληρες μέρες. Τελικά, ο ήρωας νίκησε αλλά το σώμα του σκοτωμένου δράκου έπεσε πάνω του και το δηλητηριώδες αίμα του θηρίου πλημμύρισε τη γη γύρω του. Χρησιμοποιώντας τη λόγχη του, ο Ντομπρίνια κατάφερε να απελευθερωθεί από το τρομερό σώμα του δράκου και να επιστρέψει τελικά μαζί με την ανιψιά του στο παλάτι.

Ήρθε η ώρα να επιστρέψουμε κι εμείς στη δική μας πραγματικότητα την οποία δεν θα κάνω το λάθος να χαρακτηρίσω πεζή αλλά μάλλον απρόβλεπτη και γεμάτη από μικρές χαρές που σαν άλλο χρυσόμαλλο δέρας, μας περιμένουν να τις ανακαλύψουμε και να τις εκτιμήσουμε. Μπορούμε ν’ αφήσουμε τη μακραίωνη σοφία των μαγικών πλασμάτων των θρύλων να μας οδηγήσει σε αυτές, αν ανοίξουμε την καρδιά μας και τους επιτρέψουμε να μας ψιθυρίσουν ξανά το μυστικό τοπίο των παιδικών μας χρόνων.

Πηγές:

Afanasyev, Alexander. Russian Fairy Tales. Createspace Independent Publishing Platform, 2018

Kropej, Monika. Supernatural Beings from Slovenian Myth and Folktales. ZRC Publishing, 2012

McCullough, A. Joseph. Dragon slayers from Beowulf to St. George. Osprey Publishing, 2013

Petrovich, M. Woislav. Hero Tales and Legends of the Serbians (ebook). Project Gutemberg, 2012